E-book ปีสอง รด. เข็มทิศแผนที่

สถานศึกษาวิชาทหาร

โรงเรียนวิทยาศาสตร์
จุฬาภรณราชวิทยาลัย เชียงราย

แผนที่และเข็มทิศ

อิเล็กทรอนิกส์บุ๊ค(E-Book)

สำหรับนักศึกษาวิชาทหารชั้นปีที่ 2

หน่วยฝึกนักศึกษาวิชาทหาร มณฑลทหารบก 37

ROTCS Training Center,Princess Chulabhorn Science High School Chiang Rai

โรงเรียนวิทยาศาสตร์จุฬาภรณราชวิทยาลัย เชียงราย อำเภอเมืองเชียงราย จังหวัดเชียงราย
Website : www.pcccr.ac.th โทร. 053-174551- 4
เพจโรงเรียน : https://www.facebook.com/Pcshscrofficial
เพจสถานศึกษาวิชาทหาร : https://www.facebook.com/profile.php?id=100076078881905

คำนำ

รายงานเล่มนี้จัดทำขึ้นเพื่อเป็นส่วนหนึ่งของวิชา
แผนที่และเข็มทิศ เพื่อให้ได้ศึกษาหาความรู้ในเรื่องราว
ของการใช้แผนที่และเข็มทิศได้อย่างถูกต้อง โดยได้ศึกษา
ผ่านแหล่งความรู้ต่างๆ อาทิเช่นหนังสือ และแหล่งความรู้
จากเว็บไซต์ต่างๆ โดยรายงานเล่มนี้ต้องมีเนื้อหาเกี่ยวกับ
แผนที่และเข็มทิศ การใช้งานของ
เข็มทิศ

ผู้จัดทำคาดหวังเป็นอย่างยิ่งว่าการจัดทำเอกสาร
ฉบับนี้จะมีข้อมูลที่เป็นประโยชน์ต่อผู้ที่สนใจศึกษา เรื่อง
เข็มทิศและเป็นอย่างดี

คณะผู้จัดทำ
25/11/2565

N
เข็มทิศ

S

2

ความหมายของเข็มทิศ

หมายถึง เครื่องมือชี้บอกแนวทิศ ที่มีลูกศรเป็นเข็มแม่
เหล็กเป็นตัวชี้เราสามารถใช้เข็มทิศได้ โดยวางเข็มทิศบน
พื้นราบหรือถือเข็มทิศให้อยู่ในแนวระนาบให้ถูกต้องก่อน
มองดูที่หน้าปัดเข็มทิศแล้วค่อย ๆ หมุนปรับให้หัวลูกศร
ตรงกับตัวอักษร N ซึ่งแสดงทิศเหนือ เพราะหัวลูกศรทำ
จากแม่เหล็กจะชี้ไปทางทิศเหนือ (ทิศเหนือแม่เหล็ก)
เสมอเมื่อปรับเข็มตรงกับทิศเหนือแล้ว เราจะอ่านทิศ
ต่างๆได้จากหน้าปัดเข็มทิศ เข็มทิศจึงเป็นเครื่องมือชี้บอก
ทิศทางได้อย่างถูกต้อง ซึ่งลูกเสือ สามารถนำเข็มทิศไปใช้
ในกิจกรรมต่างๆได้เช่น การเดินทางไกล การสำรวจป่า
การผจญภัย การสำรวจและการเยือนสถานที่ เป็นต้น

ที่มา:https://shorturl.asia/UVnuv

3

วิธีการใช้เข็มทิศ

1. วางเข็มทิศบนฝ่ามือหรือบนปกสมุดในแนวระดับโดยให้
เข็มแม่เหล็กแก่วงไปมาอย่างอิสระ

2. หมุนกรอบหน้าปัดของตลับเข็มทิศให้เลข 60 อยู่ตรงกับ
ปลายลูกศรชี้ทิศทาง

3. หมุนฐานเข็มทิศจนกว่าเข็มแม่เหล็กสีแดงภายในตลับเข็ม
ทิศชี้ตรงกับตัวอกัษร N ทิศเหนือบนกรอบหน้าปัด

4. เมื่อลูกศรชี้ทิศทางไปทางทิศใดก็เดินตามไปทางทิศน้ัน ใน
การเดินทางไปตาม ทิศทางที่ลูกศรแดงชี้นั้น ให้สังเกตและมอง
หาจุดเด่นในภูมิประเทศ แล้วจึงเดิน ไปยังสิ่งนั้น

ทิศต่างๆ

ที่มา : 

4

ที่มา:https://www.thaihometown.com/article/
photo/s1012/1_1-1012.jpg

ชนิดของเข็มทิศ 5

ที่มา : 

