ใบความรู้วิชาอุทยานประวัติศาสตร์จังหวัดกำแพง (เสร็จ)

ใบความรู้ วิชาอุทยานประวัติศาสตร์ จังหวัดกำแพงเพชร (สค 13001) สาระการพัฒนาสังคม ระดับประถมศึกษา หลักสูตรการศึกษานอกระบบระดับการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2551 ศูนย์ส่งเสริมการเรียนรู้อำเภอเมืองกำแพงเพชร สำนักงานส่งเสริมการเรียนรู้จังหวัดกำแพงเพชร

คำนำ การพัฒนาผู้เรียนให้พร้อมเป็นพลเมืองที่มีความรู้ความสามารถ ทักษะ สมรรถนะที่จําเป็นใน ศตวรรษที่ ๒๑ มีความสำคัญอย่างยิ่งต่อประเทศ โดยเฉพาะการจัดการศึกษาเพื่อบ่มเพาะนักศึกษาให้รักและ ภาคภูมิใจในรากเหง้าของตนเอง ผ่านการเรียนรู้ประวัติศาสตร์ท้องถิ่น และเพื่อให้จัดการเรียนการสอน เหมาะสมกับสภาพสังคม เศรษฐกิจ และแนวการจัดการเรียนการสอนปัจจุบัน จึงควรส่งเสริมให้นักศึกษาได้ เรียนรู้ผ่านการลงมือปฏิบัติกิจกรรมแบบ Active Learning เพื่อการศึกษาประวัติศาสตร์โดยที่กำหนดให้ชุมชนท้องถิ่นเป็นจุดเริ่มต้นของการทำความเข้าใจ การเปลี่ยนแปลงหรือความเคลื่อนไหวของวิถีชีวิตผู้คน เหตุการณ์ การกระทำต่างๆ ตามคำนิยามของ “ประวัติศาสตร์ท้องถิ่น” จึงควรเริ่มต้นศึกษาจากอุทยานประวัติศาสตร์ จังหวัดกำแพงเพชร ซึ่งได้รับการยก ย่องจากองค์การระหว่างประเทศว่าการศึกษาวิทยาศาสตร์และวัฒนธรรมของสหประชาชาติหรือยูเนสโกตาม มติ คณะกรรมการมรดกโลกประกาศให้เป็นมรดกโลกขึ้นทะเบียนไว้เป็นอันดับที่ 358 เมื่อ วันที่ 12 เดือนธันวาคม พ.ศ. 2534 อุทยานประวัติศาสตร์กำแพงเพชรนั้นมิใช่เป็นมรดกที่สำคัญของจังหวัดกำแพงเพชรเท่านั้น แต่เป็น สมบัติของคนไทยและโลก ดั้งนั้นศูนย์ส่งเสริมการเรียนรู้อำเภอเมืองกำแพงเพชร จึงได้จัดทำสื่อประกอบการสอนรายวิชา อุทยานประวัติศาสตร์จังหวัดกำแพงเพชร กลุ่มหลักสูตรวิชาเลือก สาระการพัฒนาสังคม ระดับประถมศึกษา เพื่อใช้ในการเรียนการสอน โดยมีแนวการจัดกิจกรรมการเรียนรู้ประวัติศาสตร์ท้องถิ่นของจังหวัดกำแพงเพชรที่ ส่งเสริมให้นักศึกษาเรียนรู้ผ่านการลงมือปฏิบัติกิจกรรมแบบ Active Learning เพื่อบ่มเพาะนักศึกษาให้รัก และภาคภูมิใจในรากเหง้าของตนเอง ศูนย์ส่งเสริมการเรียนรู้อำเภอเมืองกำแพงเพชร หวังเป็นอย่างยิ่งว่าเอกสารฉบับนี้จะเป็น ประโยชน์ต่อครูและผู้ที่สนใจการจัดกิจกรรมการเรียนการสอนที่ผ่านการลงมือปฏิบัติกิจกรรมแบบ Active Learning เพื่อบ่มเพาะให้เกิดความรักและภาคภูมิใจในรากเหง้าของตนเอง หากมีข้อเสนอแนะเพื่อปรับปรุง และพัฒนาหนังสือเรียนให้มีคุณภาพยิ่งขึ้นศูนย์ส่งเสริมการเรียนรู้อำเภอเมืองกำแพงเพชรขอน้อมรับไว้ด้วย ความขอบคุณอย่างยิ่ง ( นายมงคล พลายชมพูนุท ) ผอ.กศน.อำเภอไทรงาม รักษาการในตำแหน่ง ผอ.กศน.อำเภอเมืองกำแพงเพชร ปฏิบัติหน้าที่ผู้อำนวยการ สกร. อำเภอเมืองกำแพงเพชร ก

สารบัญ หน้า คำนำ ก สารบัญ ข คำแนะนำการใช้สื่อประกอบการสอน 1 โครงสร้างรายวิชา 2 แบบทดสอบก่อนเรียน 4 ใบความรู้1 ประเภทของหลักฐานทางประวัติศาสตร์ 5 1. หลักฐานที่เป็นลายลักษณ์อักษร 6 2. หลักฐานที่ไม่เป็นลายลักษณ์อักษร 7 ใบความรู้2 ความเป็นมาของอุทยานประวัติศาสตร์จังหวัดกำแพงเพชร 10 1. เมืองกำแพงเพชรในยุคทวารวดี 11 2. เมืองนครชุม 11 3. เมืองกำแพงเพชร 11 4. เมืองกำแพงเพชรในสมัยสุโขทัย และกรุงศรีอยุธยาเป็นราชธานี 12 ใบความรู้3 โบราณสถาน และประวัติศาสตร์ศิลป์ที่มีความสำคัญ 15 ของอุทยานประวัติศาสตร์จังหวัดกำแพงเพชร 1. วัดพระแก้ว 16 2. วัดพระสี่อิริยาบถ 17 3. วัดช้างรอบ 18 4. วัดอาวาสใหญ่ 18 5. วัดพระธาตุ 19 6. วัดพระนอน 20 ใบความรู้4 การรักษามรดกทางวัฒนธรรม 26 1. การรักษามรดกทางวัฒนธรรม 27 แบบทดสอบหลังเรียน 29 ภาคผนวก 31 เฉลยแบบทดสอบก่อนเรียน/หลังเรียน 31 คณะกรรมการการจัดทำสื่อประกอบการสอน 35 บรรณานุกรม 37 ข

I 1 คำแนะนำการใช้สื่อประกอบการสอน สื่อประกอบการสอนรายวิชาเลือก สาระการพัฒนาสังคม วิชาอุทยานประวัติศาสตร์ จังหวัด กำแพงเพชร (สค 13001) ใช้เพื่อประกอบการเรียนการสอน ระดับประถมศึกษา ตามหลักสูตรการศึกษานอก ระบบระดับการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2551 ในการศึกษาสื่อประกอบการสอนเล่มนี้ ผู้เรียนควรปฏิบัติดังนี้ 1. ศึกษาโครงสร้างรายวิชา และทำความเข้าใจเกี่ยวกับสาระสำคัญ ผลการเรียนรู้ที่คาดหวัง และ ขอบข่ายเนื้อหา 2. ก่อนศึกษาเนื้อหาสาระในใบความรู้ ให้ทำแบบทดสอบก่อนเรียนและตรวจสอบผลการทดสอบ ก่อนเรียนซึ่งเฉลยแบบทดสอบก่อนเรียนจะอยู่ในภาคผนวก 3. ศึกษารายละเอียดเนื้อหาของแต่ละใบความรู้อย่างละเอียด และทำกิจกรรมในใบงานที่กำหนด ไว้ท้ายบทเรียนทุกบทและส่งใบงานให้กับครูผู้สอนเพื่อประเมินผลระหว่างการเรียน 4. เมื่อศึกษาครบทุกใบความรู้ แล้วแล้ว ให้ทำแบบทดสอบหลังเรียนและตรวจผลการทดสอบจาก เฉลยแบบทดสอบหลังเรียนซึ่งอยู่ในภาคผนวก หนังสือเรียนรายวิชาอุทยานประวัติศาสตร์ จังหวัดกำแพงเพชร ระดับประถมศึกษา มีใบความรู้ จำนวน 4 เรื่องดังนี้ ใบความรู้ 1 ข้อมูล หลักฐานทางประวัติศาสตร์ ใบความรู้ 2 ความเป็นมาและความสำคัญของเมืองกำแพงเพชร ใบความรู้ 3 ประวัติศาสตร์ศิลป์ในอุทยานประวัติศาสตร์จังหวัดกำแพงเพชร ใบความรู้ 4 การรักษามรดกทางวัฒนธรรม

I 2 โครงสร้างรายวิชา วิชาอุทยานประวัติศาสตร์จังหวัดกำแพงเพชร รหัสวิชา สค 13001 สาระการพัฒนาสังคม ระดับประถมศึกษา สาระสำคัญ ประวัติศาสตร์ท้องถิ่น (Local History) ยงยุทธ ชูแว่น กล่าวอธิบายว่า นิธิ เอียวศรีวงศ์ อาจเป็น นักประวัติศาสตร์คนแรก ๆ ที่ใช้คำว่า “ประวัติศาสตร์ท้องถิ่น” ในความหมายของประวัติของบ้านเมืองตาม “ท้องถิ่น” ต่าง ๆ ดังที่ได้เขียนไว้ในหนังสือประวัติศาสตร์อีกสาน ของ เติม วิภาคย์พจนกิจ ฉบับพิมพ์ครั้งแรก เมื่อ พ.ศ. 2513 หลังจากนั้นเราจึงคุ้นเคยกับคำว่า “ประวัติศาสตร์ท้องถิ่น” มากขึ้นซึ่งเป็นช่วงเวลาที่สังคมไทย เริ่มเปลี่ยนแปลงอย่างเข้มข้น อันเป็นเงื่อนไขอย่างหนึ่งทำให้ประวัติศาสตร์ท้องถิ่นได้รับความสนใจอย่าง กว้างขวางมากขึ้นและเป็นกระแสต่อเนื่องมาจนถึงปัจจุบัน ซึ่งการศึกษาประวัติศาสตร์ท้องถิ่นมีความสำคัญ และบทบาทมากขึ้นอย่างมากในช่วงภายหลังเหตุการณ์ 14 ตุลาคม พ.ศ. 25661 “ประวัติศาสตร์ท้องถิ่น” คือการศึกษาประวัติศาสตร์ที่ให้ความสำคัญกับหน่วยการศึกษาที่ไม่ เน้นประวัติศาสตร์จากอำนาจรัฐส่วนกลาง แต่กำหนดให้ชุมชนท้องถิ่นเป็นจุดเริ่มต้นของการทำความเข้าใจการ เปลี่ยนแปลงหรือความเคลื่อนไหวของวิถีชีวิตผู้คน เหตุการณ์ การกระทำต่างๆ2 เมืองกำแพงเพชร เป็นมรดกทางวัฒนธรรมที่สำคัญในฐานะเมืองลูกหลวงของแคว้นสุโขทัยเมื่อ ประมาณ 700 ปี มาแล้ว และยังเป็นเมืองหน้าด่านที่สำคัญในสมัยกรุงศรีอยุธยาเป็นราชธานี เป็นยุทธศาสตร์ที่ สำคัญในการทำศึกมาทุกสมัย ดังปรากฏหลักฐานที่เป็นโบราณสถาน โบราณวัตถุและศิลปวัตถุ ดูได้จากกำแพง เมืองและป้อมปราการที่แข็งแกร่ง ซากวัดอารมขนาดใหญ่ และพระพุทธรูปลักษณะเฉพาะของสกุลช่าง กำแพงเพชร ที่ปรากฏให้เห็นในปัจจุบัน เมืองกำแพงเพชร เป็นมรดกทางวัฒนธรรมอันล้ำค่าของชาวไทย เอกลักษณ์และพัฒนาการของ เมืองกำแพงเพชรมีหลายประการ เช่น การใช้ศิลาแรงในการก่อสร้าง และลักษณะศิลปกรรมจากแว่นแคว้นต่าง ๆ เช่น สุโขทัย ล้านนา อยุธยา และรัตนโกสินทร์และถือได้ว่าเป็นเมืองศูนย์กลางการท่องเที่ยวทางประวัติศาสตร์ แห่งหนึ่งของภาคเหนือตอนล่าง จนได้รับเลือกและประกาศขึ้นบัญชีเป็นมรดกโลก เพื่ออนุรักษ์ให้เป็นมรดกแห่ง มวลมนุษยชาติต่อไป ผลการเรียนรู้ที่คาดหวัง 1.นักศึกษาสามารถแยกประเภทของหลักฐานทางประวัติศาสตร์ได้ 2. นักศึกษามความรู้เกี่ยวกับความเป็นมาของจังหวัดกำแพงเพชร 3. นักศึกษาสามารถนำเสนอเกี่ยวกับประวัติความเป็นมาและความสำคัญของจังหวัดกำแพงเพชรได้ 4. นักศึกษารู้จักมรดกทางวัฒนธรรม โบราณสถาน โบราณวัตถุที่สำคัญของจังหวัดกำแพงเพชร 1 สิริวรรณ สิรวณิชย์. แนวคิดและวิธีการประวัติศาสตร์ท้องถิ่น, (กรุงเทพมหานคร: สาขาวิชาประวัติศาสตร์ท้องถิ่น คณะ โบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2565), 11. 2 สิริวรรณ สิรวณิชย์. แนวคิดและวิธีการประวัติศาสตร์ท้องถิ่น, (กรุงเทพมหานคร: สาขาวิชาประวัติศาสตร์ท้องถิ่น คณะ โบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2565), 17.

