หน้า21-40

วัฏจักรของ สมัน 21

สมนั หรอื ฉมนั หรือ เนื้อสมัน หรือ กวางเขาสุม
เปนสตั วเ ลย้ี งลูกดวยนมจาํ พวกสตั วก ีบคูช นิดหนึ่ง
มชี อื่ วทิ ยาศาสตรว า เปน กวางขนาดกลาง ขนตามลาํ ตัว
สนี ้ําตาลเขม ทองมสี ีออนกวา ริมฝปากลา งและดานลาง
ของหางเปนสขี าว มีลักษณะเดน คอื ตัวผจู ะมีเขาแตกแขนง
ออกไปมากมายเหมอื นกิง่ ไม ดูสวยงาม จึงไดช ื่อวา เปนกวาง
ท่มี ีเขาสวยท่ีสุดในโลก มีก่งิ รับหมาหรอื กงิ่ เขาทยี่ ืน่ ออกไป
ขา งหนา ยาวกวากิ่งรับหมาของกวางชนิดอน่ื ๆ

มีการกระจายพนั ธเุ ฉพาะในที่ราบลุมภาคกลางของไทย
เทา นั้น รวมถงึ ในบรเิ วณกรงุ เทพมหานครปจ จบุ นั ดว ย
โดยอาศยั อยใู นที่ทุง โลงกวา ง ไมสามารถหลบหนีเขาปา ทบึ ได
เนื่องจากกง่ิ กานของเขาจะไปติดพันกับกง่ิ ไม จงึ เปน จดุ ออ นให
ถูกลา ไดอ ยา งงายดาย ในสมัยอดีต ชาวบานจะลา สมันดวย
การสวมเขาปลอมเปน ตวั ผูเ พอ่ื ลอตวั เมยี ออกมา จากนั้นจงึ
ใชป น หรอื หอกพงุ ยิง

วฏั จกั รของ ละอง/ละมงั่ 22

ละมัง่ เปน สตั วพ้ืนเมืองของไทยแตเดมิ เรยี กช่ือไดทั้งละอง
และละมั่งโดย"ละอง" ใชเรยี กตวั ผตู ัวเตม็ วัยสวน"ละม่งั "
ใชเ รยี กตวั เมยี และตัวที่ยังไมโตเตม็ วัยแต ปจ จุบนั นิยม
เรยี กเปน"ละมั่ง"ดว ยกนั ท้ังหมด ละมง่ั จดั เปน กวางขนาดกลาง
ขนละเอยี ดแนนสนี าํ้ ตาลแกมเหลอื ง ขนดานบนสแี ดง
ออกนํ้าตาล ทอ งสขี าว มีขนสขี าวรอบหู ตา และคาง

ลาํ คอยาว ใบหูกางใหญ ตัวผมู ขี นาดใหญกวาตวั เมีย
เมอ่ื โตเตม็ วยั สขี นตามตวั ตวั ผจู ะคล้ํากวา ตัวเมยี
ละม่ังอายนุ อยจะมีลายจดุ สีขาวตามตัว เม่ือโตขน้ึ
จะเลอื นหายไปยกเวนตัวเมยี บางตวั ยังคงปรากฏอยู
เปนลายจางๆละม่ังมเี ขาเฉพาะตวั ผู เปนเขาแบบกวาง
ทง่ี อกตดิ กับสวนของกะโหลก

วฏั จกั รของ สมเสร็จ 23

สมเสรจ็ เปนสัตวเลี้ยงลูกดว ยน้ํานมกินพืชขนาดใหญ
เปน สัตวม หี นา ตาประหลาด มีลักษณะของสัตวหลายชนดิ
ผสมอยูในตัวเดียวกนั มีจมูกที่ยื่นยาวออกมาคลา ยงวง
ของชา ง ลําตวั คลา ยหมทู ม่ี ีขายาว หางสนั้ คลา ยหมี
และมีกีบเทาคลายแรด