เข็มทิศแบบตลับ
เข็มทิศตลับธรรมดา หาแนวทิศเหนือได้แต่หามุมอาซิมุท
ไม่ได้เป็นเข็มทิศแม่เหล็กเล็ก

ที่มา:https://sites.google.com/a/phukhieo.ac.th/scout/_/rsrc/14
15514959137/compass/lensatic.gif

เข็มทิศแบบ เล็นซาติก
เข็มทิศแบบ เลนซาติก ฝาตลับมีช่องเล็ง มีเส้นลวดขึงไว้
ตรงกลางช่องฝาเพื่อให้ประกอบการเล็ง ที่หมาย

6

ที่มา:https://sites.google.com/a/phukhieo.ac.th/scout/_/rsrc/14
15515005276/compass/fashion1.gif

เข็มทิศแฟชั่น
เข็มทิศแบบแฟชั่นมีหลากหลายรูปแบบ ผลิตมาเพื่อการ
ค้า ใช้บอกทิศได้

ที่มา:https:/https://sites.google.com/a/phukhieo.ac.th/scout/_/
rsrc/1415515048340/compass/silva1.jpg

เข็มทิศแบบ ซิลวา
เข็มทิศซิลวา (Silva) ชนิด 360 องศา เป็นเข็มทิศสำหรับ
ลูกเสือ ที่ทำในประเทศสวีเดน ทั่วโลกนิยมใช้มาก แม้แต่
สหรัฐอเมริกาก็สร้างเองไม่ได้ เพราะสงวนลิขสิทธิ์ เป็น
เข็มทิศใช้ทำแผนที่ และหาทิศทางเดินได้ด้วย

มุมที่ใช้เข็มทิศ 7

มุมอะซิมุท
คือ มุมในแนวราบหรือแนวระดับที่วัดจากแนวทางทิศเหนือ
ไปตามทางเดินของเข็มนาฬิกา มีค่าไม่เกิน 360 องศา เช่น
ทิศทาง ก ทำมุมอะซิมุท 45 องศา กับแนวทางทิศเหนือ
ทิศทาง ข ทำมุมอะซิมุท 225 องศา กับแนวทางทิศเหนือ

ที่มา:https://sites.google.com/a/phukhieo.ac.th/scout/compass
/2000px-Compass_Card_B+W.svg.png

มุมแบริ่ง 8

คือ มุมที่นแนวราบหรือแนวระดับที่วัดจากแนวทางทิศ

เหนือหรือทิศใต้ไปทางทิศตะวันตก หรือทิศตะวันออกมีค่า

ไม่เกิน 90 องศา ดังตัวอย่างต่อไปนี้

ทิศทาง ก มุมแบริ่ง เท่ากับเหนือ 45 องศาตะวันออก
ทิศทาง ข มุมแบริ่ง เท่ากับใต้ 45 องศาตะวันออก

ที่มา:https://sites.google.com/a/phukhieo.ac.th/scout/_/rsrc/14
15516461837/compass/compass.gif

9

ข้อควรระวังในการใช้เข็มทิศ

1.จับถือด้วยความระมัดระวัง เพราะหน้าปัดและเข็ม
บอบบางอ่อนไหวได้ง่าย

2. อย่าทำเข็มทิศตก เพราะแรงกระทบกระเทือนอาจ
ทำให้เสียหายได้

3. อย่าอ่านเข็มทิศใกล้สิ่งที่เป็นแม่เหล็กหรือ
วงจรไฟฟ้า

4. อย่าใช้เข็มทิศที่เปียกน้ำ เพราะจะทำให้ขึ้นสนิม
5. อย่าวางเข็มทิศไว้ใกล้ความร้อน เพราะจะทำให้เข็ม
ทิศบิดงอได้

การหาทิศโดยใช้เข็มทิศ

ทิศเหนือเป็นเพียงทิศหนึ่งของทิศทั้งหลาย ปกติเรามัก
จะสมมุติทิศเหนือเป็นจุดเริ่มต้นก็เพื่อความสะดวกที่หน้า
ปัดเข็มทิศ นอกจากจะมีเครื่องหมายแสดงทิศแล้ว ยังมี
ตัวเลขเพิ่มจำนวนไปตามเข็มนาฬิกา เริ่ม 0 ที่ทิศเหนือ
แล้วหมุนตามเข็มนาฬิกากลับไปที่ทิศเหนือมีเลข 370 เป็น
ตัวเลขบอกองศา ฉะนั้นทิศตะวันออกจึงเป็น 90 องศา ทิศ
ใต้ 180 องศา ตะวันตก 270 องศา เมื่อเราหาทิศได้ เราก็
จะทราบทิศอื่นๆได้ โดยหันหน้าไปทางทิศเหนือ ข้างหลังคือ
ทิศใต้ ขวามือคือทิศตะวันออก
ซ้ายมือคือตะวันตก

