ปุ๋ยไส้เดือน ปุ๋ยสารพัดประโยชน์จากภูมิปัญญาไทย จัดท าโดย นายกรรณธรรม อินมาตร ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 6/8 เลขที่ 31
ปุ๋ยไส้เดือน คือ ปุ๋ยไส้เดือน หรือ ปุ๋ยหมักมูลไส้เดือน เป็น อีกหนึ่งทางเลือกของเกษตรอินทรีย์ เนื่องจากน าไส้เดือนดิน สัตว์ตัวเล็กที่มีความส าคัญต่อระบบนิเวศ มาเลี้ยงเพื่อเปลี่ยน องค์ประกอบและเพิ่มจุลินทรีย์ จนท าให้ได้ปุ๋ยหมักที่มี ประสิทธิภาพ สามารถบ ารุงต้นไม้ได้อย่างยอดเยี่ยม โดยปุ๋ยไส้เดือนมีลักษณะเป็นเศษอินทรีย์วัตถุที่ ไส้เดือนดินกินเข้าไป แล้วย่อยสลายออกมาเป็นมูลที่มีประโยชน์ รูปทรงเป็นเม็ดร่วน สีด าหรือสีน้ าตาล โปร่งเบา จุความชื้นสูง ระบายน้ าและระบายอากาศดี แถมมีธาตุอาหารและปริมาณ อินทรีย์วัตถุมาก
วิธีเลี้ยงไส้เดือน วิธีเลี้ยงไส้เดือนเพื่อท าปุ๋ย ส่วนใหญ่แบ่งออก 2 วิธี คือ วิธีเลี้ยงไส้เดือนดินในกะละมังและวิธีเลี้ยงไส้เดือน ดินในบ่อซีเมนต์ โดยถ้าหากใครต้องการปริมาณไม่มาก ก็ให้ เลี้ยงในกะละมัง แต่ถ้าหากใครต้องการปริมาณเยอะ ก็ให้เลี้ยง ในบ่อซีเมนต์ ซึ่งขั้นตอนมีดังนี้ 1. วิธีเลี้ยงไส้เดือนดินในกะละมัง - วัสดุและอุปกรณ์ในการเลี้ยงไส้เดือนดินในกะละมัง 1. ไส้เดือนดินประมาณ 3 ขีด 2. มูลวัวที่ปราศจากเศษฟางหรือเศษวัสดุอื่น 3. กากมะพร้าวสับที่ล้างยางมะพร้าวแล้ว 4. กะละมังกว้างประมาณ 1 ศอก
- ขั้นตอนการเลี้ยงไส้เดือนดินในกะละมัง 1. เจาะรูเล็ก ๆ ให้ทั่วกะละมัง เพื่อให้น้ าไหลออก สะดวก 2. รดน้ าใส่มูลวัวให้เปียกสักประมาณ 1-2 สัปดาห์ เพื่อล้างแก๊สและความร้อน 3. ผสมกากมะพร้าวสับเข้ากับมูลวัว อัตราส่วน 30:70 เพื่อเพิ่มความเย็น 4. คลุกให้เข้ากัน แล้วน าไปใส่ในกะละมังประมาณ ครึ่งกะละมัง 5. ใส่ไส้เดือนดินลงไปบนมูลวัว ไม่ต้องฝัง เดี๋ยว ไส้เดือนดินจะไชลงไปเอง แล้วน าไปไว้ในโรงเรือน แล้วคอยรด น้ าให้ความชื้นประมาณ 1 ครั้ง/3-4 วัน 6. คอยรดน้ าให้ความชื้นประมาณ 1 ครั้ง/3-4 วัน รอประมาณ 1-2 เดือน ก็จะได้ปุ๋ยไส้เดือนที่พร้อมใช้งาน
2. วิธีเลี้ยงไส้เดือนดินในบ่อซีเมนต์ - วัสดุและอุปกรณ์ในการเลี้ยงไส้เดือนดินในบ่อ ซีเมนต์ 1. ไส้เดือนดินประมาณ 2 กิโบกรัม/บ่อ 2. มูลวัวประมาณ 1-1 ½ กระสอบ 3. บ่อซีเมนต์ทรงกลม กว้างประมาณ 80-100 เซนติเมตร - ขั้นตอนการเลี้ยงไส้เดือนดินในบ่อซีเมนต์ 1. ใส่มูลวัวลงในบ่อซีเมนต์ แล้วรดน้ าเรื่อย ๆ ประมาณ 1-2 สัปดาห์ เพื่อล้างแก๊สและความร้อน 2. รอจนมูลวัวเย็นพอดี สามารถวัดได้ด้วยการน ามือ ล้วงลงไปเพื่อเช็กความอุ่นและความเย็น 3. ใส่ไส้เดือนดินลงไปบนมูลวัว ไม่ต้องฝัง เดี๋ยว ไส้เดือนดินจะไชลงไปเอง