I 3 ขอบข่ายเนื้อหา ใบความรู้ 1 ประเภทของหลักฐานทางประวัติศาสตร์ 1. หลักฐานที่เป็นลายลักษณ์อักษร 2. หลักฐานที่ไม่เป็นลายลักษณ์อักษร ใบความรู้ 2 ความเป็นมาของอุทยานประวัติศาสตร์จังหวัดกำแพงเพชร 1. เมืองกำแพงเพชรในยุคทวารวดี 2. เมืองนครชุม 3. เมืองกำแพงเพชร 4. เมืองกำแพงเพชรในสมัยสุโขทัย และกรุงศรีอยุธยาเป็นราชธานี ใบความรู้ 3 โบราณสถาน และประวัติศาสตร์ศิลป์ที่มีความสำคัญของอุทยานประวัติศาสตร์ จังหวัดกำแพงเพชร 1. วัดพระแก้ว 2. วัดพระสี่อิริยาบถ 3. วัดช้างรอบ 4. วัดอาวาสใหญ่ 5. วัดพระธาตุ 6. วัดพระนอน ใบความรู้ 4 การจัดการท่องเที่ยวเชิงประวัติศาสตร์และการรักษามรดกทางวัฒนธรรม 1. การรักษามรดกทางวัฒนธรรม

I 4 แบบทดสอบก่อนเรียน คำชี้แจง ในนักศึกษาเลือกคำตอบข้อที่ถูกต้องที่สุดเพียงคำตอบเดียว 1. ของใดไม่ใช่แหล่งโบราณสถานที่สำคัญของ อุทยานประวัติศาสตร์ จังหวัดกำแพงเพชร ก. วัดช้างล้อม ข. วัดพระแก้ว ค. วัดพระธาตุ ง. ศาลพระอิศวร 2. ข้อใดไม่ใช่โบราณวัตถุสมัยทวารวดีที่พบใน บริเวณจังหวัดกำแพงเพชร ก. ลูกปัดแก้ว ข. ถ้วยสังคโลก ค. เศษภาชนะ- ดินเผา ง. ชิ้นส่วนตะเกียงดินเผา 3. เอกลักษณ์ของโบราณสถานในอุทยาน ประวัติศาสตร์กำแพงเพชร ที่สำคัญคือ ก. สระน้ำในอุทยานประวัติศาสตร์กำแพงเพชร ข. ศาลานั่งพักของผู้มาทำบุญในอุทยาน ประวัติศาสตร์กำแพงเพชร ค. มีห้องน้ำที่ทำด้วยศิลาแลงในอุทยาน ประวัติศาสตร์กำแพงเพชร ง. ศิลาแลงที่นำมาก่อสร้างโบราณสถานใน อุทยานประวัติศาสตร์กำแพงเพชร 4. ปัจจุบันจังหวัดกำแพงเพชรเป็นเมืองศูนย์การ ท่องเที่ยวทางประวัติศาสตร์ มีโบราณเก่าแก่ก่อสร้าง ด้วยศิลาแลงซึ่งได้จดทะเบียนไว้เป็นมรดกโลกจาก หน่วยงานใด ก. สหประชาชาติ(ยูเนสโก) ข. วัฒนธรรมจังหวัดกำแพงเพชร ค. การท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย ง. กระทรวงการท่องเที่ยวและการกีฬา 5. ข้อใดต่อไปนี้เป็นแหล่งเรียนรู้ทางประวิติศาสตร์ เมืองนครชุม ก. วัดสว่าง ข. วัดพระบรมธาตุ ค. ป้อมประตูทุ่งเศรษฐี ง. ถูกทุกข้อ 6. คำว่า พระพุทธรูปสี่อิริยาบถ คือ ก. มีพระพุทธรูปอยู่ทั้งสี่ทิศ ข. มีประตูเข้า/ออกทั้งสี่ทิศ ค. มีองค์พระประธานสี่องค์ ง. มีพระดูแลพระเจดีย์สี่รูป 7. ข้อใดเป็นหลักฐานที่ไม่เป็นลายลักษณ์อักษร ก. จารึกหรือจาร ข. พงศาวดาร ค. จดหมายเหตุ ง. เทวรูปพระอิศวรสำริด 8. หลักฐานข้อใดมีความน่าเชื่อถือมากที่สุด ก. จารึกหรือจาร ข. เครื่องประดับ ค. โบราณวัตถุที่สำคัญ ง. เทวรูปพระอิศวรสำริด 9. เมืองกำแพงเพชรเมืองแรกที่อยู่ทางฝั่งตะวันตก ของแม่น้ำชื่อเมืองอะไร ก. เมืองนครชุม ข. เมืองอ่างทอง ค. เมืองกำแพงเพชร ง. เมืองพรานกระต่าย 10. ข้อใดกล่าวถึงวัฒนธรรมทางประวัติศาสตร์ได้ถูกต้อง ก. เป็นสิ่งที่แสดงถึงเกียรติและความภาคภูมิใจ ของคนในท้องถิ่น ข. เป็นหลักฐานที่เป็นประโยชน์ต่อการศึกษา ค้นคว้า วิจัย ค. เป็นสิ่งที่แสดงให้เห็นถึงประวัติศาสตร์ความ เป็นมาของชนชาติ ง. ถูกทุกข้อ

I 5 ใบความรู้ที่ 1 ประเภทของหลักฐานทางประวัติศาสตร์ สาระสำคัญ หลักฐานทางประวัติศาสตร์มีความสำคัญอย่างมากในการศึกษาค้นคว้า เพราะการศึกษา ประวัติศาสตร์ ต้องอาศัยหลักฐานในประเภทต่าง ๆ และความสามารถแยกประเภทของหลักฐานได้นั้นจึงเป็น กระบวนการเริ่มต้นที่สำคัญของการสืบค้นเรื่องราวทางประวัติศาสตร์ ประเภทของหลักฐานทางประวัติศาสตร์แบ่งตามลักษณะลายลักษณ์อักษร มี 2 ประเภท คือ หลักฐานที่เป็นลายลักษณ์อักษร และหลักฐานที่ไม่เป็นลายลักษณ์อักษร ผลการเรียนรู้ที่คาดหวัง 1. นักศึกษาสามารถแยกแยะหลักฐานที่เป็นลายลักษณ์อักษร กับไม่เป็นลายลักษณ์อักษรได้(K) 2. นักศึกษาสามารถสืบค้นและนำเสนอหลักฐานแต่ละประเภทได้อย่างถูกต้อง (P) ขอบข่ายเนื้อหา 1. หลักฐานที่เป็นลายลักษณ์อักษร 2. หลักฐานที่ไม่เป็นลายลักษณ์อักษร

I 6 1. หลักฐานที่เป็นลายลักษณ์อักษร 1.1 จารึกหรือจาร ทำเพื่อใช้อธิบายเรื่องราวหรือเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นในสังคม โดยมีจุดหมายอย่างใดอย่างหนึ่งจารึกของไทยปรากฏใน หลายลักษณะ เช่น จารึกบนแท่นศิลา หรือ ศิลาจารึก จารึกบนแผ่นทอง เรียกว่า จาลึกลานทอง จารึกบนแผ่นเงิน เรียกว่า จาลึกลานเงิน จารึกหรือจานบนใบลาน เรียกว่า หนังสือใบลาน โดยในจังหวัดกำแพงเพชรนั้นได้ค้นพบ ศิลาจารึกที่มีลักษณะเป็นหินทรายแป้งแทรกสลับกับ หินดินดาน อยู่ที่วัดบรมธาตุ หน้าเมืองกำแพงเพชรซึ่งจารึก ในสมัยพระมหาธรรมราชาที่ 1 ชื่อว่า จารึกนครชุม 1.2 พงศาวดาร เป็นเรื่องราวที่บันทึกเหตุการณ์ พระมหากษัตริย์ผู้เป็น ประมุขของประเทศนั้น หรือพระราชกรณีย กิจของ พระมหากษัตริย์ที่เกี่ยวกับประเทศหรือศาสนา เป็นส่วน ใหญ่ เช่น พงศาวดารกรุงศรีอยุธยาฉบับหลวง ประเสริฐอักษรนิติ์ ที่ได้กล่าวถึงเมืองซากังราว หรือเมือง กำแพงเพชรตอนหนึ่งว่า “ศักราช 813 มแมนศก (พ.ศ. 1994) ครั้งนั้นมหาราชมาเอาเมิองซากังราวได้แล้ว จึ่งมา เอาเมิองศุกโขไทเข้าปล้นเมิองมีได้กเลิกทับกลับคืน” 1.3 ตำนาน เป็นเรื่องที่เร้าต่อ ๆ กันมาด้วยวาจา ต่อมาภายหลังจึงมีการจดบันทึก และ พิมพ์เผยแพร่ดังนั้น เรื่องที่อยู่ในตำนานจึงอาจถูกเปลี่ยนแปลง จากเรื่องเดิมได้เพราะการลืม ส่วนใหญ่ตำนานจะนให้เห็นความเชื่อ ความศรัทธาคติชาวบ้าน ตำนานที่มีความสำคัญเช่น ตำนานสิงหนวัติกุมาร ได้กล่าวถึงการตั้งเมืองกำแพงเพชรว่า “พระองค์ไชยสิริพาได้ครองเมือง เวียงไชยปราการต่อมาถูกทัพมอญคุกคาม จึงพาชาวเมืองอพยพ ลงไปทางใต้ และไปตั้งเมืองอยู่ที่เมืองกำแพงเพชร” จารึกหลักที่ ๓ จารึกนครชุม พงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับหลวงประเสริฐอักษรนิติ์ ตำนานสิงหนวัติกุมาร

