ขนมฝอยทอง ป้านงค์

มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม

ขนมฝอยทอง
ป้านงค์

สำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดฉะเชิงเทรา

กลุ่มส่งเสริมศาสนาศิลปะและวัฒนธรรม
โทร. ๐๓๘ ๕๓๕๘๙๒ แฟกซ์. ๐๓๘ ๕๓๕๘๙๑

ข้อมูลมรดกภูมปิ ัญญาทางวัฒนธรรมจงั หวัดฉะเชงิ เทรา

๑. ชอ่ื รายการมรดกภมู ปิ ญั ญาทางวฒั นธรรม

ช่ือรายการ....ขนมฝอยทองปา้ นงค์................................................................................................................

ชอ่ื เรยี กในทอ้ งถนิ่ .....ขนมบา้ นป้านงค์ฝอยทองบางปะกง.............................................................................

ชอ่ื ภาษาอ่ืน (ถา้ มี)....-....................................................................................................................................

๒. ประเภทมรดกภมู ปิ ญั ญาทางวฒั นธรรม

 รายการตวั แทนมรดกภูมปิ ญั ญาทางวัฒนธรรม (มกี ารปฏบิ ัตอิ ยา่ งแพรห่ ลาย)

 รายการมรดกภมู ิปญั ญาทางวฒั นธรรมท่ตี ้องไดร้ ับการส่งเสรมิ และรักษาอยา่ งเร่งดว่ น

(เสี่ยงตอ่ การสญู หาย)

๓. ลักษณะมรดกภูมปิ ญั ญาทางวฒั นธรรม (ตอบไดม้ ากกว่า ๑ หัวข้อ)

