book1426

ภูมู ิิศาสตร์์
ชั้น้� มัธั ยมศึึกษาปีที ี่�่ 4-6
95.-



ภููมิิศาสตร์์

ชั้น�้ มัธั ยมศึึกษาปีที ี่�่ 4-6

องค์์ประกอบของแผนที่่� หมายถึึง สิ่ง�่ ต่า่ ง ๆ ที่�่ปรากฏอยู่�่บนแผนที่่� ที่ผ�ู่้ผ� ลิิตแผนที่�่จััดแสดงไว้เ้ พื่�่อ
ภููมิิประเทศ ให้้ ผู้�ใช้้ได้้ทราบข้้อมููลและรายละเอีียดสำำ�หรัับใช้้แผนที่�่ได้้อย่่างถููกต้้อง
โดยทั่่�วไปมีีองค์์ประกอบที่�่สำ�ำ คััญ แผนที่�่จััดทำ�ำ เพื่�่อแสดงพื้้�นที่�่ใดพื้้�นที่่�
หนึ่่ง� เรีียกว่่า ระวาง (sheet) และในแผนที่�่แต่่ละระวาง มีีองค์ป์ ระกอบ
ของแผนที่่ท� ี่�่สำำ�คััญ 3 ส่่วน คืือ เส้้นขอบระวาง องค์ป์ ระกอบภายในขอบ
ระวางแผนที่�่ และ องค์์ประกอบภายนอกขอบระวาง

เส้้นขอบระวางแผนที่�่

องค์ป์ ระกอบภายในขอบระวาง

องค์ป์ ระกอบภายนอกขอบระวาง

2 ภูมู ิศิ าสตร์์

ปชื่�อ่รชะุดุ เทศไทย THAILAND อำช�ำื่อ่� เรภะวอางถลาง AMPHOE THALANG Lลำ7ำ�ด0ัับ1ชุดุ8 หม4าย6เล2ข5ระว1าง1

ระบบการระบุรุ ะวางแผนที่่�
ประกอบด้้วย ชื่อ่� ชุดุ ชื่่�อระวาง ลำ�ำ ดัับชุุด และ หมายเลขระวาง

ศััพทานุกุ รม คำ�ำ แนะนำ�ำ
เป็น็ การอธิบิ ายคำ�ำ ศัพั ท์ท์ ี่ป�่ รากฏใน เกี่่�ยวกัับ ลาด
แผนที่�่ เพื่อ่� ให้้ผู้้ใ� ช้เ้ ข้า้ ใจความหมาย และ ระดับั สููง
ของศััพท์์ที่�่มีีในแผนที่่�
การเทีียบความลาด
ชัันของพื้้�นที่่� และ
แสดงให้้เห็น็ ถึงึ ความ
สููงของพื้้�นที่่�บริิเวณ
ต่่าง ๆ

มาตราส่่วนแผนที่่� แผนภาพแสดงค่่ามุุม
บอกให้้ทราบว่่าแผนที่่�ที่่�ใช้้อยู่�่ นั้ �นมีีการย่่อส่่วนจากภููมิิประเทศจริิงเป็็น บ่า่ ยเบน
สััดส่ว่ นเท่า่ ใด เช่่น 1 : 50,000 หมายถึึง ระยะ 1 ส่ว่ นในแผนที่เ�่ ท่่ากับั แสดงให้้เห็น็ ค่า่ มุมุ บ่า่ ยเบนของแนว
ระยะ 50,000 ส่ว่ นในพื้้น� ที่�่จริิง ทิิศเหนืือจริิง แนวทิิศเหนืือกริิด
และ แนวทิิศเหนืือแม่เ่ หล็็ก
ณ บริิเวณศููนย์์กลางของแผนที่่�
ระวางนั้้น�

อธิบิ ายสััญลักั ษณ์์
เป็็นการอธิิบายความหมายของสััญลัักษณ์์ที่่�ใช้แ้ สดงในแผนที่่�นั้้�น ๆ เช่น่
สััญลัักษณ์์และคำำ�อธิิบายสััญลัักษณ์์ของแม่่นํ้้�า ถนน ที่�่ตั้�งเมืืองหลวง
เป็็นต้้น

