E - Book (3)

ละครนอกเรื่องสุวรรณหงส์

ตอน กุมภณฑ์ถวายม้า
นักศึกษาปริญญาตรีปีที่ ๓

ค ำนำ
สื่ อ เ ท ค โ น โ ล ยี E - b o o k เ ล่ ม นี้ เ ป็ น ส่ ว น ห นึ่ ง ข อ ง ร า ย วิ ช า ทั ก ษ ะ น า ฏ ศิ ล ป์ ๕ ๓ ๐ ๐ - ๒ ๐ ๑ ๐ ๐

ข อ ง นั ก ศึ ก ษ า ป ริ ญ ญ า ต รี ชั้ น ปี ที่ ๓ เ ส น อ ใ น หั ว ข้ อ ข อ ง ก า ร แ ส ด ง เ ป็ น ชุ ด เ ป็ น ต อ น เ รื่ อ ง สุ ว ร ร ณ ห ง ส์

ตอน กุมภณฑ์ ถวายม้า จุดประสงค์เพื่อพัฒนาศักยภาพในด้านการร่ายรำ การขับร้อง การวิเคราะห์

ท่ารำของผู้เขียน โดยการแสดงชุดนี้ มาจากละครเรื่องสุวรรณหงส์ซึ่งเป็นวรรณคดีเรื่องหนึ่ งของไทย

เ นื้ อ เ รื่ อ ง ข อ ง ก า ร รำ ชุด นี้ ก ล่ า ว ถึง น า ง ผี เ สื้ อ น้ำ ไ ด้ ส ว ม ร อ ย แ ป ล ง เ ป็ น น า ง เ ก ศ สุ ริ ย ง พ ร ะ สุ ว ร ร ณ ห ง ส์

หลงเชื่อว่าเป็นมเหสีจึงพาไปเข้าเฝ้าพระชนกชนนีส่วนกุมภณฑ์ ออกตามหานางเกศสุริยงจนพบแล้วติดตาม

ไ ป เ มื อ ง ไ อ ย รั ต น์ พ บ ว่ า พ ร ะ สุ ว ร ร ณ ห ง ส์ อ ยู่ กั บ น า ง เ ก ศ สุ ริ ย ง แ ป ล ง จึ ง ห า อุ บ า ย จั บ พิ รุ ธ ใ น ที่ สุ ด น า ง ผี เ สื้ อ น้ำ

ก็ ถูก สั ง ห า ร สิ้ น ชี วิ ต ล ง

การจัดทำสื่อเทคโนโลยี E-book เล่มนี้ คณะผู้จัดทำขอขอบพระคุณ อาจารย์คณรัตน์ บัวทอง

อ า จ า ร ย์ ก ษ ณ ะ ส า ย สุ นี ย์ แ ล ะ อ า จ า ร ย์ ว ร ก ม ล ว ร ร ณ ไ พ สิ ฐ ส กุ ล ธ า ด า ซึ่ ง เ ป็ น ผู้ ใ ห้ ค ว า ม รู้ แ ล ะ ชี้ แ น ะ

แ น ว ท า ง ใ น ก า ร แ ก้ ไ ข ปั ญ ห า ใ น ก า ร ป ฏิ บั ติ ง า น ต่ า ง ๆ ข อ ง สื่ อ เ ท ค โ น โ ล ยี E - b o o k เ ล่ ม นี้ ค ณ ะ ผู้ จั ด ทำ

ห วั ง เ ป็ น อ ย่ า ง ยิ่ ง ว่ า สื่ อ เ ค โ น โ ล ยี เ ล่ ม นี้ จ ะ เ ป็ น ป ร ะ โ ย ช น์ แ ก่ ผู้ ที่ ส น ใ จ ที่ จ ะ ศึ ก ษ า ห า ก ผิ ด พ ล า ด ป ร ะ ก า ร ใ ด

ค ณ ะ ผู้ จั ด ทำ ต้ อ ง ข อ อ ภั ย ไ ว้ ณ ที่ นี้ ด้ ว ย


ค ณ ะ ผู้ จั ด ทำ

สารบัญ หน้าที่

เรื่อง ๑

เนื้อเรื่อง ละครนอก เรื่องสุวรรณหงส์ ๒
ตอนกุมภณฑ์ถวายม้า
๓
เนื้อเรื่อง ละครนอก เรื่องสุวรรณหงส์
ตอนกุมภณฑ์ถวายม้า (ต่อ) ๔

ตัวละคร ๕
๖
-เกศสุริยง ๗
๘
-สุวรรณหงส์ ๙
๑๐
-เกศสุริงยง (แปลง) ๑๑
--กุมภณฑ์์ ๑๒
-ม้าต้น ๑๓
-ยักษิณี ๑๔
เครื่องแต่งกาย ๑๕
เครื่องกายสุวรรณหงส์ ๑๖
เครื่องแต่งกายเกศสุริยง ๑๗
เครื่องแต่งกายผีเสื้อนํ้า ๑๘
เครื่องแต่งกายกุมภณฑ์ ๑๙
เครื่องแต่งกายม้าต้น ๒๐
อุปกรณ์ที่ใช้ในการแสดง ๒๑
เครื่องดนตรี
เครื่องดนตรี (ต่อ)
บทร้อง
บทร้อง ต่อ)
บทร้อง (ต่อ)

เรื่อง สารบัญ หน้าที่

บทร้อง (ต่อ) ๒๒

บทร้อง (ต่อ) ๒๓

บทร้อง (ต่อ) ๒๔
บทร้อง (ต่อ) ๒๕
บทร้อง (ต่อ) ๒๖
บทร้อง (ต่อ) ๒๗
บทร้อง (ต่อ) ๒๘
บทร้อง (ต่อ) ๒๙
บทร้อง (ต่อ) ๓๐
บทร้อง (ต่อ) ๓๑
บทร้อง (ต่อ) ๓๒
โอกาสที่ใช้ในการแสดง ๓๓
รูปแบบการแสดงะครนอก เรื่องสุวรรณหงส์ ๓๔
ตอน กุมภณฑ์ถวายม้า
วิดิโอการแสดงละครนอก เรื่อง สวุรรณหงส์ ๓๕
ตอน กุมภณฑ์ถวายม้า
ภาคผนวก ๓๖
อ้างอิง ๓๗

