ใบความรู้เครื่องมือวัดมุม

วชิ า : การวดั ละเอยี ด ใบเนื้อหา 1/12
หน่วยการเรียนที่ 7 : เครื่องมือวดั มุม

หน่วยการเรียนรู้ท่ี 7
เคร่ืองมือวดั มมุ

7.1 ใบวดั มมุ (Bevel Protractor)

7.1.1 ลกั ษณะส่วนประกอบของใบวดั มุม
 ลกั ษณะงานที่ใชว้ ดั ดว้ ยใบวดั มุม
การผลิตชิ้นงานให้ได้ขนาดตามแบบกาหนดบางคร้ังจะต้องทาชิ้นงานให้เป็ นมุม วิธีทา

ชิ้นงานใหม้ ีลกั ษณะเป็ นมุม อาจจะมีจุดมุ่งหมายเพื่อลบคมให้สวยงาม และเพื่อประกอบกบั ชิ้นงานอื่น สาหรับ
การวดั หรือการตรวจสอบมุมของชิ้นงานอยา่ งไม่ละเอียดนกั เช่น ± 1 องศา จะใชเ้ คร่ืองมือวดั ท่ีเรียกวา่ “ใบวดั มุม”

ภาพท่ี 7-1 ชิน้ งานท่ีต้องตรวจสอบมมุ

วชิ า : การวดั ละเอยี ด ใบเนื้อหา 2/12
หน่วยการเรียนท่ี 7 : เครื่องมือวดั มมุ

 ลกั ษณะโครงสร้างของใบวดั มุม
ลกั ษณะโครงสร้างที่สาคญั ของใบวดั มุมประกอบดว้ ยใบบอกองศาที่มีลกั ษณะโคง้ เป็ นรูป

คร่ึงวงกลมมีขีดสเกลแบ่งองศา 0o – 180o โดยเร่ิมจากดา้ นซา้ ยมือ ค่าความละเอียดของขีดสเกลเท่ากบั 10 ฐาน
ดา้ นล่างของใบบอกองศาใชป้ ระกอบกบั ผวิ งานขณะวดั และแขนวดั มุมซ่ึงยดึ ติดกบั ใบบอกองศาดว้ ยแป้นเกลียว
ดงั ภาพท่ี 7-1 ปลายดา้ นบนจะแหลมเพ่ือให้อ่านค่าวดั องศาไดอ้ ยา่ งถูกตอ้ ง ปลายดา้ นล่างจะทาหน้าที่เป็ นแขน
ประกบกบั ผวิ งาน เพราะฉะน้นั ใบวดั มุมสามารถวดั มุมของงานท่ีใบบอกองศา และแขนวดั มุมสามารถประกอบ
กบั ผวิ งานไดเ้ ท่าน้นั

 ส่วนประกอบของใบวดั มุม

ส่วนประกอบของใบวดั มุม
ก. ใบบอกองศา
ข. แป้นเกลียวยดึ ใบบอกองศา
ค. แขนวดั มุม

ภาพท่ี 7-2 ส่วนประกอบของใบวดั มมุ

วชิ า : การวดั ละเอยี ด ใบเนื้อหา 3/12
หน่วยการเรียนที่ 7 : เคร่ืองมือวดั มุม

7.1.2 วธิ ีอ่านค่ามุมองศา
เน่ืองจากลกั ษณะสร้างของใบวดั มุมสามารถใชว้ ดั มุมไดท้ ้งั สองดา้ นดงั ภาพท่ี 7-3, 7-4 โดย

องศาที่อ่านไดจ้ ากขีดสเกลบอกองศาที่แตกต่างกนั คือ

ภาพที่ 7-3 การใชใ้ บวดั มุม วดั มุม
ของชิ้นงานซ่ึงอยทู่ างขวาของแขนวดั มุม
ค่าวดั มุมองศาของชิ้นงานมีค่าเทา่ กบั คา่ วดั
องศาที่อา่ นได้ ดงั ภาพท่ี 7-3 ค่าท่ีอา่ นได้
เทา่ กบั 42 องศา

ภาพที่ 7-3 การวดั มมุ ด้านขวา

ภาพท่ี 7-4 การใชใ้ บวดั มุม วดั มุม
ของชิ้นงานซ่ึงอยทู่ างซา้ ยมือของแขนวดั
มุมคา่ วดั องศาของชิ้นงานมีค่าเทา่ กบั 180o
– ค่าวดั องศาที่อ่านได้ (180o – 138o = 42o)