สารบัญั ต่า่ งๆ บันั ทึกึ ต่า่ ง ๆ
เป็น็ แผนภาพแสดง เ ป็็ น ข้้ อ คว า ม กัั บ
ภายนอกขอบระวาง ข้อ้ มููลต่่าง ๆ
แ ผ น ที่�่ เ พื่�่ อ แ ส ด ง เกี่่�ยวกัับแผนที่่�ที่่�ผู้ �
ข้้อมููลบางอย่่างที่่� ผลิิตเห็็นว่่าผู้ �ใช้้ควร
อาจมีีความจำ�ำ เป็็น ทราบเช่่น บัันทึึก
ต่อ่ ผู้ใ� ช้้ เช่น่ สารบัญั เกี่�่ยวกัับเส้้นโครง
ระวางติิดต่่อ แผนที่�่

ภูมู ิศิ าสตร์์ 3

องค์์ประกอบของแผนที่�่ หมายถึึง สิ่�่งที่�่ปรากฏในแผนที่่�เพื่�่อให้้ผู้้�ใช้้แผนที่�่ทราบข้้อมููล และ ราย
เฉพาะเรื่�่อง ละเอีียดสำ�ำ หรัับการใช้้แผนที่�่เฉพาะเรื่�่อง แผนที่่�เฉพาะเรื่�่องแต่่ละระวาง
ประกอบด้้วยองค์ป์ ระกอบสำ�ำ คัญั ได้้แก่่ ชื่อ่� แผนที่�่ มาตราส่ว่ น ทิิศ ระบบ
พิิกัดั ภููมิิศาสตร์์ และสััญลัักษณ์์และคำ�ำ อธิบิ ายสััญลักั ษณ์์

1
4

2

35 2

1 คำ�ำ อธิบิ ายสััญลักั ษณ์์
สัญั ลักั ษณ์ท์ ี่ป่� รากฏในแผนที่เ�่ ฉพาะ
ชื่อ่� แผนที่่� เรื่�่องมีีคำ�ำ อธิิบาย สััญลัักษณ์์อยู่�่
สิ่ง�่ ที่่�มีีความจำ�ำ เป็น็ สำ�ำ หรับั ให้้ผู้้�ใช้้ บริิเวณขอบระวางแผนที่่�
ได้้ทราบว่า่ เป็น็ แผนที่�เ่ รื่่�องอะไร
4
3
ระบบพิิกัดั ภูมู ิศิ าสตร์์
ทิศิ เป็น็ เส้้นหรืือตารางที่่แ� สดงไว้ใ้ น
เพื่อ�่ ใช้ใ้ นการอ้้างอิิง ทิิศหลักั คืือทิิศ ขอบระวางแผนที่�่ เพื่่�อใช้้กำำ�หนด
เหนืือ โดยนิิยมแสดงในรููปของ พิิกัดั ของตำำ�แหน่ง่ ต่า่ ง ๆ ในแผนที่่�
ลููกศร ที่�่ปลายหััวลููกศรมีีตััวอัักษร ระวางนั้้�น ๆ ได้้แก่่ ระบบพิิกัดั ทาง
กำ�ำ กับั เป็น็ อัักษร น หรืืออัักษร N ภููมิิศาสตร์์

4 ภูมู ิศิ าสตร์์ 5

มาตราส่่วน
แสดงบนแผนที่เ�่ พื่อ่� ให้้ผู้้ใ� ช้้ทราบว่า่
แผนที่่�ระวางนั้้�นย่่อมาจากพื้้�นผิิว
โลกจริิงด้้วยอัตั ราส่่วนเท่่าใด

รูปู แบบของแผนที่เ�่ ฉพาะเรื่อ�่ ง

แผนที่�่เฉพาะเรื่่�องเป็น็ แผนที่�่ที่่�มีีวัตั ถุปุ ระสงค์์ในการแสดงข้้อมููลเฉพาะอย่่างใดอย่่างหนึ่่�งที่�่เกิิดขึ้�น บนพื้้น� ที่�่ ตััวอย่่างแผนที่เ่� ฉพาะเรื่่�องที่�่สำำ�คัญั
ได้้แก่่

แผนที่่�จุุด (dot map) เป็็นแผนที่่�แสดงความแตกต่่างของความ แผนที่ส่� ัญั ลักั ษณ์ส์ ัดั ส่ว่ น (proportional symbol map) เป็น็ แผนที่่�
หนาแน่่นทางพื้้�นที่่� โดยใช้้จุุด เป็็นสััญลัักษณ์์ในการนำำ�เสนอข้้อมููล ที่�่สััญลัักษณ์์มีีขนาด เป็็นสััดส่่วนกัับปริิมาณที่�่สััญลัักษณ์์นั้้�นแทนคำำ�
หนึ่่ง� จุดุ ใช้้แทนค่่าข้้อมููลจำ�ำ นวนหนึ่่�งหรืือหนึ่่�งจุุดแทนหนึ่่ง� ค่่า สััญลักั ษณ์ท์ ี่�่นิิยมใช้้ ได้้แก่่ วงกลม สามเหลี่ย�่ ม สี่เ่� หลี่�่ยม

