11ABM8_GROUP5_ALA_E_WALASTIK_#2,6,10,14,16,17.24,46

i ii

iii iv

24 87 50
59

72

v1

23

45

67

89

10 11

13

14 15

Siya’y
Aming
Mirakulo

NI: ANDRES, LOURDES THERESE C.

A imahen ng Santo Niño sa Ilog
ng mga taga lalawigan ng Calumpang ng Batangas; at ang
Batangas kagaya ng ibang pook sa Pil- imahen Birhen ng Caysasay sa Ilog
ipinas ay may pagtatangi sa kanilang Pansipit ng Taal, ang lahat ng mga ito
paniniwala at pananampalatayang ay iniuugnay sa himala.
kinagisnan. Malalim ang pinanggagal-

ingan ng kanilang pananampalataya Bago pa natagpuan ang imahen
dala ng mahabang panahon na
pagpapalaganap ng misyon ng mga ng Birhen ng Caysasay noong 1603
paring Agustino at Franciscano sa lu- may tala na tungkol sa naging kara-
gar. Labas dito ang usapin tungkol sa nasan ni Miguel Lopez de Legazpi sa
inaako na ang mga lalawigan ng Ba- pagpasok ng kanyang pangkat sa lawa
tangan at Mindoro ay kabilang sa mga ng Taal. Ayon kay Benito Legarda Jr.
unang pamayanang Moro sa Pilipinas. (1999), nang dumating sina Legazpi sa
May mga naitayong simbahan kasabay Taal nasindak siya sa kaniyang
ang paglaganap ng mga debosyon sa nadatnan sapagkat mayroong alitan
iba’t ibang imahen patungkol kina He- ang mga Tsinong mangangalakal at
sus, Maria at mga santo. Dagdag pa ri- mga katutubo ng Taal kung saan ang
to ang mga pintakasing may kaugna- isang pinunong katutubo ay napatay.
yan sa mga patrong santo ng bawat Dahil dito lumikas ang mga Tsinong
bayan. Nagkaroon ng malawak na mangangalakal patungo sa barkong
debosyon sa lalawigan na patungkol sinasakyan ngunit ang ilan sa kanila ay
sa tatlong imahen, ang mga ito ay ang nahuli at pinarusahan hanggang ma-
Mahal na Poong Sta.Cruz ng Bauan at matay. Bilang parusa ang marami sa
Alitagtag, ang Santo Niño ng Batan- kanila ay tinalupan ng balat at ibinilad
gan, at ang Mahal na Birhen ng Caysa- sa araw. Dalawa sa kanila ang nailigtas
say ng Taal. Ang pagkakatagpo sa ng mga Espanyol. Ito marahil ang
Ito ang kartelon na nagtuturo kahoy na siyang naging Poong Sta. magpapatunay na ang mga Tsino ay
kung saan matatagpuan ang Pa- Cruz sa Binucalan, Alitagtag; ang namamalagi na sa lugar ng Taal bago
halikan ng Our Lady of Caysasay.

16 17

18 19

Ang pagkatagpo sa imahen pagitan ng taong 1639 hanggang

ng Birhen ng Caysasay sang-ayon 1640 ay nagkaroon ng tinatawag na

sa mga historikal na tala ng simba- Pag-aaklas na mga Sangleyes, kung

han ayo natagpuan ng isang saan ipinag-utos ni Gobernador

mangingisda na si Juan Maningcad Heneral Sebastian Hurtado de

sa Ilog Pansipit sa bungangang Corcuera ang pagpaslang sa higit

Lawa ng Bonbon mas kilala ngayong kumulang na dalawapung libong

Taal noong 1603 (1611 sa ibang tala). Tsino. Marami sa mga ito ay itinapon

Mula noon iba’t ibang himala ang in- sa ilog kung kaya’t marami sa Tsino

iugnay sa imahen bukod pa sa lag- ang nagsilikas sa baryo ng Caysasay

ing pagkawala nito sa bahay ng ta- hanggang sila ay matuptop ng sun-

gapag-alaga ng imahen hangga’t dalong Espanyol na si Juan de

naisipang magpatayo ng simbahan Cabrera (Goco 2003). Sa nasabing

para dito. May mga tala rin tungkol pagpaslang, si Hay Bing ay himalang

sa aparisyon kabilang na ang nabuhay na itinuturing na isang

pagkatagpo nito sa sanga ng puno himala ng Birhen ng Caysasay. Ito

ng Sampaga na binabatayan ng mga raw marahil ang simula ng

ibong casay-casay kung kaya’t ito debosyong Tsino sa Birhen ng

ay tinawag na Birhen ng Caysasay Caysasay. Ayon sa tala, ng makita

(Goco 2003). At sa taong 1639-1640, ng mga Tsino ang imahen ng

nagsimula ang pagpatayo ng simba- Caysasay nakita nila ito bilang

han. imahen ng diyosang si Ma-cho o Ma

-Tzu. Para sa kanila ang imahen ni

Sa pagtatayong simbahan may Ma-Tzu ang siyang inilalagay sa
mga Tsinong manggagawa ang
naatasan upang pumutol ng mga mga bangka ng mandaragat na
Tsino noon panahon pa ng Dinasti-
yang Sung. Naitala ng simbahan na
bato na magiging dambana para sa ang mga debotong Tsino ay nag-
Mahal na Birhen kabilang na dito si simulang dumagsa sa dambana ng
Hay Bing o Juan Imbing ang kani- Caysasay mula ika 17 siglo hang-
yang Kristiyanong pangalan. Sa gang ika 18 siglo.

