งานประดิษฐ์เครื่องจักสาน

กจิ กรรมท่ี 4

ศึกษาเอกลกั ษณ์ของงานคหกรรมศาสตร์
งานประดิษฐเ์ คร่ืองจกั สาน

1.รูปแบบเคร่ืองจักสาน

2.วธิ ีการทา

1.นาไมท้ ี่จะเอามาสานน้นั ไปยอ้ มสี ใหเ้ ป็นสีตา่ งๆ ตามท่ีเราตอ้ งการ อาจจะเป็ นสีเขียว เหลือง แดง หรือวา่
สีอะไรกแ็ ลว้ แต่ท่ีเราชอบ
2.นาไมท้ ี่เรายอ้ มสีเสร็จ มาสานโดยใชไ้ มต้ อก 2 เส้น วางไขวเ้ ป็นตวั X
3. นาไมต้ อกอีก 2 เส้นสานขดั ดา้ นบนและดา้ นล่าง
4.นาไมต้ อกสานขดั 3 ทิศทางใหไ้ ดด้ า้ นละ 4 เส้น รวมเป็ นไมต้ อกท้งั หมด 12 เส้น
5.จะเห็นวา่ ไมต้ อกทุกเส้น จะขดั กนั ธรรมดา ยก 1 ขา้ ม 1 จะไดร้ ูปหกเหล่ียมเป็นจุดศูนยก์ ลาง 1 รูปและมีรูป
หกเหล่ียมลอ้ มรอบ จานวน 6 รูป
6.การข้ึนเป็ นตวั ชะลอม ใหเ้ ลือกจบั มุมใดมุมหน่ึง นาไมต้ อกสานขวางจนรอบเป็ นวงกลม ปลายไมต้ อก
ที่รอบใหท้ บั ซอ้ นกบั จุดเริ่มตน้ วนจนหมดความยาวของไมต้ อก
7.ใชไ้ มต้ อกสานลกั ษณะเดียวกนั อีก 2 เส้นโดยรอบจะไดช้ ะลอมขนาดยอ่ ม
8.นาไมต้ อกเส้นเล็กสานขดั รอบบนสุดกนั หลุด เทา่ น้ีกเ็ สร็จสมบูรณ์

3.ความเชื่อและพธิ ีกรรม
เครื่องจกั สานเป็นภูมิปัญญาท่ีมนุษยร์ ู้จกั นาวสั ดุธรรมชาติ ไดแ้ ก่ เสน้ ใยจากการแปรรูปพืชพนั ธุต์ ่างๆ มาใชส้ าหรับ ถกั ทอ
สาน ใชเ้ ป็ นภาชนะหรือเครื่องใชต้ า่ ง ๆ ซ่ึงในภูมิภาคเอเชียตะวนั ออกเฉียงใต้ ที่ถือวา่ มีความอดุ มสมบูรณ์ ท้งั พชื ยนื ตน้ พชื
ลม้ ลุก ป่ าไม้ และเขตทุ่งหญา้ จึงมีสภาพภูมิศาสตร์ท่ีเอ้ืออานวยใหค้ นในพ้นื ที่ สง่ั สมภูมิปัญญาในการประดิษฐเ์ ครื่องจกั สาน
มาต้งั แต่โบราณ
โดยเฉพาะการปลกู ขา้ ว ซ่ึงถือเป็นอาหารหลกั มีการนาเครื่องจกั สานมาใชใ้ นกระบวนการปลกู ขา้ วเกือบทุกข้นั ตอน ต้งั แต่
ข้นั ตอนการหวา่ นเมลด็ ก็ใช้ กระบุง สาหรับใส่ขา้ วเปลือกนาไปทอ้ งนา หลงั จากตน้ ขา้ วเริ่มโต กท็ าร้ัวกนั แปลงนาดว้ ยการ
นาไมไ้ ผม่ าสาน รวมถึงการทาหา้ งเฝ้านาหรือ เขียงนา กใ็ ชห้ วาย หรือไมไ้ ผ่ มาสานเป็ นฝาเรือน
แมแ้ ตพ่ ธิ ีกรรมที่สร้างความเป็ นมงคลสาหรับตน้ ขา้ ว กใ็ ชเ้ ครื่องจกั สานมาทาปักเฉลียว จนถึงข้นั ตอนเก็บเก่ียว ก็อาศยั
เครื่องจกั สานมาใชป้ ระโยชนท์ ้งั สิ้น
นอกจากน้ี เคร่ืองจกั สานยงั เป็ นภาชนะใชใ้ นบา้ นเรือน เช่น กระบุง ตะกร้า พดั เส่ือปูนอน เป็นตน้ ซ่ึงนอกจากจะออกแบบ
รูปแบบเพ่ือประโยชน์ใชส้ อยแลว้ ยงั ออกแบบลวดลายของเครื่องจกั สาน ใหม้ ีความสวยงามอยา่ งน่าชื่นชม

