คูม อื ประกอบการสอนฉบบั นจี้ ัดทําข้ึนเพ่ือใชเสริมการเรียนการสอน ดานจติ รกรรมฝาผนังรูปแบบสกุลชางนาน
เสริมในหลักสูตรมัธยมศึกษาตอนปลาย (มัธยมศึกษาปที่ 4 – 6) กลุมสาระการเรียนรูวิชาศิลปศึกษา
โดยออกแบบและจัดทําใหมีเนื้อหาที่สอดคลองกับเนื้อหาของหนังสือออนไลน E – Book เรื่อง “ฮูปแตม
เมืองนาน” องคความรูดานจิตรกรรมฝาผนังสกุลชางนาน ซึ่งมีเนื้อหาเกี่ยวกับจิตรกรรมฝาผนังสกุลชางนาน
พรอ มกับชุดภาพจิตรกรรมมีชวี ิต หรือ แอนเิ มชนั่ คณะผจู ดั ทาํ หวงั เปนอยางย่ิงวาคูมือประกอบการสอนฉบับน้ี
จะเปนประโยชนสําหรับกระบวนการเรียนรูของนักเรียน และครูสามารถนําไปใชเพื่อประกอบการเรียน
การสอนไดอยา งมปี ระสิทธิภาพ และสามารถทาํ ใหนักเรยี นมีความเขาใจที่ถูกตองในเร่ืองของจิตรกรรมฝาผนัง
พนื้ ถ่ินรูปแบบสกุลชา งนาน ตลอดจนสามารถนําไปปรบั ใชในการสรางสรรคผ ลงานทางศลิ ปะในมติ ิตา งๆใหเกิด
ประโยชนอ ยา งสงู สดุ ตอไปในอนาคต
ผจู ดั ทำ
หอภาพถายลานนา
โดยมลู นธิ ิรองศาสตราจารย กันต พูนพิพัฒน
30 พฤศจิกายน พ.ศ.2565
1.1 กรอบองคความรูดา นจิตรกรรมฝาผนังพ้นื ถน่ิ สกุลชางนาน
ความรูพนื้ ฐาน
ดานจิตรกรรมฝาผนัง
พื้นถิ่นรปู แบบสกลุชา งนาน
ชั้นมัธยมศึกษาปที่ 4 - 6
สรางความเขาใจ
จิตรกรรมฝาผนังใน จิตรกรรมฝาผนัง จิตรกรรมฝาผนังใน
ประเทศไทย ใน “ภูมิภาคเอเชยี “ลา นนา”
ตะวันออกเฉียงใต”
องคค วามรู
จติ รกรรมฝาผนัง
“สกุลชางนาน”
บูรณาการการเรยี นการสอนในสาระวชิ าศลิ ปะ แขวงวชิ าทัศนศิลป ดนตรี
และนาฏศลิ ป และขา มสาระ เชน สาระสังคมศึกษา ศาสนาและวัฒนธรรม สาระภาษาไทย
สาระภาษาองั กฤษ ฯลฯ
• เขาใจรปู แบบการสรา งสรรคจ ติ รกรรมฝาผนังลา นนาและสกุลชางนา น นำไปสูแรงบนั ดาลใจทจี่ ะสรางสรรคผลงาน
ของตน ในดานตา งๆ
• เกิดความเขา ใจความเปลี่ยนแปลงทางประวัติศาสตร สังคม วฒั นธรรมและการเมอื งในอดีตเชอ่ื มโยงสูชวี ิตใน
ปจจบุ ัน สามารถใหความคดิ เหน็ ได
• เขาใจหลกั ธรรมในพระพทุ ธศาสนาทน่ี ำเสนอในจติ รกรรมฝาผนัง
• ตระหนักในคุณคา ของมรดกภูมปิ ญ ญาของบรรพชนลา นนา โดยเฉพาะสกลุ ชางนาน นำไปใชใ หเ กดิ ประโยชน
1.2 เนือ้ หาสาระการบรู ณาการเขา กบั การเรียน การสอน ในสาระวชิ าศลิ ปะและขา มสาระ
• สว นเสรมิ ในหลักสตู รการเรยี นการสอนในระดับมธั ยมศึกษาตอนปลาย โดยมีวตั ถุประสงคเพื่อใหค รูได
ใชเปนส่ือการเรยี นการสอน แนะนำใหนักเรียนไดเรียนรอู งคความรูเ บ้ืองตน เกี่ยวกบั จติ รกรรมฝาผนงั
พนื้ ถิ่นรูปแบบสกุลชา งนา น อาจเกิดแรงบันดาลใจไปสรางสรรคผลงานทเี่ ปนเอกลักษณเฉพาะตน อัน
เปนการสงเสริมใหเกิดการตระหนักในคุณคางานจิตรกรรมพื้นถิ่น เกิดความรัก ความหวงแหน