20 21

Sa tala naman ni Padre Pedro Murillo Ve-
larde, S.J. sa kanyang Historia de Filipinas (1749)
ang Caysasay ay isa sa mga tanyag at malimit
puntahang Dambana sa Isla, kung saan ang mga
Espanyol, mga katutubo at Tsino ay nagpupunta
upang humiling ng pabor sa Mahal na Birhen
(Wickberg 2000). Ang lagusang Batangas-
Mindoro ay siyang unang lugar na kalakalang Pili-
pino at Tsino sa Pilipinas. Ang mga nahukay na la-
bi at mga banga, porselana at palayok ang siyang
patunay na mayroong ganitong kalakalang naga-
nap sa lugar. Ito marahil ay simula ng ng paglagi
ng mga Tsino sa Batangas.

Ito ang chapel ng Our Lady of Caysa- Tungkol naman sa kalagayan ng kalakalan
say na dadaanan muna para magda- sa bayan ng Taal at ang relasyon nito sa mga Tsi-
sal bago bisitahin ang imahe. nong mangangalakal, ayon kay Wickberg (2000)
matapos ang pagpapalayas sa mga Tsino sa Pili-
pinas noong 1776 sa kanilang pagbabalik sa pagi-
tan ng mga taong 1850 hanggang 1890 ay lum-
ago ang kanilang mga nasasakupang pangan-
galakal hindi lamang sa paligid ng Maynila pati na
rin sa ibang bahagi ng lalawigang malapit sa
Maynila kabilang na ang lalawigan ng Batangas.

Naging masigasig ang mga Tsino sa pagla-
lako ng maraming kalakal sa Kapatagang Luzon
hanggang sa iba pang bahagi ng bansa. Lumago
ang kalakal ng mga Tsino at dahil dito pati na ang
mga maglalako mula Tayabas at Taal ay
naapektuhan sa ganitong kompetisyon mula sa
mga Tsino.

22 23

Mula dekada 50 hanggang unang mga taon ng dekada 70, nagpalitan ang mga
nasabing bayan sa paggawa ng altar at endamyo upang magkaroon ng selebrasyon para
kay Ma-cho sa pagitan ng Nobyembre 28 hanggang 30 ng bawat taon. Sa bawat gani-
tong okasyon, hinihiram nila ang imahen ng Caysasay mula simbahan ng Taal at nagka-
karoon ng isang selebrasyon na puno ng pag-aalay ng pagkain, ng mga paputok, oper-
ang Tsino at pagsalu-salo. Dahil sa labis ng gastusin iginugugol nila sa selebrasyon nai-
sipan na magtayo ng isang permanenteng templo sa Lungsod ng Batangas sa loob ng
bakuran ng paaralang pang-Tsino (Kipsi School) na kung saan nagpagawa sila ng isang
replika ng imahen ng Caysasay. Natapos ang konstruksyon ng templo ng taong 1978 at
mula noon dinadagsa ito ng mga deboto mula sa iba’t ibang lugar sa Pilipinas. Taong
1980, ang mga Tsinoy sa San Fernando, La Union ay inimbitahan ang espiritu ni Ma-cho
at nagtayo sila ng kanilang sariling templo para sa pagsamba kay Ma-cho. Ang pagdiri-
wang sa La Union ay tuwing huling araw ng Setyembre. Ang pagkakapili sa araw na ito ay
upang hindi makisabay sa selebrasyon sa Batangas. At ginugunita ang pista ng Bayan ng
Taal at ng Birheng Caysasay sa araw ng Disyembre 8-9.Ang mga aktibidad sa araw na ito
ay ang fluvial parade ng Birheng Caysasay sa Ilog Pansipit, sabayang pagbigkas ng Lua,
at iba pa. (Ang Lua ay isang tulang pasalaysay tungkol sa isang santo, bayani, atbp.)

Sa pagtatapos ng ika 19 na siglo maraming industriya ang nasasakupan ng mga Tsino sa Ang mga rosaryo at mga relihiyosong
Pilipinas mula asukal, tabako, indigo, abaka at palay pati na ang mga distileriya ng mga alak sa produkto ay nakapwesto sa dulo ng
lalawigan ng Cebu, Nueva Ecija, Pampanga, Bataan, Pangasinan, Batangas at Camarines Sur. kwarto ng Pahalikan
Sa lahat ng mga produktong panluwas tanging kape lamang ang walang gasinong impluwensi-
ya ang mga Tsino. Tanging sa pagtitindang tingi lamang kasangkot ang mga Tsino lalo pa’t ang
industriya ng kape ay nakasentro sa lalawigan ng Cavite, Tayabas at Batangas partikular sa
mga bayan ng Lipa at Taal na kilalang nakikipagkompetensiya sa mga Tsino na nais pumasok
sa mga nasabing lugar upang magtinda. Kilala ang Taal bilang bayan na walang Tsinong
naninirahan dahil sa pagtataboy sa kanila ng mga taga Taal. Ang mga Tsino ay nagpatuloy sa
pagtitinda sa panaka-nakang mga araw ng palengke sa iba’t ibang panig ng Luzon at dahil sa
ganitong sitwasyon ang mga indio at mestizong mangangalakal mula Pampanga, Pangasinan,
Tayabas at mula sa bayan ng Taal at Malabon pati na mga bayan sa Bicol ay nakaramdaman ng
matinding kompetisyon mula sa Tsino kaya’t marami sa kanila ay nagsaka na lamang at tumigil
na sa pagtitinda. Kung itinataboy ang mga Tsino sa Taal, sa bayan ng Batangas (Lungsod ng
Batangas) ay nagkaroon ng pamayanan ang mga Tsino na ayon sa tala ng Espanyol na his-
toryador na si Manuel Sastron ay may sementeryong Tsino na matatagpuan sa lungsod noong
1890 na nagpapatunay na may pamayanang Tsino na sa lugar bago pa taong 1890 ayon kay
Wickberg sa taong 2000.