อาศัยในปา ทบึ ในแถบอเมรกิ าใต, อเมริกากลาง, และ
เอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใต มีท้ังหมดส่ีชนดิ คือ สมเสร็จ
อเมริกาใต, สมเสรจ็ มลาย,ู สมเสร็จอเมริกากลาง และ
สมเสรจ็ ภูเขา ท้ังสช่ี นิดถูกจัดสถานะเปนใกลส ูญพันธุ
หรอื เส่ยี งตอ การสูญพันธุ สมเสร็จเปนญาติใกลชิดกบั
สัตวกับคอู น่ื ไดแก มา และแรด

วัฏจกั รของ เกง หมอ 24

เกงหมอ หรอื กวางเขาจกุ หรือ เกง ดํา หรอื เกงดง เปนสตั ว
เล้ยี งลูกดวยนมในอันดับสัตวก ีบคูจาํ พวกกวาง
มีลกั ษณะคลา ยเกง ธรรมดา แตตางกันเกง หมอจะมีขน
บริเวณลาํ ตัวทีเ่ ขมกวา ใบหนามสี ีนา้ํ ตาลเขม บริเวณกระหมอ ม
และโคนขามสี ีเหลืองสด ดานลา งของลาํ ตวั มีสนี ํา้ ตาลออน
ขาทั้ง 4 ขางมสี ดี าํ จงึ เปน ที่มาของอกี ชื่อสามัญทเี่ รียก

ดานหนาดานหลังมีสีขาวเห็นไดชัดเจน หางสัน้ หางดา นบน
มสี เี ขม แตด านลางมีสีขาว มีเขาเฉพาะตัวผู เขาของเกง หมอ
สน้ั กวาเกงธรรมดา ผลดั เขาปล ะ 1 ครงั้ มีความยาวลําตวั
และหัว 88 เซนติเมตร ความยาวหาง 10 เซนติเมตร
นํา้ หนัก 22 กิโลกรัม

วฏั จกั รของ สุนขั พนั ธุรอ็ ตไวเลอร 25

รอ็ ตไวเลอรมีชวงตวั ที่ยาวกวาความสูง เปนสนุ ัข
ขนาดใหญ ชว งของสูงอยูตง้ั แต 22 น้วิ สําหรบั เพศเมีย
ขนาดเล็กจนถงึ 27 นิ้วสําหรบั เพศผขู นาดใหญ มนี ้ําหนกั
ประมาณ 80 ถึง 120 + ปอนด (36 ถงึ 54+ กโิ ลกรัม )

ร็อตไวเลอรเหมาะสมอยางยิ่งทจ่ี ะเลย้ี งไวเ ปนเพือ่ นเพอ่ื
ดแู ลความปลอดภัย เปนเรอื่ งธรรมดาทีม่ ีสายพันธุ
ที่ขนาดใหญ รอ็ ตไวเลอร โตเต็มวยั ชา หลายตวั
จะไมโ ตเต็มวยั จะอายุ 2 หรือ 3 ปแ มวาความสูงสาํ หรบั
ตัวเต็มวยั มักจะถูกกําหนดโดยปแรกของอายุ สนุ ขั เหลานี้
จะขยายทรวงอกของเขาและกลายเปนสุนัขขนาดใหญ

วฏั จกั รของ สุนขั พันธุพทิ บูล 26

ชว งอายุประมาณ 3-12 สปั ดาห ในชว ง 3-4 สปั ดาหเ เรก
ลกู สนุ ัขจะเร่มิ มีฟน นํ้านมงอกขนึ้ มา ในระยะนีล้ กู สุนัขเร่ิม
เรียนรูทจ่ี ะควบคมุ เเรงกัด

ชวงประมาณ 12 สัปดาหจนถงึ โตเต็มวยั พัฒนาการ
หลายๆ ดานของเขาจะเร่มิ ใกลเคียงกับสนุ ัขโตเตม็ วัย
อยางไรกต็ ามลูกสนุ ัขจะยังมีการเจริญเติบโตอยู เเตเปน
อยา งชาๆ ทาํ ใหผ เู ลี้ยงอาจมองไมเ ห็นการเปลย่ี นเเปลง
ทีเ่ ดน ชดั เหมอื นกอ น 12 สปั ดาห