I 7 1.4 จดหมายเหตุ จดหมายเหตุ เป็นหลักฐานทางประวัติศาสตร์ประเภทพงศาวดารแต่แตกต่าง กันตรงที่ จดหมายเหตุเป็นการบันทึกร่วมสมัย บอกเกี่ยวกับวันเวลา ที่มีเหตุการณ์ เกิดขึ้น มีลักษณะเด่นใน เรื่องการให้รายละเอียด และความถูกต้องในเรื่องเวลา 1.5 เอกสารทางราชการ เป็นเอกสารที่เกี่ยวข้องกับการบริหารราชการและการปกครองที่รัฐบาล มีต่อ ข้าราชการ ทั้งส่วนกลางและส่วนภูมิภาค เช่น รายงานการตรวจสอบราชการ รายงานการประชุม เป็นต้น 1.6 บันทึกของชาวตางชาติ ชาวต่างชาติที่เดินทางเข้ามาในดินแดนประเทศไทย สมัยต่างๆ มีทั้งที่เป็น นักการทูต พ่อค้า ได้บันทึกเรื่องราวต่าง ๆ ทั้งที่เกี่ยวกับประวัติศาสตร์ ภูมิศาสตร์ วัฒนธรรม เป็นต้น ทำให้เราได้ทราบเหตุการณ์ทางประวัติศาสตร์ไทยมากขึ้นกว่าเดิม บันทึกที่สำคัญ ของชาวต่างชาติในสมัยอยุธยา เช่น จดหมายเหตุ ลาลูแบร์ 1.7 เอกสารส่วนบุคคล เป็นบันทึกส่วนตัวของผู้ที่เกี่ยวข้องกับเหตุการณ์นั้น ๆ ถือว่าเป็นเอกสารทาง ประวัติศาสตร์ที่มีประโยชน์มาก เอกสารส่วนบุคคลที่สำคัญ เช่น จดหมายเหตุพระราชกิจรายวัน ในรัชกาลที่ 5 บันทึกของคณะราษฎรหลายท่านที่เกี่ยวข้องกับการ เปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ.2475 เป็นต้น 2. หลักฐานที่ไม่เป็นลายลักษณ์อักษร 2.1 โบราณสถาน โบราณสถาน หมายถึง สิ่งก่อสร้างโดยฝีมือมนุษย์ขนาดต่าง ๆ กัน อยู่ติดกับพื้นดินไม่อาจ นำเคลื่อนที่ไปได้ เช่น กำแพงเมือง คูเมือง วัง วัด ตลอดจนสิ่งก่อสร้างที่อยู่ในวัดและวัง เช่น โบสถ์ วิหาร เจดีย์ และที่อยู่ อาศัย โบราณสถานที่สำคัญของอุทยานประวัติศาสตร์ของจังหวัดกำแพงเพชร ได้แก่ วัดพระแก้ว วัดพระสี่อิริยาบถ วัดช้างรอบ วัดอาวาสใหญ่ วัดพระธาตุ และวัดพระนอน จดหมายเหตุลาลูแบร์ ภาพ : วัดพระแก้ว (อุทยานประวัติศาสตร์กำแพงเพชร) (ที่มา : ณัฐพล สวัสดิ์เอื้อ, 2566)

I 8 2.1 โบราณวัตถุ โบราณวัตถุ หมายถึง สิ่งของโบราณที่มีลักษณะต่างๆกัน สามารถนำติดตัว เคลื่อนย้ายได้ ไม่ว่า สิ่งของนั้น ๆ จะเกิดขึ้นตามธรรมชาติ เป็นสิ่งที่มนุษย์ประดิษฐ์ขึ้นหรือเป็นส่วนหนึ่งส่วนใดของ โบราณสถาน และสิ่งของที่มนุษย์ประดิษฐ์ขึ้นเหล่านี้เกิดขึ้นในสมัยประวัติศาสตร์ เช่น พระพุทธรูป เทวรูป รูป เคารพต่างๆ เครื่องประดับ และเครื่องมือเครื่องใช้ต่าง ๆ โบราณวัตถุที่สำคัญของอุทยานประวัติศาสตร์ของ จังหวัดกำแพงเพชร ได้แก่ เทวรูปพระอิศวรสำริด นางอัปสรรำ พระพิมพ์เมืองกำแพงเพชร เป็นต้น เทวรูปพระอิศวร (พระศิวะ) ไห พบที่วัดพระธาตุ

I 9 ใบงาน 1 ประเภทของหลักฐานทางประวัติศาสตร์ คำชี้แจง ให้นักศึกษาสืบค้นหลักฐานทางประวัติศาสตร์ที่เกี่ยวข้องกับอุทยานประวัติศาสตร์ของจังหวัด กำแพงเพชรที่ตนเองสนใจประเภทที่เป็นลายลักษณ์อักษร และไม่ลายลักษณ์อักษร แล้วสำรวจข้อมูลลงตาราง หลักฐานที่เป็นลายลักษณ์อักษร หลักฐานที่ไม่เป็นลายลักษณ์อักษร ชื่อ.............................................................................. อายุหลักหลักฐาน....................................................... ลักษณะ...................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... สถานที่พบ................................................................. ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ข้อมูลหลักฐานโดยสังเขป.......................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ชื่อ.............................................................................. อายุหลักหลักฐาน....................................................... ลักษณะ...................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... สถานที่พบ................................................................. ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ข้อมูลหลักฐานโดยสังเขป.......................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ชื่อ - นามสกุล..................................................................ระดับ...............................รหัสนักศึกษา……………………

I 10 ใบความรู้2 ความเป็นมาของอุทยานประวัติศาสตร์จังหวัดกำแพงเพชร สาระสำคัญ เมืองกำแพงเพชรเป็นมรดกทางวัฒนธรรมที่สำคัญในฐานะเมืองลูกหลวงของแคว้นสุโขทัยเมื่อ ประมาณ 700 ปีมาแล้ว นอกจากการเป็นเมืองหน้าด้านที่สำคัญในสมัยกรุงศรีอยุธยาเป็นราชธานีทำให้เมือง กำแพงเพชรยุทธศาสตร์ที่สำคัญในการทำศึกมาทุกยุคทุกสมัย3 ปัจจุบันเมืองกำแพงเพชรยังคงปรากฏให้เห็นถึงซากวัดอารามขนาดใหญ่ พระพุทธรูปอันงดงาม ด้วยพุทธลักษณะเฉพาะของสกุลช่างกำแพงเพชร พร้อมกับสภาพแวดล้มที่สงบและร่มรื่น ทำให้เมือง กำแพงเพชรกลายเป็นมรดกทางวัฒนธรรมอันล้ำค่าของชาวไทย จนได้รับเลือกและประกาศขึ้นบัญชีเป็นมรดกโลก โดยองค์การระหว่างประเทศว่าการศึกษาวิทยาศาสตร์และวัฒนธรรมของสหประชาชาติ หรือยูเนสโก จากหนังสือกำแพงเพชรมาจากไหน ของอ.สุจิตต์ วงษ์เทศ ได้กล่าวถึงกำแพงเพชรไว้ว่าเป็นเมือง ครั้งแรกอยู่ในสังกัดรัฐสุโขทัย ก่อนจะถูกผนวกเข้ารวมกับรัฐสุวรรณภูมิ และรัฐอยุธยาเป็นราชอาณาจักรสยาม ซึ่งก่อนหน้านี้บรรพชนไทยได้เริ่มมีการเดินทางผ่านไปมาบริเวณสองฝั่งแม่น้ำปิง ตั้งแต่ประมาณ 2500 ปีมาแล้ว ซึ่งหลักฐานพบได้จาก ลูกปัด เครื่องมือเครื่องใช้ดินเผาและโลหะ เป็นต้น ผลการเรียนรู้ที่คาดหวัง 1. นักศึกษาอธิบายความเป็นมาเกี่ยวกับประวัติความเป็นมาของจังหวัดกำแพงเพชรได้(K) 2. นักศึกษาสามารถสืบค้นและนำเสนอแหล่งโบราณสถานที่สำคัญของอุทยาน ประวัติศาสตร์จังหวัดกำแพงเพชร (P) 3. นักศึกษารู้ถึงความสำคัญของอุทยานประวัติศาสตร์จังหวัดกำแพงเพชร (A) ขอบข่ายเนื้อหา 1. เมืองกำแพงเพชรในยุคทวารวดี 2. เมืองนครชุม 3. เมืองกำแพงเพชร 4. เมืองกำแพงเพชรในสมัยสุโขทัย และกรุงศรีอยุธยาเป็นราชธานี 3 สภาวัฒนธรรมจังหวัดกำแพงเพชร. วัฒนธรรมกับเมืองกำแพงเพชร, (กำแพงเพชร: มุสิกการพิมพ์, 2540), 10.