นื้อเรื่องละครนอกเรื่อง สุวรรณหงส์

ตอนกุมภณฑ์ถวายม้า

เ


ในระหว่างที่พระสุวรรณหงส์และนางเกศสุริยงเดินทางกลับเมืองไอยรัตน์พร้อมกับ ม้าและพญายักษ์กุมภณฑ์

ทั้งสองพระองค์รู้สึกเหนื่ อยก็ทรงหยุดพักและเผลอหลับไป ขณะนั้นมีนางยักษ์ตนหนึ่ งผ่านมาพบทั้งคู่เข้า

ทันใดนั้นนางยักษ์เกิดนึกรักพระสุวรรณหงส์ผู้มีรูปร่างงามขึ้นมาทันที จึงผลักนางเกศสุริยงตกลงไปในแม่น้ำ

แล้วก็แปลงร่างเป็นนางเกศสุริยงแทน หลังจากพระสุวรรณหงส์ตื่นบรรทม พระสุวรรณหงส์ก็ไม่ได้ทรงสงสัยอะไร

นอกจากได้กลิ่นแปลกประหลาดจากเรือนร่างของนางเกศสุริงยงแปลง พระสุวรรณหงส์รู้สึกแปลกพระทัยว่าโดยปกติ

ชายาของตนไม่มีกลิ่นตัว ถึงแม้ว่านางจะเป็ นธิดาของยักษ์ก็ตามมื่อเสด็จมาถึงเมืองไอยรัตน์พระสุวรรณหงส์

ก็พานางเกศสุริยงแปลงออกชมรอบ ๆ เมืองและเพลิดเพลินกับการชมวิวทิวทัศน์ (เกศสุริยง, ๒๕๕๓)

ร ะ ห ว่ า ง พ ร ะ สุ ว ร ร ณ ห ง ส์ ป ร ะ ทั บ อ ยู่ กั บ น า ง เ ก ศ สุ ริ ย ง แ ป ล ง ใ น พ ร ะ ตำ ห นั ก ส ว น เ มื อ ง ไ อ ย รั ต น์

นางเฝ้ าแต่แต่งจริตมารยาต่างๆให้พระสุวรรณหงส์ลุ่มหลง ครั้นกุมภณฑ์ติดตามมาจนถึงพระตำหนัก

สวนเมืองไอยรัตน์ ก็ตรงเข้าเฝ้ าพระสุวรรณหงส์ นางยักษ์ไม่รู้จักกุมภณฑ์แต่ด้วยวิสัยยักษ์ย่อมจะรู้

ที่ของยักษ์ด้วยกันนางจึงตกใจกลัว กุมภณฑ์เมื่อสังเกตเห็นท่วงทีวาจาของนางเกศสุริยงแปลงก็ทราบว่า

เป็ นยักษ์ษิณีแปลงกายมาจึงแสร้งถามพระสุวรรณหงส์ถึงนางเกศสุริยงพระสุวรรณหงส์รู้สึกแปลกพระทัย

จึงชี้นางแปลงให้กุมภณฑ์ดูแล้วถามนางแปลงว่าทำไมไม่ทักทายกุมภณฑ์ ๑

นางเกศสุริยงแปลงกลัวกุมภณฑ์จะรู้ว่าตนเป็ นยักษ์สินี แปลงกายมาก็พยายามทักทาย

ปราศรัยแต่พูดจาเลอะเลือนไปต่างๆ ด้วยความประหม่า กุมพลยิ่งแน่ ใจ จึงทูลพระสุวรรณหงส์ให้

ทรงทราบว่านางนี้ เป็ นยักษ์แปลงกายมาแต่ถ้าสุวรรณหงส์ไม่ทรงเชื่ อกลับทรงพิโรธหาว่ากุมภณฑ์

ดู ห มิ่ น ต รั ส สั่ง ใ ห้ กุ ม ภ ณ ฑ์ ไ ป นำ น า ง เ ก ศ สุ ริ ย ง ที่ ว่ า เ ป็ น ตั ว จ ริ ง เ ข้ า ม า พิ สู จ น์ กุ ม ภ ณ ฑ์ กั บ พ ญ า ม้ า ต้ น

จึ ง พ า กั น ห ย อ ก ล้ อ น า ง เ ก ศ สุ ริ ย ง แ ป ล ง ใ ห้ เ ผ ย ตั ว ต น จ น น า ง เ ก ศ สุ ริ ย ง แ ป ง ล แ ส ด ง กิ ริ ย า ท่ า ท า ง

เ ป็ น น า ง ยั ก ษ์ อ อ ก ม า

ค รั้น รู้ สึ ก ตั ว ก็ ก ล บ เ ก ลื่ อ น หั น ไ ป อ อ เ ซ า ะ พ ร ะ สุ ว ร ร ณ ห ง ส์ น า ง เ ก ศ สุ ริ ย ง ห มั่น ไ ส้ ก็ ต รั ส

บ ริ ภ า ษ น า ง เ ก ศ สุ ริ ย ง แ ป ล ง จ น เ กิ ด ก า ร หึ ง ห ว ง กั น เ กิ ด ขึ้ น น า ง ยั ก ษ์ ษิ ณี โ ก ร ธ จั ด จึ ง คำ ร า ม

ต ร ง เ ข้ า จ ะ ป ร ะ ห า ร น า ง เ ก ศ สุ ริ ย ง แ ต่ กุ ม ภ ณ ฑ์ เ ข้ า กั น ไ ว้ ไ ด้ ทั น น า ง เ ก ศ สุ ริ ย ง แ ป ล ง ต ก ใ จ