วัฏจักรของ แมวลายหนิ ออน 27

แมวลายหนิ ออ น เปนสตั วเลี้ยงลกู ดว ยนมในวงศเสือ
ที่มีขนาดเทา กับแมวบาน (Felis catus) แตมีหางยาวกวา
และมขี นทหี่ างมากกวา หัวมขี นาดเล็ก กลมมน

สีขนมีลวดลายเปน แถบหรือเปนดวงคลา ยลวดลาย
ของเสอื ลายเมฆ (Neofelis nebulosa) หรอื ลวดลาย
บนหินออนไดรบั การอนุกรมวธิ านโดยตัวอยา งตน แบบ
เปน ตวั เมียทไ่ี ดตัวอยางจากประเทศไทย

วฏั จกั รของ ควายปา 28

ควายปา เปนสตั วเลย้ี งลูกดวยนมชนิดหน่ึง มีชอื่ วทิ ยาศาสตร
วา Bubalus arnee มีลักษณะคลา ยควายบา น ที่อยูในสกลุ
เดียวกัน แตค วายปา แตมลี ําตวั ขนาดลําตัวใหญกวา
มนี ิสัยวองไวและดุรา ยกวาควายบา นมาก สลี าํ ตวั โดยทว่ั ไป
เปนสเี ทาหรอื สีน้ําตาลดํา ขาท้ัง 4 สีขาวแกหรอื สีเทา
คลา ยใสถ งุ เทา สขี าว

ดานลางของลาํ ตัวเปนลายสขี าวรปู ตัววี ควายปา
มีเขาทัง้ 2 เพศ เขามีขนาดใหญกวา ควายบา นมาก
วงเขากางออกกวา งโคง ไปทางดานหลงั ดานตดั ขวาง
เปนรูปสามเหลยี่ มปลายเขาเรียวแหลม ตวั โตเตม็ วยั
มคี วามสูงทีไ่ หลเกอื บ 2 เมตร ความยาวหวั และลาํ ตวั
2.40–2.80 เมตร ความยาวหาง 60–85เซนติเมตร
นํ้าหนักมากกวา 1,000 กิโลกรมั

วฏั จกั รของ กปู รี/โคไพร 29

กปู รี หรอื โคไพร ถอดรูปได โคไพร แตอานวา โกเปรย็
หรอื กูปรี แปลวา วัวปา มีชอื่ วิทยาศาสตรว า Bos sauveli
เปน สตั วจําพวกกระทิงและววั ปา เปนสตั วกีบคู ตัวโต
โคนขาใหญ ปลายหางเปน พขู น

ตวั ผู มขี นสีดํา ขนาดความสูง 1.71 - 1.90 เมตร
ขนาดลําตัว 2.10 - 2.22 เมตร น้าํ หนกั ตวั
ประมาณ 700 - 900 กโิ ลกรมั เขาตัวผจู ะโคงเปน วงกวา ง
แลว ตีวงโคงไปขา งหนา ปลายเขาแตกออกเปน พูคลา ย
เสน ไมก วาดแขง็ ขาทัง้ 4 มถี งุ เทาสขี าวเชนเดียวกับกระทิง
ในตัวผูท่มี อี ายมุ าก จะมีเหนียงใตคอยาวหอยลงมาจน
เกอื บจะถึงดิน เชือ่ วา ใชใ นการระบายความรอ นตวั เมยี
มขี นสีเทา มเี ขาตวี งแคบแลว มว นขึ้นดานบน

