ระบำชวา

•
• ระบาํ ชวา
•
•
•

ระบาํ ชวา

ความนาํ

การเขา สปู ระชาคมอาเซยี น (ASEAN Community) หลายสบิ ปทผี า นทําใหประเทศไทย เกิดการตน่ื
ตวั ของคนไทยไมใ ชนอยเ นื่องจากมีผลสืบเน่ืองถงึ การเมืองเศรษฐกจิ และศลิ ปวฒั นธรรมทาํ ให
ผคู นสนใจประเทศเพอื่ นบา นมากยิง่ ขน้ึ โดยเฉพาะการทอ งเทย่ี วและศิลปวฒั นธรรมโดยขอเท็จ
จริงแลว ประเทศไทยไดต ดิ ตอกบั นานาประเทศ ไมเฉพาะบา นพี่เมืองนองในแถบเอเชยี ตะวันออก
เฉยี งใตแตไ ดต ิดตอ คาขายกับตะวนั ตกมีหลักฐานปรากฏมาตงั้ แตสมยั กรุงศรีอยธุ ยาในแงของศิลป
วัฒนธรรมโดยเฉพาะดา นดนตรแี ละนาฏศิลป ไดมกี ารเลียนแบบสาํ เนียงเพลงของชนชาติตา งท่ี
เขามาในประเทศไทย จนมีเพลงทเี รยี กวา เพลงสิบสองภาษา เกิดขนึ้ ดา นนาฏศิลปม ีการแสดงท่ี
เลียนแบบชาวตางชาตไิ มวา จะเปน ละครพงศาวดาร เจา พระยามหินทรศกั ดธิ ํารงทแ่ี สดงเก่ียวกบั
ละครท่มี เี ชอ้ื ชาติตางๆ เชนจีน มอญ พมา เปน ตน ละครของพระเจา บรมวงศเธอกรมพระนราธิป
ประพนั ธพ งศไ ดป รบั ปรงุ ละครเรื่องพระลอโดยเลยี นแบบเช้อื ชาติลาว จะเหน็ ไดวา การถงึ ความ
หลากหลายของชนชาตนิ ้นั มตี อ เนื่องกันมาอยา งยาวนาน เมื่อพฒั นาการรูปแบบการแสดง
นาฏศลิ ปม มี ากข้นึ โดยเฉพาะในกรมศิลปากรการสรา งสรรคการแสดงทีเ่ ลียนแบบการแสดงของ
ชนชาติตางๆกม็ อี ยูอยา งตอเนือ่ งและไดร ับความสนใจเปน อยางมากซ่งึ การแสดงทเี่ ลยี นแบบกลุม
เช้อื ชาติตา งๆ น้ีผสู รา งสรรคตองอาศัยความคดิ และจนิ ตนาการ ผนวกกับความรูเกี่ยวกับชนชาติ
น้ัน ๆ เปนหลักสาํ คัญของการวางรากฐานแนวคิดจงึ จะสามารถ แสดงอตั ลักษณของชนชาตนัน้ ๆ
ออกมาไดอยางชดั เจนผา นกระบวนทา ราํ ดนตรีและการแตง กาย ซงึ การแสดงนาฏศิลปไทยมีชุด
การแสดงทเ่ี ลียนแบบชนชาติตา งๆหลายชนชาตเิ ชน จนี พมามอญ ชวา เปน ตน

ประวัติความเปน มา

ประวตั ขิ องระบาํ ชวา เมื่อป พ.ศ.๒๔๕๑
คุณครูหลวงประดษิ ฐไพเราะ (ศร ศิลปบรรเลง)

ไดตามเสด็จสมเด็จเจาฟากรมพระยาภานพุ นั ธว งศวร
เดชไดไ ปประเทศชวาและไดจําเพลงของชาวนาไดห ลาย
เพลง ซึง่ บางเพลงก็ไดท ราบชื่อจากนกั ดนตรชี วาบา ง
บางเพลงก็ไมทราบชือ่ สมมตุ ชิ ่อื เรยี กเองตามชื่อเมอื งท่ี