I 11 1.เมืองกำแพงเพชรในยุคทวารวดี ยุคทวารวดี ช่วงอายุอย่างคร่าว ๆ เริ่มตั้งแต่พุทธศตวรรษที่ 12 จนถึงราวพุทธศตวรรษที่ 16 โดยประมาณ เชื่อว่าศูนย์กลางทวารวดีอยู่ที่บริเวร จังหวัดนครปฐม ซึ่งในช่วงนี้การค้าโลกขยายตัวกว้างขวาง และดินแดนบริเวณเมืองกำแพงเพชรนั้นได้ตั้ง อยู่บนเส้นทางการคมนาคมทางน้ำ ทำให้ผู้คนจำนวนมาก เดินทางผ่านไปมาบริเวณจังหวัดกำแพงเพชร ทำให้บริเวณ จังหวัดกำแพงเพชรช่วงนี้มีฐานะเป็นชุมชนชั่วคราวอยู่ บริเวณริมแม่น้ำปิงซึ่งภายหลังเรียกว่าเมืองไตรตรึงษ์ และบ้านคลองเมือง ซึ่งพบเศษเครื่องมือ เครื่องใช้ ยุคทวารวดี 2.เมืองนครชุม เมืองนครชุม เป็นกำแพงเพชรเมืองแรกตั้งแต่ราวหลัง พ.ศ. 1800 อยู่ทางฝั่งตะวันตกของแม่น้ำ ปิง ซึ่งตั้งอยู่บริเวณฝั่งขวาของแม่น้ำปิง (ฝั่งตะวันตก) ซึ่งเป็นเส้นทางการติดต่อระหว่างเมืองในราบลุ่มแม่น้ำ เชียงใหม่ที่เรียกว่า แคว้นหริภุญชัย เมืองนครชุม หรือ นครพระชุม ตามศิลาจารึกของพระธรรมราชาลิไทยอธิบายว่า เมื่อจะสิ้นพระ ศาสนาของสมเด็จพระสมนโคดมพุทธเจ้า บรรดาพระบรมธาตุที่มีผู้นำไปประดิษฐานยังพระมหาเจดีย์ตามที่ต่าง ๆ นั้นจะมาชุมนุมกัน ณ เมืองนครชุม เมืองนครชุม เป็นเมืองขนาดใหญ่รูปวงรียาวมีคูน้ำและคันดินล้อม 3 ชั้น เป็นชุมชนขนาดใหญ่ พบศาสนสถานทั้งภายใน และนอกเมือง บรรดาโบราณสถานที่อยู่ภายในส่วนใหญ่จะถูกรื้อทำลายและ เปลี่ยนแปลงวัดที่สำคัญบริเวณเมืองนี้ คือ วัดพระบรมธาตุ ซึ่งได้รับการซ่อมแซมในสมัยรัชกาลที่ 5 จนทำ ให้พระบรมธาตุองค์เดิมที่เป็นรูปทรงดอกบัวเปลี่ยนมาเป็นแบบพม่า และยังค้นพบจารึกสุโขทัยหลักที่ 3 ซึ่ง เป็นจารึกอักษร ไทยสุโขทัย เป็นเรื่องของพระยาฦาไทยหรือพระธรรมราชาที่ 1 ลูกปัดหิน (พบบริเวณตำบลนาบ่อคำ) ภาพ : พระบรมธาตุนครชุม (ที่มา : ณัฐพล สวัสดิ์เอื้อ, 2566)

I 12 3.เมืองกำแพงเพชร เมืองกำแพงเพชรย้ายตำแหน่งมาจากเมืองนครชุมมาอยู่ทางฝั่งตะวันออกของแม่น้ำปิงใน ประมาณช่วงปลายสมัยสุโขทัย หลังรัชกาลของพระมหาธรรมราชาลิไทยลงมา เหตุที่เปลี่ยนแปลงตำแหน่ง เมืองสันนิฐานว่าเนื่องมาจากการทำสงครามสู้รบกับทางสุพรรณภูมิ - อยุธยา เพราะปรากฏในพงศาวดารกรุง ศรีอยุธยาว่าสมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ 1 (ขุนหลวงพระงั่ว) เสด็จยกทับมาตีเมืองกำแพงหลายครั้ง การย้ายตำแหน่งเมืองกำแพงเพชรก็เพื่อตำแหน่งยุทธภูมิที่ดีกว่า เพราะมีแม่น้ำปิงขวางกั้นอีกทั้ง อยู่บนเส้นทางคมนาคมไปเมืองสุโขทัยและศรีสัชนาลัยเหมาะแก่การเคลื่อนย้ายกำลังพล และเสบียงมา ช่วยเหลือ เพราะกำแพงเพชรถือเป็นเมืองหน้าด้านที่สำคัญของสุโขทัย ถ้าอยุธยาตีได้กำแพงเพชรแล้วก็จะทำ ให้ผ่านเข้าไปเมืองสุโขทัยได้อย่างง่ายดาย 4.เมืองกำแพงเพชรในสมัยสุโขทัย และกรุงศรีอยุธยาเป็นราชธานี กรุงศรีอยุธยา และสุโขทัยทั้งสองต่างต้องการยึดครองกำแพงเพชร เพราะเป็นเมืองสำคัญทั้ง ด้านเศรษฐกิจ สังคม และการเมืองในตัวเอง ดังนั้นการทำสงครามระหว่างอยุธยา และสุโขทัยจึงเป็นการแย่ง ชิงเมืองกำแพงเพชรเป็นสำคัญ เมืองกำแพงเพชรถือว่ามีประวัติความเป็นมา ที่น่าสนใจ และเป็นเมืองที่มีความสำคัญเป็นอย่างมาก เพราะด้วยภูมิประเทศที่ตั้งถือได้ว่าเป็นจุดยุทธศาสตร์ ที่สำคัญ เป็นจุดเชื่อต่อระหว่างบ้านเมืองของรัฐสุโขทัย กับกรุงศรีอยุธยา และในขณะเดียวกันก็เป็นจุดติดต่อกับ เขตรัฐล้านนาทางแม่น้ำปิงด้วย เหตุนี้เองโบราณคดีที่พบ ที่เมืองกำแพงเพชรจึงแสดงลักษณะการเกี่ยวกับดินแดน ทั้งสามแห่ง จุดสำคัญของประวัติศาสตร์เมืองกำแพงเพชร คือการเปลี่ยนแปลงจากความเป็นอันหนึ่งอัน เดียวกันทางวัฒนธรรมและการเมืองกับรัฐสุโขทัย มาเป็นเมืองในฐานะหัวเมืองของกรุงศรีอยุธยาซึ่งถูกดึงเข้า สู่ระบบราชการกรุงศรีอยุธยาอย่างเต็ม

I 13 ใบงานที่2 ความเป็นมาของอุทยานประวัติศาสตร์จังหวัดกำแพงเพชร คำชี้แจง ให้นักศึกษาสืบค้นประวัติความเป็นมาของอุทยานประวัติศาสตร์จังหวัดกำแพงเพชร โดยใช้ทักษะทางประวัติศาสตร์ (1S2C) 1S (Sourcing) ข้อมูลหลักฐาน หลักฐานที่เป็นลายลักษณ์อักษร................................................................................................. .................. ................................................................................................................ ................................................... ............................................................................................................................. ..................................... หลักฐานที่ไม่เป็นลายลักษณ์อักษร.............................................................. ................................................ ............................................................................................................................. ..................................... ................................................................................................................................................................... 1C (Corroboration) วิพากษ์เนื้อหาและข้อมูลที่สืบค้น ชื่อแหล่งข้อมูลที่ 1............................................................................................................................ ......... ลักษณะ................................................................................................................... .................................. ข้อมูลโดยสังเขป.............................................................................................................. ......................... ...................................................................... .......................................................................................... ชื่อแหล่งข้อมูลที่ 2........................................................................................................................ ............. ลักษณะ.................................................................................................................................. ................... ข้อมูลโดยสังเขป................................................................................................ ....................................... ............................................................................................................................. ................................... ชื่อแหล่งข้อมูลที่ 3............................................................................................................................ ......... ลักษณะ................................................................................................................... .................................. ข้อมูลโดยสังเขป.............................................................................................................. ......................... ...................................................................... .......................................................................................... ชื่อแหล่งข้อมูลที่ 4........................................................................................................................ ............. ลักษณะ.................................................................................................................................. ................... ข้อมูลโดยสังเขป................................................................................................ ....................................... ............................................................................................................................. ................................... 2C (Contextualizing) การเปรียบเทียบเนื้อหาและข้อมูลที่ได้จากหลักฐาน ประวัติความเป็นมาของอุทยานประวัติศาสตร์จังหวัดกำแพงเพชร........................................................ ................................................................................................. ............................................................. ............................................................................................................................. .................................

I 14 .............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................. ................................. ............................................................................................................................. ................................. ...................................................................... ........................................................................................ ............................................................................................................................. ................................. ..................................................................................................................................... ......................... ............................................................................................................................. ................................. ................................................................................................. ............................................................. ............................................................................................................................. ................................. .............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................. ................................. ............................................................................................................................. ................................. ...................................................................... ........................................................................................ ............................................................................................................................. ................................. ..................................................................................................................................... ......................... ......................................................................................................... ..................................................... ............................................................................................................................. ................................. .............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................. ................................. ............................................................................................................................. ................................. .............................................................................. ................................................................................ ............................................................................................................................. ................................. ............................................................................................................................................. ................. ................................................................................................................. ............................................. ............................................................................................................................. ................................. .............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................. ................................. ............................................................................................................................. ................................. ...................................................................................... ........................................................................ ............................................................................................................................. ................................. ..................................................................................................................................................... ......... ............................................................................................................................. ................................. ชื่อ - นามสกุล..............................................................ระดับ............... ................รหัสนักศึกษา……………………

I 15 ใบความรู้ที่3 โบราณสถาน และประวัติศาสตร์ศิลป์ที่มีความสำคัญ ของอุทยานประวัติศาสตร์จังหวัดกำแพงเพชร สาระสำคัญ เมืองกำแพงเพชรตั้งอยู่ริมฝั่งแม่น้ำปิง เป็นเมืองโบราณตั้งแต่ประมาณพุทธศตวรรษที่ 19 สมัย สุโขทัยและต่อมาได้กลายเป็นฐานอำนาจของกรุงศรีอยุธยาในการผนวกดินแดนสุโขทัย เพราะตั้งอยู่ในจุด ยุทธศาสตร์สำคัญที่เป็นจุดเชื่อมต่อระหว่างกรุงศรีอยุธยากับสุโขทัย ด้วยเมืองกำแพงเพชรตั้งอยู่ในภูมิประเทศที่เป็นรอยต่อระหว่างดินแดนทางเหนือกับลุ่มน้ำ เจ้าพระยาทางใต้ ทำให้ศิลปวัฒนธรรมของเมืองกำแพงเพชรมีการผสมผสานกันระหว่างศิลปะสุโขทัย ศิลปะ ล้านนา และศิลปะอยุธยา4 ซึ่งเมืองกำแพงเพชรนั้นเต็มไปด้วยโบราณสถานขนาดใหญ่ สร้างขึ้นจากศิลาแลง และมีการผสมผสานศิลปะจากหลายพื้นจึงทำให้ควรค่าแก่การศึกษาเป็นอย่างมาก ผลการเรียนรู้ที่คาดหวัง 1. นักศึกษาอธิบายความเป็นมาและความสำคัญเกี่ยวกับวัดในอุทยานประวัติศาสตร์ จังหวัดกำแพงเพชรได้ (K) 2. นักศึกษาสามารถสืบค้นและนำเสนอวัดและพุทธศิลป์ที่สำคัญของอุทยานประวัติศาสตร์ จังหวัดกำแพงเพชร (P) 3. นักศึกษารู้ถึงความสำคัญของวัดในอุทยานประวัติศาสตร์จังหวัดกำแพงเพชร (A) ขอบข่ายเนื้อหา 1. วัดพระแก้ว 2. วัดพระสี่อิริยาบถ 3. วัดช้างรอบ 4. วัดอาวาสใหญ่ 5. วัดพระธาตุ 6. วัดพระนอน 4 ประภัสส์ ชูวิเชียร. กำแพงเพชรนครโบราณ อลังการศิลปกรรม, (กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพ์มติชน, 2565), 10.

