สื่อการสอนประวัติศาสตร์ ม3

ประวตั ศิ าสตร์
ช้ันมัธยมศกึ ษาปีท่ี ๓

กลุม่ สาระการเรยี นรสู้ ังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม

หน่วยการเรยี นร้ทู ี่ ๑

๙_เสรมิ สาระ

ครูผู้สอน : นางซาวารีย๊ะ อาแด

๑หนว่ ยการเรียนรู้ท่ี

พฒั นาการทางประวตั ิศาสตรไ์ ทย

สมัยรตั นโกสินทรต์ อนต้น

ตัวชี้วัด / จุดประสงค์การเรยี นรู้

๑. วิเคราะหพ์ ัฒนาการของไทยสมัยรัตนโกสนิ ทรใ์ นดา้ นต่าง ๆ ได้ (ส ๔.๓ ม๓/๑)
๒. วิเคราะหป์ ัจจัยทสี่ ่งผลต่อความมนั่ คงและความเจรญิ รงุ่ เรอื งของไทยในสมยั รัตนโกสินทรไ์ ด้
(ส ๔.๓ ม๓/๒)

ผงั สาระการเรียนรู้

ผงั สาระการเรียนรู้

การสถาปนาอาณาจกั รและประดษิ ฐานพระราชวงศ์จกั รี

การสถาปนากรุ งเทพมหานครเป็ นราชธานี

การสถาปนาราชธานี

เหตุผลของการตง้ั กรุงรัตนโกสนิ ทรเ์ ปน็ ราชธานี

ท่ีต้ังกรุงธนบรุ ีไม่เหมาะสม
เพราะอยใู่ นท้องคงุ้ น้าเซาะตลิ่งพังอยเู่ สมอ

บรเิ วณพระราชวังเดมิ
ของสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชคับแคบ
ไมส่ ะดวกต่อการขยายพระราชวังใหก้ ว้างออกไป

ฝง่ั กรงุ เทพฯ มีชัยภูมิเหมาะ เพราะมแี มน่ า้ เจ้าพระยา
เป็นคเู มืองท้งั ด้านตะวันตก

และดา้ นใต้ ประกอบกับพ้ืนทนี่ อกคูเมอื งเดิมเป็น
พื้นท่ลี มุ่ ทเี่ กิดจากการต้นื เขนิ ของทะเล ขา้ ศกึ จะยก

ทพั มาดา้ นน้ี ไดย้ าก

เปน็ ศนู ยก์ ลางของ มีลมมรสมุ พดั ผ่าน
อาณาจกั รมี ท้าใหม้ ฝี นตกชุก
เส้นทางออกสู่
ทะเล

ปัจจยั ที่ส่งผลตอ่ ความ มแี ม่นา้ หลายสาย
มัน่ คงและความ ไหลผ่านออกสู่
เจริญรุ่งเรอื ง ทะเลบริเวณอา่ ว

ไทย

พระปรชี าสามารถ เปน็ ศูนยร์ วมของ
ของ การขยายตัว
ทางด้าน
พระมหากษัตรยิ ์ วัฒนธรรม
ในราชวงศจ์ ักรี

พฒั นาการทางประวัตศิ าสตร์

การบรหิ ารราชการแผ่นดินในส่วนกลาง

พระมหากษัตริย์

กรมมหาดไทย กรมกลาโหม
กรมเมอื ง กรมวัง
กรมทา่ กรมนา

การบริหารราชการแผ่นดินในส่วนหัวเมอื ง

หัวเมืองชั้นนอก

หวั เมอื งช้นั ใน หวั เมอื งประเทศราช

พฒั นาการทางประวัตศิ าสตร์

การบรหิ ารราชการแผน่ ดินในสว่ นทอ้ งที่

ประกอบดว้ ย หมูบ่ า้ นหรอื บา้ น แต่ละหมู่บ้านจะมีผู้ใหญบ่ า้ นซง่ึ เจา้ เมอื งแตง่ ตงั้ เปน็ หัวหนา้ หลายหมู่บ้าน
รวมเป็นต้าบล แตล่ ะตา้ บลจะมกี า้ นนั ซ่งึ เจา้ เมอื งแต่งต้ังเปน็ หัวหนา้ หลายต้าบลรวมเป็นแขวง มีเจ้าแขวงเป็น
หวั หนา้ หลายแขวงรวมเป็นเมือง มเี จ้าเมอื งเปน็ ผู้มีอา้ นาจสูงสดุ ของเมืองน้นั ๆ

ภาพวาดจาาลองเหตกุ ารณร์ ชั กาลท่ี ๑ โปรด
เกล้าฯ ใหต้ รวจชาาระกฎหมายขึ้นใหม่
เรยี กวา่ กฎหมายตราสามดวง