วฏั จกั รของ ควาย 30

ควาย หรือภาษาทางการวา กระบือ จดั อยใู นไฟลมั สัตว
มแี กนสันหลัง ชน้ั สัตวเลีย้ งลกู ดว ยนม มสี ่ีขา เทา เปนกีบ
ตัวขนาดใกลเคียงกับวัวโตเต็มวยั เมื่ออายรุ ะหวาง 5-8 ป
น้าํ หนักตัวผูโ ตเตม็ วัยโดยเฉล่ยี 520-560 กโิ ลกรมั ตวั เมยี
เฉลี่ยประมาณ 360-440 กโิ ลกรมั ตัวผจู ะใหญก วาตัวเมีย
เลก็ นอย มผี ิวสีเทาถึงดํามเี ขาเปนลกั ษณะเดนเฉพาะตวั
ปลายเขาโคงเปนวงคลา ยพระจันทรเ ส้ียว แตถ า เปน
ควายตัวผทู ีม่ ีลกั ษณะดีก็จะมคี นซื้อไปเปน พอ พันธุ

ควายเปนสตั วเ ลีย้ งลูกดว ยนม ลูกควายจะกินนมแม
จนอายุประมาณ 1 ป 6 เดอื น ควายจะเจริญเติบโต
ใชแรงงานไดระหวา งอายุ 2.5-3 ป ชว งทีใ่ ชง านได
เตม็ ที่ คอื ระหวางอายุ 6-9 ป ควายแตละตวั จะใช
งานไดจนอายยุ า งเขา 20 ป อายุควายโดยทัว่ ไป
เฉลย่ี ประมาณ 25 ป

วฏั จักรของ กระรอก 31

กระรอกเปนสตั วหากินในเวลากลางวัน ยกเวน
กระรอกบนิ ที่จะออกหาอาหารในชวงเชา มดื หรือตอนเย็น
เปนสัตวทม่ี ีความคลองแคลววอ งไวมาก

อาหารหางา ยและมีอยูท ั่วไป เชน พชื ผักผลไมตางๆ
หากไดร ับการเลย้ี งดูอยา งดจี ะมีอายุอยไู ด 8-10 ป
หรอื บางตวั อาจอายยุ ืน 15-20 ป

วัฏจักรของ วัว 32

ววั เปนสัตวม กี บี เทา ทีเ่ ปน สตั วเ ลย้ี งขนาดใหญช นดิ ท่ี
สามญั ทีส่ ุด เปน สมาชิกสมยั ใหมทีโ่ ดดเดน ในวงศย อย
Bovinae เปนชนดิ ที่แพรห ลายที่สุดในสกลุ Bos
และถกู จําแนกเปน กลมุ อยา งกวางขวางท่ีสดุ วา
Bos primigenius วัวถูกเล้ยี งเปน ปศสุ ัตวเ พ่อื เอาเนื้อ
เพอ่ื เอานมและผลิตภณั ฑน มอ่ืน ๆ

จากบรรพบุรุษวัวทเ่ี ปนสตั วเ ล้ียงเพยี ง 80 ตวั
ในทางตะวนั ออกเฉยี งใตของตรุ กเี มือ่ ราว 10,500 ปก อน
มกี ารประเมินวา ปจจุบนั มีวัว 1,300 ลา นตวั ทว่ั โลก

วฏั จกั รของ กวาง 33

กวาง เปนสตั วเลีย้ งลูกดว ยนมในอันดบั สัตวกีบคู
(อนั ดบั ยอยสตั วเ คี้ยวเอ้ือง) จัดอยูในวงศ Cervidae
มลี ักษณะขนยาวหยาบสีนํ้าตาล ตวั ผมู ีเขาเปน แขนง
ผลัดเขาปล ะคร้งั

ตัวเมียมขี นาดเลก็ กวา และไมมเี ขา ลกั ษณะเขาตนั
ไมก ลวง เปน เกลียว บางชนดิ อาจแตกแขนงไดม าก
เหมอื นกิ่งไม ไมม ีถุงนา้ํ ดี ชอบอยตู ามลําพังตวั เดียว
ยกเวน ฤดูผสมพนั ธุ กินใบไมออน หญาออ น

วฏั จักรของ มา 34

มา เปนชนิดยอ ยหน่ึงในสองชนิดของ Equus ferus
หรือมาปา ท่ียังเหลืออยูในปจ จุบัน เปน สตั วเลย้ี งลูกดวยนม
กีบค่ีในวงศ Equidae มา มีววิ ฒั นาการมากวา
45 ถึง 55 ลา นปจ ากสิ่งมีชีวติ หลายกบี เทาขนาดเลก็
สูส ตั วกบี คขี่ นาดใหญในปจจบุ ัน มนษุ ยเรม่ิ นํามามาเลีย้ ง
เมอื่ ราว 4,000 ปก อนคริสตกาล

