ภาษาไทยวรรณคดีและวรรณกรรม ม.5 หน่วย4_คัมภีร์ฉันทศาสตร์ แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์

ภาษาไทย (วรรณคดแี ละวรรณกรรม)

ช้ันมัธยมศึกษาปี ที่ ๕

กลุ่มสาระการเรียนรู้ภาษาไทย

หน่วยการเรียนรู้ที่ ๔

คมั ภีร์ฉันทศาสตร์ แพทยศาสตร์

๔หนว่ ยการเรียนรู้ท่ี
คมั ภีร์ฉันทศาสตร์ แพทยศ์ าสตร์สงเคราะห์

ตัวชี้วดั

• การวเิ คราะห์และประเมนิ คณุ ค่าวรรณคดีและวรรณกรรม เร่ือง คมั ภรี ฉ์ ันทศาสตร์ แพทยศ์ าสตร์สงเคราะห์

ความเปน็ มา

ในปี มหามงคลที่พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถ
บพิตรหรือพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช รัชกาลที่ ๙ แห่งราชวงศ์จกั รี เจริญ
พระชนมายุ ๗๒ พรรษา รัฐบาลไดจ้ ดั งานเฉลิมพระเกียรติเพ่ือถวายเป็นราชสักการะ และไดจ้ ดั พิมพ์
หนังสือที่เป็ นท่ีระลึกในนามของรัฐบาล “แพทยศ์ าสตร์สงเคราะห์ ภูมิปัญญาทางการแพทยแ์ ละ
มรดกทางวรรณกรรมของชาติ” เป็นหน่ึงในหนงั สือเหล่าน้นั ซ่ึงแพทยศ์ าสตร์สงเคราะห์ ภูมิปัญญา
ทางการแพทยแ์ ละมรดกทางวรรณกรรมของชาติฉบบั เฉลิมพระเกียรติน้ีไดน้ าตน้ ฉบบั แพทยศ์ าสตร์
สงเคราะห์ของพระยาพิศณุประสาทเวช โดยจดั พิมพใ์ หม่ โดยจดั ทาอธิบายส่วนต่าง ๆ เพ่ือใหเ้ ขา้ ใจ
ง่ายข้ึน เหมาะสมแก่ยคุ สมยั และเผยแพร่ความรู้แพทยศ์ าสตร์สงเคราะห์ใหเ้ กิดประโยชนส์ ูงสุด

หนังสือแพทยศ์ าสตร์สงเคราะห์ฉบบั หลวง รวบรวมและพิมพโ์ ดยพระยาพิศณุประสาทเวท
โดยไดร้ ับอนุญาตจากสมเด็จพระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ กรมพระยาดารงราชานุภาพ ประกอบดว้ ยองค์
ความรู้ดา้ นแพทยภ์ ูมิปัญญาตะวนั ออกและภูมิปัญญาไทยดา้ นเวชกรรมและเภสัชกรรม อีกท้งั ยงั แฝง
ไปดว้ ยปรัชญาที่ทรงคุณคา่ รวมถึงวธิ ีคิด ความเชื่อ พิธีกรรมและวธิ ีรักษาแบบโบราณ

ความเป็ นมา (ต่อ)
แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์ฉบบั หลวง ซึ่งจดั พมิ พ์เป็ น ๒ เล่มน้ัน แบ่งเป็ นเร่ืองต่าง ๆ

ซ่ึงเรียกว่า “คมั ภรี ์” มีคมั ภรี ์ท้งั หมด ดงั นี้

คมั ภรี ์ฉันทศาสตร์ คมั ภรี ์ปฐมจนิ ดาร์ คมั ภีร์ธาตุวภิ งั ค์ คมั ภีร์สรรพคุณ

เป็ นบทสังเคราะห์เน้ือหา วา่ ดว้ ยครรภร์ ักษา วา่ ดว้ ยลกั ษณะธาตุพิการ วา่ ดว้ ยสรรพคุณของ
สาระจากคมั ภีร์อื่น ๆ การคลอด โรคเดก็ (ธาตุท้งั สี่ คือ ดิน น้า ลม ไฟ สมุนไพรชนิดต่าง ๆ
วิธีการรักษา และยาต่าง ๆ และสมุนไพรที่ใชร้ ักษา)
มารวมไว้

คมั ภรี ์สมุฏฐานวนิ ิจฉัย คมั ภีร์วรโยคสาร คมั ภีร์มหาโชตรัต

วา่ ดว้ ยความรู้ใน วา่ ดว้ ยคุณลกั ษณะของแพทย์ วา่ ดว้ ยโรคของสตรี
การวนิ ิจฉยั โรคและ ลกั ษณะของผปู้ ่ วย การรักษาโรค และสมุนไพรท่ีใชร้ ักษา
การรักษาสุขภาพ
คุณค่าของยาและอาหาร