แผนที่่�โคโรเพลท (choropleth map) เป็็นแผนที่่�ที่่�ใช้้ข้้อมููลเป็็น แผนที่ก่� ารไหล (flow map) เป็น็ แผนที่ท่� ี่แ่� สดงการเคลื่อ�่ นที่ด�่ ้้วยสัญั ลักั ษณ์์
หน่่วยพื้้�นที่่�และจำำ�แนก ข้้อมููลอย่่างเป็็นระบบ โดยใช้้สีีหรืือลวดลาย เส้้น ระหว่่าง ตำ�ำ แหน่ง่ ที่�่ตั้ง� ต่า่ ง ๆ ขนาดของเส้้นเป็็นสัดั ส่่วนกัับปริิมาณ
และความเข้้มของสีี เช่่น สีีเข้้มใช้้แทนข้้อมููลปริิมาณมาก ส่่วนสีีอ่่อน ข้้อมููลที่แ�่ สดง เช่่น การค้้าระหว่า่ งประเทศ การย้้ายถิ่่�น การท่่องเที่่�ยว
ใช้้แทนข้้อมููลปริิมาณน้้อย

ภูมู ิศิ าสตร์์ 5

เทคโนโลยีภี ูมู ิสิ ารสนเทศ

ประกอบด้้วยเทคโนโลยีี รัับรู้จ� ากระยะไกล ระบบสารสนเทศภููมิิศาสตร์์ ส่ว่ นข้้อมููลของระบบสารสนเทศภููมิิศาสตร์์ สามารถจัดั การข้อ้ มููลเชิิงพื้้น� ที่�่
และ ระบบนำ�ำ ทางด้้วยดาวเทีียมที่ใ�่ ช้้กันั อย่า่ งกว้า้ งขวางในปัจั จุบุ ันั เทคโนโลยีี วิิเคราะห์์ข้้อมููล และประยุุกต์์ใช้้ในการวางแผนพััฒนาประเทศ หลาก
ภููมิิสารสนเทศ (geoinformation technology) หมายถึึง การบููรณา หลายด้้านได้้อย่า่ งมีีประสิิทธิภิ าพ นอกจากนี้้ร� ะบบนำ�ำ ทางด้้วยดาวเทีียม
การความรู้�เทคโนโลยีี ทางด้้านการรัับรู้จ� ากระยะไกล ระบบสารสนเทศ ที่ป�่ ระสานเอาระบบ นำำ�ทางด้้วยดาวเทีียมของหลายประเทศมาใช้้ กำ�ำ หนด
ภููมิิศาสตร์์ และระบบนำ�ำ ทางด้้วยดาวเทีียม มาประยุุกต์์ ใช้้งานในด้้าน ตำ�ำ แหน่่งเชิิงพื้้�นที่่�และติิดตามกำ�ำ รเคลื่�่อนที่่� ของคนและสิ่�่งของได้้อย่่าง
ต่่าง ๆ ซึ่่�งเป็็น เทคโนโลยีีที่�่สามารถศึกึ ษาสภาพแวดล้้อมทางธรรมชาติิ รวดเร็็วและแม่่นยำำ�
ได้้โดยการเลืือกใช้้ข้้อมููลจากดาวเทีียมที่ม�่ ีีความ ละเอีียดของภาพ และ
ประเภทของดาวเทีียมหลากหลาย