I 16 1.วัดพระแก้ว วัดพระแก้ว เป็นวัดที่ใหญ่ที่สุด ตั้งอยู่กลางเมืองกำแพงเพชร ด้านทิศเหนือติดกับบริเวณวังเจ้า เมืองหรือที่เรียกว่า สระมน เป็นวัดหลวงไม่มีพระสงฆ์จำพรรษา มีแต่เพียงพุทธาวาสเช่นเดียวกับวัดมหาธาตุ กรุงสุโขทัย และวัดพระศรีสรรเพชญ กรุงศรีอยุธยา ผังวัดเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า หันหน้าไปทางทิศตะวันออก การวางผังตามแนวยาวขนานกับกำแพง เมืองด้านทิศใต้มีกำแพงศิลาแลงเป็นขอบเขตของวัด ลักษณะของกำแพงวัด ขนาดและวัสดุ ที่ใช้ก่อสร้าง แตกต่างกันในบางช่วงบางตอนเช่น แนวกำแพงวัดด้านทิศเหนือบางตอนใช้ศิลาแลงขนาดใหญ่ มักเป็นแนวเรียง ติดต่อกันไป และมีศิลาแลงรูปทรงหกเหลี่ยมด้านบนเป็นทับหลังอีกชั้นหนึ่ง กำแพงวัดด้านหน้าหรือด้านทิศ ตะวันออกใช้ศิลาแลงขนาดเล็กกว่าทิศเหนือมาก กำแพงวัดด้านทิศใต้ช่วงด้านหน้าใช้ศิลาแลงก้อนเล็กก่อเป็น แบบฐานบัวลูกแก้วอกไก่ ยืดส่วนหน้ากระดานท้องไม้ให้เป็นผนังสูงแล้วประด้วยลูกแก้วอกไก่สองแถบ แสดงว่า วัดพระแก้วไม่ได้สร้างขึ้นในนสมัยเดียว สิ่งก่อสร้างภายในวัดใช้ศิลาแลง มีอิฐปนบ้างเล็กน้อย สถาปัตยกรรมที่ สำคัญประกอบด้วย เจดีย์สิงห์ล้อม ตั้งอยู่กึ่งกลางของวัดพระแก้วเป็นเจดีย์ประธานของวัด มีลักษณะเป็นเจดีย์ทรง กลมหรือทรงระฆังขนาดใหญ่บนฐานสี่เหลี่ยมโดยรอบฐานประดับด้วยประติมากรรมปูนปั้นรูปสิงห์ จำนวน 32 ตัว สันนิษฐานได้ว่าเจดีย์สิงห์ล้อม มีอายุสมัยในราวปลายพุทธศตวรรษที่ 20 – 21 ถัดจากฐานสิงห์ล้อมขึ้นมา เป็นซุ้มประดิษฐานพระพุทธรูปปูนปั้น จำนวน 16 ซุ้ม คล้ายกับรูปแบบของเจดีย์ประธาน ที่วัดช้างล้อม เมือง ศรีสัชนาลัย จังหวัดสุโขทัย เหนือซุ้มขึ้นไปเป็นชุดบัวถลาลดหลั่นกันสามชั้นรองรับองค์ระฆัง ถัดขึ้นไปเป็น บัลลังก์ที่มีซุ้มจระนำออกมาทั้ง 4 ด้าน ต่อด้วยส่วนของก้านฉัตร ปล้องไฉนและปลียอดบริเวณซุ้มที่ประดิษฐาน พระพุทธรูปปูนปั้นจำนวน 16 ซุ้ม ที่ซุ้มด้านทิศใต้ได้ปรากฏร่องรอยของพระพุทธรูปในอิริยาบถประทับนั่งแบบ ขัดสมาธิเพชร จำนวน 1 องค์ ประดิษฐานอยู่บนฐานอิฐส่วนของพระพุทธรูปคงเหลือเฉพาะพระวรกายส่วนของ พระเศียรและพระกรข้างขวาหักหาย แสดงการห่มผ้าจีวรถึงข้อพระหัตถ์และข้อพระบาท ขนาดหน้าตักกว้าง 0.77 เมตร สูง 0.60 เมตร ภาพ : เจดีย์สิงห์ล้อม (ที่มา : ณัฐพล สวัสดิ์เอื้อ, 2566)

I 17 เจดีย์ช้างเผือก ตั้งอยู่ตอนหลังสุด ทางด้านทิศตะวันตกของวัดพระแก้วก่อด้วยศิลาแลง เป็นเจดีย์ทรงระฆังบนฐานสี่เหลี่ยมมีเจดีย์บริวารอยู่ ที่มุมทั้ง 4 โดยรอบฐานประดับประติมากรรมปูนปั้น รูปช้างจำนวน 32 เชือก มีระเบียงคตล้อมรอบเจดีย์ ทางด้านอทิศตะวันออกเป็นวิหาร วิหารพระพุทธรูป 3 องค์มีระเบียงล้อมรอบอาคารภายในประดิษฐานพระพุทธรูปหันหน้าเข้าหา ตัวอาคารสร้างจากศิลาแลงโกลนให้เป็นรูปล่างแล้วพอกด้วยปูนปั้น พระพุทธรูป ในระเบียงวิหารจะอยู่ใน อิริยาบถนั่งบนฐานกลีบบัวพระหัตถ์ซ้ายและขวาวางหงายหน้าซ้อนกันที่เรียกว่าปางสมาธิ หรือธยานมุทรา แสดงให้เห็นถึงการบำเพ็ญสมาธิจิต ส่วนทางด้านทิศเหนือของระเบียงจะเป็นพระพุทธรูปนาคปรกมีการโกลน ฐานศิลาแลงให้เป็นรูปขนาดของลำตัวพญานาคซ้อนกัน 3 ชั้น ภาพ : เจดีย์ช้างเผือก (ที่มา : กรมศิลปากร, 2563) ภาพ : วิหารพระพุทธรูป 3 องค์ (ที่มา : ณัฐพล สวัสดิ์เอื้อ, 2566)

I 18 2. วัดพระสี่อิริยาบถ วัดพระสี่อิริยาบถเมืองกำแพงเพชรนั้น เป็นวัดขนาดใหญ่ที่ตั้งอยู่ในเขตอรัญญิกของเมือง กำแพงเพชร ภายในวัดปรากฏมณฑปขนาดใหญ่ทำหน้าที่เป็นประธานของวัด ลักษณะเป็นมณฑปแกนกลาง รับน้ำหนัก ซึ่งลักษณะผนังของแกนกลางทั้งสี่ด้านก่อเว้าคล้ายโอบพระพุทธรูปในแต่ละด้าน ผนังด้านทิศ ตะวันออกประดิษฐานพระพุทธรูปลีลา ด้านทิศเหนือประดิษฐานพระพุทธรูปในอิริยาบถนอน ด้านทิศใต้ ประดิษฐานพระพุทธรูปในอิริยาบถนั่ง และด้านทิศตะวันตกประดิษฐานพระพุทธรูปในอิริยาบถยืน จาก องค์ประกอบและรูปแบบที่ลงตัวของสถาปัตยกรรม ทำให้สันนิษฐานว่าวัดพระสี่อิริยาบถนี้น่าจะสร้างสร้างขึ้น ราวพุทธศตวรรษที่ 20 - 22 3.วัดช้างรอบ โบราณสถานวัดช้างรอบตั้งอยู่บนเนินเขาลูกรัง นอกกำแพงเมืองทางด้านทิศเหนือที่เป็นเขต อรัญญิกของเมืองกำแพงเพชร ผังของตัววัดหันหน้าไปทางทิศตะวันออกปรากฏแนวกำแพงวัดก่อด้วยศิลาแลง เฉพาะด้านทิศตะวันออกและด้านทิศใต้ สิ่งก่อสร้างสำคัญคือ เจดีย์ประธานทรงระฆังขนาดใหญ่ ซึ่งรูปแบบการ สร้างขององค์เจดีย์ได้รับอิทธิพลมาจากเจดีย์ช้างล้อมในศิลปะสุโขทัยเจดีย์ประธานประกอบด้วยฐาน ประทักษิณสี่เหลี่ยมขนาดใหญ่ มีบันไดอยู่ที่กลางด้านทั้งสี่ เพื่อใช้ขึ้นไปถึงลานด้านบนหรือลานประทักษิณส่วน ของผนังฐานสี่เหลี่ยมของเจดีย์ประธานประดับประติมากรรมรูปช้างปูนปั้นจำนวน 68 เชือก ลักษณะของงาน ประติมากรรมรูปช้างปรากฏเฉพาะส่วนหัวและสองขาหน้าโผล่พ้นจากฐานประทักษิณ มีการประดับลวดลาย ภาพ : วัดพระสี่อิริยาบถ (ที่มา : ณัฐพล สวัสดิ์เอื้อ, 2566)

I 19 ปูนปั้นที่บริเวณแผงคอ มงกุฎที่ส่วนหัว กำไลโคนขาและข้อเท้า ผนังระหว่างช้างแต่และเชือกตกแต่งลายปูนปั้น นูนต่ำรูปพันธุ์พฤกษา โดยลวดลายปูนปั้นรูปใบระกาที่ปรากฏบนแผงคอประติมากรรมรูปช้างมีความคล้ายคลึง กับลายชายผ้าของเทวรูปพระอิศวรสำริด ที่พบยังเมืองกำแพงเพชร ซึ่งมีจารึกที่ระบุปี พ.ศ. 2530 จึงสามารถ กำหนดอายุด้วยวิธีการศึกษาเปรียบเทียบรูปแบบทางศิลปกรรม (Comparative dating) ได้ว่าเจดีย์ประธาน วัดช้างรอบแห่งนี้น่าจะสร้างขึ้นในราวพุทธศตวรรษที่ 21 ภาพ : เจดีย์ประธาน วัดช้างรอบ (ที่มา : ณัฐพล สวัสดิ์เอื้อ, 2566) ภาพ : ประติมากรรมรูปช้างปูนปั้นเจดีย์ประธาน วัดช้างรอบ (ที่มา : ณัฐพล สวัสดิ์เอื้อ, 2566)