กายวิภาคของมา ชวยใหม า ใชความเรว็ ในการหนนี กั ลา
และมา ยังพัฒนาความสมดุลไดอ ยา งยอดเยีย่ มและ
สัญชาตญาณสหู รือถอยท่ีแขง็ แกรง มายังมีลักษณะพิเศษ
เพ่อื ใชสําหรบั หลบหลกี นกั ลา คอื มาสามารถยนื หลับ
หรอื ลมตวั ลงนอนหลับก็ได มา ตัวเมียจะอุมทอง
ประมาณ 11 เดอื น มา จะโตเต็มที่เมือ่ อายุหาป
และมชี วงอายุประมาณ 25 ถงึ 30 ป

วฏั จกั รของ เสือโครง 35

เสือ เปน สตั วเลยี้ งลูกดว ยนมในวงศฟล ิดีซึ่งเปนวงศ
เดยี วกบั แมวโดยชนดิ ท่ีเรยี กวา เสือมักมขี นาดลาํ ตัว
คอ นขา งใหญกวา และอาศยั อยภู ายในปา ขนาดของ
ลําตวั ประมาณ 168 - 227 เซนตเิ มตรและหนัก
ประมาณ180 - 245 กิโลกรมั รมู านตากลม
เปน สัตวก นิ เนื้อ

หากนิ เวลากลางคนื มีถิน่ กาํ เนิดในปา
เสือสว นใหญย งั คงมีความสามารถในการ
ปน ปา ยตน ไมซ ึ่งยกเวนเสือชตี า เสือทุกชนิด
มีกรามที่สัน้ และแขง็ แรง มีเขี้ยว 2 คู
สาํ หรับกัดเหย่ือ ทั่วท้ังโลกมสี ัตวที่อยใู นวงศเ สือ
และแมวประมาณ 37 ชนิด ซ่ึงรวมท้ังแมวบานดวย

วัฏจักรของ สิงโต 36

สิงโต จดั อยูใ นไฟลัมสตั วม ีกระดูกสนั หลงั ช้นั สัตว
เลี้ยงลูกดว ยนม อยูในวงศ Felidae ซึ่งเปนวงศเดียว
กับแมว สิงโตมีช่อื วิทยาศาสตรวา Panthera leo
มขี นาดลําตวั ใหญ ขนาดไลเลย่ี กบั เสอื โครงทั่วไป ซึ่งเปน สัตว
ในสกุล Panthera เหมือนกัน จดั เปน สตั วในวงศF elidae
ที่มีขนาดใหญท ่สี ุดรองมาจากเสือโครง ไซบเี รีย

พื้นลําตัวสนี ํา้ ตาล ไมม ีลาย ตัวผูเมื่อโตเตม็ ที่
จะมขี นสรอยคอยาว ขนปลายหางเปนพู ชอบอยู
เปนฝงู ตามทงุ โลง มนี า้ํ หนักประมาณ 250 กโิ ลกรัม
ตัวเมียมีขนาดเล็กกวา มักทําหนา ท่ีลาเหยื่อ
มีน้ําหนักประมาณ 180 กโิ ลกรัม มีถิน่ กําเนดิ ในทวีป
แอฟริกาและประเทศอนิ เดีย ในปาธรรมชาติ สิงโต
มีอายขุ ยั ประมาณ 10-14 ป สวนสิงโตท่ีอยู
ในกรงเลีย้ งมีอายยุ ืนถึง 20 ป

วฏั จกั รของ หมีควาย 37

หมีควายมลี าํ ตวั อวนใหญ หวั มีขนาดใหญ ตาเลก็ และ
หูกลมขาอวนล่าํ และหนา หางส้ัน มีนิ้วเทา ยาวท้ังหมดหานิ้ว
กรงเล็บส้ัน ขนตามลาํ ตวั หยาบมสี ีดํา มีลักษณะเดนคือ
ขนบริเวณหนาอกเปนรูปตัว V มีสีขาว ตวั ผูมขี นาดใหญก วา
ตวั เมียเลก็ นอย