 วรรณกรรมพื้นบ้านและภาษา

 ศิลปะการแสดง

 แนวปฏิบัติทางสงั คม พธิ ีกรรม ประเพณี และเทศกาล

 ความรแู้ ละการปฏบิ ตั ิเกี่ยวกับธรรมชาตแิ ละจกั รวาล

 งานชา่ งฝีมือด้ังเดมิ

 การเล่นพ้ืนบา้ น กีฬาพน้ื บ้านและศิลปะการต่อสู้ป้องกันตวั

๔. ประวัตคิ วามเป็นมาและรายละเอยี ดมรดกภมู ปิ ญั ญาทางวัฒนธรรม

๔.๑ ประวตั ิความเป็นมาของขนมฝอยทอง
“ขนมฝอยทอง” เกิดขึ้นในรัชสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช มีชาวโปรตุเกสนาสูตรขนมฝอยทองมา
เผยแพรใ่ ห้แกค่ นไทย ฝอยทองเปน็ ขนมของชาวโปรตเุ กส มลี กั ษณะเปน็ เสน้ ฝอย ๆ สีทอง มีสว่ นประกอบที่ทาจาก
ไข่แดงของไข่เป็ด เคี่ยวในน้าเดือดและน้าตาลทราย ชาวโปรตุเกสใช้รับประทานกับขนมปัง กับอาหารม้ือหลัก
จาพวกเนื้อสัตว์ และใช้รับประทานกับขนมเค้ก โดยมีถ่ินกาเนิดมาจากเมืองอาไวโร่ เมืองชายฝ่ังทางทิศตะวันตก
เฉียงเหนือของประเทศโปรตุเกส “ฝอยทอง” ได้แพร่เข้ามาในประเทศไทยเม่ือคร้ังประเทศได้ติดต่อค้าขายกับ
ชาวต่างชาติ เช่น จีน อินเดีย และโปรตุเกส ในสมัยสุโขทัยโดยส่งเสริมการขายสินค้าซ่ึงกันและกัน ตลอดจน
แลกเปลี่ยนวัฒนธรรมด้านอาหารการกินร่วมไปด้วย ต่อมาในสมัยอยุธยาและรัตนโกสินทร์ ได้มีการเจริญ
สัมพันธไมตรีกับประเทศต่าง ๆ อย่างกว้างขวาง ไทยได้รับเอาวัฒนธรรมด้านอาหารของชาติตา่ ง ๆ มาดัดแปลงให้
เหมาะสมกับสภาพท้องถ่ิน วัตถุดิบที่หาได้ เคร่ืองมือเคร่ืองใช้ ตลอดจนการบริโภคนิสัยแบบไทย ๆ จนทาให้คน
รุ่นหลัง ๆ แยกไม่ออกว่าอะไรคือขนมที่เป็นไทยแท้ ๆ และอะไรดัดแปลงมาจากวัฒนธรรมของชาติอื่น
เช่น ขนมที่ใช้ไข่เป็นส่วนประกอบในการทาอย่างเช่น “ขนมฝอยทอง” และขนมที่ต้องเข้าเตาอบ ซึ่งได้แพร่เข้ามา
ในรชั สมัยสมเดจ็ พระนารายณ์มหาราช จากคณุ ทา้ วทองกีบม้า (ดอนญ่า มารี กมี าร์ เดอปิน่า) ภรรยาเช้อื ชาติญี่ปุ่น
สัญชาติโปรตุเกสของเจ้าพระยาวิชเยนทร์ ผู้เป็นกงสุลประจาประเทศไทยในสมัยน้ัน โดยท้าวทองกีบม้ามีหน้าท่ี
เป็นหัวหน้าห้องเครื่องต้น เป็นผู้ทาอาหารเล้ียงต้อนรับคณะราชทูตจากฝรั่งเศสท่ีมาเยือนกรุงศรีอยุธยาในสมัยนั้น
ได้ทาฝอยทองที่เป็นขนมของชาวโปรตุเกสถวายคณะราชทูตที่มาเยือน ซ่ึงตามปกติขนมไทยแท้ ๆ จะไม่นาไข่มา
เป็นส่วนผสมในการทาขนมกันนัก ส่วนใหญ่จะประกอบด้วย แป้ง กะทิ น้าตาล มะพร้าวมากกว่าอย่างอื่น
ต่อมาทา้ วทองกบี มา้ ไดส้ อนการทาฝอยทองให้กบั คนไทย จนทาให้เปน็ ที่ถกู อกถูกใจทากินจนถงึ ปจั จุบนั