24 25

26 27

28 29

30 31

32 33

34 35

36 37

NI: JOFELLE KEANA T. VALENDEZ

Pagmulat ng mga mata, madilim pa rin ang kalangitan.
Bumangon agad mula sa kinahihigaan upang hindi mahuli sa pu-
puntahan. Madaling araw pa lang ay umalis na papunta sa
eskwelahan. At pagkarating ay sumakay agad sa isa sa mga
malalaking bus na nakahilerang nag-aantay upang dalhin kami
sa aming paroroonan. Papasok ng bus, hating kaba at tuwa ang
nararamdaman sapagkat muli na naman akong maglalakbay na
matagal-tagal ko na ring hindi nagagawa.

Taal. Taal, Batangas ang aming pupuntahan, kasama ng
aking mga kamag-aral at mga kaibigan mula sa eskwelahan. Isa
ito mga aktibidad na inihanda ng aming eskwelahan na siyang
magsisilbing pahinga namin sa pang-araw araw naming mga
Gawain sa eskwelahan ngunit alam namin na ang kapalit nito ay
mga panibagong gawain. Habang nasa daan ay hindi ko nama-
layan na ako ay nakatulog na dahil sa mapayapa at maayos na
biyahe lalo na sa lamig na mayroon sa loob ng bus. Kalagitnaan
ay nagising naman ako at nakita na halos lahat ng aking mga
kamag-aral ay natutulog ng mahimbing at tahimik. Habang mag
-isang nagmamasid ay nakita ko ang isang palatandaan na nasa
Batangas na pala kami. Hindi ko namalayan na nasa Taal, Batan-
gas na pala kami.

38 39

40 41

Marami kaming pinuntahan na mga
lugar sa Taal, Batangas kung kaya nag-
ing matagal din ang aming paglalakad.
Sa araw pa namang iyon ay napakatirik
ng araw at sa kasamaang palad ay na-
taon pang walang kuryente sa araw na
iyon. Kung kaya tuwing magpapahinga
kami ay patuloy pa ring tumutulo ang
aming mga pawis. Gamit na lamang ng
mga payong at pamaypay. Gayunpa-
man, nabawi naman ito ng mga lugar na
aming pinuntahan at binisita. Natanaw
ko ang mga iba't ibang arkitektura ng
mga tahanan sa Taal, Batangas habang
naglalakad at patunay na may bahid tal-
aga ng mga Kastila ito at hanggang
ngayon ay napapanatili pa nila ang mga
ito. Ibang iba ang mga ito sa mga nak-
asanayan kong nakikita sa Maynila na
nagtataasang mga gusali at moderno
na.

42 43

Kahit na marami ang binisita naming
lugar sa Taal, Batangas ay nais kong iba-
hagi ang karanasan ko sa Galleria Taal.
Ang lugar kung saan akala ko ay wala
lang ngunit may kamangha-mangha
pala akong mararamdaman dito. Ang
tahanan na naging museo na ito ay lugar
kung saan makakakita ng koleksyon ng
mga kamera at mga retrato na hang-
gang ngayon ay patuloy pang na-
papanatili ang mga kagandahan ng
bawat isa. Pagpasok namin sa Galleria
Taal, bubungad na ang mga retrato sa
iyong mga mata. Upang mas lalo naming
maunawaan ang mga naroroon sa mus-
eo ay mayroong tagapagsalita sa lugar
na nagpakilala bilang Ate Karen. Kani-
yang inilahad na si Manny Inumerable
ang kolektor at may-ari ng mga kamera
na makikita sa museo na ito. Ito ang kau-
na-unahang museo na nagpapakita ng
mga antigong mga kamera mula 1800
hanggang 1900 at makikita rin ang iba't
ibang koleksyon ng mga retrato.