ขนาดเมื่อโตเต็มที่
ความยาวลาํ ตวั และหวั 120–150 เซนติเมตร
ความยาวหาง 6.5–10 เซนตเิ มตร
น้าํ หนกั ประมาณ 150–160 กิโลกรัม
และอาจหนกั ไดถ ึง 200 กโิ ลกรัม มลี ักษณะ
คลา ยกบั หมีดํา

วัฏจักรของ เลยี งผา 38

เลียงผาเปน สตั วป าท่ีอาศยั อยตู ามภูเขาทมี่ หี นา ผาสูงชนั
โดยพบวา เลยี งผาจะชอบอาศยั อยูต ามภเู ขาซึ่ง
ปกคลมุ ดวยปาทึบ และพบเลียงผาอาศยั อยูบรเิ วณหนาผา
กบั ยอดเขาทรี่ ะดับความสงู 1,000 เมตร ในปาเบญจพรรณ
ในปาหวยขาแขง จังหวัดอุทยั ธานี และบรเิ วณหนาผาหนิ
ช้นั ตามลาดเขาในปา ดงดบิ เขา

เลียงผามีลกั ษณะคลายกบั กวางผา ซึง่ เดิมก็เคยถูกจัดให
อยสู กลุ เดียวกนั มา แตเลยี งผามขี นาดใหญกวา มลี กั ษณะ
คลายแพะแตมีรูปหนา ยาวกวา มีลําตัวส้ันแตขายาว
ตัวเมยี มขี นาดเลก็ กวาตัวผู มเี ขาทั้งตวั ผูแ ละตัวเมยี
เขางอกยาวตอเนอื่ งทุกป ลักษณะของกะโหลก
เม่ือเปรยี บเทียบกับกวางผาทีม่ ีกะโหลกโคงเวา แลว
เลียงผามีกะโหลกแบน ขนตามลาํ ตัวจะแปรเปลีย่ นไป
ตามอายุ

วฏั จกั รของ กวางผา 39

กวางผา ที่พบในประเทศไทย มีชอื่ สามญั วา Buemese
Goral และชอื่ วทิ ยาศาสตร Nemorhaedus evansi
มีสถานะเปนสตั วป า สงวน หากมองผวิ เผนิ อาจคดิ วา
เปนเลยี งผา เพราะลกั ษณะโดยทว่ั ไปมีความคลายคลงึ กัน
และมีถิ่นที่อยอู าศัยทับซอ นกัน แตกวางผาน้ันมีขนาดเลก็ กวา

กวางผาจะมีขนสนี า้ํ ตาลเทา (สวนเลยี งผาทโี่ ตเต็มไวจะมี
สดี าํ ) บริเวณทองมีสจี างกวาลาํ ตวั ขาหนา ทงั้ สีม่ ีสีนํ้าตาล
แดง ขาทอนลางมสี ีครีมคลา ยใสถ งุ เทา บรเิ วณตา ริมฝปาก
คอ อก และโคนหางมีแตมสขี าว เขาสน้ั โคงไปดานหลัง
หวางเขาถึงหลงั หมู กี ระจุกขนเปน ยอดแหลมสีนา้ํ ตาลเขม
ชัดเจน และมแี ผงขนสีน้ําตาลไหมพาดผานจนถึงหาง
หางสน้ั และเปนพุม

วฏั จักรของ แพะ 40

แพะจะหยานมอายปุ ระมาณ 3-4 เดอื น
เขาสวู ยั เจริญพันธุ4 -12 เดอื น

สามารถผสมพนั ธุ ไดเมือ่ 8-10 เดอื น มวี งรอบ
การเปนสัด 17-24 วัน ระยะเปน สัด 12-36 ชั่วโมง
และมรี ะยะการอุมทอง 141-151 วนั