ภาพที่ 7-4 การวดั มมุ ด้านซ้าย

7.1.3 วธิ ีวดั มุมองศาด้วยใบวดั มุม
ก่อนวดั จะตอ้ งปรับแป้นเกลียวใหแ้ ขนวดั มุม หมุนดว้ ยความฝืดท่ีพอเหมาะ กดฐานของใบบอก

องศาใหแ้ นบกบั ผวิ งาน หมุนแขนวดั มุมเขา้ หาผวิ งานจนสัมผสั กบั ผวิ งาน อา่ นคา่ วดั องศา ถา้ เป็นชิ้นงานท่ีไม่
สามารถอ่านคา่ วดั องศาขณะวดั ได้ ใหข้ นั แป้นเกลียวยดึ แขนวดั มุมเสียก่อนจึงยกข้ึนอา่ น

ภาพท่ี 7-5 วิธีใช้ใบวดั มมุ วดั มมุ ของชิ้นงาน

วชิ า : การวดั ละเอยี ด ใบเนื้อหา 4/12
หน่วยการเรียนท่ี 7 : เคร่ืองมือวดั มุม

7.1.4 วธิ ีการบารุงรักษา
1. ขณะวดั มุมของชิ้นงาน จะตอ้ งวางใบวดั มุมใหถ้ ูกตอ้ งโดยคานึงถึงแนวแกนท้งั สาม (y – y’,

x – x’ และ z – z’) ดงั ภาพท่ี 7-6

ภาพที่ 7-6 แนวแกนวดั มมุ

2. แนวเล็งของสายตาจะตอ้ งอยใู่ นตาแหน่งท่ีถูกตอ้ ง
3. ปลายเขม็ ช้ีขีดสเกลจะตอ้ งแหลมพอ
4. ขีดสเกลบอกองศาจะตอ้ งชดั เจน
5. ชิ้นงานจะตอ้ งลบคมใหเ้ รียบร้อย

6. จะตอ้ งกวดแป้นเกลียวยดึ แขนวดั มุมก่อนยกใบวดั มุมข้ึนมาอ่านคา่ วดั องศา
7. ควรยดึ หรือวางชิ้นงานใหม้ น่ั คงขณะวดั
8. ขณะใชใ้ บวดั มุมวดั มุมชิ้นงานจะตอ้ งกดใบบอกองศาและแขนวดั มุม ใหแ้ นบสนิทกบั ผวิ งานจริง ๆ

7.2 บรรทดั วดั มุมสากล (Universal bevel protractor)

ชิ้นส่วนเครื่องมือกล หรือชิ้นงานบางชิ้นจะมีลกั ษณะเป็ นมุม เช่น ร่องหางเหยีย่ ว ร่องนาเล่ือน มุมต่าง ๆ
ของเฟื องกดั และมุมของเฟื องดอกจอก ฯลฯ เป็นตน้ เครื่องมือวดั มุมท่ีใชว้ ดั หรือตรวจสอบมีช่ือเรียกวา่ “บรรทดั
วดั มุมสากล”

วชิ า : การวดั ละเอยี ด ใบเนื้อหา 5/12
หน่วยการเรียนท่ี 7 : เครื่องมือวดั มุม

7.2.1 หน้าท่ีและส่วนประกอบทส่ี าคญั ของบรรทดั วดั มุมสากล

ภาพที่ 7-7 แสดงส่วนประกอบของบรรทัดวดั มมุ สากล

ชื่ อส่ วนประกอบ หน้าที่
1. แขนวดั เลื่อน
2. แขนวดั หลกั  เล่ือนวดั และสัมผสั ชิ้นงาน
 ใชแ้ นบผวิ ชิ้นงานเพื่อเป็นระนาบ
3. ขาจบั
อา้ งอิง
4. แป้นเกลียวยดึ แขนวดั เล่ือน  ใชจ้ บั เพือ่ เล่ือนแขนวดั หลกั และ
5. แป้นเกลียวยดึ ตาแหน่งวดั
6. เวอร์เนียสเกล แขนวดั เล่ือนวดั ชิ้นงาน
 ยดึ แขนวดั เลื่อน
7. ใบองศา  ยดึ บรรทดั หรือใบองศา
 แต่ละช่องแบง่ ออกเป็ น 5 ลิปดา ซ่ึง