ความเป็ นมา (ต่อ)
แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์ฉบบั หลวง ซ่ึงจัดพมิ พ์เป็ น ๒ เล่มน้ัน แบ่งเป็ นเรื่องต่าง ๆ

ซึ่งเรียกว่า “คมั ภรี ์” มคี มั ภรี ์ท้งั หมด ดงั นี้

คมั ภีร์โรคนิทาน คมั ภรี ์ธาตุววิ รณ์ คมั ภีร์ธาตุบรรจบ คมั ภีร์ชวดาร

วา่ ดว้ ยสาเหตุของโรค วา่ ดว้ ยลกั ษณะธาตุพิการ วา่ ดว้ ยเร่ืองอุจจาระ วา่ ดว้ ยโรคลม
และสมุนไพรที่ใชร้ ักษา และสมุนไพรท่ีใชร้ ักษา ที่เป็ นสาเหตุของโรค และโรคเลือด
และสมุนไพรท่ีใชร้ ักษา และสมุนไพรท่ีใชร้ ักษา

คมั ภรี ์มุจฉาปักขนั ธิกา คมั ภรี ์ตักกะศิลา คมั ภรี ์ไกษย

วา่ ดว้ ยโรคของบุรุษ วา่ ดว้ ยอาการ วา่ ดว้ ยโรคกษยั
และโรคของสตรี โรคระบาดชนิดต่าง ๆ ชนิดต่าง ๆ
และสมุนไพรท่ีใชร้ ักษา และสมุนไพรที่ใชร้ ักษา

ประวตั ผิ ู้แต่ง พระยาพศิ ณุประสาทเวช
(คง ถาวรเวช)

เกดิ เม่ือ พ.ศ. ๒๓๙๖
เป็ นศิษย์พระยาประเสริฐศาสตร์ธารง

เกดิ เม่ือ พ.ศ. ๒๓๙๖ พ.ศ.๒๔๓๖ ได้เล่ือนบรรดาศักด์ิเป็ น ได้เลื่อนบรรดาศักด์เิ ป็ น พระยาพศิ ณุประสาทเวท
เป็ นศิษย์พระยาประเสริฐศาสตร์ธารง ขนุ ประสารเวชสิทธ์ิ พ.ศ.๒๔๔๙ รัชกาลที่ ๕ โปรดเกล้าฯ ให้ไปดาเนินการ
รักษาโรคระบาดที่จงั หวดั ลพบุรีและนครราชสีมา
ประจาอยู่โรงพยาบาลบูรพา

ถูกเลือกให้เป็ นหมอรองประจา รักษาคนไข้โดยใช้ความรู้วชิ าแพทย์สมยั ใหม่ รวบรวมคมั ภรี ์แพทย์ขนึ้ เป็ นคมั ภีร์ท่ี
โรงพยาบาลศิริราชต้ังแต่แรกต้งั ผสานกบั ความรู้ตามตารับไทยโบราณ สมบูรณ์เป็ นหนังสือแพทย์ศาสตร์

สงเคราะห์

เน้อื เร่อื ง

แพทยศ์ าสตร์สงเคราะห์ ตอน คมั ภีร์ฉนั ทศาสตร์ เปิ ดเรื่องดว้ ยบทไหวค้ รู ซ่ึงมีการไหวพ้ ระรัตนตรัย ไหว้
เทพเจา้ ของพราหมณ์ ไดแ้ ก่ พระอิศวร พระพรหม ไหวห้ มอชีวกโกมารภจั และไหวค้ รูแพทยโ์ ดยทว่ั ไป

คมั ภีร์ฉันทศาสตร์เปรียบเสมือนแสงสว่างแก่สรรพสัตวท์ ้งั ปวง รวมถึงสิ่งที่แพทยค์ วรมีและส่ิงท่ีไม่ควร
กระทา เช่น มีความประมาท ความอวดดี ความริษยา ความโลภ ความเห็นแก่ตวั ความหลงตวั และความไม่เสมอภาคใน
การรักษาคนรวยและคนจน

กล่าวเปรียบเทียบร่างกายเหมือนกบั บา้ นเมือง โดยให้ความสาคญั กบั ดวงจิต ดว้ ยการเปรียบดวงจิตเป็ น
กษตั ริย์ และเปรียบโรคภยั เป็ นขา้ ศึก เปรียบแพทยเ์ ป็ นทหารท่ีมีความชานาญ คอยดูแลปกป้องรักษาไม่ให้ร่างกายมี
โรคภยั อีกท้งั ดวงใจกพ็ ยายามอยา่ โกรธเพ่อื ไม่ใหโ้ รคภยั คุกคามเร็วเกินไป