อนรุ ักษ และสบื ทอดงานชางฝมอื ของทองถิน่
• ครูสามารถนำหนังสือเลมนี้ไปบูรณาการขามสาระ เพื่อกระตุนใหผูเรียนไดเรียนรูอยางมีความหมาย
โดยเชื่อมโยงกับชีวิตจริง ใหผูเรียนฝกคิดวิเคราะห และเขาใจความเปลี่ยนแปลงทางประวัติศาสตร
สังคม วัฒนธรรมและการเมืองในอดีต เชื่อมโยงสูชีวิตในปจจุบัน ตระหนักในคุณคาของมรดกภูมิ
ปญญาของบรรพชนลานนา โดยเฉพาะสกลุ ชา งนา น
• ครูสามารถใชหนังสือเลมนเ้ี ปนสื่อใหผูเรียนเขาใจหลักธรรมในพระพุทธศาสนาท่ีนำเสนอในจิตรกรรม
ฝาผนัง
• ครูอาจใชหนังสือเลมน้ีเปนโจทยใหนักเรียนทำโครงงานเพื่อบูรณาการไปสูสาระภาษาไทยและ
ภาษาอังกฤษ ตลอดจนจัดกิจกรรมตางๆสงเสริมการทองเที่ยว และสามารถตอยอดใหเกิดเปนอาชีพ
และรายไดต อ ไปในอนาคต โดยยกตวั อยางประกอบการสอน ดังน้ี
1. ประวตั ิความเปน มาของ “จติ รกรรมฝาผนงั ” ในโลกและในประเทศไทย
ครูอาจแบงนักเรียนเปน 4 หรือ 5 กลุม แนะนำใหนักเรียนแตละกลุมเลือกไปสืบคนเพิ่มเติมเกี่ยวกับ
ภาพเขียนจิตรกรรมบนฝาผนังที่ปรากฏในสถานที่ตางๆที่มีชื่อเสียงทั่วโลก ในประเทศเพื่อนบานในเอเชีย
ตะวันออกเฉียงใต” และในภูมิภาคตา งๆของประเทศไทย ลา นนาตอนบน รวมทั้งนา น แลว ทำรายงาน
กลมุ หรือนำเสนอเก่ยี วกบั ที่มา ความโดดเดน และความหมายของจิตรกรรมเหลาน้ี
1.1. จิตรกรรมฝาผนงั ในโลก
1) ภาพเขียน “The Toreador Fresco” หรือ”วัวกระทิงวิ่งกระโจน” ท่ีเกาะครตี ประเทศกรซี
2) ภาพเขยี นจิตรกรรมบนผนงั ถ้ำอชนั ตา (Ajanta Caves) ประเทศอินเดีย
3) ภาพเขียนพระสมั มาสัมพทุ ธเจาปราบชางนาฬาครี ี ประเทศพมา
4) ภาพเขยี นชาดก วัดเตนมาซี อาณาจักรพกุ าม ประเทศพมา
5) ภาพจติ รกรรมฝาผนัง วดั ปา ฮวก (ปา รวก) หลวงพระบาง ประเทศลาว
6) ภาพอน่ื ๆท่นี กั เรียนชอบ
1.2. จิตรกรรมฝาผนงั ในประเทศไทย
1) ภาพเขยี นจิตรกรรมฝาผนงั วดั ชอ งนนทรี กรุงเทพฯ
2) ภาพเขยี นจิตรกรรมฝาผนังวดั เขยี น จังหวัดอางทอง
3) ภาพเขียนจิตรกรรมฝาผนังในพระทีน่ ัง่ พทุ ไธสวรรย
4) ภาพเขียนจิตรกรรมวัดคงคาราม จังหวัดราชบุรี
5) ภาพเขยี นจิตรกรรมฝาผนงั วัดปราสาท จังหวดั นนทบุรี
6) ภาพเขียนจิตรกรรมฝาผนังพระอโุ บสถหลงั เกาวัดบางพระ จงั หวัดนครปฐม
7) ภาพเขยี นจิตรกรรมฝาผนงั วัดมชั ฌมิ าวาส จังหวดั สงขลา
8) ภาพเขียนจติ รกรรมฝาผนงั วัดคเู ตา จังหวดั สงขลา
9) ภาพจติ รกรรมฝาผนังวดั ไชยศรี จังหวดั ขอนแกน
10) ภาพจติ รกรรมฝาผนัง วัดโพธ์ิคำ จงั หวดั นครพนม
1.3. ภาพจิตรกรรมฝาผนังใน “ลานนา”
1) ภาพจติ รกรรมในกรพุ ระเจดีย วัดแสนขาน (วัดราง) อำเภอเมอื งเชียงใหม จังหวดั เชยี งใหม
2) ภาพจิตรกรรมฝาผนัง วดั พระธาตุลำปางหลวง อำเภอเกาะคา จงั หวัดลำปาง