44 45

Ani nga ni Ate Karen, an ng kaniyang lolo at lola
ang museo na ito ay da- dahil nga naman napapa-
ting tirahan nina Domingo bayaan na ito. Sabi niya na
Ilagan at Maria Martinez. sa tulong ng kaniyang ka-
Ito ay itinayo noong mga patid na si Bobby Inumer-
1870. Ang anak nilang si able ay itinuloy ang pag-
Candida, kasama ang aayos sa tahanan na ito.
kaniyang asawa na si An- Marami ang binago sa ta-
tonino Barrion at pamilya, hanan na ito, ang mga kis-
ang nagpatuloy na nanira- ame, bubong upang hindi
han dito noong 1944 na matuluan ng tubig,
sapagkat nasunog ang ka- bintana, hagdan na sira-
nilang tirahan dahil sa sira na, banyo at kusina.
pananakop ng mga Noong 2014, ang dala-
Hapones. Dito nanirahan wang magkapatid ay pa-
si Candida hanggang sa laging nabalik sa Batangas
kaniyang kamatayan. Isa upang bantayan pag-
sa mga anak ni Candida ay aayos dito. At noong 2010
si Nellie B. Inumerable na ay ganap na ginawang
siyang ina naman ni Man- museo ito na nagpapakita
ny Inumerable. Nang ng kaniyang mga koleksy-
sumakabilang buhay ang on ng kamera at mga re-
lola ni Manny Inumerable trato na kasama ang mga
ay napabayaan na ang ta- koleksyon ni John Silva.
hanan na ito. Ang tahanan Sariling kagustuhan ito ni
ay pinaupahan na lamang Manny Inumberable na
sapagkat ang pamilyang ipakita ang kaniyang mga
nagmamay-ari nito ay na- kamera at kaya niya gina-
nirahan na sa lungsod ng wang publiko ang pag-
Maynila. At dahil sa tingin sa kaniyang mga
pagpapabaya ay hindi na koleksyon ay gusto niya
naging maganda ang magkaroon ng bago at ka-
itsura ng kanilang tahanan kaiba kaya ginawa niya rin
kung ikukumpara sa ibang itong pampubliko. Kwento
mga tahanan sa lugar nila. rin ng tagapagsalita ay
Kaya noong 2004 ay nai- bukas ang museo simula 8
sipan ni Manny Inumera- ng umaga hanggang 5 ng
ble na isaayos ang tahan- hapon.

47

Paliwanag ni Ate Karen na ang lahat kamera na kahit 1927 pa lang ay may-

ng kamera na nasa Galleria Taal ay kay roong nakakaangat na kalidad kung iha-
Manny Inumerable. Lahat sa mga ka- halintulad sa ibang mga camera sa
merang ito ay maaari pa ring gamitin panahong iyon. Ipinakita niya rin kung
paano gumamit ng 8×10 Century Studio
hanggang ngayon. Habang patuloy na Camera (c1900) na kung saan napakata-
papasok sa Galleria Taal, patuloy na gal pala ng pagkuha ng retrato at
naghahayad ang tagapagsalita ukol sa pagpapakita niya ng film na ginagamit

mga kamera sa museo na iyon. noon na malayong malayo na sa moder-
Pinaghahambing niya ang kung anong nong kamera film ngayon. Inisa-isa ni Ate

mga meron sa lumang kamera noon 1860 Karen ang mga kamera noon hanggang

hanggang sa kasalukuyan. Isinalaysay ng sa kamakailan. Ipinaliwanag din sa amin
tagapagsalita kung paano kumukuha ng na nagsimulang mangolekta ng mga ka-
mera si Manny Inumerable noong 11 taong
mga retrato noong panahon iyon. gulang pa lamang siya. Ang pinaka-
Ikinuwento rin niya ang mga pinagkaiba matanda raw na kamera na naroon sa
ng mga kalidad ng mga kamera noon. May museo ay noong 1860 pa. Dahil hindi lang

mga mabibilis na ang shutter at maga- naman mga kamera ang naroon ay may
ganda mga lente ngunit mabagal pa rin mga pinaliwanag din si Ate Karen na mga
naman ang pagproseso sa mga imahe na retrato nakapaskil at nakikita sa museo.

iyon. Ang isa sa mga halimbawa nito ay ang

Sangley-Tagala, ang pagpatay kay Jose

Rizal, ang retrato ng Makati noon at mara-
Ikinwento pa ni Ate Karen ang iba't mi pang iba. Halos 140 na kamera ang
ibang klase ng mga camera at ang mga nasa museo na iyon at ang nakolekta ni
gamit ng mga ito tulad ng mga 3D kamera Manny Inumerable. At hanngang ngayon
na nakagagawa ng mga 3D na larawan. ay patuloy na nangongolekta siManny
Ang pinakamahal na kamera ay ang Leika Inumerable ng mga kamera.

48 49

Dahil sa pag-ikot sa museo na ito
ay nakita ko rin na sa panahong iyon
ay malaki na talaga ang impluwensiya
ng mga Kastilla dito sa ating mga Pili-
pino. Mga disenyo, mga muwebles at
marami pang iba ay mayroong im-
pluwensya na ng mga Kastilla na tulad
sa mga malalapit na tahanan sa lugar
na iyon. Paglabas ko sa museo na ito,
muli akong napatingin dito. Tunay na
nakamamangha ang nasa loob ng Taal
Galleria. Hindi mo aakalain na sa loob
ng makalumang bahay na ito ay may
laman itong mga kayamanan na mag-
sisilbing aral at gabay sa ating mga
Pilipino. Nakakamangha talagang isipin
ang mga pinagdaanan ng tahanan na
ito at kung paano ito naging ganap na
museo.

