ลำเลียงสารเข้าออกเซลล์

การลาเลยี งสารเข้าและ
ออกจากเซลล์

Secondary ducation Y. 1
T.natphatkorn phomkumpet

with Teacher wi

การลาเลยี งสารผ่านเซลล์

การรักษาดลุ ยภาพของเซลล์เป็นหน้าทส่ี าคญั ของเยอ่ื หมุ้ เซลล์ โดยเย่อื หมุ้ เซลลจ์ ะควบคุมการผ่านเขา้ -ออกของ
สารระหว่างส่งิ แวดลอ้ มภายนอกกบั ภายในเซลล์ ซ่งึ การลาเลียงสารเข้า-ออกเซลล์มี 2 รปู แบบดว้ ยกนั ดงั น้ี

1. การลาเลยี งสารผา่ นเยอื่ หุ้มเซลล์
2. การลาเลียงสารโดยสรา้ งเวสิเคิล

การลาเลยี งสารผา่ นเซลล์

แบง่ ออกเป็น 2 ประเภทใหญ่ คือ

1. การลาเลียงแบบไม่ใชพ้ ลงั งาน
2. การลาเลียงแบบใช้พลังงาน หรือแอกทีฟทรานสปอร์ต (Active Transport)

การแพรแ่ บบธรรมดา การลาเลียงแบบไมใ่ ช้พลงั งาน การแพรแ่ บบฟาซลิ ิเทต
(Simple Diffusion) (Facilitated Diffusion)
ออสโมซสิ
(Osmosis)

1.การแพรแ่ บบธรรมดา คอื การเคลอ่ื นทีข่ องโมเลกุลหรอื ไอออนของสารใดๆ จากบรเิ วณ
(SimpleDiffusion) ท่มี ีความเขม้ ขน้ มากไปยงั บรเิ วณท่ีมีความเขม้ ข้นนอ้ ย

จนกวา่ ทุกบรเิ วณจะมคี วามเข้มข้นของสารนน้ั เทา่ กัน
เรียกสภาวะนว้ี ่า
สมดลุ ของการแพร่ (Dynamic Equilibrium)

2. ออสโมซสิ เปน็ การเคลอื่ นทข่ี องนา้ (ซึ่งทาหน้าทเ่ี ปน็ ตัวทาละลาย) ผา่ นเยอ่ื เลอื กผ่าน
(Osmosis) (Semipermeable Membrane) จากบรเิ วณท่ีมีความเขม้ ขน้ ของสารละลาย
ต่าไปยงั บรเิ วณทีม่ คี วามเขม้ ขน้ ของสารละลายสูง

การออสโมซสิ ของนา้ ทาให้ปริมาตรของเซลล์เปลย่ี นแปลงได้
เชน่ การเกบ็ รักษาพืชผกั ไมใ่ หเ้ หยี่ วโดยการแชน่ า้ หรือการให้นา้ เกลอื แก่
ผ้ปู ว่ ยผา่ นทางหลอดเลอื ด โดยน้าเกลอื มคี วามเข้มขน้ เทียบเทา่ กับความ
เข้มขน้ ของสารภายในเซลล์

1. Isotonic Solution สารละลายแบง่ ออกเป็น 3
2. Hypertonic Solution ประเภท ตามแรงดนั ออสโมซสิ
3. Hypotonic Solution

3. การแพร่แบบฟาซิลิเทต เปน็ การเคล่ือนทขี่ องสารใดๆ จากบรเิ วณท่มี ีความ
(Facilitated Diffusion) เขม้ ข้นสงู ไปยังบริเวณท่ีมคี วามเข้มขน้ ของสารตา่
โดยมีโปรตีนเป็นตวั พา (Protein Carrier) สารนน้ั
เขา้ สูเ่ ซลล์
โดยไมต่ ้องใช้พลังงาน (ATP) จากเซลล์ การแพร่
แบบนี้จะเกิดขึน้ ได้เรว็ กวา่ การแพรแ่ บบธรรมดา

สารทเ่ี ซลล์ตอ้ งลาเลยี งเข้าหรอื ออกจากเซลล์
กลูโคส แตไ่ มส่ ามารถลาเลยี งผ่านชั้นลพิ ดิ ได้

คลอไรดไ์ อออน

เซลลจ์ ะลาเลียงสารดงั กล่าวเขา้ หรือออกจากเซลล์โดยผ่านโปรตีนลาเลยี งใน
เยือ่ ห้มุ เซลลท์ แี่ ทรกอย่ใู นช้ันลพิ ิด ซงึ่ จัดเปน็ การแพรแ่ บบฟาซลิ เิ ทต

การลาเลียงแบบใชพ้ ลังงานหรือแอกทีฟทรานสปอร์ต
(Active Transport) ATP

เปน็ การเคลอ่ื นทีข่ องโมเลกุลของสารใดๆ จากบริเวณทม่ี ีความเขม้ ข้นต่าไปยงั บรเิ วณทม่ี ีความเขม้ ขน้ สูง โดยอาศยั
โปรตีนเป็นตัวพา (Protein Carrier) และตอ้ งใชพ้ ลงั งาน (ATP) จากเซลล์ เช่น การดดู ซมึ สารอาหารที่ลาไส้เล็ก
การลาเลียงโซเดยี ม-โพแทสเซียม (Na-K)เขา้ และออกจากเซลล์ประสาท (Sodium-Potassium Pump) การดดู แร่
ธาตเุ ขา้ สูร่ ากพืช การหลงั่ ไฮโดรเจนไอออนจากเซลลบ์ ุผวิ ของกระเพาะอาหารเขา้ สู่กระเพาะอาหาร เปน็ ต้น