I 20 4.วัดอาวาสใหญ่ วัดอาวาสใหญ่เป็นโบราณสถานขนาดใหญ่อีกแห่งหนึ่งที่ตั้งอยู่นอกกำแพงเมืองทางด้านทิศเหนือที่ เป็นเขตอรัญญิกของเมืองกำแพงเพชร ผังของตัววัดเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า หันหน้าไปทางทิศตะวันออก สิ่งก่อสร้างภายในวัดใช้ศิลาแลงเป็นวัสดุหลักสิ่งก่อสร้างที่สำคัญของวัดประกอบด้วยฐานไพทีตั้งอยู่ด้านทิศ ตะวันออกของพื้นที่ เป็นฐานไพทีรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าสูง 1.20 เมตร หักมุมฉากเป็นรูปตัว L จำนวน 2 ฐาน บนฐานไพทีมีฐานเจดีย์รายทรงระฆังฐานละ 8 องค์ถัดไปทางทิศตะวันตกเป็นวิหารประธานขนาด 7 ห้อง ตั้งอยู่ บนฐานประทักษิณ ก่อด้วยศิลาแลงเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า มีบันไดทางขึ้น 3 ทาง คือ ด้านทิศตะวันออก ทิศ เหนือและทิศใต้ ผนังด้านข้างก่อด้วยศิลาแลงเป็นราวลูกกรงเตี้ย ๆ สูง 0.55 เมตร ในลักษณะเดียววัดพระสี่ อิริยาบถ ส่วนของฐานวิหารที่อยู่ด้านบนมีมุขทั้งด้านหน้าและด้านหลัง ภายในปรากฏแท่นอาสนสงฆ์และ แท่นชุกชีที่ใช้ประดิษฐานพระพุทธรูป ถัดจากวิหารไปทางทิศตะวันตกเป็นเจดีย์ประธาน สร้างติดกับฐานวิหาร มีลักษณะเป็นเจดีย์ฐาน แปดเหลี่ยม ฐานล่างสุดเป็นแบบฐานหน้ากระดานแปดเหลี่ยม ถัดขึ้นไปเป็นฐานบัวแปดเหลี่ยมย่อมุม ต่อด้วย ฐานบัวที่มีการยืดส่วนหน้ากระดานท้องไม้ให้เป็นผนังสูงประดับลูกแก้วอกไก่สองแถว ส่วนยอดเจดีย์ที่ถัดขึ้นไป พังทลาย ไม่ปรากฏรูปทรงเดิมที่แน่ชัด ฐานเจดีย์ประธานของวัดอาวาสใหญ่มีความคล้ายกับฐานเจดีย์ประธาน ของวัดเจดีย์สูงและวัดศรีพิจิตรกิรติกัลยารามที่เมืองสุโขทัย สันนิษฐานได้ว่าส่วนยอดของเจดีย์ประธานของวัด อาวาสใหญ่อาจมีลักษณะเป็นเจดีย์ทรงระฆังแบบวัดเจดีย์สูงและวัดศรีพิจิตรกิรติกัลยาราม ด้านทิศตะวันออกของวัดอาวาสใหญ่มีบ่อน้ำรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าขนาดใหญ่ ประชาชนในท้องถิ่น เรียกกันว่า “บ่อสามแสน” มีขนาดกว้าง 9.50 เมตร ยาว 16.50 เมตร ลึก 6.0 เมตร โดยเป็นการขุดลึกลงไป ภาพ : เจดีย์ประธานวัดอาวาสใหญ่ (ที่มา : ณัฐพล สวัสดิ์เอื้อ, 2566)

I 21 ในชั้นของศิลาแลง เพื่อนำศิลาแลงมาใช้เป็นวัสดุในการก่อสร้างอาคารภายในวัดและปรับให้บ่อศิลาแลงนั้น เป็น บ่อน้ำในภายหลัง บ่อสามแสนเป็นแหล่งน้ำศักดิ์สิทธิ์ประจำจังหวัดกำแพงเพชรที่นำมาเป็นน้ำอภิเษกในพระ ราชพิธีบรมราชาภิเษก พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรรามาธิบดีศรีสินทรมหาวชิราลงกรณ พระวชิรเกล้า เจ้าอยู่หัว 5.วัดพระธาตุ วัดพระธาตุ ตั้งอยู่ทางด้านหน้าหรือด้านตะวันออกของวัดพระแก้ว ผังบริเวณวัดเป็นรูป สี่เหลี่ยมผืนผ้า มีแนวกำแพงวัดแสดงขอบเขตโดยรอบทั้งสี่ด้าน มีประตูวัดเฉพาะด้านหน้าด้านเดียว ด้านหน้า วัดหันไปทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ ให้สอดคล้องกับผังเมือง สิ่งก่อสร้างในวัดประกอบด้วย วิหารอยู่ด้านหน้า ถัดไปเป็นเจดีย์ประธาน เป็นเจดีย์ทรงกลม หรือทรงระฆังศิลปะสุโขทัย มีระเบียงคดรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าล้อมรอบเจดีย์ประธาน ฐานระเบียงคดด้านหน้า เชื่อมต่อกับฐานวิหารด้านข้าง ทำให้ส่วนหลังของวิหารอยู่ภายในระเบียงคด ด้านหน้าวิหารนี้มีเจดีย์รายเป็น แบบเจดีย์ทรงกลม หรือทรงระฆังตั้งอยู่สององค์ เนื่องจากวัดมหาธาตุเป็นวัดกลางเมืองควบคู่กับวัดพระแก้ว จึงมีเฉพาะเขตพุทธาวาสเท่านั้นไม่ ปรากฏเขตสังฆาวาส เจดีย์ประธาน เป็นทรงกลมหรือทรงระฆัง แบบศิลปะสุโขทัยสกุลช่างเมืองกำแพงเพชร องค์ เจดีย์ตั้งอยู่บนฐานสี่เหลี่ยม และบานแปดเหลี่ยมที่ซ้อนลดหลั่นกันขึ้นไป มาลัยเถารองรับองค์ระฆังเป็นแบบ บัวถลาสามชั้น องค์ระฆังค่อนข้างเล็ก ปากระฆังไม่ผาย ออกมานัก มีบัวปากระฆัง ถัดขึ้นไปเป็นบัวบัลลังก์ แบบฐานบัวลูกแก้วอกไก่ ย่อมุมไม้สิบสอง บัลลังก์ประดับ ลูกแก้วอกไก่สองแถบ แกนปล้องไฉนประดับลูกแก้วอกไก่ สองแถบ ส่วนยอดประกอบด้วยฝาละมี ปล้องไฉน และปลียอด เจดีย์ทรงระฆังรูปที่ตั้งอยู่บนฐานแปดเหลี่ยมลดหลั่น กันหลายชั้น ทำให้องค์เจดีย์สูงเพรียว องค์ระฆังค่อนข้าง เล็กและอยุ่ในตำแหน่งที่สูงจากระดับพื้นดินมาก รูปแบบ เช่นนี้ไม่พบที่เมืองสุโขทัย แต่มีอยู่ทั่วไปที่เมืองกำแพงเพชร 6.วัดพระนอน โบราณสถานวัดพระนอนตั้งอยู่นอกกำแพงเมืองทางด้านทิศเหนือที่เป็นเขตอรัญญิกของเมือง กำแพงเพชร ผังของตัววัดเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าหันหน้าไปทางทิศตะวันออก อาคารต่างๆก่อสร้างด้วยศิลาแลง พื้นที่นอกกำแพงวัดด้านทิศตะวันออกมีอาคารศาลาโถง ที่อาบน้ำและบ่อน้ำที่ขุดเจาะลงไปในชั้นศิลาแลง ประตูทางเข้าอยู่ทิศตะวันออกทางเดินปูลาดด้วยศิลาแลงมีเสาปักตลอดสองฟากข้างทางเดินสิ่งก่อสร้างที่สำคัญ ของวัดประกอบด้วย เจดีย์ประธาน วัดพระธาตุ (ที่มา : กรมศิลปากร, 2563)

I 22 พระอุโบสถ เป็นอาคารที่ตั้งอยู่ตอนหน้าสุด ผังอาคารเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า มีมุขทั้งด้านหน้าและ ด้านหลัง รูปแบบของฐานอาคารเป็นฐานบัวลูกแก้วอกไก่ ภายในอาคารปรากฏแท่นชุกชีที่ใช้ประดิษฐาน พระพุทธรูป มีเสาศิลาแลงรูปแปดเหลี่ยมเป็นเสารองรับเครื่องบนด้านนอกอาคารมีเสาศิลาแลงรูปแปดเหลี่ยม เป็นเสาพาไลรองรับชายคาของอาคาร และมีฐานใบเสมา ๘ ฐานตั้งอยู่รอบพระอุโบสถใบเสมาสลักจาก หินชนวนมีการแกะสลักลวดลายประเภทลายพรรณพฤกษา เป็นรูปดอกไม้อยู่ท่ามกลางเถาใบไม้มีกระหนก ปลายแหลมและมีการแกะสลักเป็นภาพบุคคลเล่าเรื่องรามเกียรติ์ ตอน ทรพีสู้กับพาลี (ปัจจุบันจัดแสดง ณ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ กำแพงเพชร) พระวิหาร วัดพระนอน มีแผนผังอาคารเป็นรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส ก่อเป็นฐานหน้ากระดานและบัวคว่ำ ภายในอาคารปรากฏแท่นอาสนสงฆ์และแท่นฐานชุกชีที่ใช้ประดิษฐานพระพุทธรูปในอิริยาบถไสยาสน์ (นอน) องค์ พระพุทธรูปพังทลายคงเหลือแต่ส่วนโกลนของพระบาทที่บริเวณด้านทิศเหนือของแท่นฐานชุกชี เสาวิหารที่รองรับ โครงสร้างเครื่องไม้และหลังคาเป็นเสาศิลาแลงสี่เหลี่ยมขนาดใหญ่ กว้างด้านละ 1 เมตร สูง 6 เมตร มีน้ำหนักกว่า 14ตัน เป็นเสาศิลาแลงที่เป็นแบบชิ้นเดียวที่ใหญ่ที่สุด ในประเทศไทย และถือเป็นเอกลักษณ์ที่โดดเด่นที่แสดงถึง ความสมบูรณ์ในทรัพยากรและความสามารถในเชิงช่างในสมัยโบราณของเมืองกำแพงเพชร ภาพ : พระอุโบสถ วัดพระนอน (ที่มา : ณัฐพล สวัสดิ์เอื้อ, 2566) ภาพ : พระวิหาร วัดพระนอน (ที่มา : ณัฐพล สวัสดิ์เอื้อ, 2566)

I 23 เจดีย์ประธาน วัดพระนอน อยู่ถัดจากวิหารไปทางด้านทิศตะวันตก เป็นแบบเจดีย์ทรงกลม หรือ ทรงระฆัง ฐานหน้ากระดานล่างสุดก่อเป็นฐานรูปสี่เหลี่ยม ด้านหน้าทำเป็นมุขเพื่อประดิษฐานพระพุทธรูป ถัด จากฐานหน้ากระดานรูปสี่เหลี่ยม เป็นฐานหน้ากระดานรูปแปดเหลี่ยมที่ซ้อนลดหลั่นกัน 3 ชั้น ถัดไปเป็นฐานบัว ลูกแก้วอกไก่ ต่อด้วยชุดบัวคว่ำ 3ชั้น หรือชั้นบัวถลา รองรับองค์ระฆังและบัลลังก์รูปสี่เหลี่ยม ส่วนยอดเจดีย์หัก พังทลายไป เจดีย์ประธาน วัดพระนอน (ที่มา : กรมศิลปากร, 2563)

I 24 ใบงานที่ 3 โบราณสถาน และประวัติศาสตร์ศิลป์ที่มีความสำคัญของ อุธยานประวัติศาสตร์จังหวัดกำแพงเพชร คำชี้แจง ให้นักศึกษาสืบค้นข้อมูลโบราณสถาน หรือโบราณวัตถุที่มีความสำคัญของอุธยานประวัติศาสตร์ จังหวัดกำแพงเพชรที่ตนสนใจโดยใช้ทักษะทางประวัติศาสตร์ (1S2C) ชื่อโบราณสถาน / โบราณวัตถุ ............................................................................................................................. ...................................... 1S (Sourcing) ข้อมูลหลักฐาน หลักฐานที่เป็นลายลักษณ์อักษร................................................................................................. .................. ................................................................................................................ ................................................... หลักฐานที่ไม่เป็นลายลักษณ์อักษร.............................................................................................. ................ ............................................................................................................................. ..................................... 1C (Corroboration) วิพากษ์เนื้อหาและข้อมูลที่สืบค้น ชื่อแหล่งข้อมูลที่ 1..................................................................................................................................... ลักษณะ....................................................................................................................... .............................. ข้อมูลโดยสังเขป.............................................................................................................. ......................... ........................................................................................... ..................................................................... ชื่อแหล่งข้อมูลที่ 2........................................................................................................................ ............. ลักษณะ..................................................................................................................................................... ข้อมูลโดยสังเขป.............................................................................................................. ......................... ......................................................................................................... ....................................................... ชื่อแหล่งข้อมูลที่ 3........................................................................................................................ ............. ลักษณะ..................................................................................................................................................... ข้อมูลโดยสังเขป.............................................................................................................. ......................... ............................................................................................................................. ................................... 2C (Contextualizing) การเปรียบเทียบเนื้อหาและข้อมูลที่ได้จากหลักฐาน ข้อมูลโบราณสถาน / ประวัติศาสตร์ศิลป์............................................................................................... ............................................................................................................................. ................................. ............................................................................................................................. ................................. ............................................................................................................................. ................................. ............................................................................................................................. .................................