Habang pauwi, naisip ko na ang
pagbisita ko sa Taal, Batangas ay pa-
rang pagbisita ko sa nakaraan lalo na
sa panahon ng mga Kastila. Kaliwa't
kanan makikita mo ang mga tahanan
na puro makaluma na at may bahid na
ng mga taga-ibang bansa. Tila bang
bumalik ka sa nakaraan kapag nan-
doon ka at nakita mo ang ganitong
klaseng mga bahay. Ang pagbisita ko
sa Taal, Batangas ay isang tunay na
magandang karanasan sa aking
buhay. Sa pag-uwi ko, bitbit-bitbit ko
ang mga kaalaman na maaari ko ring
ipahayag sa iba.

50 51

52 53

54 55

56 57

58 59

MAG-ASAWANG

VILLAVICENCIO:

Mga Bayani ng Rebolusyong Pilipino

NI: GIANNA ZENOVIA D. AGATON

Bukang liwayway pa lamang at maagang gumising ang bawat isa upang

makarating ng maaga sa eskwela kung saan nag-aabang ang sasakyang aming
gagamitin upang makarating sa patutunguhan. Nang lahat ay nakasakay na, uman-
dar na ang bus papunta sa aming destinasyon, ang Taal, Batangas. Bukod sa ban-
tog na Bulkang Taal, ako’y ignorante sa iba pang lugar at uri ng kultura mayroon
ang Taal kaya ako ay sabik para sa lakbay-aral na ito. Habang nasa bus, hindi mai-
wasan ang kantahan at pagtatawanan naming magkakaklase. Lahat ay masigla at
masigasig na para bang hindi napagod at napuyat sa mga nakaraang araw. Mata-
pos ang hindi maawat na kaingayan ay bagamat napagod ang lahat kaya nama’y
mas naging payapa at tahimik ang byahe. Hindi na rin maiwasang mapapikit ang
aking mga mga mata hanggang nagulat nalang ako at tumigil na ang bus. Kami ay
nasa Taal, Batangas na.

Pagbaba ng sasakyan ay agad na bumungad ang mga sari-saring tindero at
tinderang hinihikayat ang mga estudyante na mamili na ng kanilang ipinagmama-
laking produkto. Matapos ang konting paglalakad kami ay nakarating sa Taal Basili-
ca. Ito’y isang matayog na simbahang napapalibutan ng malalaking ulap. Nagmasid
-masid kami ng aking mga kamag-aral rito habang kumukuha ng mga litrato. Mata-
pos rito ay napadaan rin kami sa isa pang museo at sa dambana ng Our Lady of Ca-
saysay kung saan aming nahaplos mismo ang santa.

60 61

62 63

Nang tumirik na ang araw at sumapit na ang katanghalian ay napagdesisyunan na
lamang na kumain na lamang sa loob ng bus dahil hindi na rin matiis ng lahat ang init
at pagod sa paglalakad. Bagamat gusto na lamang ng nakararami na manatili sa loob
ng malamig na sasakyan, kailangan pa rin mapuntahan ang mga susunod na desti-
nasyon. Muli, kami ay naglakad mula sa Taal Basilica sa ilalim ng mainit at nagagalit na
sinag ng araw para makarating sa paroroonan: ang Villavicencio Wedding Gift House.
Habang ako’y naglalakad marami akong napansing mga bahay na makaluma ang
istraktura na para bang ako’y napunta sa makalumang panahon. Mayroong im-
pluwensiya ng Kastila sa estilo ng mga bahay na ito. Matapos ang napakahabang
paglalakad kasabay ng pagpatak ng pawis sa aming mga katawan, ay nakarating na rin
kami sa aming destinasyon.

Villavicencio. Hindi na bago sa pandinig ng mga Taaleño ang pangngalang ito.
Marahil ay dahil sa kagila-gilalas na storya ng mag-asawang malaki ang naiambag hin-
di lamang sa munisipalidad ng Taal kundi pati na rin sa bansang Pilipinas. Sila ay tu-
mulong sa mga katipunero at iba pang kababayang Pilipino noong Rebolusyon laban
sa mga Kastila. Isa pang naging dahilan ng kanilang katanyagan ay ang Casa Villavi-
cenio o Casa V. Ito ay ang bahay na ibinigay ni Don Eulalio Villavicencio bilang regalo
sa kaniyang asawa na si Doña Gliceria Marella y Legaspi sa araw ng kanilang kasal kaya
ito’y binansagang Villavicencio Wedding Gift House. Ngayon, isa ito sa mga dinadayo
ng mga turista tuwing sila’y pupunta sa Taal dahil sa mayamang historya na nilalaman
ng bahay na ito.