ก ลั ว ยิ่ ง ทำ ใ ห้ เ ว ท ม น ต์ ค า ถ า เ สื่ อ ม ล ง จ น ทำ ใ ห้ น า ง เ ก ศ สุ ริ ย ง แ ป ล ง ก ลั บ ก ล า ย เ ป็ น ผี เ สื้ อ น้ำ

อ อ ก วิ่ ง ห นี ไ ป กุ ม ภ ณ ฑ์ กั บ พ ญ า ม้ า ต้ น เ มื่ อ เ ห็ น เ ช่ น นั้ น จึ ง อ อ ก ไ ล่ จั บ น า ง ผี เ สื้ อ น้ำ ม า ถ ว า ย แ ก่

พ ร ะ สุ ว ร ร ณ ห ง ส์ พ ร ะ สุ ว ร ร ณ ห ง ส์ เ มื่ อ เ ห็ น เ ช่ น นั้ น ก็ ท ร ง พิ โ ร ธ ยิ่ ง นั ก จึ ง ต รั ส ใ ห้ กุ ม ภ ณ ฑ์

แ ล ะ พ ญ า ม้ า ต้ น นำ น า ง ผี เ สื้ อ น้ำ ไ ป ป ร ะ ห า ร ชี วิ ต ที่ ช า ย ห า ด ณ แ ม่ น้ำ สิ น ธุ ม า ศ แ ล้ ว ต รั ส ช ว น

นางเกศสุริยงมเหสีสุดที่รักเสด็จกลับจากตำหนั กสวนไอยรัตน์

(กองการสังคีต กรมศิลปากร, ๒๕๐๒ , น.๙)

๒

ตัว
ละคร
๓

กศ สุริยง

เ


๔

สุ วรรณ

หงส์
เป็นโอรส
ของท้าวสุทันนุราช
และพระนางศรีสุวรรณ
ของเมืองนครไอยรัตน์



๕

เ กศสุริยง

(แปลง)

นางยักษ์ผีเสื้อน้ำตนนึง
ที่ผ่านมาเห็นพระสุวรรณหงส์จึงหลงรัก
จึงวางแผนผลักเกศสุริยงตัวจริงตกน้ำ

และปลอมตัวเป็นนางเกศสุริยงแทน





๖

มภณฑ์เป็นยักษ์ที่อาศัยอยู่ในศาลากลางป่า
และกุมภณฑ์ ได้ฟื้นคืนชีพอีกครั้ง
เพราะนางเกศสุริยงจึงสาบาน

กุ จะเป็นทาสผู้ซื่อสัตย์ของนาง

๗

ม้าต้น

๘

ยักษิณี

๘

ครื่อง

เแต่งกาย

๑๐

ชฎาพระ กรองคอ

ดอกไม้ทัด ทับทรวง

อุบะ ฉลององค์

อินทรธนู เข็มขัด

สังวาล ปั้ นเหน่ง

กำไลแผง ผ้านุ่ง

แหวนรอบ ห้อยหน้า
ปะวะหลํ่า
สนับเพลา
ห้อยข้าง
กำไลข้อเท้าตะขาบ
กำไลข้อเท้า
๑๑

รัดเกล้ายอด ดอกไม้ทัด
กรรเจียกจอน
อุบะ
กรองคอ
จี้นาง
ผ้าห่มนาง
เสื้อในนาง
สะอิ้ง
ปั้ นเหน่ง
กำไลแผง
เข็มขัด
แหวนรอบ
ผ้านุ่ง
ปะวะหลํ่า
กำไลข้อเท้า

๑๒

ดอกไม้ทัด ศีรษะนางยักษ์

อุบะ จี้นาง

กรองคอ ผ้าห่มนาง

ฉลององค์ เข็มขัด

สะอิ้ง ปั้ นหน่ง

กำไลแผง ผ้านุ่ง

ปะวะหลํ่า กำไลข้อเท้า

๑๓

กรองคอ ศีรษะยักษ์

ฉลององค์ อินธนู
กำไลแผง ทับทรวง

ห้อยข้าง สังวาล
ห้อยหน้า ปั้ นเหน่ง
กำไลข้อเท้า เข็มขัด

ผ้านุ่ง
สนับเพลา

๑๔

เสื้อม้า หัวม้า
กรองคอ
ผ้านุ่ง
หางม้า ทับทรวง
ห้อยหน้า สังวาล
ห้อยข้าง เข็มขัด
ปั้ นเหน่ง
รองเท้า
กระพรวน

๑๕

อุปกรณ์ ที่ใช้ แสดง

กระบอง
เครื่องราชูปโภค

เตียงแดง

๑๖

เค รื่ อ ง ด น ต รี

ใช้ วงปี่ พาทย์ เครื่ องห้ า

๑๗

ซึ่งประกอบด้วย
ระนาดเอก ฆ้องวงใหญ่ ตะโพน กลองทัด ปี่ ใน ฉิ่ง

๑๘

บทร้อง
กุมภณฑ์ถวายม้า

ระบำเงือก



พวกเราเหล่าเงือกน้ำ อยู่ประจำท้องนที

เนาในถ้ำมณี อันโชติช่วงชัชวาลย์

เสพแต่สันติสุข นิรทุกข์ผองภัยพาล
อายุยาวยืนนาน โดยบำราศความชรา
ทุกนางสอางค์พักตร์ ศิริลักษณ์ดังเลขา
สวยสดสาวโสภา อยู่ตลอดนิรันกาล
เวลาคราอรุ ณ แสงแดดอุ่นทั่วท้องธาร
บันเทิงเริงสำราญ สำรวลรื่นชื่นฤทัย
ต่างผุดขึ้นผิวน้ำ มาคลาคล่ำดำโลดไล่
แหวกว่ายสายน้ำไหล เล่นคว้าไขว่กันไปมา
ลางนางขึ้นหาดทราย สางสยายเกล้าเกศา
เพ่งมองส่องฉายา ตะลึงโลมโฉมของตน
ลางนางต่างรำร่าย กรกรีดกรายสายวังวน
อาบแสงสุริยน สุขเกษมเปรมฤดี