I 25 ภาพโบราณสถาน / โบราณวัตถุ ชื่อ - นามสกุล..............................................................ระดับ...............................รหัสนักศึกษา……………………

I 26 บทที่ 4 การรักษามรดกทางวัฒนธรรม สาระสำคัญ เมืองกำแพงเพชร เป็นมรดกทางวัฒนธรรมที่ ดังปรากฏหลักฐานที่เป็นโบราณสถาน โบราณวัตถุและศิลปวัตถุ ซากวัดอารมขนาดใหญ่ และพระพุทธรูปลักษณะเฉพาะของสกุลช่างกำแพงเพชร ที่ ปรากฏให้เห็นในปัจจุบัน เมืองกำแพงเพชรจึงถือได้ว่า เป็นมรดกทางวัฒนธรรมอันล้ำค่าของชาวไทย และถือได้ ว่าเป็นเมืองศูนย์กลางการท่องเที่ยวทางประวัติศาสตร์แห่งหนึ่งของภาคเหนือตอนล่าง จนได้รับเลือกและ ประกาศขึ้นบัญชีเป็นมรดกโลก เพื่ออนุรักษ์ให้เป็นมรดกแห่งมวลมนุษยชาติต่อไป ผลการเรียนรู้ที่คาดหวัง 2. นักศึกษาสำคัญของอุทยานประวัติศาสตร์จังหวัดกำแพงเพชร (P) 3. เห็นคุณค่าของการรักษามรดกทางวัฒนธรรม ในอุทยานประวัติศาสตร์จังหวัด กำแพงเพชร (A) ขอบข่ายเนื้อหา 1. การจัดการท่องเที่ยวเชิงประวัติศาสตร์ 2. การจัดรูปแบบท่องเที่ยวเชิงประวัติศาสตร์ 3. การรักษามรดกทางวัฒนธรรม

I 27 1.การรักษามรดกทางวัฒนธรรม วัฒนธรรม เป็นความมั่นคงของชาติ เพราะวัฒนธรรมเป็นปัจจัยสำคัญในการกำหนดชนชาติ ชุมชนสังคม และเผ่าพันธุ์มนุษย์ บ่งบอกถึงเอกลักษณ์และวิถีชีวิตของตนเอง บ่งบอกถึงรากเหง้าพื้นฐานของ ความเป็นชาติ สืบทอดจากบรรพบุรุษตั้งแต่อดีตกาล วัฒนธรรมเป็นศักดิ์ศรีของความเป็นชาติ มรดกทาง วัฒนธรรม มีความสำคัญ มีคุณค่าที่ต้องอนุรักษ์ กล่าวโดยสรุปคือ 1. เป็นสิ่งที่แสดงให้เห็นถึงประวัติศาสตร์ความเป็นมาของชนชาติของเผ่าพันธุ์ท้องถิ่น 2. เป็นสิ่งที่แสดงถึงเกียรติและความภาคภูมิใจของคนในท้องถิ่นและของคนในชาติ ทำให้เกิด ความรัก หวงแหน เห็นคุณค่า 3. เป็นสิ่งก่อให้เกิดความรู้สึก ความสามัคคี เป็นอันหนึ่งอันเดียวกันในชาติ เป็นความมั่นคง ของชาติ 4. เป็นหลักฐานที่เป็นประโยชน์ต่อการศึกษา ค้นคว้า วิจัย (การดำเนินการทางวิชาการ) เพื่อ การเผยแพร่การสืบทอดและนำมาใช้ในการพัฒนาคุณภาพชีวิต อันนำไปสู่การพัฒนาสังคมเศรษฐกิจที่ยั่งยืน ต่อไป เช่น การประกอบอาหาร การถักทอผ้า การคิดประดิษฐ์ลายผ้า วิธีการตัดเย็บ เครื่องมือ เครื่องใช้ เครื่อง เรือน การแพทย์ การผลิตยา เป็นต้น สิ่งเหล่านี้ช่วยในการพัฒนาคุณภาพชีวิต และหากมีการเผยแพร่เป็นที่ นิยมของชาวต่างประเทศ จะช่วยในการพัฒนาเศรษฐกิจได้ แทนที่คนไทยจะเป็นผู้บริโภควัฒนธรรมของชาติ อื่นแต่ฝ่ายเดียว

I 28 ใบงานที่ 4 การรักษามรดกทางวัฒนธรรม คำชี้แจง ให้นักศึกษาอธิบายโบราณสถาน หรือโบราณวัตถุที่มีความสำคัญของอุธยานประวัติศาสตร์จังหวัด กำแพงเพชรที่สนใจและบอกถึงวิธีการรักษาโบราณสถาน หรือโบราณวัตถุนั้น ชื่อ........................................................................................... ............................................................................................................................. ................................................. .............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................. ................................................. ............................................................................................................................. ................................................. .............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................. ................................................. ............................................................................................................................. ................................................. .............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................. ................................................. ............................................................................................................................. ................................................. ....................................................................................................................................................................... ....... ........................................................................................................................... ................................................... ชื่อ - นามสกุล..............................................................ระดับ...............................รหัสนักศึกษา…………………….... ภาพโบราณสถาน / โบราณวัตถุ

I 29 แบบทดสอบหลังเรียน คำชี้แจง ในนักศึกษาเลือกคำตอบข้อที่ถูกต้องที่สุดเพียงคำตอบเดียว 1. หลักฐานข้อใดมีความน่าเชื่อถือมากที่สุด ก. จารึกหรือจาร ข. เครื่องประดับ ค. โบราณวัตถุที่สำคัญ ง. เทวรูปพระอิศวรสำริด 2. โบราณสถาน หมายถึงข้อใด ก. สิ่งของโบราณที่มีลักษณะต่างๆกันสามารถ นำติดตัว ข. เป็นเรื่องราวที่บันทึกเหตุการณ์ ของ พระมหากษัตริย์ ค. เรื่องที่เร้าต่อ ๆ กันมาด้วยวาจา ต่อมา ภายหลังจึงมีการจดบันทึก ง. สิ่งก่อสร้างโดยฝีมือมนุษย์ขนาดต่าง ๆ กัน อยู่ติดกับพื้นดินไม่อาจนำเคลื่อนที่ไปได้ 3. ข้อใดไม่ใช่โบราณวัตถุสมัยทวารวดีที่พบใน บริเวณจังหวัดกำแพงเพชร ก. ลูกปัดแก้ว ข. ถ้วยสังคโลก ค. เศษภาชนะ- ดินเผา ง. ชิ้นส่วนตะเกียงดินเผา 4. เอกลักษณ์ของโบราณสถานในอุทยาน ประวัติศาสตร์กำแพงเพชร ที่สำคัญคือ ก. สระน้ำในอุทยานประวัติศาสตร์กำแพงเพชร ข. ศาลานั่งพักของผู้มาทำบุญในอุทยาน ประวัติศาสตร์กำแพงเพชร ค. มีห้องน้ำที่ทำด้วยศิลาแลงในอุทยาน ประวัติศาสตร์กำแพงเพชร ง. ศิลาแลงที่นำมาก่อสร้างโบราณสถานใน อุทยานประวัติศาสตร์กำแพงเพชร 5. เมืองนครชุมเรียกอีกชื่อว่าอะไร ก. หริภุญชัย ข. ไตรตรึงษ์ ค. นครพระชุม ง. ถูกทุกข้อ 6. คำว่า พระพุทธรูปสี่อิริยาบถ คือ ก. มีพระพุทธรูปอยู่ทั้งสี่ทิศ ข. มีประตูเข้า/ออกทั้งสี่ทิศ ค. มีองค์พระประธานสี่องค์ ง. มีพระดูแลพระเจดีย์สี่รูป 7. ข้อใดเป็นหลักฐานที่ไม่เป็นลายลักษณ์อักษร ก. จารึกหรือจาร ข. พงศาวดาร ค. จดหมายเหตุ ง. เทวรูปพระอิศวรสำริด 8. วัดที่ใหญ่ที่สุดตั้งอยู่บริเวณกลางเมืองกำแพงเพชร คือวัดใด ก. วัดนครชุม ข. วัดอาวาสใหญ่ ค. วัดวัดพระแก้ว ง. วัดพระสี่อิริยาบถ 9. เมืองกำแพงเพชรเมืองแรกที่อยู่ทางฝั่งตะวันตก ของแม่น้ำชื่อเมืองอะไร ก. เมืองนครชุม ข. เมืองอ่างทอง ค. เมืองกำแพงเพชร ง. เมืองพรานกระต่าย

I 30 10. ข้อใดกล่าวถึงวัฒนธรรมทางประวัติศาสตร์ได้ ถูกต้อง ก. เป็นสิ่งที่แสดงถึงเกียรติและความภาคภูมิใจ ของคนในท้องถิ่น ข. เป็นหลักฐานที่เป็นประโยชน์ต่อการศึกษา ค้นคว้า วิจัย ค. เป็นสิ่งที่แสดงให้เห็นถึงประวัติศาสตร์ความ เป็นมาของชนชาติ ง. ถูกทุกข้อ