65

Makaluma ang estilo ng ng pagpapahiram ng kanilang

bahay tulad ng ibang bahay na bahay para sa mga pagpu-

aking nadaanan. Mapula na ka- pulong ng mga pinuno ng rebo-

hel ang kulay ng bahay at ito’y lusyon. Sa kaniyang tahanan

gawa sa bato. Ang hardin ay patagong nagpupulong sina

masagana at maraming samu’t Andres Bonifacio, General Mi-

saring kulay na bulaklak. Sabay guel Malvar and General

-sabay kaming umakyat sa ba- Marasigan. Nang ito’y malaman

hay kung saan makikita ang ng mga Kastila, agad na

iba’t ibang kasangkapan sa ba- sinugod ang kanilang bahay at

hay at ang mga larawan ng hinuli si Eulalio kung saan siya’y

pamilya Villavicienco na mis- kinulong sa Old Bilibid Prison.

mong ang tinaguriang pintor pa Sinubukan kumbinsihin ng mga

na si Juan Luna ang nagpinta. Kastila si Gliceria na magbahagi

ng sikreto ukol sa rebolusyon at

Ayon sa tagapagabay at sa kapalit nito ay papakawalan nila
aking pansariling pananaliksik, ang kaniyang asawa. Hindi na-
man siya pumayag at sinabing
noong 1871 ikinasal sina Eulalio "I love my husband as few
Villavicencio, isang mayamang wives can, but I would consider
nagmamay-ari ng mga barko at myself un-worthy of carrying
si Gliceria Marella. Bilang regalo, his name if I will procure his lib-
ibinigay ni Eulalio sa kanyang
asawa ang bahay na ipinamana erty at the expense of his
sa kaniya ng kaniyang mga country's blood". Pinakawalan
magulang ng ito ay yumao. Da- si Eulalio matapos ang isang ta-
on ngunit ito’y pumanaw rin
hil may-kaya ang mag-asawa, matapos ang tatlong buwan
sila’y nagbahagi ng pera upang dahil sa hindi kagandahang
makatulong sa rebolusyon. Tu- kondisyon ng siya ay nasa ku-
mulong rin sila sa pamamagitan lungan.

66 67

Ngunit imbis na mahinaan ng loob,
mas lalo lamang naudyok si Gliceria
na tumulong sa rebolusyon. Kaniyang
ibinigay ang kanilang barko, ang SS
Bulusan at ito’y ginamit para sa trans-
portasyon ng mga sundalo, baril, bala,
pagkain at iba pang panustos para sa
rebolusyon. Siya rin ay nagtatag ng Ba-
tallon Maluya, isang samahang nag-
bibigay suporta sa mga taong ka-
bilang sa rebolusyon sa pamamaga-
tan ng pagkain, damit at sandata. Da-
hil sa lahat ng kaniyang tulong at
kontribusyon, siya’y binansagang god-
mother of the revolutionary force. Siya
ay isang bayaning nakatulong sa pag-
taguyod ng ating bansa.

Matapos ang paglilibot sa bahay
ay pumunta naman kami sa likod na
parte nito kung saan makikita ang da-
lawang babaeng naghahabi. Ang pa-
ghahabi ay isa sa pinakalumang
tradisyon ng Taal. Kilala ang Burdang
Taal dahil sa galing ng mga mambu-
burda at dahil sa paggamit nito ng
hibla na galing sa abaca at pinya. Ako
ay nabilib sa bilis at sa ganda ng
pagkagawa ng mambuburdang
nakita ko. Kahit pa mahirap ang gina-
gawa nyang disenyo ay maganda pa
rin ang kinalabasan nito at makikitang
sanay na sanay na sya dito.

68

Matapos bisitahin ang Villavicencio Wedding Gift House ay
muli kaming naglakad papunta sa susunod naming destinasyon:
ang Galleria Taal. Ang lugar na ito ay para sa mga mahilig sa ka-
mera. Karamihan ng kamerang makikita rito ay yung mga gina-
mit pa nung sinaunang panahon.

Matapos dito ay naglalakad nanaman ang pagod naming
mga paa patungo sa isa pang museo. Ito ang Leon and Galicano
Apacible Museum. Gaya ng nakita sa Villavicencio Wedding Gift
House, ito rin ay isang makalumang bahay na may estilong
pang-Kastila. Naglibot-libot kami at naobserbahan ko na
maraming makalumang bagay ang makikita roon. Naisip-isip ko,
kaya ko kaya mamuhay sa mga bahay na aking napuntahan na
wala masyadong gamit na binago ng teknolohiya? Marahil ay
hindi sapagkat naging pangangailangan na sa ngayon ang sum-
abay sa makabagong teknolohiya ngunit kakayanin ko siguro
kung mga ilang araw lamang ako dun titira.

Matapos ang lahat ng ito ay muli kaming naglakad pabalik
sa Taal Basilica. Sa panahong ito, ako’y pagod na pagod na dahil
na rin siguro sa init at sa mahabang paglalakad. Pagdating doon
ay nagkaroon ng talakayan ukol sa kultura ng Taal. Ako’y naba-
bato na at hinihintay ko na lamang na makabalik ulit kami sa
sasakyan para rin makapagpahinga na at makakain. Matapos
ang mahabang talakayan na ito ay muli na kaming nakabalik sa
bus.

71

Ramdam na ramdam ko ang pagod kaya
ako’y kumain muna. Nang matapos kumain ang
lahat ay nagkayayaan sa pagkanta. Higit na mas
naging kaala-alaala ang mga pangyayari sa loob
ng bus kung saan tila napakasaya ng lahat.
Paniguradong rinig ang ingay sa labas ngunit
patuloy pa rin ang lahat sa pagkanta. Ganito
lamang ang nangyari hanggang makabalik na ulit
kami sa aming pinagmulan at makauwi sa kanya
-kanyang tahanan. Hanggang sa aking pagtulog
ramdam ko pa rin ang saya ng araw na ito.