๑๙

บทละครนอก

เรื่อง สุวรรณหงส์ ตอน กุมภณฑ์ถวายม้า




- ปิดม่าน –

ตอน 2 ถวายม้า

ฉาก พระตำหนักสวนเมืองไอยรัตน์

- สมมติเป็นเวลาม่าน –

- พระสุวรรณหงส์กับนางเกศสุริยงแปลงนั่งอยู่บนพระแท่นใกล้ตำหนักสวน –

- ปี่ พาทย์ทำเพลงสี่บท –

- เปิดม่าน –

- ร้องเพลงสี่บท –




เมื่อนั้น องค์พระสุวรรณหงส์เรืองศรี

ลุ่มหลงสุริยงยักษิณี มิได้มีระแวงแคลงหทัย

เช้าค่ำพร่ำพลอดพิศวาส มิได้ขาดชมชิดพิสมัย

พระลืมองค์ลืมงานการเวียงชัย หลงใหลฤทธิ์เสน่ห์เล่ห์นางมาร

- ปี่ พาทย์รับ –

- พากันเดินชมสวน –

- ร้องเพลงชมดงนอก –

เกศสุริยงยักษ์ - ยักษิณีชี้ชวนชมสวนศรี สารภีพวงพะยอมกลิ่นหอมหวาน

สุวรรณหงส์ - อันมาลีที่ในอุทยาน ไม่หอมเท่าเยาวมาลย์คู่ชีวี

เกศสุริยงยักษ์ - นั่นกุหลาบแลอร่ามงามสะพรั่ง

สุวรรณหงส์ - ไม่งามปรั่งเปรียบปรางสะอางศรี

เกศสุริยงยักษ์ – เกดกระถินกลิ่นระรื่นชื่นฤดี ไม่ชื่นฉ่ำล้ำพี่กอดนงพาล




๒๐

- ปี่ พาทย์ทำเพลงฉิ่ง เบา ๆ –
- ชี้ชวนกันชมสวน หยอกเย้ากันด้วยเสน่หา –

- เจรจา –



สุวรรณหงส์ - จริง ๆ นะน้องเกศสุริยง ถึงดอกไม้จะงามหรือหอมหวานอย่างไร
ก็ไม่ชื่นใจเหมือนน้องยอดรักของพี่
เกศสุริยงยักษ์ - หม่อมฉันก็เหมือนกันเพคะ ยามใดที่อยู่ใกล้พระองค์
หม่อมฉันก็รู้สึกเป็นสุขดังกับได้ได้อยู่ในแดนสวรรค์
สุวรรณหงส์ - เราช่างมีใจตรงกันเหลือเกิน ในชาตินี้พี่จะห่างน้องไม่ได้จริง ๆ
เกศสุริยงยักษ์ - เป็นบุญของหม่อมฉันอย่างยิ่งที่ได้มาพึ่งบารมีของพระองค์
ทูลกระหม่อมแก้ว
ขออย่างได้ทรงทิ้งขว้างร้างรักหม่อมฉันเสียนะเพคะ ถ้าทูลกระหม่อมแก้วทิ้งเมีย
เสียเมื่อไร
เมียจะต้องขาดใจตายเป็นแน่เชียวเพคะ
สุวรรณหงส์ - โธ่ พี่จะทิ้งน้องอย่างไรได้ น้องคือชีวิตของพี่ เพียงแต่จะห่างน้อง
ออกไปว่าขานงานเมืองพี่ก็ยังไม่สามารถจะจากน้องออกไปได้ เห็นไหมล่ะน้อง
เกศสุริยงยักษ์ - ชื่นใจของน้อง ทูลกระหม่อมแก้วช่างดีเหลือเกิน

- พากันไปนั่งบนพระแท่น –



สุวรรณหงส์ - พี่จะต้องอยู่ใกล้กับน้องตลอดไป จะต้องกอดน้องอยู่อย่างนี้ ๆ






๒๑

- กุมภณฑ์ออกเวทีลล่าง –
- ร้องร่ายนอก –

บัดนั้น กุมภณฑ์อสุรากล้าหาญ
ไคลคลามาถึงอุทยาน ขุนมารเข้าเฝ้าภูวไนย

- กุมภณฑ์ขึ้นเวทีบนเข้าเฝ้า นางยักษ์แปลงเห็นตกใจ –
เกศสุริยงยักษ์ – ว้าย ทูลกระหม่อมแก้วเพคะ ยักษ์เพคะ โน่นเพคะ
สุวรรณหงส์ - ไหน ๆ อ๋อ กุมภณฑ์ยังไงน้อง น้องจำไม่ได้หรือ
เกศสุริยงยักษ์ - อ้อ ๆ ๆ อ๋อ ใช่ ๆ อ้าใช่แล้วเพคะ แหมคิดว่าใคร

- ร้องเพลงลิงโลด – มีธุระกังวล (ฮ้าไฮ้) เป็นไฉน

ช้าไยจงแถลง (ฮ้าไฮ้) แจ้งการ

กุมภณฑ์
หรือว่ามีเหตุ (ฮ้าไฮ้) เภทภัย

- ร้องร่ายนอก – กุมภณฑ์ฤทธิไกรใจหาญ

จึงแสร้งทูลภูบาลทันใด
หม่อมแม่เกศสุริยงไปอยู่ไหน
บัดนั้น ทั้งคิดถึงภูวไนยจึงรีบมา
พิศดูท่าทางของนางมาร สุวรรณหงส์ทรงฟังให้กังขา
ข้าตามมาเฝ้าเยี่ยมบาทบงส์ ราชาคิดฉงนสนเท่ห์ใจ
แสนคำนึงคิดถึงอรไท อสุรีไม่เห็นหรือไฉน