จาํ เพลงนัน้ มาบางเพลงบเู ซ็นชอ็ คน้ีกเ็ ปนเพลงหนง่ึ ซง่ึ ครหู ลวงประดษิ ฐไ พเราะ

เขา ใจวา คงจะไดตง้ั ชอื่ ขึน้ จากเมือง ๆ หนงึ่ ของชวา คือ
เมืองบเู ซ็น ช็อคหรอื บเู ต็นช็อคน่ันเองผทู ใ่ี หทา ราํ คือ “อา
จารยลมลุ ยมะคุปต” ผเู ชย่ี วชาญนาฏศลิ ปไทยแหง
วทิ ยาลัยนาฏศลิ ปกับ “ครูฝนโมรากลุ ” รว มกันประดิษฐ
ทารายราํ ใหเ ขากบั จังหวะและทวงทํานองเพลง แตไม
เรียกวา รําเพลงบูเซน็ ชอ็ ค เรานยิ มเรียกกนั วา “ราํ ชวา”
เปนระบําที่ “อาจารยลมุล ยมะคุปต” และ “อาจารยผนั
โมรากลุ ” รว มกนั ประดิษฐทา รา ยราํ ใหเขา กับจังหวะและ
ทวงทาํ นองเพลงบูเซ็นซอ็ ค ซึ่ง “คณุ ครหู ลวงประดิษฐ
ไพเราะ” (ศร ศิลปบรรเลง) ไดจ ดจําเพลงมาจากชวา

อาจารยลมุล ยมะคปุ ต

ระบาํ บูเซน็ ชอ ก ( ระบําชวา)

ในคร้งั ระยะเวลา “นายธนติ อยูโ พธ”์ิ ดํารงตาํ แหนงอธิบดีกรมศลิ ปากรเปน ชวงทนี่ าฏศิลปไทย
ดนตรีไทยไดร บั การพัฒนารปู แบบการแสดงใหเ ปนทร่ี จู ักกันอยางกวา งขวางมีผลงานสรา งสรรค
ที่เกิดจากผูเชยี่ วชาญทางดา นนาฏศลิ ปไ ทยและดนตรไี ทยท้งั รปู แบบการแสดง ระบํา รํา ฟอ น
และเพลงประกอบการแสดงใหมๆเกิดขึน้ มากมายจากความคดิ รเิ ริ่มและภูมปิ ญญาของอาจารย
ทางดานนาฏดรุ ยิ างคศลิ ป ทงั้ ทีน่ าํ มาจากรปู แบบการแสดงราชสํานักการแสดง พน้ื บา นตลอดจน
การแสดงท่ีเลยี นแบบชนชาติตางๆทีอ่ ยภู ูมภิ าคเอเชียตะวนั ออกเฉียงใต

กระบวนทา รําประกอบเพลง

ระบําชวา ประกอบไปดว ยกระบวนทาประกอบเพลง จํานวน ทํานอง คอื ในทวงทํานองเพลงชา เพลงบเู ซน็
ซ็อคและทว งทํานองเพลงเรว็ เพลงยะวา ใหมสามารถสรุปการใชร างกายสาํ คญั ๆ ไดด ังน้ี
1. ศีรษะ ลกั ษณะการใชศ ีรษะพบวา มกี ารลอยหนา ยักคอ ลกั คอ กม ศรี ษะ พยกั หนา เงยหนา และการเอยี ง
2. มอื และแขน ลกั ษณะทาราํ ใชมือและแขน พบวา มกี ารจีบลอ แกว ประนมมือไหว สลัดขอมอื จีบมือมวนมอื
ต้งั มือจีบลอ แกว ระดบั วงกลางแบหงายมือและแทงมอื
3. เทา ลักษณะการใชเ ทา พบวามกี ารซอยเทา ชักเทาปด ปลายผา ทา น่ัง ยอตวั ลงโดยเขา ซายทับเขา ขวา
การทอดเทา ถดั เทา ขยับเทา นงั่ บนสนเทาแตะเทา และโขยกเทา
4. ลาํ ตัวลกั ษณะการเคล่ือนไหวลําตัวพบวา มีการตไี หลโนมตวั ไปดา นหนาเอนลําตวั ไปดา นหลังโยนตัวโอน
ตวั งอไหล