Marami akong natutunan ukol sa lugar ng
Taal at sa kultura nito. Hindi ko malilumutan la-
hat ng kaalaman at ala-ala sa lakbay aral na
aking nakuha mula rito. Lalong-lalo na ang
kabutihang-loob na ipinakita ng mag-asawang
Villavicencio. Sila ay mga bayaning dapat gun-
itain dahil sa oras na kailanganin sila ng kanilang
kababayan, hindi sila nag-atubiling tulungan ang
mga ito. Gawin nating modelo ang mag-
asawang Villavicencio.

72 73

NI: ANDREA NICOLE I. BUGARIN

Mula sa nakasanayang moderno at matayog na mga gusali sa Maynila, napadpad

ang aming mga paa sa una naming itineraryo sa Taal. Aba’t laking gulat ko nang ako’y
nakarating sa nakaraan! Ang bus ata na ito ay may kapangyarihang mabalik ang nakalipas
na hindi na naabutan ng aking mga pandama. Kilala ang matandang simbahan na aming
nasilayan bilang Basilica of St. Martin de Tours. Ang istruktura ng simabahan na ito ay
may halong antigong disenyo at nakalulugod na kapaligiran na talaga namang pumupuri
sa pang-kalahatang paghahatol namin sa lugar.

Hindi ko mapigilang maging masigasig sa bahay-dalanginan na ito dahil sa kainam-
inam na lakbay sa Taal. Napagpasyahan kong manaliksik tungkol sa historya nito at sa
pagkakaalam ko ng mga impormasyong aking nabasa, mas nagkaroon ako ng interes sa
Basilica of St. Martin de Tours. Nagsimula ang makabuluhang historya ng nasabing sim-
bahan noong 1570 nang galugarin ng dalawang Espanol na heneral ang Batangas. Nani-
rahan ang dalawa at nagpatuloy na maitaguyod ang kagandahan ng Taal. Unang itinayo
ang simabahan noong 1575 sa pamumuno ni Padre Diego Espinar. Nakilala ang lugar ng
Taal dahil sa pagkadiskrubre ng mga misyonaryong Augustinians dito noong 1572, at iti-
nayo lamang ang unang simbahan dito makaraan ang tatlong taon. Patuloy ang pag-
unlad ng simabahan hanggang sa mapinsala ito matapos ang 2 siglo dahil sa kakilakilabot
na eksplosyon ng bulkang Taal na halos pininsala ang buong bayan.

74 75

76 77

Muling itinayo ang Basilio mula sa pa-
mumuno ni Padre Martin Aguirre noong 1755.
Patuloy ang paglago at pagpapaganda ng
simabahan ng ilang dekada din, ngunit
nangyari nanaman ang hindi inaasahang
lagim ng lindol noong 1852 at pininsala nito
ang buong simbahan. Sa taon naman ng
1856, matapos ang apat na taon, itinayo sa
huling pagkakataon ang establisimyento sa
pamamatnugot ni Padre Marcos Anton. Ang
katayuan ng simbahang ating kasalukuyang
nakikita ay likha ng isang mahusay na ar-
kitektura na si Luciano Oliver. Patuloy ang
pagpapaganda sa Basilica ng halos sampung
dekada sa tulong ng mga tao sa mga kalapit
na bayan. Gawa sa adobe at bato ang
istruktura ng simabahan, at nakuha ang mga
materyales nito sa mga hinukay sa hindi
kalayuang baryo. Pagkatapos ng mga
gawaing bahay sa kani-kanilang tahanan,
pumapasya sa pagtulong ang mga may-
bahay at mga bata sa pagakyat sa bundok
papunta sa Basilica sa paggawa nito. Hindi
semento ang nagpapakapit sa mga bato sa
gusali ngunit ito’y tinatangnan ng apog o ki-
lala din bilang limestone. Ito’y naging mata-
tag, at nalabanan nito ang mga menor na
pinsala sa loob ng halos sampung taon sa
kanyang pagkakatayo.

78 79

1878, naipatayo ang Hindi matagal sa kasa-
matipunong altar na kilala lukuyan, nagkaroon nana-
bilang pinakamalaking al- man ng pagkasira ang Ba-
tar kahit ilang siglo na ang silica nang pinsalain ito ng
lumipas. Ang harap ng 5.5 magnitude na lindol
simabahan sa parte ng al- mula sa bayang ng Tingloy,
tar ay humahawig sa St. Batangas. Nangyari ito
Peter’s Basilica sa Roma, noong Abril 4, 2017, at nab-
pati ang mga haligi nito. abahala ang mga tao sa
Ang orihinal na kisame ay gobyerno na nakatalaga
ipininta ng dalawang It- sa National Historical Com-
alyanong pintor, isa dito si mission. Binibigyan talaga
Giovanni Dibella na ng halaga ng mga opisyal
parehong lumikha ng na- dito ang pamgangalaga
pakagarang sining sa San sa mga antigo o mga
Agustin Church. May esti- sinaunang kagamitan. Wa-
long mala-3D ang pagka- la namang tao ang napa-
kapinta na nagpapakita hamak sa pagkasira ng
ng kaibahan mula sa ibang mga labi, at kaunti lamang
mga natural na nakikita ang pinsala sa katayuan
noon. Isa pang nakakawil- ng Basilica. Sa kasalukuyan,
ing katunayan sa Basili- kilala ang Basilica of St.
cang ito ay ang Martin de Tours bilang isa
pagkakagawa sa taber- sa mga National Shrine’s ng
nakulo. Yari sa pilak ang bansa. Noon pa ito
anyo ng sagraryong ito at dineklara sa taong 1974,
isang uri lamang ito sa Disyembre 16. Tanyag din
buong bansa ng Pilipi- ang Basilica of St. Martin de
nas.May estilong Doric ang Tours dahil ito ang pinaka-
pagkasadya sa simbahan malaking Katolikong sima-
at mula pa nga sa Europa bahan sa buong Asia. Itina-
ang mga baldosa na nasa tayang may lawak na 96
sahig ng binyagan. Talaga metro, lapad na 45 metro,
namang kahumahumaling at 96 metrong taas.
ang istruktura at disenyo ng
Basilicang ito.