เมื่อนั้น
สดับถ้อยพาทีอสุรา
(ทอด) จึงตรัสว่าร้อยช่างนั่งอยู่ที่นี่








๒๒

- เจรจา –



สุวรรณหงส์ – เอ๊ะ กุมภณฑ์ที่พี่เป็นอะไรไปนะ
กุมภณฑ์ - ทำไมหรือพะย่ะค่ะ
สุวรรณหงส์ - เมื่อตะกี้พี่ถามถึงใคร
กุมภณฑ์ - หม่อมแม่เกศสุริยงพะย่ะค่ะ ประทับอยู่ที่ไหนล่ะพะย่ะค่ะ
สุวรรณหงส์ - เอ๊ะ นี่พี่เป็นอะไรไป ก็น้องเกศสุริยงนั่งอยู่นี่ยังไงล่ะ อะไร ปีนี้แก่เฒ่าจนถึง
กลับจำน้องเกศสุริยงไม่ได้เชียวหรือ
กุมภณฑ์ - ไหน พะย่ะค่ะ ไหน หม่อมแม่เกศสุริยงอยู่ไหน
สุวรรณหงส์ - ก็นั่งอยู่นี่ไงล่ะ เอ๊ะ นี่เป็นยังไงกัน พี่เป็นอะไรไปนี่

- ร้องร่ายนอก (ต่อ) –

จึงตรัสว่าร้อยชั่งนั่งอยู่นี่ อสุรีไม่เห็นหรือไฉน

กุมภณฑ์ส่ายหน้าเป็นเลศนัย ทรงชัยยิ่งพะวงสงกา

แล้วตรัสบอกมเหสีนิรมล บัดนี้กุมภณฑ์เข้ามาหา

เหตุใดไม่ถักอสุรา หรือแปลกหน้าขุนยักษ์ไม่ทักทาย

บัดนั้น นางมารตกใจวับกระสับกระส่าย
เกรงกุมภณฑ์รู้กลจำแลงกาย ทั้งกลัวพระโฉมฉายจะแคลงใจ
แข็งใจผิดผันหันหน้ามา อ้อมแอ้มเจรจาปราศรัย
ท่าทางเขินเคอะเซอะไป แล้วแสร้งถามไถ่ถึงบุรี
(ทอด) ถามถึงสมบัติพัสกล ช้างม้ารี้พลและเสือสิงห์









๒๓

- เจรจา –



เกศสุริยงยักษ์ – พี่......อ้า
กุมภณฑ์ – กุมภณฑ์จ้ะ ฉันชื่อกุมภณฑ์
เกศสุริยงยักษ์ - อ้อ ๆ พี่กุมภณฑ์ อ้า พี่อยู่ที่เมืองน่ะสบายดีหรือ
กุมภณฑ์ – เมืองอะไรจ๊ะ
เกศสุริยงยักษ์ – ก็เมืองที่พี่อยู่น่ะซี อ้า... เมือง ...
สุวรรณหงส์ – เมืองมัตตังน้อง
เกศสุริยงยักษ์ - เออ นั้นแหละเมืองมัตตังมัตแตงอะไรนั้นแหละ พี่อยู่สบายดีหรือ
กุมภณฑ์ - จ้ะ ฉันอยู่สบายดีจ้ะ (แฮร่ ๆ)
เกสสุริยงยักษ์ – แล้วพระเจ้าแผ่นดินกับพระราชวงศ์ล่ะ แก่อยู่เย็นเป็นสุข อ้วนหมีพลีมันดี
หรือ ฝนฟ้าตกต้องตามฤดูกาลหรือเปล่า
กุมภณฑ์ – เอ๊า นี่ข้าไม่เป็นทูตนะ
เกศสุริยงยักษ์ - อ้อ ๆ จริงแหละ ขอโทษข้าลืมไป อ้า ... แล้วสมบัติพัสกลล่ะพี่
สุวรรณหงส์ - พัสถานน้อง
เกศสุริยงยักษ์ – นั้นแหละเพคะ อุดมสมบูรณ์ดีหรือพี่
กุมภณฑ์ - จ้า อุดมดีจ้ะ
เกศสุริยงยักษ์ – แล้วช้างม้าผู้คนละ สุขสบายดีหรือ
กุมภณฑ์ – แหม อ้วน ๆ ดีทั้งนั้นแหละ ลูกวัวขนาดตัวละคำยังงี้ละมีเป็นฝูง ๆ เชียว
เกศสุริยงยักษ์ - เรอะ พี่ ทำไมพี่ไม่เอาฝากน้องบ้างล่ะ เอ๊ย อ้า ...
สุวรรณหงส์ - ทำไมถามเขาอย่างงั้นล่ะน้องรัก หรือเห็นว่าเขาเป็นยักษ์เป็นมาร
เกศสุริยงยักษ์ - เพคะ น้องล้อกุมภณฑ์เล่นนน่ะเพคะ









๒๔

- ร้องร่ายนอก –

ถามถึงสมบัติพัสก ช้างม้ารี้พลและเสือสีห์

นางสวรรค์ความถามได้แต่เท่านี้ ยักษิณีอึ้งอั้นหวั่นหทัย

- ร้องเพลงจีนขายอ้อย –

บัดนั้น กุมภณฑ์เห็นมั่นคงไม่สงสัย

จึงทูลพระสุวรรณหงส์ทรงชัย นางคนนี้มิใช่สุริยง

ผีเสื้อน้ำจำแลงแปลงปลอมมา พระผ่านฟ้าอย่าได้ไหลหลง

จงประหารชีวิตให้ปลิดปลง ขอพระองค์ทราบเบื้องบทมาลย์

- เจรจา –
เกศสุริยงยักษ์ - ไม่จิ๊ง ไม่จริง ทูลกระหม่อมแก้วพระองค์อย่าทรงเชื่อ

พิโรธนัก - ร้องศัพทัย – ทรงศักดิ์ฟังคำร่ำขาน
เหม่อ้ายขุนมาร - รื้อ – ใจพาลสิ้นดี
มึงมาหมิ่นองค์ สุริยงมเหสี
โทษถึงชีวี ต้องม้วนมรณา
ใจมึงคิดคด เป็นกบถต่อข้า
มึงนี้ชั่วช้า สุดหาเทียมทัน