3) ภาพจติ รกรรมฝาผนังวัดปา แดด อำเภอเเมแ จม จงั หวัดเชยี งใหม
4) ภาพจิตรกรรมฝาผนัง วดั บวกครกหลวง อำเภอสันทราย จงั หวัดเชียงใหม
5) ภาพจิตรกรรมฝาผนัง วัดกองแขก อำเภอเเมแ จม จังหวดั เชียงใหม
6) ภาพจิตรกรรมฝาผนังวัดทาขา ม อำเภอเเมแ ตง จงั หวดั เชยี งใหม
7) ภาพจติ รกรรมฝาผนังวดั สบลี อำเภอเมืองปาน จังหวดั ลำปาง
8) ภาพจิตรกรรมฝาผนังวัดเวยี งตา อำเภอลอง จงั หวดั เเพร
1.4. ภาพจติ รกรรมฝาผนัง “สกุลชางนา น”
1) ภาพเขียนจิตรกรรมฝาผนงั วัดหนองบัว อำเภอทา วังผา จังหวดั นา น
2) ภาพเขียนจติ รกรรมฝาผนังวัดภมู นิ ทร อำเภอเมอื งนา น จังหวัดนาน
3) ภาพเขยี นจติ รกรรมฝาผนังวัดพระธาตชุ า งคำ้ วรวหิ าร อำเภอเมืองนา น จังหวดั นาน
4) ภาพเขียนจิตรกรรมวดั รอ งแง อำเภอปว จังหวัดนาน
5) ภาพเขียนจติ รกรรมวดั หนองแดง อำเภอเชยี งกลาง จงั หวดั นาน
6) ภาพเขียนจิตรกรรมวดั ปา เหมอื ด อำเภอปว จังหวดั นา น
2. เนื้อหาสาระสำคญั ทีป่ รากฏในงานจิตรกรรมสกลุ ชา งนา น
2.1. ครูฉายภาพใหเห็นจิตรกรรมสกุลชางนานในรูปแบบตางๆเพื่อใหนักเรียนเกิดความเขาใจวาจิตรกร
ในอดีตรังสรรคภาพวาดทั้งบนฝาผนัง บนผืนผา ภาพเขียน “พระบฏ”ปบสาผายันต ภาพเขียน
พระพุทธเจาบนแผงไม ฯลฯ ใหน กั เรียนเลือกภาพท่ตี นชอบ อธบิ ายสาเหตุทช่ี อบ ท้งั ในเชิงวิธีการวาด
ภาพ และความหมายของภาพ ลงคะแนนวาภาพใดเปน ท่ีนิยมในหอ งเรียน
2.2. จิตรกรรมพุทธประวตั ิ
2.3. ภาพเขยี นบคุ คล
2.4. ภาพเขยี นสถาปต ยกรรม
2.5. ภาพเขยี นสัตว
2.6. ภาพเขยี นอืน่ ๆ
3. กระบวนการและเทคนิคในการเขยี นภาพจติ รกรรมรูปแบบสกุลชางนาน
ฝกปฏิบัตกิ ารเขียนภาพจิตรกรรมรูปแบบสกลุ ชา งนา น เพอ่ื ใหน กั เรียนเกิดการเรยี นรู และเขาใจในรูปแบบ
การเขียนภาพจิตรกรรมรูปแบบสกุลชางนั้น เชน การเขียนภาพบุคคล การเขียนภาพเครื่องแตงกายของ
ชนชั้นตางๆ การเขียนภาพสถาปตยกรรม และการเขียนภาพสัตว ที่ปรากฏบนงานจิตรกรรมฝาผนังนาน
ดงั รายละเอยี ดตอ ไปนี้
3.1. ขั้นตอนการเตรยี มวัสดุและอุปกรณในการเขียนภาพจิตรกรรม
3.2. ข้นั ตอนการรา งภาพ
3.3. ขั้นตอนการเขยี นภาพ
3.4. ขัน้ ตอนการระบายสี
3.5. ขนั้ ตอนการตดั เสน
ตวั อยา งกจิ กรรมการเรียนรู
• สาระศิลปศึกษา ครูใหนักเรียนนำเสนอภาพที่ฝกวาด พรอมใหเขียนบรรยายภาพสั้นๆ โดยผลัดกัน
วิจารณภ าพของตนวาด และเพื่อนวาด แลว นำไปจดั นทิ รรศการในหรอื นอกหอ งเรียน
• สาระศิลปศึกษา นักเรียนฝกวาดภาพบุคคลผูมีสีหนา ทาทางหรืออารมณตางๆ สัตวประเภทตางๆ
ฝกเขียนคำบรรยายใตภาพสั้นๆ เปนภาษาไทยและอังกฤษ เชน The princess fighting on
elephant back เปนตน