80 81

Makabuluhan talaga ang papapanatili ng nga lumang
imprastraktura katulad nf Basilica dahil napapanatili ni-
tong buhay ang kasaysayan ng isang lugar. Kahit na
matagal na itong inilikha, pinapaalala nito sa mga kasalu-
kuyang henerasyon na nagkaroon ng identidad ang mga
bagay-bagay dahil sa mga nangyari sa nakaraan.

Sa buong lakbay aral, ang pagbisita sa Basilica of St.
Martin de Tours ang tumatak dahil sa makalumang ek-
spiryenshang naibahagi nito saakin. Talagang mataas ang
interes ko sa mga makalumang bagay lalo na sa mga es-
tablisimyentong matagal nang nakatayo. Iba ang simoy
ng hangin tuwing nakakabisita ako ng mga lugar katulad
nito. Nakakataba ng isip at puso dahil ito’y sadyang
paalala na ang buhay ay isang magandang alay saatin ng
Panginoon. Ang Basilica na ito ang nagpapatunay na
kahit ilang beses ka nang mawasak dahil sa mga kara-
nasang sinadya o hindi sinasadya, kakayanin mo parin
bumangon basta’t may tiwala ka sa Maykapal. Sa tingin
ko, kaya tumagal ng ganito katagal ang simabahang ito
dahil may basbas iyo ng Diyos. Gusto niyang may ma-
puntahan ang kaniyang mga anak bilang lugar kung saan
pwede silang magpasalamat ang kausapin ang
Panginoon.

82 83

Marami nang napagdaanan pinto at hinimas ko ang malawak

ang Basilica ngunit hindi na kulay kapeng kahoy. Ramdam

mapagkakaila ang tadhanang ko ang kalumaan ng pinto sa

nakatalaga sa mga pangyayari. aking mga palad, at na-

Akalain mo, naabutan parin ng ramdaman ko din ng aking mga

isang millenial ang simbahang sentido ang mga nagdaang mga

nasambahan na ng iba’t ibang taong bumisita sa simbahan.

tao mula sa sari-saring henera- Pumikit ako at nagpasalamat sa

syon. Kakaiba talaga ang gawa Diyos na nakarating kami ng ba-

ng Panginoon. At kakaiba rin ang hagya at ligtas sa aming pina-

nagagawa ng internet sa roonan. Nagpasalamat ako sa

pagpapalaganap ng impormasy- kaalaman at inilugid niyang pag-

on lalo na sa mga natutunan ko mamahal sa mga Katoliko ng

noong araw na iyon. nagbunga sa pagpapatayo ng

mga sambahan. Nagpasalamat

pa akong sa ibang mga aspeto
Ayon sa mga sikat na kasabi- sa aking buhay at patuloy na
han, kung unang beses mong akong humiling. At dahil nahihira-
makarating sa isang Simbahan sa pan kami sa aming eskuwelahan,
ibang lugar, dapat daw ay kuma- hiningi ko sa Panginoong ang ka-
tok ka sa mismong pinto nito at lakasan at kasipagan sa mga
ibulong ang isang hiling dahil ito susunod na buwan dahil ito tala-
daw ay ipagkakaloob ng Diyos sa ga ang kailangan ng aming siste-
iyo kung maniniwala ka. Walang ma. Muntik na akong maiyak sa
batayan sa Bibliya subalit ito’y pagbanggit ng aking kahilinhan
ginawa ko dahil wala namang ngunit pinigilan ko ito dahil baka
mawawala kung hindi. Lumapit isipin ng iba ay nababaliw na
ako sa magara at napakalaking

84 85

Sa mga sumunod na destinasy-
on, hindi matanggal sa isip ko ang
pagkabighani ko sa Basilica. Katoli-
ko ako at marami na mana akong
nabisita na mga simbahan sa
aking buong buhay. Ngunit iba
ang aking naramdaman sa aming
pagbisita sa Basilica of St. Martin
de Tours. Iba kapag may nal-
alaman kang mas malalim na
kabatiran patungkol sa lugar, at
historya ng Basilicang ito ay
nagpapaalala saatin na ang
buhay ng Katoliko ay puno ng
pagsubok, ngunit sa mga pag-
subok na iyon matutuklasaan kung
gaano ka katayag sa kaloob loo-
ban mo.

86 87

88 89

90 91