10

การหาทิศโดยไม่ใช้เข็มทิศ

1. สังเกตดวงอาทิตย์
ในเวลากลางวันให้สังเกตดวงอาทิตย์ ขึ้น-ตก ตามฤดูกาล

2. สังเกตดวงจันทร์
ในเวลากลางคืนให้สังเกตดวงจันทร์ ด้านที่สว่างจะหันไปทาง
ทิศตะวันตก ด้านเว้าแหว่งจะหันไปทางทิศตะวันตก

3. สังเกตลม
ใช้หญ้าแห้งหรือฝุ่นโยนไปในอากาศ จะทราบว่าลมพัดมาจาก
ทิศทางใด

4. สังเกตเถาวัลย์
เถาวัลย์ที่พันต้นไม้จะชูยอดไปทางทิศตะวันออกเสมอ เราก็
จะหาทิศอื่นได้

5. สังเกตต้นไม้
เมื่อดวงอาทิตย์ลับขอบฟ้าไปแล้ว ให้เอาแก้มแนบต้นไม้ดู
ด้านที่อุ่น ๆ จะเป็นทิศตะวันตก

6. สังเกตดาว
ดาวเคราะห์เป็นดาวพเนจรขึ้นไม่ประจำที่จึงไม่นิยมสังเกต
ดาวในการหาทิศ

ที่มา:https://encrypted-tbn0.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcQNdnjJlm7-
D_Ig9VPk3wbxls_bc94_gR0X7EZIWp-gQ95H_EQZ8PLrtO6auZyg2PE1BGs&usqp=CAU

แผนที่

แผนที่คือ 12

แผนที่ คือสิ่งที่แสดงรายละเอียดของภูมิประเทศ
บนผิวโลก ซึ่งมีอยู่ตามธรรมชาติและสิ่งที่มนุษย์
สร้างขึ้น โดยจำลองลงไว้บนวัตถุที่มีพื้นระนาบตาม
มาตราส่วน รายละเอียดต่างๆ จะแสดงด้วยเส้นและ
สัญลักษณ์ต่างๆ

ที่มา:https://sites.google.com/site/cartography143276345876/_/rsrc/1479998738512/home/lbkmn/public
4eb0f2596eae11089184.jpg

ที่มา:https://https://sites.google.com/site/renukorn0903532716/_/rsrc/1479908510036/1-1-
phaenthi/1.1%20%E0%B9%81%E0%B8%9C%E0%B8%99%E0%B8%97%E0%B8%B5%E0%B9%88.png?

height=282&width=400

ชนิดของแผนที่ทั่วไป 13

1. แผนที่แบนราบ คือแผนที่ที่แสดงบนผิวโลกในทางราบ
ไม่แสดงความสูงต่ำใช้แสดงตำแหน่งระยะทางและเส้นทาง

2. แผนที่ภูมิประเทศ คือแผนที่ที่แสดงบนพื้นผิวโลก
แสดงความสูงต่ำ ให้ประโยชน์มากกว่าแบนราบ

3. แผนที่ภาพถ่าย คือแผนที่ที่ได้จากภาพถ่ายทางอากาศ
สามารถเห็นลักษณะต่างๆ ทั้งที่เป็นธรรมชาติ และสิ่งที่มนุษย์
สร้างขึ้น ซึ่งไม่ปรากฎในแผนที่ แบบนี้ถูกต้องกว่าแบบอื่น

ภาพที่ 1 แผนที่แบนราบ
ที่มา:https://geology.com/world/cia-world-map.gif

ภาพที่ 2 แผนที่ภูมิประเทศ
ที่มา:https://https://quizizz.com/media/resource/gs/quizizz-media/quizzes/e260527a-5542-4487-859b-

adc398eaf9c7

14

ภาพที่ 3 แผนที่ภาพถ่ายทางอากาศ
ที่มา:https://https://quizizz.com/media/resource/gs/quizizz-media/quizzes/e260527a-5542-4487-859b-