ความรู้ความเช่ียวชาญในการรักษาบาบดั รักษาโรค มีความสาคญั อยา่ งยง่ิ เมื่อเกิดอาการเจ็บป่ วย แพทยต์ อ้ ง
รักษาโรคใหท้ นั ท่วงที และรักษาใหถ้ ูกโรค

ความรอบรู้ในการรักษาท้งั คมั ภีร์พุทธไสยอ์ ย่างรอบดา้ น เพ่ือให้สามารถวินิจฉัยและถ่ายทอดความรู้แก่
ผอู้ ่ืนได้

ลกั ษณะคาประพนั ธ์ ตอนทศ่ี ึกษาคือ ตอนเปิ ดเรื่องเป็ นบทไหว้ครูและตอนทก่ี ล่าวถึง
จรรยาบรรณแพทย์ ใช้คาประพนั ธ์ประเภทกาพย์ยานี ๑๑

คาสุดท้ายของวรรคท่ี ๑ คาสุดท้ายของวรรคที่ ๒
สัมผสั คาท่ี ๑,๒ หรือ ๓ ของวรรคท่ี ๒ สัมผสั กบั คาสุดท้ายของวรรคท่ี ๓
๑ บทมี ๔ วรรค
จานวนพยางค์ใน คาสุดท้ายของวรรคที่ ๔
๑ บรรทดั หรือ ๒ วรรค สัมผสั กบั คาสุดท้ายของวรรคที่ ๒
รวมได้ ๑๑ พยางค์ ของบทต่อไป (สัมผสั ระหว่างบท)
โดยวรรคหน้า ๕ พยางค์
วรรคหลงั ๖ พยางค์

คุณค่าด้านเนื้อหา กลวิธีการแต่ง

สาระ ในส่วนของเน้ือหาเป็นการอธิบายเป็นส่วนใหญ่ แตเ่ มื่อ
ความสาคญั ของแพทยแ์ ละคุณสมบตั ิที่แพทยพ์ งึ มี กลา่ วถึงเร่ืองที่เป็นนามธรรมมกั ใชอ้ ุปมาโวหารเพ่ือ
ทาใหร้ ักษาโรคไดด้ ีกวา่ ที่รู้เร่ืองยาเพียงอยา่ งเดียว เปรียบเทียบ ทาใหเ้ กิดความเขา้ ใจง่ายและเห็นภาพชดั เจน

โครงเรื่อง
บทไหวค้ รู : พระรัตนตรัย เทพเจา้ ของพราหมณ์

หมอชีวกโกมารภจั ครูแพทยท์ ว่ั ไป

เน้ือหา : ความสาคญั ของแพทย์
จรรยาบรรณแพทย์ คุณสมบตั ิของแพทย์

ส่ิงที่ควรและไม่ควรปฏิบตั ิ

คุณค่าด้านวรรณศิลป์

การใช้โวหาร
เลือกใชถ้ อ้ ยคาในการเปรียบเทียบ เพอื่ ให้
เขา้ ใจความหมายและเห็นภาพไดช้ ดั เจนยงิ่ ข้ึน

การใช้ถ้อยคาทเ่ี หมาะสม
เลือกใชค้ าที่ถ่ายทอดความรู้เก่ียวกบั เน้ือหาและบุคคล

ในเรื่องไดอ้ ยา่ งตรงไปตรงมา ทาใหเ้ ขา้ ใจไดง้ ่าย

การใช้สานวนไทย
นาสานวนไทยมาใชป้ ระกอบการอธิบาย
ยง่ิ ทาใหเ้ ขา้ ใจเน้ือความไดช้ ดั เจนมาก

ยง่ิ ข้ึน

คุณค่าด้านสังคม

สะท้อนความเชื่อของสังคมไทย คนไทยมีความเชื่อเรื่องอาถรรพเวท ไสยศาสตร์
และพระพทุ ธศาสนา

สะท้อนคุณค่าเรื่องแพทย์แผนไทย การรักษาแผนไทยท่ีมีมาชา้ นาน โดยการนาสมุนไพรในทอ้ งถ่ิน

มารักษาร่วมกบั แพทยแ์ ผนปัจจุบนั ถือเป็นทางเลือกหน่ึงในการ

สะท้อนข้อคดิ ในการดาเนินชีวติ รแักพษทายจ์ ะตอ้ งเป็นผรู้ อบรู้จริงและมีความ

รับผดิ ชอบ ซ่ึงมีคุณสมบตั ิท่ีคนทว่ั ไปกส็ ามารถ
ความรู้เร่ืองศัพท์ทางการแพทย์แผนโบราณ นาไปปรับใชทไ้ ดาใ้ หผ้ อู้ ่านเกิดความรู้ แลว้ นาไปใช้
ใหเ้ กิดประโยชน์ได้