4.เอกลกั ษณ์ของแต่ละพื้นที่

เครื่องจกั สานภาคใต้
เครื่องจกั สานพ้ืนบา้ นของภาคใต้ โดยเฉพาะบริเวณชายฝ่ังทะเลดา้ นตะวนั ออก ท่ีมีลกั ษณะพเิ ศษเฉพาะถ่ิน ท่ีน่าสนใจมี
หลายชนิด แตม่ ีเคร่ืองจกั สานชนิดหน่ึง ท่ีสร้างตามความตอ้ งการในการใชส้ อย ตามสงั คมเกษตรกรรมของชาวใต้ ที่มีความ
สวยงาม มีลวดลายที่ประณีต และเอ้ืออานวยต่อประโยชนใ์ ชส้ อยเป็ นอยา่ งดี ท้งั ยงั สมั พนั ธก์ บั ความเช่ือถือของชาวใตอ้ ยา่ ง
น่าสนใจยงิ่ คือ กระดง้ ซ่ึงชาวใตเ้ รียกวา่ "ดง้ "

เครื่องจกั สานภาคอสี าน
ภาคอีสานจะมีความหลากหลายของลกั ษณะทางชาติพนั ธุ์แลว้ ยงั มีวฒั นธรรมการบริโภคขา้ วเหนียว เช่นเดียวกบั ประชาชน
ส่วนใหญ่ในภาคเหนือ แมว้ า่ คนอสี านจะบริโภคขา้ วเหนียวเหมือนกบั คนภาคเหนือกต็ าม แต่เคร่ืองจกั สานที่เกี่ยวเนื่องดว้ ย
การบริโภคขา้ วเหนียวของภาคอสี าน มีลกั ษณะเฉพาะตน ท่ีตา่ งไปจากของภาคเหนือ ถึงแมจ้ ะใชป้ ระโยชนใ์ นการใส่ขา้ ว
เหนียวเช่นเดียวกนั กต็ าม
- เครื่องจกั สานภาคอีสาน ที่เกี่ยวเนื่องดว้ ยวฒั นธรรมการบริโภคขา้ วเหนียวท่ีสาคญั คือ ก่องขา้ ว และกระติบ

เครื่องจกั สานภาคกลาง
ภาคกลางมีพ้นื ที่กวา้ งขวางและอดุ มสมบูรณ์มากกวา่ ภาคอื่นๆ มีวตั ถดุ ิบที่นามาใชท้ าเคร่ืองจกั สานหลายชนิด และเคร่ืองจกั
สานภาคกลาง ส่วนใหญจ่ ะสมั พนั ธก์ บั สภาพภมู ิศาสตร์ทอ้ งถ่ิน และขนบประเพณีของประชาชน ในทอ้ งถ่ินต่างๆ เป็ น
อยา่ งดี เครื่องจกั สานภาคกลาง ส่วนมากทาจากไมไ้ ผม่ ากกวา่ วสั ดุอ่ืน เคร่ืองจกั สานไมไ้ ผท่ ี่ใชใ้ นครัวเรือน ไดแ้ ก่ พดั
กระชอน ตะแกรง ฝาชี กระดง้ หวด ฯลฯ