I 31 ภาคผนวก

I 32 เฉลยแบบทดสอบก่อนเรียน 1. ของใดไม่ใช่แหล่งโบราณสถานที่สำคัญของ อุทยานประวัติศาสตร์ จังหวัดกำแพงเพชร ก. วัดช้างล้อม ข. วัดพระแก้ว ค. วัดพระธาตุ ง. ศาลพระอิศวร 2. ข้อใดไม่ใช่โบราณวัตถุสมัยทวารวดีที่พบใน บริเวณจังหวัดกำแพงเพชร ก. ลูกปัดแก้ว ข. ถ้วยสังคโลก ค. เศษภาชนะ- ดินเผา ง. ชิ้นส่วนตะเกียงดินเผา 3. เอกลักษณ์ของโบราณสถานในอุทยาน ประวัติศาสตร์กำแพงเพชร ที่สำคัญคือ ก. สระน้ำในอุทยานประวัติศาสตร์กำแพงเพชร ข. ศาลานั่งพักของผู้มาทำบุญในอุทยาน ประวัติศาสตร์กำแพงเพชร ค. มีห้องน้ำที่ทำด้วยศิลาแลงในอุทยาน ประวัติศาสตร์กำแพงเพชร ง. ศิลาแลงที่นำมาก่อสร้างโบราณสถานใน อุทยานประวัติศาสตร์กำแพงเพชร 4. ปัจจุบันจังหวัดกำแพงเพชรเป็นเมืองศูนย์การ ท่องเที่ยวทางประวัติศาสตร์ มีโบราณเก่าแก่ก่อสร้าง ด้วย ศิลาแลง ซึ่งได้จดทะเบียนไว้เป็นมรดกโลกจาก หน่วยใด ก. สหประชาชาติ(ยูเนสโก) ข. วัฒนธรรมจังหวัดกำแพงเพชร ค. การท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย ง. กระทรวงการท่องเที่ยวและการกีฬา 15. ข้อใดต่อไปนี้เป็นแหล่งเรียนรู้ทางประวิติศาสตร์ เมืองนครชุม ก. วัดสว่าง ข. วัดพระบรมธาตุ ค. ป้อมประตูทุ่งเศรษฐี ง. ถูกทุกข้อ 6. คำว่า พระพุทธรูปสี่อิริยาบถ คือ ก. มีพระพุทธรูปอยู่ทั้งสี่ทิศ ข. มีประตูเข้า/ออกทั้งสี่ทิศ ค. มีองค์พระประธานสี่องค์ ง. มีพระดูแลพระเจดีย์สี่รูป 7. ข้อใดเป็นหลักฐานที่ไม่เป็นลายลักษณ์อักษร ก. จารึกหรือจาร ข. พงศาวดาร ค. จดหมายเหตุ ง. เทวรูปพระอิศวรสำริด 8. หลักฐานข้อใดมีความน่าเชื่อถือมากที่สุด ก. จารึกหรือจาร ข. เครื่องประดับ ค. โบราณวัตถุที่สำคัญ ง. เทวรูปพระอิศวรสำริด 9. เมืองกำแพงเพชรเมืองแรกที่อยู่ทางฝั่งตะวันตก ของแม่น้ำชื่อเมืองอะไร ก. เมืองนครชุม ข. เมืองอ่างทอง ค. เมืองกำแพงเพชร ง. เมืองพรานกระต่าย 10. ข้อใดกล่าวถึงวัฒนธรรมทางประวัติศาสตร์ได้ ถูกต้อง ก. เป็นสิ่งที่แสดงถึงเกียรติและความภาคภูมิใจ ของคนในท้องถิ่น ข. เป็นหลักฐานที่เป็นประโยชน์ต่อการศึกษา ค้นคว้า วิจัย ค. เป็นสิ่งที่แสดงให้เห็นถึงประวัติศาสตร์ความ เป็นมาของชนชาติ ง. ถูกทุกข้อ

I 33 เฉลยแบบทดสอบหลังเรียน คำชี้แจง ในนักศึกษาเลือกคำตอบข้อที่ถูกต้องที่สุดเพียงคำตอบเดียว 1. หลักฐานข้อใดมีความน่าเชื่อถือมากที่สุด ก. จารึกหรือจาร ข. เครื่องประดับ ค. โบราณวัตถุที่สำคัญ ง. เทวรูปพระอิศวรสำริด 2. โบราณสถาน หมายถึงข้อใด ก. สิ่งของโบราณที่มีลักษณะต่างๆกันสามารถ นำติดตัว ข. เป็นเรื่องราวที่บันทึกเหตุการณ์ ของ พระมหากษัตริย์ ค. เรื่องที่เร้าต่อ ๆ กันมาด้วยวาจา ต่อมา ภายหลังจึงมีการจดบันทึก ง. สิ่งก่อสร้างโดยฝีมือมนุษย์ขนาดต่าง ๆ กัน อยู่ติดกับพื้นดินไม่อาจนำเคลื่อนที่ไปได้ 3. ข้อใดไม่ใช่โบราณวัตถุสมัยทวารวดีที่พบใน บริเวณจังหวัดกำแพงเพชร ก. ลูกปัดแก้ว ข. ถ้วยสังคโลก ค. เศษภาชนะ- ดินเผา ง. ชิ้นส่วนตะเกียงดินเผา 4. เอกลักษณ์ของโบราณสถานในอุทยาน ประวัติศาสตร์กำแพงเพชร ที่สำคัญคือ ก. สระน้ำในอุทยานประวัติศาสตร์กำแพงเพชร ข. ศาลานั่งพักของผู้มาทำบุญในอุทยาน ประวัติศาสตร์กำแพงเพชร ค. มีห้องน้ำที่ทำด้วยศิลาแลงในอุทยาน ประวัติศาสตร์กำแพงเพชร ง. ศิลาแลงที่นำมาก่อสร้างโบราณสถานใน อุทยานประวัติศาสตร์กำแพงเพชร 5. เมืองนครชุมเรียกอีกชื่อว่าอะไร ก. หริภุญชัย ข. ไตรตรึงษ์ ค. นครพระชุม ง. ถูกทุกข้อ 6. คำว่า พระพุทธรูปสี่อิริยาบถ คือ ก. มีพระพุทธรูปอยู่ทั้งสี่ทิศ ข. มีประตูเข้า/ออกทั้งสี่ทิศ ค. มีองค์พระประธานสี่องค์ ง. มีพระดูแลพระเจดีย์สี่รูป 7. ข้อใดเป็นหลักฐานที่ไม่เป็นลายลักษณ์อักษร ก. จารึกหรือจาร ข. พงศาวดาร ค. จดหมายเหตุ ง. เทวรูปพระอิศวรสำริด 8. วัดที่ใหญ่ที่สุดตั้งอยู่บริเวณกลางเมืองกำแพงเพชร คือวัดใด ก. วัดนครชุม ข. วัดอาวาสใหญ่ ค. วัดวัดพระแก้ว ง. วัดพระสี่อิริยาบถ 9. เมืองกำแพงเพชรเมืองแรกที่อยู่ทางฝั่งตะวันตก ของแม่น้ำชื่อเมืองอะไร ก. เมืองนครชุม ข. เมืองอ่างทอง ค. เมืองกำแพงเพชร ง. เมืองพรานกระต่าย

I 34 10. ข้อใดกล่าวถึงวัฒนธรรมทางประวัติศาสตร์ได้ ถูกต้อง ก. เป็นสิ่งที่แสดงถึงเกียรติและความภาคภูมิใจ ของคนในท้องถิ่น ข. เป็นหลักฐานที่เป็นประโยชน์ต่อการศึกษา ค้นคว้า วิจัย ค. เป็นสิ่งที่แสดงให้เห็นถึงประวัติศาสตร์ความ เป็นมาของชนชาติ ง. ถูกทุกข้อ

I 35 คณะกรรมการการจัดทำสื่อการสอน คณะผู้จัดทำ ที่ปรึกษา ว่าที่ พ.ต.ดำริห์ ติยะวัฒน์ ผู้อำนวยการ สำนักงาน.สกร.จังหวัดกำแพงเพชร นายมงคล พลายชมพูนุท ผู้อำนวยการ สกร. อำเภอไทรงามรักษาการในตำแหน่ง ผู้อำนวยการ สกร. อำเภอเมืองกำแพงเพชร นางทักษกร กรุณวงค์ ครู คณะกรรมการสถานศึกษา รวบรวมและเรียบเรียง นางทักษกร กรุณวงค์ ครู นายณัฐพล สวัสดิ์เอื้อ นักวิชาการศึกษา คณะทำงาน นางสาวเอื้องสาย ตีคำ ครู นางอัมพร จิตตรง ครูอาสาสมัครการศึกษานอกโรงเรียนอำเภอเมืองกำแพงเพชร นางพัชรี พลายชมพูนุท ครูอาสาสมัครการศึกษานอกโรงเรียนอำเภอเมืองกำแพงเพชร นางสาวบุณยาพร อยู่สุภาพ ครู กศน.ตำบลนครชุม นางกิตติยา เจริญธัญญากร ครู กศน.ตำบลหนองปลิง นางสุวรรณาภรณ์ เกิดพันธ์ ครู กศน.ตำบลเทพนคร นางสุมาริสา สวนสวรรค์ ครู กศน.ตำบลคณฑี นายสุริยนต์ ทิพย์เกษร ครู กศน.ตำบลทรงธรรม นางจงรักษ์ ฉิมพลี ครู กศน.ตำบลสระแก้ว นางปริญญา กันเณร ครู กศน.ตำบลท่าขุนราม นายนวัช เริงชัยภูมิ ครู กศน.ตำบลนาบ่อคำ นางสาวสุรีรัตน์ แดงแย้ม ครู กศน.ตำบลนิคมทุ่งโพธิ์ทะเล นางสาวพรทิพย์ โชคเหมาะ ครู กศน.ตำบลในเมือง นายพิษณุพันธ์ สมบูรณ์วิทย์ ครู กศน.ตำบลวังทอง นางสาว จิตมณี ปรางค์ศรี ครู กศน.ตำบลคลองแม่ลาย นางสาวณิชาภา โสภณภัทริน ครู กศน.ตำบลไตรตรึงษ์ นางสาวชันนี่ คงสา ครู กศน.ตำบลธำมรงค์ นางสาวกฤษกร บูชาธรรม ครู กศน.ตำบลอ่างทอง นายจำเริญ อินทร์จันทร์ ครู กศน. ตำบลลานดอกไม้ นางสาวภัทราภรณ์ บัวองค์ บรรณารักษ์

I 36 บรรณาธิการ นางทักษกร กรุณวงค์ ครู นายณัฐพล สวัสดิ์เอื้อ นักวิชาการศึกษา พิสูจน์อักษร นางสาวเอื้องสาย ตีคำ ครู นางสาวพรทิพย์ โชคเหมาะ ครู กศน.ตำบลในเมือง ออกแบบปกและรูปเล่ม นายณัฐพล สวัสดิ์เอื้อ นักวิชาการศึกษา

I 37 บรรณานุกรม ประภัสส์ ชูวิเชียร. (2565). กำแพงเพชรนครโบราณ อลังการศิลปกรรม. พิมพ์ครั้งที่ 1 กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพ์มติชน. สุจิตต์ วงษ์เทศ. (2555). กำแพงเพชรมาจากไหน. กรุงเทพมหานคร: วัฒนาพานิชสำราญราษฎร์. สถาบันสังคมศึกษาสำนักวิชาการและมาตรฐานการศึกษา. (2563). แนวการจัดกิจกรรม Active Learning ที่เสริมสร้างทักษะการคิดวิเคราะห์ ประวัติศาสตร์ชาติไทย. พิมพ์ครั้งที่ 2. กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพ์ชุมนุมสหกรณ์การเกษตรแห่งประเทศไทย จำกัด. สภาวัฒนธรรมจังหวัดกำแพงเพชร. (2540). วัฒนธรรมกับเมืองกำแพงเพชร. พิมพ์ครั้งที่ 1. กำแพงเพชร: มุสิกการพิมพ์. สิริวรรณ สิรวณิชย์. (2565). แนวคิดและวิธีการประวัติศาสตร์ท้องถิ่น. กรุงเทพมหานคร: สาขาวิชา ประวัติศาสตร์ท้องถิ่น คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร. เว็ปไซต์อุทยานประวัติศาสตร์กำแพงเพชร. (2563). อุทยานประวัติศาสตร์กำแพงเพชร. สืบค้นจาก www.finearts.go.th/kamphaengphethistoricalpark