3S geoinformation technology

Remote Sensing

Global Navigation
Satellite Systemg

Geographic
Information System

อย่า่ งไรก็ต็ าม การบููรณาการเทคโนโลยีีภููมิิสารสนเทศให้้เป็น็ ไปอย่า่ งมีีประสิิทธิภิ าพ ผู้ใ� ช้ง้ าน ต้้องเข้า้ ใจว่า่ เทคโนโลยีีดังั กล่า่ วนั้้น� มีีความสัมั พันั ธ์ก์ ับั
ศาสตร์์ด้้านอื่่�น ๆ ด้้วย ดัังนั้้�นการจะนำำ�เทคโนโลยีี ดัังกล่่าวมาประยุุกต์์ใช้้จำำ�เป็็นต้้องมีีพื้้�นฐานในศาสตร์์อื่่�น ๆ ที่่�เกี่่�ยวข้้อง เช่่น แผนที่่� การสำำ�รวจ
และ การทำ�ำ แผนที่�่ คอมพิิวเตอร์ส์ ารสนเทศ กระบวนกำ�ำ รทำ�ำ งคณิิตศาสตร์์ และศาสตร์เ์ ฉพาะด้้าน เช่น่ ป่า่ ไม้้ ธรณีีวิิทยา ปฐพีีวิิทยา วิิทยาศาสตร์์
สุุขภาพ การเมืือง กฎหมาย ขึ้น� อยู่�่ กัับว่่าผู้�ใช้ง้ านจะใช้เ้ ทคโนโลยีีภููมิิสารสนเทศ ในวัตั ถุุประสงค์์ใด

6 ภูมู ิศิ าสตร์์

การรัับรู้้จ� ากระยะไกล

การรัับรู้จ� ากระยะไกล (Remote Sensing : RS) หมายถึึง การใช้้ความรู้แ� ละเทคนิิคทางวิิทยาศาสตร์์ชั้�นสููงมาประยุกุ ต์ใ์ ช้ใ้ นการสัังเกต การค้้นหา
และ การวิิเคราะห์์ข้อ้ มููลของวััตถุหุ รืือเป้า้ หมายที่ส�่ นใจเพื่อ�่ ให้้รัับรู้�ว่า่ สิ่่ง� นั้้�นหรืือเป้่่า� หมายคืืออะไร

องค์์ประกอบของการรัับรู้้�จากระยะไกล

1. การได้้มาซึ่่�งข้้อมููล (data acquisition) คลื่�่นแม่่เหล็็กไฟฟ้้าจาก 2. การวิเิ คราะห์ข์ ้อ้ มูลู (data analysis) ข้อ้ มููลที่ไ�่ ด้้บันั ทึกึ ด้้วยดิิจิิทัลั อยู่�่
แหล่่งพลัังงานธรรมชาติิ คืือ ดวงอาทิิตย์์ แหล่่งพลัังงานที่�่สร้้างจาก ในรููปของภาพถ่า่ ยถููกนำ�ำ มาวิิเคราะห์์ ซึ่ง�่ ทำ�ำ ได้้ด้้วยการแปลด้้วยสายตาหรืือ
ดาวเทีียม เคลื่�่อนที่่�ผ่่านชั้น� บรรยากาศสู่่�พื้น� ผิิวโลก พลังั งาน ดังั กล่า่ วจะ การวิิเคราะห์ด์ ้้วยเครื่อ�่ งคอมพิิวเตอร์์ โดยมีีข้อ้ มููลอ้้างอิิงอื่น�่ ๆ ที่เ�่ กี่ย�่ วข้อ้ ง
มีีปฏิิกิิริิยากับั บรรยากาศ และ พื้้น� ผิิวโลก ดาวเทีียมจะทำ�ำ การบัันทึกึ มาใช้ป้ ระกอบ เช่น่ แผนที่ด�่ ิิน สถิิติิของการปลููกพืืช และ อื่น�่ ๆ ผลจาก
การสะท้้อนหรืือการเปล่่งรัังสีีของพื้้�นโลก แล้้วถ่่ายทอดไปยัังสถานีีรัับ การวิิเคราะห์์ของการแปลความได้้ผลผลิิตทั้้�งในรููปแผนที่�่ ข้้อมููลเชิิงเลข
ทางภาคพื้้น� ดิิน เพื่่�อผลิิตข้อ้ มููลในรููปของภาพ และ ข้้อมููลเชิิงเลข ตาราง คำ�ำ อธิบิ าย หรืือแผนภููมิิ สามารถนำ�ำ ไปใช้ง้ านต่อ่ ไป

การได้้มาซึ่่ง� ข้้อมููล
การวิิเคราะห์ข์ ้อ้ มููล

ภาพ ตา

แหล่่งพลังั งาน

20 10
70 เลข
คอมพิิวเตอร์์
ผลิิตภััณฑ์ข์ ้อ้ มููล กระบวนการแปลภาพ ผลิิตภัณั ฑ์์สารสนเทศ

