สื่ิอการสอนนาฏศิลป์
ที่มาและความสำ คัญ โขน เป็นการแสดงนาฏศิลป์ชั้นสูง ของไทยที่มีเอกลักษณ์ซึ่งผู้แสดง จะต้องสวมหน้ากาก ที่เรียกว่า “หัวโขน” โขน เป็นการแสดงนาฏศิลป์ชั้นสูง ของไทยที่มีเอกลักษณ์ซึ่งผู้แสดง จะต้องสวมหน้ากาก ที่เรียกว่า “หัวโขน”
ประวัติความเป็นมา เป็นการแสดงที่ใช้การรำและท่าเต้นไปตามบทพากย์บทเจรจาของผู้พากย์ วงดนตรีที่บรรเลงประกอบการแสดง ได้แก่วงปี่พาทย์เรื่องที่นิยมแสดง คือ รามเกียรติ์ การแสดงโขนพัฒนามาจาก การแสดง หนังใหญ่ ชักนาค ดึกดำ บรรพ์ กระบี่ กระบอง
การแสดงโขน โขน แบ่งออกเป็นลักษณะต่าง ๆ ได้แก่ • โขนกลางแปลง • โขนโรงนอก • โขนหน้าจอ • โขนโรงใน • โขนฉาก
โขนกลางแปลง แสดงบนพื้นดิน บริเวณลานกว้างหรือสนาม ไม่ต้อง ปลูกสร้างโรงแสดง ตกแต่งภูมิทัศน์และธรรมชาติโดย รอบให้เป็นฉาก มีวงปี่พาทย์ ๒ วง ปลูกเป็นร้านยกพื้น ขึ้นทางฝ่ายพลับพลา วงหนึ่ง ทางฝ่ายลงกาวงหนึ่ง สำ หรับบรรเลงเพลงหน้าพาทย์ประกอบกิริยาอาการ ของตัวแสดงแต่ละฝ่าย โขนกลางแปลงมี บทพากย์ บทเจรจาแต่ไม่มีบทร้อง
โขนโรงนอกหรือโขนนั่งราว เป็นการย่อรูปแบบของโขนกลางแปลงขึ้นมาแสดงบนโรง ไม่มีเตียง สำ หรับตัวเอกนั่ง แต่ทำ ราวไม้พาดตามยาวของโรง เมื่อโขนแต่ละ ตัวแสดงบทของตนแล้วต้องกลับไปนั่งบนราวซึ่งเป็นเสมือนที่นั่ง ประจำ ตำ แหน่ง มีวงปี่พาทย์ ๒ วง ปลูกร้านยกพื้นสูงกว่าพื้นโรง แสดง ด้านซ้ายวงหนึ่ง ด้านขวาวงหนึ่ง ผลัดกันบรรเลงเพลงหน้า พาทย์ต่าง ๆ มีบทพากย์ บทเจรจา ไม่มีบทขับร้อง โขนนั่งราวนี้ ได้แก่ โขนที่แสดงในงานมหรสพหลวงสมัยโบราณ เช่น งานพระเมรุและงาน ฉลองพระอารามต่างๆ
โขนหน้าจอ "จอ" ในที่นี้หมายถึง จอผ้าขาวที่ใช้ในการแสดงหนังใหญ่ ภายหลังเมื่อใช้สำ หรับ แสดงโขนจึงดัดแปลงเป็น"จอแขวะ"คือเจาะด้านข้างของจอทำ เป็นประตูมีซุ้มทั้ง ๒ ด้าน ประตูด้านขวาเขียนเป็นพลับพลาที่ตั้งทัพของพระราม ด้านซ้ายเป็นปราสาทราชวังอันหมายถึงกรุงลงกา จอหนังใหญ่แต่เดิมนั้นตั้งชิดกับ พื้นดินต่อมามีการปล่อยตัวโขนออกแสดงสลับการเชิดหนังเรียกว่า "หนังติดตัวโขน" จนภายหลังปล่อยตัวโขนออกแสดงโดยไม่มีการเชิดหนัง แต่ยังคงตั้งจอไว้ ตามขนบเดิม ซึ่งเป็นที่มาของ โขนหน้าจอ เมื่อไม่มีการเชิดหนังแล้วก็ไม่จำ เป็นต้องก่อกองไฟที่พื้นดิน จึงยกพื้นจอขึ้นตั้งบนโรงเพื่อความสะดวกในการแสดง
โขนโรงใน ต้องปลูกสร้างโรงหรือมีเวทีสำ หรับแสดง เป็นการแสดงโขนปนกับละครใน คือมีบท พากย์ บทเจรจาเช่นเดียวกับโขนกลางแปลงและโขนนั่งราว และมีบทร้องซึ่งประกอบ ด้วยต้นเสียงและลูกคู่อย่างละครใน มีฉากหลังเป็นม่านอย่างละครในสันนิษฐานว่าโขน โรงในน่าจะมีมาตั้งแต่สมัยอยุธยาตอนปลายและสืบทอดมากระทั่งถึงปัจจุบัน ในตอน ปลายรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ สยามมกุฎราชกุมารทรงตั้งคณะ "โขนสมัครเล่น" โปรดฯ ให้ ฝึกหัดมหาดเล็กในพระองค์แสดงโขนตามแบบแผนที่มีมาแต่โบราณ โขน คณะดัง กล่าวดำ เนินการแสดงตามวิธีของโขนโรงใน โขนของกรมศิลปากรที่จัดแสดงในโอกาส ต่างๆ ทั้งการแสดงกลางแปลง การแสดงบนโรงที่มีฉากประกอบการแสดงและการ แสดงบนโรงหน้าจอล้วนแสดงตามวิธีของโขนโรงในทั้งสิ้น
โขนฉาก คือโขนที่มีการสร้างฉากประกอบการแสดงขึ้นบนเวที ทำ นอง เดียวกับการแสดงละครดึกดำ บรรพ์แต่วิธีแสดงเป็นแบบโขนโรง ใน มีบทพากย์ บทเจรจา บทร้องท่าเต้นและกระบวนรำ ทั้งมีฉาก ที่สร้างขึ้นประกอบเพื่อให้เข้ากับเหตุการณ์บรรยากาศตามที่ ปรากฏในเรื่อง โขนฉากนี้เกิดขึ้นในแผ่นดินพระบาทสมเด็จพระ จุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เข้าใจว่าสมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุ วัดติวงศ์ทรงพระดำ ริให้มีขึ้น
จบการนำเสนอ