มีอยู่ 2 ขา้ ง ขีดของเวอร์เนียสเกล จะหมุนไปพร้อมกบั แขน
วดั เล่ือน
 ใบองศา ซ่ึงแบ่งขีดองศารอบใบ
องศา โดยแบง่ ขีดองศาออกไปท้งั สองขา้ ง ขา้ งละ 90 องศา

วชิ า : การวดั ละเอยี ด ใบเนื้อหา 6/12
หน่วยการเรียนที่ 7 : เคร่ืองมือวดั มมุ

7.2.2 หลกั การแบ่งขีดเวอร์เนียสเกล
หลกั การของการแบ่งขีดเวอร์เนียสเกลของบรรทดั วดั มุมสากล จะแบ่งขีดสเกลตามเส้นรอบวงบน

แผน่ เวอร์เนียสเกล จะแบ่งขีดสเกลออกไปขา้ งละ 12 ช่อง ซ่ึงจะมีขีดศูนย์ (0) อยตู่ รงกลาง โดยขีดท่ี 3, 6, 9 และ
12 ของท้งั สองขา้ งจะมีตวั เลข 15, 30, 45 และ 60 ตามลาดบั เขียนกากบั ไว้ (ดงั ภาพที่ 7-8) ซ่ึง 12 ช่องบนเวอร์
เนียสเกลจะมีค่าเท่ากบั 23 องศา บนใบบอกองศา

ภาพท่ี 7-8(บน) การแบ่งขีด
เวอร์เนียสเกลของบรรทดั วดั มุมสากล

ภาพท่ี 7-8(ล่าง) การแบง่ ขีด
เวอร์เนียสเกลของบรรทดั วดั มุมสากล
โดยการยดึ ออกเป็ นเส้นตรง

ภาพท่ี 7-8 การแบ่งขีดสเกลบนบรรทัดสัดมมุ สากล

12 ขีดของเวอร์เนียสเกล เท่ากบั 23 องศา

1 ขีดของเวอร์เนียสเกล เท่ากบั 23 / 12 องศา = 10 55’

1 ช่องของเวอร์เนียสเกล จะนอ้ ยกวา่ 2 องศา ของใบบอกองศาอยู่ 5’ (5 ลิปดา)

เม่ือ ขีดท่ี 1 ของเวอร์เนียสเกลตรงกบั ขีดหน่ึงขีดใดบนใบบอกองศา = 5 ลิปดา
ขีดที่ 2 ของเวอร์เนียสเกลตรงกบั ขีดหน่ึงขีดใดบนใบบอกองศา = 10 ลิปดา
ขีดท่ี 3 ของเวอร์เนียสเกลตรงกบั ขีดหน่ึงขีดใดบนใบบอกองศา = 15 ลิปดา
ขีดที่ 4 ของเวอร์เนียสเกลตรงกบั ขีดหน่ึงขีดใดบนใบบอกองศา = 20 ลิปดา

วชิ า : การวดั ละเอยี ด ใบเนื้อหา 7/12
หน่วยการเรียนท่ี 7 : เคร่ืองมือวดั มุม

7.2.3 การอ่านค่าวดั มุม
การอ่านค่าวดั มุมจากบรรทดั วดั มุมสากลใหอ้ ่านเป็ น 2 ข้นั ตอน คือ อ่านค่าวดั มุม (องศาและลิปดา)

ในทิศทางที่ขีดเวอร์เนียสเกลหมุนไป เนื่องจากขีดเวอร์เนียสเกลสามารถหมุนไปไดท้ ้งั สองทิศทางดงั น้ีคือ
 เมื่อขีดเวอร์เนียสเกลหมุนทิศทางตามเขม็ นาฬิกา
ขีดศูนยข์ องเวอร์เนียสเกลอยู่ระหว่าง 43
และ 44 องศา อ่านค่ามุมไดท้ ี่ 43 องศา ส่วนค่า
ลิปดาท่ีนามาบวกให้อ่านไปทางขวามือ (ดงั ภาพท่ี
7-9) ขีดที่ 5 ของเวอร์เนียสเกลตรงกบั ขีดใด ๆ บน
ใบบอกองศาพอดีอ่านคา่ ได้ 25 ลิปดา
อา่ นคา่ ได้ = 43 องศา 25 ลิปดา