การใชมือและพ้ืนฐานในการเคล่ือนไหวรางกาย

อาจกลาวเฉพาะรูปแบบทา ทางของผหู ญิง ดังนี้ ลกั ษณะมือประกอบไปดวยการจดั
ทางของน้ิวมอื มี 4 ลักษณะ คอื

งรูจี (Ngruji) เปน การตง้ั มอื ในลักษณะนว้ิ ช้ี นิว้
กลาง นิ้วนางและนวิ กอ ยเรียงชิดกัน หักหวั แม
มือเขาหากลางฝา มือ

จัมปุรติ (Njempurit) เปนการตั้งมอื ในลักษณะ
ใชน ว้ิ หวั แมมือจรดทีข่ อนว้ิ แรกของนวิ้ กลางโดย
ใหน ้วิ กลางลดลงมาในลักษณะช้ไี ปดานหนางอ
นว้ิ เลก็ นอ ยปลายนิ้วชจ้ี รด ปลายนว้ิ หวั แมมอื ใน
ลกั ษณะงอนว้ิ สวนนว้ิ ทเี่ หลืออยใู นลักษณะงอ

งติ ติง (Ngithing) เปน การตง้ั มือในลกั ษณะนิ้วหัว
แมม ือจรดปลายน้ิวชี ลกั ษณะงอนวิ้ เปน วงกลมนิ้ว
ทเ่ี หลอื งอนว้ิ ดนั ขึน้ ไปหลงั มือ (ลกั ษณะมือน้ีจะ
ปรากฏเฉพาะทา ทางของผชู าย)

เงบิ เปล (Ngepel) เปนการตั้งมอื ใน
ลกั ษณะงอนิว้ ชน้ี ิ้วกลางและน้วิ นางเขา หา
ฝามอื น้วิ หวั แมม ือและน้วิ กอ ยงอขอ นวิ้ ดัน
เขาหาหลงั มอื ลักษณะมือนีจ้ ะปรากฏ
เฉพาะทาของผูชาย

การแตงกายระบําชวา

เปน การแตง กายเลยี นแบบการแสดงในราชสํานกั ชวาประกอบไปดวย
ศรี ษะสวมเครอ่ื งประดับศรี ษะประดิษฐค ลายเครอื่ งสวมศีรษะการแสดงในราชสํา
นักชวานุง ผา จีบหนานางหางไหลปลอยชายลําตวั สวมเส้ือรัดเฉพาะชวงอก
เปลอื ยไหลส วมเคร่ืองประดบั สรอ ยคอ กําไล รดั ตน แขน ทีสาํ คัญคือผาคาดเอว
ทีผ่ ูกบรเิ วณดานหนา ปลอยชายยาวท้ิงลงมาทัง้ สองขา งของผา นีเ้ ปนลกั ษณะ
เฉพาะทใ่ี ชประกอบทา ทางการแสดงถอื วา เปน เอกลกั ษณข องระบําชวา
รูปแบบการแตง กาย
เปนอัตลักษณอยางหน่ึงที่บงบอกถึงชนชาตไิ ดเ ปน อยางดี การออกแบบเคร่อื ง
แตง กายของระบําชวาเมือ่ พจิ ารณาแลวมคี วามคลายคลึงกบั การแตง กายของ
นาฏศิลป ราชสํานกั เมอื งสรุ การต า กลา วคอื ผแู สดงสวมเคร่ืองประดับศีรษะชวา
เรียกวา อิราฮ อริ าฮัน (Irah-Irahan) สวมเสื้อปดอกเปดไหล ( เส้อื เกราะอก)
ชวาเรยี กวา เมกก๊ั (Mekak) นงุ ผา ถุงจับจบี ดา นหนา ปลอ ยชายหางไหล ผา นงุ
ชวาเรียกวา ซนิ แจง หรอื จาริก (Sinjang/jarik) และผา คาดเอวทถี่ อื วา เปนอตั
ลักษณของการแสดงนาฏศิลปช วาเรียกวา “ซมั ปอร” (Sumpur) นอกจากยงั
สวมเครอ่ื งประดับรา งกายดว ยเข็มขดั ชวาเรยี กวา เปนดิง (Pending)รดั ตน แขน
ชวา เรียกวา เคอลัดบาหุ (Kelat Bahu) ขอ มอื ชวาเรียกวา เกลัง ( Kelang) และ
สรอยคอชวา เรียกวา กาลงุ (Kalung)