การเปรียบเทยี บการลาเลยี งสารแบบผา่ นเย่อื หุ้มเซลล์ 3 วธิ ี

เปรยี บเทยี บแอกทีฟทรานสปอรต์ กบั การแพรแ่ บบธรรมดา
และการแพร่แบบฟาซลิ ิเทต

การลาเลียงสารโดยสร้างเวสิเคลิ

แบง่ ออกเปน็ 2 ประเภท

1. การนาสารเขา้ สู่ภายในเซลล์ (Endocytosis)
2. การเคลือ่ นทแี่ บบเอกโซไซโทซสิ (Exocytosis)

-ฟาโกไซโตซิส Endocytosis การนาสารเขา้ สูเ่ ซลลโ์ ดย
(Phagocytosis หรือ อาศัยตวั รับ
พโิ นไซโทซสิ
Cell Eating) (Pinocytosis หรือ (Receptor-Mediated
Cell Drinking) Endocytosis)

Endocytosis

- ฟาโกไซโตซสิ

(Phagocytosis หรือ Cell Eating)

เปน็ การนาสารโมเลกุลใหญท่ ่เี ปน็ ของแข็งหรอื สารทไี่ ม่
ละลายนา้ เขา้ สเู่ ซลล์โดยการยื่นเท้าเทียม
(Pseudopodium) ออกไปโอบล้อมสารเหลา่ น้ันไว้จน
กลายเปน็ ถงุ เล็กๆ หรอื เวสเิ คิลในไซโทพลาซึม เรียกวา่
“Phagosome”

Endocytosis

- พโิ นไซโทซิส

(Pinocytosis หรอื
Cell Drinking)

เป็นการนาสารโมเลกลุ ใหญ่ท่มี ีสภาพเป็น
ของเหลวเขา้ ส่เู ซลล์ โดยการทาให้เยื่อหุ้มเซลล์เวา้ เข้าไป
ในไซโทพลาซมึ ทลี ะน้อยๆ จนกระทัง่ กลายเปน็ ถงุ เล็กๆ
หลุดเข้าไปอยใู่ นไซโทพลาซึมกลายเป็นเวสเิ คิล
เรยี กว่า “Pinosome”

Endocytosis

3. การนาสารเขา้ สู่
เซลล์โดยอาศัยตวั รับ

(Receptor-Mediated
Endocytosis)

เป็นการลาเลยี งสารทม่ี โี มเลกลุ ขนาดใหญ่เขา้ สู่
เซลลโ์ ดยการใชโ้ ปรตนี ตวั รับ (Receptor) บนเยอ่ื หุ้ม
เซลลจ์ ับกับสารท่มี ีความจาเพาะ จากน้ันเยื่อหุ้มเซลลจ์ งึ
คอดเว้าหลุดเขา้ ไปเป็นเวสเิ คลิ ในไซโทพลาซมึ

Exocytosis เป็นการเคลื่อนที่ของสารทม่ี ี
ขนาดโมเลกุลใหญอ่ อกจากเซลล์
โดยสารเหล่านน้ั จะบรรจอุ ยใู่ นเวสิ
เคลิ (Vesicle) จากนนั้ เวสิเคิลจะ
คอ่ ยๆ เคลื่อนเข้ามาเช่ือมรวมกับ
เยือ่ หุ้มเซลลท์ าให้สารทบี่ รรจอุ ยู่ใน
เวสิเคิลถูกปลอ่ ยออกสนู่ อกเซลล์

ความสาคัญของการลาเลียงสารเขา้ และออกจากเซลล์

1. ทาให้เซลลส์ ามารถรักษาคณุ สมบตั ติ า่ ง ๆ ภายในเซลล์ใหค้ ่อนขา้ งคงท่เี สมอ ชว่ ยให้เซลล์
ดารงสภาวะอยเู่ ปน็ ปกติ

2. เป็นวิธกี ารท่ีเซลลไ์ ดอ้ าหาร ก๊าซ และสารอ่นื ๆ ที่จาเปน็ ต่อการดารงชีวิตของเซลล์และเซลล์
สามารถอาศัยกระบวนการเหลา่ นีไ้ ด้ กาจัดสารทีไ่ ม่ตอ้ งการออกสูภ่ ายนอก

3. ทาให้รา่ งกายหรอื ตัวส่งิ มชี วี ติ ดารงชพี อยไู่ ดต้ ามปกติ เนอ่ื งจากผลลัพธส์ ทุ ธิจากการ
ทางานของเซลล์แต่ละเซลล์ เชน่ เม็ดเลอื ดขาวกาจัดเชอื้ โรคทเี่ ขา้ สู่รา่ งกายโดยวธิ ีฟาโกไซโตซสิ เซลล์
ของตอ่ มต่าง ๆ หลัง่ เอน็ ไซมห์ รอื ฮอรโ์ มนที่ควบคุมกระบวนการตา่ ง ๆ ของร่างกาย