พระผ่านฟ้า ใช่ตัวข้าโหยกเหยกเสกสรร
ที่จริงแจ่มจันทร์ ใช่เกศสุริยง









๒๕

โปรดเชื่อคำข้า - รื้อ – อย่าได้ไหลหลง
น้องเกศสุริยง อยู่นอกพารา
นี่ยักษ์แปลงกาย ดุร้ายนักหนา
โปรดเชื่อคำข้า เถิดพระภูวไนย

ฟังว่า ราชายิ่งโกรธพิโรธใหญ่
ชะชะช่างกระไร นะไอ้กุมภณฑ์
มึงว่านี่นางมาร คิดอ่านปลอมตน
ส่วนเจ้านฤมล อยู่นอกพารา
จงไปพาสุริยง ตรงมาหาข้า
หากไม่ได้มา มึงจะบรรลัย

- เจรา-



สุวรรณหงส์ - ไป เจ้ากุมภณฑ์ มึงว่านางนี้ไม่ใช่เกศสุริยงเมียของข้า จงไปพาเกศสุริยงตัวจริง
ของมึงมาให้เป็นประจักษ์ หากไม่ได้มาจะฆ่ามึงให้บรรลัย

- ร้องร่ายนอก – กุมภณฑ์เคารพนบไว้

โปรดได้คอยรับพระชายา
เข้ามาเฝ้าองค์พะทรงหล้า
บัดนั้น ออกไปพาโฉมเฉลาเข้ามาพลัน
แล้วทูลว่าข้าแต่ภูวไนย
ข้าจะไปพาเกศสุริยง
ทูลพลางทางถวายบังคมลา

- ปี่ พาทย์ทำเพลงท้ายปฐม –









๒๖

-กุมภณฑ์เข้าไปหลืบไป –
- เจรจา –

เกศสุริยง - ทูลกระหม่อมแก้ว เกิดเหตุไม่ดีขึ้นแล้วละเพคะพระเจ้าพี่ คำกุมภณฑ์อสุรีล้วนแต่
เหลวไหลทูลกระหม่อมอย่าใด้สนพระทัยให้ป่วยการ อันกุมภณฑ์ขุนมารมันใจคด
พระทวงยศอย่าระแวงแคลงวิญญาณ์เรากลับเข้าตำหนักกันดีกว่าเพคะ
สุวรรณหงส์ - แม่คุณ คนดีของพี่อย่าตกใจ อ้ายกุมภณฑ์มันเหลวไหลน้ำใจพาล
ยักษ์มารที่ไหนกันจำแลงมาสุริยงย้องรักเห็นอยู่กับตาพี่ไม่สงสัย ประเดี๋ยวเถอะมันขืนกลับมา
พี่จะฆ่าเสียให้ตาย น้องคอยดูแล้วกัน

- กุมภณฑ์พาเกศสุริยงตัวจริงกับม้าออกเวทีล่าง –

-ปี่ พาทย์ทำเพลงวิสันดาตัดชั้นเดียว –

- ร้องเพลงวิสันดาชั้นเดียว –




ครั้นเกศสุริยงกับม้าต้น จรดลมาถึงสวนขวัญ

กุมภณฑ์จึงบอกกับแจ่มจันทร์ อย่าเพ่อให้ทรงธรรม์ได้เห็นพักตร์

แล้วจึงชวนพญาอัศดร บทจรเฝ้าพระทรงศักดิ์

- กุมภณฑ์พาเกศสุริยงและม้าขึ้นเวที เกศสุริยงเข้าแฝงกายในสวน –

แสร้งหัวร่อนต่อกระซิกคิกคัก แล้วขุนยักษ์แสร้งถามภูวไนย

- พูด – ยังจำพาชีได้หรือไม่
พระพันปี เอออะไรเพ่งมองจ้องตะลึง
อัสดรตัวนี้นี่ของใคร ทำไมทรงเงียบไปเหมือนใบ้บึ้ง
ไหนเล่าจ้ะพระชายาสุริยง จะได้ตึงมาตบให้เจียนตาย
ไยไม่สรรค์มารยาว่าเอ็ดอึง














๒๗

- เจรจา –



เกศสุริยงยักษ์ – ว้ายทูลกระหม่อมแก้ว ช่วยด้วยเพคะ เจ้ายักษ์มันจะตบน้อง
โอย น้องกลัวเพคะ
ม้า - อุ้ย ๆ ๆ แหม ๆ น่าเอ็นดูจริง
สุวรรณหงส์ - เหม่ เจ้ากุมภณฑ์ เจ้าม้า มึงบังอาจยังไงจะมาตบหน้าน้องเกศสุริยงเมียค้า
ม้า – โธ่ พระผ่านฟ้า นั่นมันหม่อมแม่เกศสุริยงเสียเมื่อไร มันคืออีนางผีเสื้อน้ำ ปลอมกายมา
จากวารีลึก รูปร่างมันโตใหญ่บึ้กทึ่งยังกะท่อนซุก วันดีคืนดีมันจะกลืนภูวไนย
เข้าไปในพุงนะพะย่ะค่ะ
สุวรรณหงส์ - เหม่ เจ้าทั้งสองนี่ช่างบังอาจ ชั่วชาติไม่มีดี ไป จงออกไปจากที่นี่เสียไว ๆ
ขืนชักช้าข้าจะบรรลัยทั้งสองคน
กุมภณฑ์ - โธ่ พระภูวดลไยหลงใหล นั่นน่ะมันยักษ์จัญไรหรอกพะย่ะค่ะ ไม่ใช่เกศสุริยง
เกศสุริยงยักษ์ - อย่าทรงเชื่อเพคะ ทูลกระหม่อมแก้ว
โอย ๆ เมียปวดศรีษะจะตายแล้วละเพคะ โอย ...
สุวรรณหงส์ - โถ ๆ คนดีของพี่ ไหน ๆ ปวดที่ตรงไหน
เกสสุริยงยักษ์ - ตรงนี้เพคะ โอย ทูลกระหม่อมแก้ว กุมภณฑ์จะฆ่าเมียอีกแล้วเพคะ
สุวรรณหงส์ – ได้ซีพะย่ะค่ะ อยู่ในอุทยานนี่แล้ว