• นักเรียนอาจลองทำงานกลุม โดยชว ยกันคัดลอกภาพจติ รกรรมรว มกนั บนกระดาษแผนใหญ
• ในสาระสังคมศึกษา ศาสนา วัฒนธรรม ใหนักเรียนสืบคนเก่ียวกับประเภทบุคคล สัตว หรือเครื่องใช
เพิ่มเติมในประเด็นที่เกี่ยวกับความเปนมา สัญลักษณหรือความหมาย การแตงกาย เครื่องประดับ
ลวดลายบนผา เชน ชนกลุมนอย ชาวตางประเทศ อาวุธ สัตวในอุดมคติ ฯลฯ โดยอาจเปรียบเทียบ
กบั ภาพในสงั คมปจ จบุ ัน
• ในสาระพระพุทธศาสนา นักเรียนอาจผลัดกันถามตอบปริศนาธรรมหรือธรรมะจากชาดกบน
จติ รกรรมฝาผนงั
1.3 แนวทางการนำองคความรู ไปบูรณาการในการสรา งสรรค ใหเกดิ ประโยชน
แนวทางการนำองคความรูที่อยูในทองถิ่นของตนไปบูรณาการในการสรางสรรคผลงานศิลปะในแขนงตางๆ
ใหเ กดิ ประโยชน ตวั อยางเชน
• การนำภาพจากจิตรกรรมทต่ี นชอบมาประดษิ ฐ จัดวางบนผลติ ภัณฑ เชนเลอื กนำภาพสัตวน า รกั หรือสัตว
ที่มีความหมายเปนมงคล ลวดลายพรรณพฤกษา ภาพเทวีตอสูบนหลังชาง เปนตนมาจัดวางบน ปกสมุด
ขนาดตางๆ ฝากลอ งขนาดตา งๆ ท่คี ัน่ หนงั สือ พดั กระดาษ แผนไม ฯลฯ
• การนำองคความรูจ ากชาดกและพระพทุ ธประวัติในจติ รกรรมฝาผนังสูการแสดงประกอบดนตรีพ้ืนบา นที่
มเี อกลักษณเฉพาะตน
• การบูรณาการองคความรูสูการสรา งรายไดในระดับวิสาหกจิ ชุมชน เชน การจัดทำของที่ระลกึ ผลิตภณั ฑ
ชุมชน ฯลฯ
• การสงเสริมอุตสาหกรรมการทองเท่ียวทีส่ ามารถดึงดูดความสนใจของนักทองเที่ยวใหเขามาทองเทีย่ วใน
พื้นที่เพิ่มมากขึ้น ตลอดจนสงเสริมใหเยาวชนเกิดการตระหนักในคุณคางานศิลปวัฒนธรรมทองถิ่น เกิด
ความรกั ความหวงแหน และรว มกันสืบทอดมรดกวฒั นธรรมอันทรงคุณคาใหธ ำรงอยูตอ ไปในอนาคต
โดยยกตัวอยางผลงานสรางสรรคจากการนำองคความรูทางศิลปะที่มีอยูในชุมชนของตนมาตอยอดสรางสรรค
ใหเกิดประโยชนในมิติตางๆ โดยเปดตัวอยางการสรางสรรคผลงานที่บูรณาการองคความรูจนเกิดเปน
เอกลักษณเ ฉพาะตน ดังตวั อยางตอไปนี้
• ศูนยศิลปะ หมอลำหุน อำเภอนาดูน จังหวัดมหาสารคาม ทางรายการ สีสันมหรสพ ชื่อชุดการแสดง
“หมอลำหุนกระตบิ๊ ขาวแหงนาดูน” ทางชองสถานีโทรทัศนไทยพีบเี อส Thai PBS
https://www.facebook.com/watch/live/?ref=watch_permalink&v=1937288049994741
• ผลติ ภณั ฑ : A.Nan (อนันต) - จ.นา น http://cosci.swu.ac.th/showcase/inno/2020/anan
• ผลิตภัณฑข องฝากจากนา น
https://www.facebook.com/photo/?fbid=4757882864319494&set=pb.100063983405753.-
2207520000.
• ตวั อยา งวีดที ศั นการทองเทย่ี วเมอื งนา น จากเฟซบกุ Let's Go : เหนอ่ื ยตอ งเทย่ี ว
https://www.facebook.com/doisterwannabe/videos/4159933434103741
https://www.facebook.com/100044244528690/videos/1578436205693257