adc398eaf9c7

องค์ประกอบของแผนที่

1 ระวางแผนที่ คือกรอบ หรือขอบกำหนดขอบเขตแผนที่
2 ชื่อแผนที่ (map name) ชื่อแผนที่เป็นส่วนสำคัญอย่างหนึ่งที่จะบอกว่า
แผนที่นั้นเป็นแผนที่แสดงข้อมูลอะไร
3 ชื่อภูมิศาสตร์ (geographic name) คือตัวอักษรที่ใช้บอกชื่อเฉพาะที่มี
ความสำคัญ มีทั้งภาษาท้องถิ่นและภาษาอังกฤษ
4 ทิศ (direction) แผนที่ทุกระวางต้องกำหนดทิศทางไว้ โดยทั่วไปแผนที่จะ
แสดงส่วนบนของแผนที่เป็นทิศเหนือเสมอ
ทิศเหนือจริง (true north) เป็นแนวทิศที่มุ่งตรงไปยังขั้วโลกเหนือ ใช้
สัญลักษณ์รูปดาว
ทิศเหนือแม่เหล็ก (magnetic north) ได้แก่ แนวที่ปลายเข็มของเข็มทิศชี้ไปใน
แนวทิศทางขั้วเหนือของแม่เหล็กโลก ใช้สัญลักษณ์รูปปลายลูกศรครึ่งซีก
ทิศเหนือกริด (grid north) ได้แก่ แนวทิศเหนือ ตามเส้นฉากทางดิ่ง ใช้
สัญลักษณ์เป็นขีดตรง มีอักษร GN อยู่ข้างบน
1) การบอกทิศทางแบบแบริง (bearing) เป็นการวัดมุมจากทิศเหนือหรือใต้ไป
ทางตะวันออกหรือตะวันตก ขนาดของมุมแบริงจะมีค่าไม่เกิน 90 องศา การ
อ่านค่ามุมแบบแบริงจะเริ่มต้นด้วยทิศหลัก เช่น ทิศเหนือ 75 องศาตะวันตก
(N 75° W)
2) การบอกทิศทางแบบแอซิมัท (azimuth) เป็นมุมที่วัดจากทิศเหนือไปตาม
เข็มนาฬิกายังทิศเป้าหมาย มีค่าไม่เกิน 360 องศา

15

5 มาตราส่วน (map scale) คือสิ่งที่แสดงให้ทราบถึงความสัมพันธ์ระหว่าง
ระยะทางในแผนที่กับระยะทางจริงบนพื้นผิวโลก มีอยู่ 3 ชนิด
1)มาตราส่วนคำพูด (verbal scale) คือมาตราส่วนที่บอกโดยตรงว่าระยะ
ทางในแผนที่ 1 หน่วย แทนระยะทางจริงบนพื้นผิวโลก เช่น 1 เซนติเมตร
เท่ากับ 20 กิโลเมตร
2)มาตราส่วนเส้น (graphic scale) หรือมาตราส่วนรูปแท่ง (bar scale)คือ
มาตราส่วนที่แสดงด้วยเส้นตรง หรือรูปแท่งที่มีตัวเลขกำกับไว้
3)มาตราส่วนแบบเศษส่วน (representative scale) คือมาตราส่วนที่แสดงด้วย
ตัวเลขอัตราส่วน การคำนวณหาระยะทางจริงบนพื้นผิวโลกจากแผนที่ หาได้
จากสูตร
6 สัญลักษณ์ (symbol) สัญลักษณ์ในแผนที่เป็นสิ่งที่กำหนดขึ้นเพื่อใช้แทนสิ่ง
ต่างๆที่ปรากฏในพื้นที่จริง แบ่งได้ 3 ประเภท

สัญลักษณ์ที่เป็นจุด (point symbol)
สัญลักษณ์ที่เป็นเส้น (line symbol)
สัญลักษณ์ที่เป็นพื้นที่ (area symbol)
7 สี (color) สีที่ใช้เป็นมาตรฐานในแผนที่มี 5 สีคือ
สีดำ แทนสิ่งต่างๆที่มนุษย์สร้างขึ้น เช่น วัด โรงเรียน หมู่บ้าน
สีแดง แทนถนนและรายละเอียดพิเศษอื่นๆ
สีน้ำเงิน แทนบริเวณที่เป็นน้ำ
สีน้ำตาล แทนความสูง เช่น เส้นชั้นความสูง ภูเขา
สีเขียว แทนพื้นที่ป่าไม้ พื้นที่การเกษตร พื้นที่ราบ

รูปที่ 4 มาตราส่วนเส้น (graphic scale)

ที่มา:https://krupuysocial.files.wordpress.com/2010/07/image-axd.jpg

รูปที่ 5 มาตราส่วนเศษส่วน)

ที่มา:https://sites.google.com/a/phukhieo.ac.th/scout/_/rsrc/1415519220551/kar-xan-phaenthi/lift-up1.jpg