- ร้องร่ายนอก –




ว่าพลางเชิญเกศสุริยง ให้เข้ามาเฝ้าองค์พระฤาสาย

สุวรรณหงส์เห็นหน้านัยน์ตาลาย พิศขวาพิศซ้ายละม้ายกัน

บัดนั้น ผีเสื้อน้ำรูปนิมิตจิตประหวั่น
เห็นสุริยงทรามวัยในให้งกงัน พรั่นพรั่นหวั่นใจใช่พอดี
ม้าต้นกับกุมภณฑ์สังเกตการ เห็นนางมารลุกลนอยู่บนที่
ต่างตนสมใจเห็นได้ดี หลอกล้อยักษิณีให้ลนลาน









๒๘

- เจรจาเล่นตะโพน –

กุมภณฑ์ - เอ้า แยกเคี้ยว
เกศสุริยงยักษ์ – (กระโดดขึ้นลงเล่นกับกุมภณฑ์) เอ้า แยกเขี้ยว
กุมภณฑ์ - เอ้า เคี้ยวฟัน
เกศสุริยงยักษ์ - เอ้า เคี้ยวฟัน
กุมภณฑ์ - ลุกขึ้นยืนยัน ออกท่านางมาร (สุริยงยักษ์ร้องและรำตามกุมภณฑ์)
สุวรรณหงส์ - น้องเกศสุริยง
เกศสุริยงยักษ์ - เพคะ (กระโดดขึ้นเตียง) โอย ทูลกระหม่อมแก้ว กุมภณฑ์มันล้อน้องเรื่อย
เชียวเพคะ
สุวรรณหงส์ - เหม่ อ้ายกุมภณฑ์ทำไมมาล้อเลียนกู
ม้า – (ร้องทำนองหนังตะลุงล้อนางยักษ์อีกข้างหนึ่ง) อ๊อ ... ออ ... อ๊อ ... เอ่องเงย โจ๊ะ
ขลุกขลัก ๆ ๆพอรุ่งแจ้งแสงทองนกกาเหว่าเร่าร้องกึกก้องวนา นางมารจำแลงแปลงเป็นสุริยง
ลวงพระสุวรรณหงส์พะวงเสน่หา อ๊อ ..ออ. .อ๊อ
(นางยักษ์ลงจากเตียงรำตามม้าร้อง)
สุวรรณหงส์ – น้องเกศสุริยง
เกศสุริยงยักษ์ - เพคะ (กระโดดกลับขึ้นบนเตียง) เมียปวดเหมื่อยอีกแล้วละเพคะ
ช่วยด้วยซีเพคะ
สุวรรณหงส์ - โถ ไหน ๆ น้อง ปวดเมื่อยตรงไหน
เกศสุริยงยักษ์ - ตรงแก้มนี่เพคะ
สุวรรณหงส์ - เอ้า (จูบ) ค่อยังชั่วหรือยัง
เกศสุริยงยักษ์ – หายเป็นปิดทิ้งเชียวเพคะ

- ร้องเพลงแขกอะหวัง –

เมื่อนั้น เกศสุริยงเคืองใจดังไฟผลาญ

กระทืบบาทตวาดมาว่านางมาร ช่างหน้าด้านสิ้นดีไม่มีอาย

กอดกกผัวเขาเอาซึ่งหน้า เขามาตามถึงนี่ไม่หนีหาย

ยังซ้ำสรรค์ปั้ นเล่ห์เพทุบาย ตัณหาตาลายใจกาลี




๒๙

-ร้องเพลงร่ายนอก –

บัดนั้น นางจำแลงแค้นใจดังไฟจี้

ลุกถลันชี้หน้าแล้วพาที อย่าอวดดีปากกล้าจะเจ็บตัว

เป็นหญิงเถื่อนจากไหนก็ไม่รู้ ดูเอาเถิดจู่จู่มาตู่ผัว

มาว่าเล่นครี้นเครงไม่เกรงกลัว น้ำใจชั่วสุดจะสรรค์พรรณนา

(ทอด) แสนพิโรธโกรธจัดจนลืมกาย คำรามร้องปองหมายจะเข่นฆ่า

- เจรจา – คำรามร้องปองหมายจะเข่นฆ่า

ไม่รอรั้งตั้งท่าจะฆ่าฟัน

เกศสุริยงยักษ์ – นางคนนี้นี่ประเดี๋ยวแม่...
เกศสุริยง - ว้ายกุมภณฑ์ช่วยด้วย
กุมภณฑ์ - เหม่ อียักษ์
เกศสุริยงยักษ์ - ว้าย ทูลกระหม่อมแก้ว
สุวรรณหงส์ - พี่ม้า ช่วยข้าด้วย
ม้า - ฮี้ (ทุกคนตกใจ)