ภาพที่ 7-9 อ่านค่ามมุ ทิศทางตามเขม็ นาฬิกา
 เม่ือขีดเวอร์เนียสเกลหมุนทิศทางทวนเขม็ นาฬิกา
ขีดศูนย์ของเวอร์เนียสเกลอยู่ระหว่าง 73
และ 74 องศา อ่านค่ามุมไดท้ ่ี 73 องศา ค่าลิปดาที่
นามาบวกให้อ่านไปทางซ้ายมือ (ดงั ภาพที่ 7-10)
ขีดท่ี 7 ของเวอร์เนียสเกลอ่านคา่ ได้ 35 ลิปดา
 อ่านคา่ ได้ = 73 องศา 35 ลิปดา

ภาพท่ี 7-10 อ่านค่ามมุ ทิศทางทวนเขม็ นาฬิกา

วชิ า : การวดั ละเอยี ด ใบเนื้อหา 8/12
หน่วยการเรียนท่ี 7 : เคร่ืองมือวดั มมุ

7.2.4 เทคนิคในการใช้บรรทดั วดั มุมสากล
 กดแขนวดั เลื่อนและแขนวดั หลกั ใหแ้ นบสนิทกบั ผวิ ชิ้นงาน

ภาพท่ี 7-11 การกดแขนวดั เล่ือนและแขนวัดหลกั ให้แนบสนิทกบั ผิวชิน้ งาน

เมื่อชิ้นงานมีมุมระหวา่ ง 90o – 180o ใหต้ ้งั หรือวางแขนวดั หลกั บนชิ้นงาน และกดแขนวดั หลกั ให้
แนบกบั ผวิ ชิ้นงานและเล่ือนลงจนแขนวดั เล่ือนสมั ผสั กบั ผวิ ชิ้นงาน (ดงั ภาพที่ 7-11)

ภาพที่ 7-12 การกดแขนวดั เลื่อนและแขนวดั หลักให้แนบสนิทกับผิวชิน้ งาน

วชิ า : การวดั ละเอยี ด ใบเนื้อหา 9/12
หน่วยการเรียนที่ 7 : เครื่องมือวดั มุม

เม่ือทาการวดั ชิ้นงานที่มีมุมนอ้ ยกวา่ 90o
แต่ไมน่ อ้ ยกวา่ 10o ใหต้ ้งั มุมวดั ใกลเ้ คียงกบั มุมของ
ชิ้นงานเล็กนอ้ ยเล่ือนแขนวดั หลกั ตามทิศทางของ
ลูกศร จนแขนวดั เล่ือน เลื่อนสัมผสั กบั ผวิ งาน (ดงั

ภาพที่ 7-13)

ภาพที่ 7-13 การวดั ชิ้นงานที่มมี มุ 10o – 90o
 วดั ชิ้นงานที่มีผวิ สัมผสั นอ้ ยมาก

จากภาพท่ี 7-14 คือ การวดั ชิ้นงานที่มี
ผวิ สัมผสั นอ้ ยมาก จาเป็นจะตอ้ งวดั หลาย ๆ คร้ัง
เพ่อื ที่จะยนื ยนั ไดว้ า่ คา่ ที่วดั ถูกตอ้ ง

ภาพที่ 7-14 ชิน้ งานที่มผี ิวสัมผสั น้อยมาก

วชิ า : การวดั ละเอยี ด ใบเนื้อหา 10/12
หน่วยการเรียนที่ 7 : เคร่ืองมือวดั มมุ

 แนวแกนวดั ชิ้นงาน จากภาพที่ 7-15 ขณะวดั มุมชิ้นงาน จะตอ้ ง
ภาพท่ี 7-15 การวางแนวแกนบรรทัดวดั มมุ สากล ทาใหแ้ นวแกนของบรรทดั วดั มุมสากลอยใู่ น
ตาแหน่งที่ถูกตอ้ ง

A = แนวแกนวดั ชิ้นงาน
B = แนวแกนของบรรทดั วดั มุม เม่ืออยใู่ น

ตาแหน่งท่ีถูกตอ้ ง
C = แนวแกนของบรรทดั วดั มุม เมื่ออยใู่ น

ตาแหน่งที่ไม่ถูกตอ้ ง

7.2.5 ลกั ษณะการใช้บรรทดั วดั มุมสากล

เน่ืองจากการแบ่งขีดองศาที่มีรอบใบองศา ดงั น้นั การอ่านค่าวดั มุมจะตอ้ งสัมพนั ธ์กบั ลกั ษณะของ
การใชบ้ รรทดั วดั มุมสากลวดั งานดว้ ย ซ่ึงแบง่ ออกเป็นลกั ษณะใหญ่ ๆ ดงั น้ีคือ