เพลงทใี่ ชแ สดงและดนตรี

ทวงทํานองเปนเพลงบูเซน็ ซอ็ คจากองั กะลงุ ซ่ึงครหู ลวงประดษิ ฐไพเราะ (ศร
ศลิ ปะบรรเลง ) ไดจดจาํ มาจากชวา หากแตนํามาใชใ นการแสดงตางๆ เคร่ือง
ดนตรที ่ีนํามาบรรเลงแลวแตผ จู ัดจัดแสดง เชน ระนาด ฆองวงใหญ ฆอ งวงเล็ก
ขมิ ขลยุ กลอง ซออู ซอดว ง ฉ่งิ จระเข เปน ตน

การใชดนตรีไทยในการบรรเลงเพลงบูเซ็นชอ็ กหรอื ระบําชวา อาจะใชเ ปน อังกะลุง
หรือดนตรไี ทยชนดิ อน่ื ๆแลวแตค วามประสงคของผูจดั ทําการแสดง

อังกะลุง

กอนการฝก ซอม

ฝก ในการฟงเพลง
การฝก ในการฟงจะทําใหร ับรสู ารไดงา ยมากขึน้ โดยเฉพาะกับการฟง เพลงรํา

เปน การจับจงั หวะทา ราํ เพื่อหาจงั หวะในการรําไดต รงและเขา กับจังหวะ หากไมม มี ี
ทักษะในการฟงและจบั จงั หวะเพลงไมไดจ ะทาํ ใหราํ ไดไ มไมสมบูรณ
การวอมรางกายกอนตอ ทา รํา

เปนการดดั มือโดยการนง่ั พบั เพียบ เสร็จแลว สลับขางทาํ นบั ขางละถึง 50
คร้ังหรือมากกวา นัน้ ตามความประสงค

เปนทา ดัดมอื เชน กนั แตม ีการชนั เขาขนึ้ นาํ มอื ประสานกันวางระหวา งขาแลว คอยๆดัน
ขาเขา หากันใหแขนชดิ กนั นับ 50 ครั้ฃหรอื ตามความประสงค

เปน การดัดหลงั โดยการนงั่ ขัดสมาธินาํ แขนขา งใดขา งหน่ึงชูขึ้นแลวมาทห่ี ลงั อีกขาง
หน่ึงออมมาดา นหลังแลวแตะใหถงึ กัน เสร็จแลว สลบั แขน นบั ขางละ 50 ครงั้ หรือตาม
ความประสงค

เปน การยดื เสน ยืดสาย ทาน้ีตองทํา 2 คน ใหจบั ขอ มือเพ่อื น เทา กางออกให
ฝาเทาประกบกับเพ่อื น นับ 50 คร้งั หรือตามความประสงค

เปนการดดั ตัวเพ่อื ใหออ นชอ ย โดยการน่ังขดั สมาธิใหขาลอ็ คกนั แลว คอ ยๆโนม
ตวั ไปดานหนา แขนตงึ สะโพกลงมากเทา ไหรตัวก็จะยง่ิ ออ นมากขึ้น นับ 50 ครงั้
หรือตามความประสงค

การถา ยทอดทา รํา

1.ทา แรกเปน ทา จับผาแลวเดิน
ออกมาถงึ จังหวะแลว วาดเทา
ไปดา นหลัง มือวาดออกแลว
คอยๆนง่ั ลง

2. น่งั เปน ขัดสมาธิไขวอ อก ปลอย
ผาทจี่ ับแลว กวาดมือมาพนมโดย
ใหปลายนวิ้ ช้อี อกดา นหนาแลวกม
ลงพรอ มลกั คอตามจังหวะ