-๒-

ประเทศไทยมิใช่เพียงรับทองหยบิ ทองหยอด และฝอยทองมาเท่าน้ัน หากยังให้ความสาคัญกับขนมเหล่าน้ี
โดยทาประกอบเป็นขนมมงคลในพิธีต่าง ๆ และทาไว้สาหรับรับประทานในครัวเรือน ซ่ึงในหลาย ๆ พื้นท่ี
ของประเทศส่วนใหญ่ก็มีการทาขนมฝอยทองไว้รับประทานกัน รวมถึงทาขายในพื้นท่ีในชุมชนท่ีอาศัยอยู่
เพ่ือสร้างรายได้ให้กับตนเองและครอบครัว และในพื้นที่อาเภอบางปะกง จังหวัดฉะเชิงเทรา ได้มีการทาขนม
ฝอยทองขายจนเป็นที่รู้จักและมีชื่อเสียงในอาเภอบางปะกง โดยผู้ริเร่ิมการทาขนมฝอยทองคือ คุณแม่ระวีวรรณ
เจริญรัชต์ หรือป้านงค์ ปัจจุบันอายุ ๙๙ ปี ป้านงค์ได้เร่ิมทาขนมฝอยทองมาตั้งแต่ปี พ.ศ. ๒๕๒๕ ในสมัยก่อน
บ้านของป้านงค์ได้เล้ียงไก่ไข่ไว้เป็นเล้า ในแต่ละวันเมื่อเก็บไข่ออกจากเล้าแล้วจะคัดไข่ไก่ท่ีสวย ๆ ไ ว้ขาย
บางส่วนก็นาไปแจกจ่ายให้กับคนบ้านใกล้เรือนเคียงไว้รับประทาน ส่วนไข่ท่ีบุบไม่สวยก็จะนามาทาขนมไว้ขาย
โดยแรกเริ่มท่ีทาขนมขายก็ได้ทาขนมฝอยทองก่อนขนมอย่างอื่นโดยนาความรู้ท่ีได้รับการถ่ายทอดมาใช้ในการทา
ในอดีตการทาฝอยทองจะมีลักษณะเหมือนฝอยทองโดยท่ัวไปคือเป็นเส้นจับเป็นแพ และมีการพัฒนาจากแพ
มาเป็นก้อนกลม ๆ ซ่ึงไม่สะดวกในการจัดเก็บ จึงได้มีการคิดค้นพัฒนาปรับปรุงมาอย่างต่อเนื่องจนมาสู่ฝอยทอง
ในลักษณะเส้นฝอยทองนิ่ม ไม่แห้ง ชุ่มฉ่ากาลังดี เส้นฝอยทองมีขนาดเล็กเรียงตัวเป็นก้อนสวยเสมอกัน
ซง่ึ เป็นเอกลักษณ์ที่โดดเด่นของขนมฝอยทองป้านงคจ์ นกระทั่งมาจนถึงปัจจุบัน และถอื เป็นเจา้ แรกของประเทศไทย
ด้วยสีสันของขนมไทยประกอบกับลักษณะการจับเป็นก้อนพอดีคา รวมถึงรสชาติของขนมท่ีเป็นเอกลักษณ์
ไม่มีกล่ินคาวและไม่มีใครทาได้เหมือน จึงเป็นเอกลักษณ์สาคัญท่ีทาให้คนรู้จักและเป็นท่ีนิยมในปัจจุบัน
ต่อมาไดม้ ีการถ่ายทอดการทาขนมฝอยทองมาสูร่ ่นุ ลูก ซงึ่ ผูร้ ับสืบทอดคนต่อไป คอื นายระวี เจริญรัชต์ เป็นบุตรชาย
ของคุณแม่ระวีวรรณ เจริญรัชต์ หรือป้านงค์ โดยนายระวีได้ทาการพัฒนาบรรจุภัณฑ์ของขนมฝอยทองในรูปแบบ
ใหม่ให้มีความทันสมัยมากขึ้น รวมถึงการติดสัญลักษณ์แบรนด์ “ขนมบ้านป้านงค์” บนบรรจุภัณฑ์เพ่ือทาให้เป็น
ท่ีรู้จักและเป็นท่ีนิยมกันมากขึ้น ปัจจุบันขนมหวานของป้านงค์มมี ากมายหลากหลายชนิด เช่น ทองหยิบ ทองหยอด
เม็ดขนุน ขนมชั้น ขนมหม้อแกง สังขยาฟักทองเป็นผล ขนมอาลัว สาปันนี ลูกชุบ เสน่ห์จันทร์ ทองเอก ข้าวตู
เปน็ ตน้

๔.๒ สว่ นประกอบขนมฝอยทอง
๑. ไขแ่ ดงของไขไ่ ก่
๒. น้าตาลทราย
๓. น้าเปลา่
๔. น้าใบเตย
๕. เทยี นอบ