-ร้องร่ายนอก (ต่อ) –
แสนพิโรธโกรธจัดจนลืมกาย
แล้วผลุดลุกกะลึ่งถลึงตา

- ร้องเพลงเขมรปากท่อชั้นเดียว –




บัดนั้น กุมภณฑ์เคืองขุ่นหุนหัน

ขุนยักษ์ชักกระบองเข้าป้องกัน ตวาดลั่นว่าเหม่อีใจพาล

ปลอมแปลงมาแย่งสามีเขา ยังจะเอาอำนาจมาประหาร

ช่างชั่วช้ากาลีอีนางมาร กูจะผลาญให้ม้วยมรณา

๓๐

- ร้องเพลงนางครวญชั้นเดียว-




บัดนั้น นางจำแลงงันงกตกประหม่า

ความกลัวกุมภณฑ์อสุรา มนตราเสื่อมคลายเป็นมาร

- ปี่ พาทย์ทำเพลงรัวแล้วเชิด –

- นางเกศสุริยงยักษ์ กลายเป็นนางผีเสื้อน้ำออกวิ่งหนี –

- สุวรรณหงส์ นางเกศสุริยงตกตะลึง –

- ร้องเพลงร่ายนอก –




กุมภณฑ์โผนจับยักษิณี พาชีเข้าช่วยด้วยอาจหาญ

พามาเฝ้าองค์พระภูบาล นางมารตัวสั่นพรั่นฤดี

เมื่อนั้น องค์พระสุวรรณหงส์ทรงศรี

จึงตรัสแก่กุมภณฑ์และพาชี พี่นี้มรคุณเป็นพ้นไป

เดิมทีมิได้รู้ว่าเป็นยักษ์ จึงผูกจิตคิดรักหลงใหล

แล้วหวนคิดขัดแค้นแน่นหทัย ภูวไนยสั่งกุมภณฑ์และพาชี

พี่จงพาอียักษ์ร้ายในอุบาทว์ ไปพิฆาตให้มลายกลายเป็นผี

ที่หาดทรายชายฝั่ งชลธี แทบที่อาศัยของนางมาร

๓๑

บัดนั้น -ร้องเพลงบรเทศ –
น้อมคำนับรับราชโองการ

ม้าต้นกับกุมภณฑ์ใจหาญ
ฉุดนางยักษ์ไปผลาญชีวาลัย

- พี่พาทย์รับ –

- กุมภณฑ์กับม้าฉุดนางผีเสื้อน้ำเข้าโรง

- สุวรรณหงส์จับมือนางเกศสุริยง นางเกศสุริยงสะบัดมือ –

- ร้องเพลงโอ้โลม –







น้องรัก จะค้อนควักโกรธขึ้นไปถึงไหน

พี่หลงเล่ห์นางจำแลงไม่แจ้งใจ จึงทำให้นวลน้องหมองฤดี

พี่แสนรักนวลละอองน้องแก้ว ผิดไปแล้วโปรดให้อภัยพี่

ขอเชิญยอดพธูคู่ชีวี ไปปราสาทมณีกับพี่ยา

- ปี่ พาทย์ทำเพลงเร็ว –
- พระสุวรรณหงส์พาเกศสุริยงออกจากตำหนักสวน –

- ปิดม่าน –
- จบการแสดง -

๓๒

โอกาสที่ใช้ แสดง

สมัยก่อนละครนอกเป็นละครที่ใช้เล่นแบบพื้นเมือง นอกพระราชฐาน
จึงมีงานแสดงมากกว่าละครในอีกทั้งยังเป็นละครที่รับจ้างหาเลีี้ยงชีพเมื่อมี
ผู้ว่าจ้างให้ไปเล่นถ้าเป็นงานใหญ่จะเล่นที่นั่นเป็นเวลานาน ละครนอก มักแสดง
ทั้งในงานมงคล เช่น งานประจำปี ฉลองวัด งานทำำขวัญ และงานอวมงคล
เช่น งานศพ (วีระ บัวงาม, ม.ป.ป.)

๓๓

รูปแบบการแสดงละครนอก

เรื่องสุวรรณหงส์
ตอนกุมภณฑ์ถวายม้า

การแสดงละครนอกเรื่อง สุวรรณหงส์ ตอน กุมภณฑ์ ถวายม้า

มี ลั ก ษ ณ ะ ก า ร ดำ เ นิ น เ รื่ อ ง ร ว ด เ ร็ ว มุ่ ง ค ว า ม ต ล ก ข บ ขั น ส นุ ก ส น า น

ไ ม่ เ ค ร่ ง ค รั ด ใ น เ รื่ อ ง จ า รี ต ม า ก นั ก ลี ล า ก า ร ร่ า ย รำ

ก ร ะ ฉั บ ก ร ะ เ ฉ ง ค ล่ อ ง แ ค ล่ ว ( นั น ท น า ส า ธิ ต ส ม ม น ต์ แ ล ะ ผุ ส ดี

ห ลิ ม ส กุ ล , ๒ ๕ ๕ ๘ )

ใช้เพลงบรรเลง ประกอบการแสดงทั้งมีเนื้ิอร้องและไม่มีเนื้อร้อง

๓๔

ดีโอการแสดง

ละครนอกเรื่อง สวุรรณหงส์

วิ ตอน กุมภณฑ์ถวายม้า
สแกนเพื่อเข้าชมวีดิโอ

๓๕

าค

ภผนวก

๓๖

อ้ างอิง
กองการสังคีต กรมศิลปากร.(๒๕๐๒).สุวรรณหงส์ ตอน กุมภณฑ์ถวายม้า
[หนังสืออิเล็กทรอนิกส์] .(สืบค้นเมื่อ ๑๔ สิงหาคม ๒๕๖๕) แหล่ง
ที่มา.http://digital.nlt.go.th/items/show.

เกศสุริยง.(๒๕๕๓).ละครนอกสุวรรณหงส์ ตอนกุมภณฑ์ถวายม้า.[ออนไลน์] .สืบค้น
เมื่อ ๑๔ สิงหาคม ๒๕๖๕ แหล่งที่มา.bloggang
./https://www.bloggang.com/m/viewdiary.

นันทนา สาธิตสมมนต์และผุสดี หลิมสกุล.(๒๕๕๘).กลวิธีการแสดงบทบาทนางยักษ์
แปลงในละครนอก[วารสาร] .(สืบค้นเมื่อ ๑๔ สิงหาคม ๒๕๖๕) แหล่ง
ที่มา.https://so02.tcithaijo.org.

วีระ บัวงาม .(ม.ป.ป.). ละครนอกวัง “นาฏกรรมของสามัญชน [วารสาร] .สืบค้นเมื่อ
๒๙ กันยายน ๒๕๖๕ แหล่งที่มา http://www.repository.rmutt.ac.th.

๓๗