3.คอยๆปลอ ยมอื ทพ่ี นมอยู
แลว ไปจบั ผา คอ ยๆหนั ไปหา
คแู ลวโยกตามจงั หวะ

4. คอยๆลุกแลว หันกลบั มาดา นหนา
รวบมือเขา และคลายออกพรอม
กระทงุ เทา ซาย โยกตามจงั หวะ

5. รวบมอื เขา-ออกดงั ภาพ เทางมุ
เขา และออกคอยๆสไลดไป-กลับ
สลับกับคู

6.หนั เขา หาคมู ือขวาเอาดา นหลัง
ฝามอื ชนกบั ฝามือของคู มอื ซายวาด
เขาและออกเทา ซา ยเขา-ออกตามมือ
เแลว สลับแขน ดงั ภาพ

7.คทู ี่หันหลงั ใหห นั มาดานหนา แลว
มว นยอ นมือขึน้ สลบั ซาย-ขวา ตาม
จังหวะ

8.คอยๆนงั่ ลงงุมมอื มาขางหนา แลว
ย่ืนขาขวาออก แบมอื ออกวาดขนึ้ -
ลงเบาๆทาํ แบบนี้ซาย-ขวา

9.นง่ั ทา เดมิ แตส ลับขาที่ยื่นออก
มา มือหนึ่งจับผา เฉยๆ อกี มือ
หน่งึ จับผาแลววาดออก สลบั
ซา ย-ขวา

11.จงั หวะเพลงจะเร็วข้ึน คอ ยๆ
ลกุ ขึ้น มว นมือดงั ภาพ สลับไป-
มา ซาย-ขวา เดนิ เขยง เทาเปน
วงกลมในกลุมจังหวะ

12.จบั ผาแลว หนั เขา กลมุ
งมุ มือลงเดนิ เขากลุม
วาดมือออกเดินถอยหลัง
ดงั ภาพ

13. มว นมอื สลับ ซาย-ขวา
ตามภาพ คอ ยๆเดินออก

เอกลักษณทาราํ ระบําชวา

1.ศีรษะ เอกลักษณการลักคอ 2.มือและแขน เปน การ
กมหนา เงยหนา ใชมือและแขน พบวามี
การจบี ลอ แกว จบี มว น
มือ ฯลฯ

3. เทา ลกั ษณะการใชเ ทา พบ 4. ลําตัวการเคลอ่ื นไหวลาํ
วามกี ารซอยเทา ทานัง่ มกี าร ตัว พบวา มีการตไี หล โนม
น่งั ทับเทา ตวั ไปดา นหนา เอนและโยก
ลําตัว

การแสดงบนเวที

เปนการแสดงอยทู ี่โรงเรียนทวธี าภเิ ศก บางขุนเทียน ในป พ.ศ.2563 ในงานเปด บาน
วิชาการ ไดร ับความช่นื ชมจากคณะผูบรหิ าร คณะครอู าจารย ผมู าเยีย่ มเยยี น
โรงเรยี นและนักศกึ ษาทีม่ ารับชมนทิ รรศการเปด บาน

ประวัตผิ ถู า ยทอดวิชา

อาจารยช่ือนางสาวพรทพิ ยภ า สิงหว์ งศวฒั นะ
เกิดเมอ่ื วันท่ี 5 ธันวาคม ป พ.ศ. 2534 อายุ 29 ป
จบการศกึ ษาระดับมัธยมศกึ ษาตอนปลายทโี่ รงเรยี นวดั พทุ ธบูชา
ระดับปริญญาตรี ไดเ กยี รตนิ ิยมอันดบั 1 ณ. สถาบันบัณฑิตพัฒนศลิ ป คณะ
ศิลปศึกษา สาขานาฏศลิ ปไ ทย
ในป พ.ศ. 2562 ไดร ับราชการตาํ แหนงครูผชู ว ย ท่โี รงเรยี นวดั ไทร ถาวร
พรหมานุกุล สงั กดั กรุงเทพมหานคร
ในป พ.ศ. 2563 จนถงึ ปจ จบุ นั ไดร ับราชการตาํ แหนง ครผู ูชว ย อยทู ี่โรงเรยี น
ทวธี าภิเศก บางขนุ เทยี น