อาหารไส้เดือนดิน ไส้เดือนดินที่นิยมน ามาเลี้ยงเพื่อท าปุ๋ยใน ประเทศไทย ส่วนใหญ่มี 3 สายพันธุ์ ได้แก่ ไทเกอร์ วอร์ม, แอฟริกัน ไนท์ คลอเลอร์ และขี้ตาแร่ ซึ่งที่นิยมมากที่สุดคือ ไส้เดือน แอฟริกัน ไนท์ คลอเลอร์ ซึ่งส่วนใหญ่มักจะกินมูล วัว มูลควายเป็นอาหารหลักอยู่แล้ว แต่เราสามารถให้อาหาร เสริมเพื่อความหลากหลายได้ เช่น ของเสียจากอาหาร ของเสีย จากกระดาษ และเศษพืชจากการเกษตร นอกจากนี้ควรเลือก แหล่งเลี้ยงไส้เดือนที่โล่ง โปร่ง อากาศถ่ายเทสะดวก และมี แสงแดดส่องบ้างเล็กน้อย รวมถึงอย่าลืมวางระบบน้ าปุ๋ย เพื่อ ป้องกันไม่ให้น้ าขังจนไส้เดือนดินขาดอากาศด้วย
วิธีท าปุ๋ยไส้เดือน การท าปุ๋ยไส้เดือนท าง่าย ๆ หลังจากเตรียม อุปกรณ์เพาะเลี้ยงไส้เดือนเรียบร้อยแล้ว น าไส้เดือนที่เลี้ยงไว้ใส่ ลงไปในกะละมัง ผสมกับขี้วัวแล้วคลุกให้เข้ากัน น าไปวางใน บริเวณที่เย็น ไม้ร้อน จากนั้นหมั่นรดน้ าให้ดินชื้น 3-4 ครั้ง ต่อวัน ท าไปเรื่อย ๆ ประมาณ 1 เดือนครึ่ง ถึง 2 เดือน ก็ จะได้ปุ๋ยไส้เดือนไปปลูกต้นไม้แล้ว
วิธีใช้ปุ๋ยไส้เดือน - ไม้ใบ ไม้ดอก และไม้ประดับ เช่น เฟิร์น กุหลาบ มะลิ และดาวเรือง ถ้าปลูกในกระถาง ให้ใส่ปุ๋ย ไส้เดือนรอบโคนต้น อัตรา 200-300 กรัม/กระถาง ทุก 7- 15 วัน (ควรใช้ร่วมกับน้ าหมักไส้เดือนเจือจาง 5 เท่า) ถ้า ปลูกในแปลง ให้ใส่ปุ๋ยหมักไส้เดือนลงบนหน้าดินหรือผสมดิน ปลูก อัตรา 1.5-2 กิโลกรัม/ตารางเมตร พร้อมคลุมด้วยฟาง ข้าว (ควรใช้ร่วมกับน้ าหมักไส้เดือนเจือจาง 5 เท่า รดเป็น ประจ าทุกสัปดาห์) - ผัก เช่น ผักกาด ผักบุ้ง คะน้า กวางตุ้ง กะหล่ าปลี หัวหอม ถั่วฝักยาว และแตงกวา ถ้าปลูกในแปลง ให้ใส่ปุ๋ยไส้เดือนลงบนหน้าดินหรือผสมดินปลูก อัตรา 1.5-2 กิโลกรัม/ตารางเมตร พร้อมคลุมด้วยฟางข้าว (ควรใช้ร่วมกับ น้ าหมักไส้เดือนเจือจาง 5 เท่า รดเป็นประจ าทุกสัปดาห์)
- ผลไม้ เช่น มะม่วง ล าไย ส้มโอ และชมพู่ ถ้าขนาดต้นเล็กกว่า 1-5 เมตร ให้พรวนดินรอบต้นแล้วใส่ปุ๋ย ไส้เดือนรอบโคนต้น อัตรา 1-2 กิโลกรัม/ต้น พร้อมใส่ซ้ าทุก 4 เดือน และใช้ร่วมกับน้ าหมักไส้เดือนเจือจาง 2 เท่า รดรอบ โคนต้นทุกเดือน ถ้าขนาดต้นอยู่ระหว่าง 1-5 เมตร ให้พรวน ดินรอบต้นแล้วใส่ปุ๋ยไส้เดือนรอบโคนต้น อัตรา 5-15 กิโลกรัม/ต้น พร้อมใส่ซ้ าทุก 4 เดือน และใช้ร่วมกับน้ าหมัก ไส้เดือนเจือจาง 2 เท่า รดรอบโคนต้นทุกเดือน ถ้าขนาดต้น ใหญ่กว่า 1-5 เมตร ให้พรวนดินรอบต้นแล้วใส่ปุ๋ยไส้เดือน รอบโคนต้น อัตรา 15-20 กิโลกรัม/ต้น พร้อมใส่ซ้ าทุก 4 เดือน และใช้ร่วมกับน้ าหมักไส้เดือนเจือจาง 2 เท่า รดรอบ โคนต้นทุกเดือน