 ลกั ษณะการวดั ชิ้นงานมีมุมมากกวา่ 10 องศา ใชแ้ ขนวดั เลื่อนและแขนวดั หลกั ประกอบผิว
งาน แต่มุมท่ีวดั จะตอ้ งมากกวา่ 10 องศา (ดงั ภาพท่ี 7-16)

ภาพท่ี 7-16 ลกั ษณะการวดั ชิ้นงานมมี มุ มากกว่า 10 องศา

จากภาพท่ี 7-16 คือ การอ่านคา่ วดั มุมของชิ้นงานจากเวอร์เนียสเกลและใบบอกองศา ซ่ึงอา่ นค่าได้
เทา่ กบั 34 องศา 25 ลิปดา (34o 25’ )

วชิ า : การวดั ละเอยี ด ใบเนื้อหา 11/12
หน่วยการเรียนท่ี 7 : เคร่ืองมือวดั มุม

 ลกั ษณะการวดั ชิ้นงานที่มีผวิ สัมผสั นอ้ ย ถา้ มุมของชิ้นงานมีขนาดเลก็ หรือมีผวิ สมั ผสั
งานนอ้ ยใหใ้ ชข้ าวดั ยนั ประกอบช่วย (ดงั ภาพท่ี 7-17)

ภาพท่ี 7-17 ลกั ษณะการวดั ชิน้ งานท่ีมผี ิวสัมผสั น้อย
การอา่ นคา่ วดั จากภาพที่ 7-17 ไมส่ ามารถ

จะอ่านค่าท่ีไดจ้ ากการวดั จากเวอร์เนียสเกลและใบ
บอกองศาไดท้ นั ที อยา่ งลกั ษณะท่ี 1 แต่จะอา่ นได้
ดงั น้ี

 = 90o – 84o 25’
 = 5o 35’
ภาพที่ 7-18 การอ่านค่าวดั จากภาพที่ 7-17

 ลกั ษณะการวดั ชิ้นงานโดยฐานวางประกอบเขา้ กบั แขนวดั หลกั ชิ้นงานท่ีตอ้ งการวดั หรือ
ตรวจสอบขนาดอยา่ งรวดเร็ว โดยใชฐ้ านวางประกอบเขา้ กบั แขนวดั หลกั (ดงั ภาพที่ 7-19)

ภาพท่ี 7-19 ลักษณะการวดั ชิ้นงาน โดยฐานวางประกอบเข้ากบั แขนวดั หลกั

วชิ า : การวดั ละเอยี ด ใบเนื้อหา 12/12
หน่วยการเรียนท่ี 7 : เคร่ืองมือวดั มุม

- เมื่อวางแนวแกนวดั ของบรรทดั วดั มุมสากลถูกตอ้ ง
อา่ นคา่ ไดเ้ ทา่ กบั 38 องศา (ภาพที่ 7-20a)

- เมื่อวางแนวแกนวดั ผดิ ไป แขนเลื่อนวดั จะไม่
สัมผสั กบั ผวิ ชิ้นงาน(ภาพที่ 7-20b)

ภาพที่ 7-20 การวางแนวแกนวดั ของบรรทัดมมุ สากล

7.2.6 การบารุงรักษาบรรทดั วดั มุมสากล
1. ทาความสะอาดผวิ ชิ้นงานทุกคร้ังก่อนการวดั
2. การใหแ้ สงสวา่ งเพียงพอสาหรับการวดั ชิ้นงาน
3. ลบรอยเยนิ และครีบของชิ้นงาน
4. ตรวจสอบความถูกตอ้ งของสเกลบอกองศา โดยใชฉ้ ากมาตราฐาน
5 ตรวจสอบ แป้นเกลียวต่างๆวา่ ฝืดไป หรือคลอนไปหรือไม่
6. ตรวจสอบแขนวดั หลกั และแขนวดั เลื่อนวา่ มีรอยเยนิ หรือไม่
7. เช็ดทาความสะอาดบรรทดั วดั มุมดว้ ยผา้ หา้ มใชล้ มเป่ า
8. หล่อลื่นส่วนที่มีการเคล่ือนท่ี
9. ใชน้ ้ามนั (ทาเครื่องมือ)ทาบรรทดั วดั มุมบางๆ
10. เก็บบรรทดั วดั มุมสากลไวใ้ นท่ีเฉพาะ เช่นกล่องไม้ เป็นตน้