เครื่องจกั สานภาคเหนือ
ภาคเหนือ หรือลา้ นนาไทย เป็ นดินแดนที่มีศิลปวฒั นธรรมเฉพาะถน่ิ เป็ นของตนเอง เป็ นเหตุใหเ้ คร่ืองจกั สานในภาคเหนือ
มีเอกลกั ษณ์ที่แตกตา่ งไปจากภาคอื่น นอกจากน้ี ภาคเหนือ หรือลา้ นนาไทย มีสภาพภูมิศาสตร์ที่แตกตา่ งไปจากภาคอื่นๆ
สภาพการประกอบอาชีพดา้ นเกษตรกรรม ทาใหภ้ าคเหนือเป็นแหล่งผลิตเคร่ืองมือเครื่องใชจ้ กั สานที่สาคญั นอกจากน้ี

ภาคเหนือยงั มีวตั ถุดิบหลายชนิด ท่ีนามาทาเครื่องจกั สานได้ เช่น กก แหยง่ ใบลาน และไมไ้ ผ่ โดยเฉพาะ อยา่ งยงิ่ ไมไ้ ผ่ ซ่ึงมี
หลายชนิด ที่ใชท้ าเครื่องจกั สานไดด้ ี

5.วฒั นธรรมของงานน้ัน ส่งผลต่อประเพณหี รือไม่ และประเพณี

แห่เครื่องจกั สานใหญท่ ่ีสุดในโลก ในประเพณีบุญกลางบา้ น อ.พนสั นิคม
ประเพณีน้ีชาว อ.พนสั นิคม ยดึ ถือเขา้ ปฏิบตั ิร่วมกนั มานานกวา่ 100 ปี ดว้ ยความเล่ือมใสศรัทธา เช่ือวา่ เม่ือร่วมกนั ทาบุญ
กลางบา้ นแลว้ จะเกิดสิริมงคล ทาใหค้ รอบครัว ชุมชน ทอ้ งถ่ินอยเู่ ยน็ เป็นสุข มีความเจริญรุ่งเรือง ตลอดจนเป็นการสะเดาะห์
เคราะห์ใหป้ ราศจาก หรือแคลว้ คลาดจากภยั พบิ ตั ิท้งั ปวง รวมถึงการราลึกบูชาภตู ผี เทวดาอีกดว้ ย และเชื่ออีกวา่ หากปี ไหน
ไมท่ าบุญกลางบา้ นกนั แลว้ จะมีเภทภยั พบิ ตั ิ เกิดโรคระบาดท้งั คน และสตั ว์
นอกจากน้ี ยงั เป็ นความภาคภูมิใจของชาว อ.พนสั นิคม เพราะมีสินคา้ ท่ีีมีชื่อเสียงท้งั ใน และตา่ งประเทศ คือ เคร่ืองจกั สาน
พ้นื บา้ น ท่ีผลิตข้ึนมาเพ่ือใชใ้ นการดารงชีพประจาวนั ชาวบา้ นจะจกั สานเคร่ืองใชใ้ นครัวเรือน และเคร่ืองใชใ้ นการจบั สตั ว์
น้า ซ่ึงไดม้ ีการพฒั นาคุณภาพ ฝี มือรูปแบบ และลวดลาย ใหม้ ีความหลากหลายในการใชป้ ระโยชน์ จนเขา้ สู่ระบบการซ้ือ
ขาย เป็ นที่นิยมของชาวไทย และต่างชาติมานบั สิบปี

อ้างองิ

https://www.saranukromthai.or.th/sub/book/book.php?book=22&chap=3&page=t22-3-infodetail07.html
http://www.okmd.or.th/knowledge-box-set/articles/local-thai-culture/361/auspicious-lanna-basketry