ระบบถ่า่ ยภาพ

ระบบถ่่ายภาพ

ผู้ �ใช้้

กระจายผ่่าน
ชั้ �นบรรยากาศ

ลัักษณะผิิวหน้้าของโลก

ภูมู ิศิ าสตร์์ 7

ระบบนำ�ำ ทางด้้วยดาวเทีียม

ระบบนำ�ำ ทางด้้วยดาวเทีียม (Global Navigation Satellite System : GNSS) คืือ ระบบดาวเทีียม ซึ่�ง่ โคจรอยู่�่รอบโลก มีีวัตั ถุปุ ระสงค์เ์ พ่ื่่�อใช้ง้ าน
ในภารกิิจด้้านการระบุุตำ�ำ แหน่่ง การนำำ�ทาง และ การเทีียบสัญั ญาณ เวลา (Positioning, Navigation, Timing, PNT) ประกอบด้้วยกลุ่�ม
ดาวเทีียมที่่�ดำ�ำ เนิินการโดยหลายประเทศ ดังั นี้้�

1. ระบบดาวเทีียมที่่�ให้้บริิการทั่่�วโลก ระบบดาวเทีียมเป่่ยโต๋๋ว
(Beidou หรืือ Compass : BAS)
จากประเทศจีีน

ระบบดาวเทีียมกาลิิเลโอ
(Galileo) จากสหภาพยุโุ รป

ระบบดาวเทีียมจีีพีีเอส
(Global Positioning System: GPS)
จากประเทศสหรััฐอเมริิกา
ระบบดาวเทีียมโกลนาส
(GLONASS) จากประเทศรััสเซีีย

2. ระบบดาวเทีียมที่ใ�่ ห้บ้ ริกิ ารระดับั ภูมู ิภิ าค

ระบบดาวเทีียม Quasi-Zenith
Satellite System (QZSS)
จากประเทศญี่ป่� ุ่ �น

ระบบดาวเทีียม Indian
Regional Navigation
Satellite System (IRNSS)
จากประเทศอิินเดีีย

8 ภูมู ิศิ าสตร์์

ระบบสารสนเทศภูมู ิศิ าสตร์์

GIS คืือ ระบบคอมพิิวเตอร์ท์ ี่ใ่� ช้้นำ�ำ เข้า้ จัดั เก็บ็ สืืบค้้น วิิเคราะห์์ และแสดง GIS ทำำ�งานกับั ข้อ้ มููล ภููมิิศาสตร์์ ซึ่�ง่ ประกอบด้้วยข้้อมููลเชิิงพื้้�นที่่�
ผลข้อ้ มููลเชิิงพื้้น� ที่ห�่ รืือข้อ้ มููลที่ม�่ ีีการอ้้างอิิงพิิกัดั บนโลกซึ่ง่� ประกอบไปด้้วย (spatial data) หรืือข้้อมููลเชิิงตำำ�แหน่ง่ (locational data) และ ข้้อมููล
ข้้อมููลที่่�ตั้�ง และข้้อมููลคำำ�อธิิบายประกอบ เช่่น ข้้อมููลถนน แปลงที่่�ดิิน อรรถาธิบิ าย (attribute) ที่อ่� ธิบิ ายว่า่ ข้อ้ มููลเชิิงพื้้น� ที่น่�ั้้น� ๆ คืืออะไร ข้อ้ มููล
และข้อ้ มููลการเพาะปลููกบนโลก เป็น็ ต้้น โดยการอ้้างอิิงพิิกัดั บนโลกเป็น็ GIS แต่ล่ ะเรื่อ่� งจะจัดั เก็บ็ แยกเป็น็ แต่ล่ ะชั้น� ข้อ้ มููล (layer) ในขณะที่ร�่ ะบบ
ประเด็็นหลัักที่�่ทำ�ำ ให้้ระบบสารสนเทศภููมิิศาสตร์์แตกต่่างจากระบบ สารสนเทศอื่่�นจะมีีเพีียงข้้อมููลอรรถาธิิบาย ที่่�อธิิบายถึึงสิ่�่งที่�่สนใจที่่�ไม่่
คอมพิิวเตอร์์อื่น�่ ๆ ระบุุตำำ�แหน่ง่ บนโลก

ตำำ�แหน่่งที่่�ตั้้ง� หมู่่�บ้้าน
ถนน

แปลงที่�ด่ ินิ

แบบจำ�ำ ลองความสูงู

การใช้ป้ ระโยชน์์ที่่�ดินิ

ลักั ษณะภููมิปิ ระเทศจริิง

การจัดั เก็บ็ ข้อ้ มููลภููมิิศาสตร์จ์ ะจัดั เก็็บแยกแต่ล่ ะเรื่่อ� งเป็็นแต่ล่ ะชั้น� ข้้อมููล

ภูมู ิศิ าสตร์์ 9

ราคา 95 บาท