๔.๓ ข้ันตอนการทาขนมฝอยทอง
๑. แยกไขข่ าวกับไข่แดงออกจากกนั และตผี สมไข่แดงให้พอเป็นเน้ือเดียวกัน แล้วนาไปกรองในผ้าขาวบาง
๒. ทานา้ เชอ่ื มโดยใสน่ ้า นา้ ตาลทราย ลงในหม้อ นาข้ึนต้งั ไฟกลางรอจนน้าตาลละลาย จากนน้ั นาไปกรองแล้ว
เทใส่ลงกระทะทองเหลอื ง เค่ยี วดว้ ยไฟออ่ นจนเหนียว
๓. ตักส่วนผสมไข่แดงลงในกรวยแล้วค่อยๆ โรยไข่แดงลงในน้าเชื่อมที่เดือด (ใช้ไฟกลาง) วนให้รอบกระทะ
ทองเหลือง
๔. พอไข่แดงสุกให้ใช้ไม้ปลายแหลมพับครึ่งเส้นฝอยทองแล้วเอามาพักบนตะแกรงให้สะเด็ดน้าเชื่อม จับเส้น
ฝอยทองมว้ นเป็นก้อนพอดีคา ดว้ ยกรรมวธิ ีและเทคนิคเฉพาะ

-๓-

๕. พื้นที่ปฏิบัติมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม (พ้ืนท่ีท่ีปรากฏหรือชุมชนท่ีมีการปฏิบัติมรดกภูมิปัญญาทาง
วัฒนธรรม)

- บา้ นเลขท่ี ๒๙/๑๐ หมทู่ ่ี ๑๑ ตาบลบางปะกง อาเภอบางปะกง จังหวดั ฉะเชิงเทรา

๖. รายช่ือผู้สืบทอด / ผ้คู รอง / ผู้ท่ีมสี ว่ นเกี่ยวข้องหลกั ในปจั จบุ นั

รายช่อื บุคคล/หัวหนา้ คณะ/ อาย/ุ อาชีพ ที่อยู่ (สถานทีต่ ิดต่อ) / หมายเลขโทรศัพท์
กล่มุ /สมาคม/ชุมชน
อายุ ๙๙ ปี เลขท่ี ๒๙/๑๐ หมทู่ ่ี ๑๑ ตาบลบางปะกง
นางระววี รรณ เจริญรชั ต์ อาชีพขาย อาเภอบางปะกง จังหวดั ฉะเชิงเทรา
(ปา้ นงค)์ ขนมหวาน เบอรโ์ ทร ๐๘๑ ๘๓๑ ๖๒๔๑

นายระวี เจริญรชั ต์ อายุ ๖๙ ปี เลขที่ ๒๙/๑๐ หม่ทู ่ี ๑๑ ตาบลบางปะกง
(บุตรของปา้ นงค์) อาชีพขาย อาเภอบางปะกง จังหวัดฉะเชงิ เทรา
ขนมหวาน เบอรโ์ ทร ๐๘๑ ๘๓๑ ๖๒๔๑

๗. ภาพถ่ายที่เกี่ยวขอ้ ง

ขน้ั ตอนการทาขนมฝอยทองบ้านป้านงค์

ตอกไขแ่ ยกไข่แดงออกจากไข่ขาว ใชเ้ ฉพาะไข่แดง นาไขแ่ ดงมากรองอีกคร้งั ในตะแกรง
-

-๔-

นาไข่แดงที่กรองแล้วมาโรยลงในน้าเชอ่ื มเดือด ตักฝอยทองทีโ่ รยเสร็จแลว้ นาไปพักไวบ้ นตะแกง
โดยโรยเป็นวงกลมไปตามรอบวงกระทะ

นาฝอยทองท่ีพักไวใ้ ส่ลงไปในน้าเชื่อมอีกคร้ัง เมอื่ ฝอยทองคายตัวดีแลว้ ชอ้ นฝอยทองขึ้นมาจับหนึ่ง
ใช้ไมเ้ ขย่ี ให้ฝอยทองคลายออกจากกนั

พันเป็นกอ้ นใหส้ วยงาม เสรจ็ แลว้ นาไปจัดเรยี งลงกล่องท่ีมฝี าปิดสนิท

-๕-

เคลอื บพลาสตกิ ด้านนอกกลง่ อีก ๑ ช้นั จดั เรียงใสล่ งั พรอ้ มนาออกไปจาหนา่ ย