นอกจากน้ี ในการปกครองบ้านเมืองยังมีการใช้กฎหมาย ท่ีเรียกว่า กฎหมายตราสามดวง เป็นหลักเพ่ือ
ความสงบเรยี บรอ้ ยด้วย

พัฒนาการด้านเศรษฐกจิ

การค้าภายในประเทศ

ลักษณะเศรษฐกิจเป็นแบบยังชีพโดยผลิตเพ่ือบริโภคในครัวเรือน หากเหลือจึงน้าไปเสียภาษี
อากรให้แก่ทางราชการและนา้ ไปแลกเปลี่ยนซ้อื ขายกัน

การค้ากับต่างประเทศ

อย่ภู ายใตก้ ารควบคมุ ของพระคลงั สนิ ค้าทผ่ี ูกขาดการค้ากบั ตา่ งประเทศ จนกระท่ังสมัยรัชกาลท่ี
๓ ไทยท้าสนธิสัญญาทางพระราชไมตรีและการพาณิชย์กับอังกฤษ (ท่ีเรียกว่า สนธิสัญญาเบอร์นีย์) และกับ
สหรัฐอเมริกา ท้าให้สินค้าออกของไทย เช่น ข้าว น้าตาล พริกไทย เป็นที่ต้องการของพ่อค้าต่างชาติจ้านวน
มาก

พัฒนาการดา้ นสงั คม
โครงสร้างสังคมไทยสมยั รัตนโกสินทรต์ อนต้น

พระมหากษัตรยิ ์ พระบรมวงศานวุ งศ์ ขุนนาง

ทรงเป็นพระประมุขของราชอาณาจักร เป็นเครือญาติของพระมหากษัตริย์ บุคคลที่รับราชการแผ่นดิน มีท้ัง
ทรงได้รับการยกย่องให้เป็นสมมติเทพ มีศกั ดินาแตกตา่ งกันไปตามฐานะ ศักดนิ า ยศ ราชทนิ นาม และต้าแหนง่
และทรงเปน็ ธรรมราชา

ไพร่ ทาส พระภกิ ษุสงฆ์

ราษฎรที่ต้องถูกเกณฑ์แรงงานให้กับ บุคคลที่ไม่มีกรรมสิทธ์ิในแรงงานและ เป็นบุคคลที่สืบทอดพระพุทธศาสนา
ทางราชการทั้งในยามปกติและยาม ชีวิตของตนเอง ต้องตกเป็นทาสของ ซึ่งได้รับการยกย่องและศรัทธาจาก
สงคราม และต้องสงั กดั มลู นาย นายจนกว่าจะไดไ้ ถต่ วั บุคคลทกุ ชนช้นั

พัฒนาการดา้ นความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ
ลักษณะความสมั พันธก์ บั รัฐเพื่อนบ้าน

รฐั เพื่อนบ้าน หมายถงึ รัฐทีต่ ้ังอย่ตู ิดกับดินแดนราชอาณาจักรไทย ประกอบด้วย ล้านนา พม่า
มอญ ลา้ นช้าง เขมร ญวน และมลายู

กรณีความสัมพันธ์กับพม่าเป็นการเผชิญหน้าทางการทหาร โดยสงครามครั้งส้าคัญที่สุด คือ
สงครามเกา้ ทพั ใน พ.ศ. ๒๓๒๘

สมัยรัชกาลท่ี ๒ และสมัยรัชกาลที่ ๓การท้าสงครามต่อกัน ค่อยๆ ลดลงตามล้าดับ ทั้งนี้
เพราะพม่าต้องหันไปเผชิญหน้ากับการคุกคามของลัทธิจักรวรรดินิยมตะวันตก คือ อังกฤษ พม่าจึงไม่ได้
คุกคามไทยอีก

ภาพวาดจาาลองเหตกุ ารณร์ ัชกาลท่ี ๓ โปรดเกล้าฯ ให้เจ้าพระยาบดินทรเดชา
ยกทพั ไปปราบญวนท่ีขยายอาานาจในดนิ แดนเขมร

ลกั ษณะความสัมพันธ์กบั จนี

มีความสัมพันธ์ทางด้านเศรษฐกิจ เพ่ือผลประโยชน์ทางการค้า การค้าขายกับจีนจะมีลักษณะ
พิเศษ ทเ่ี รียกว่า การคา้ แบบรัฐบรรณาการ โดยถา้ รัฐใดแต่งตัง้ ทูตพร้อมกับน้าเคร่ืองราชบรรณาการไปถวาย
จักรพรรดิจีน ราชสา้ นักจนี ถือว่าเขา้ มาออ่ นน้อมและใหก้ ารรับรองกษัตรยิ ์ของรฐั นน้ั ๆ และอนุญาตให้ซือ้ ขาย
กับจีน

ภาพวาดเมอื งกวางตงุ้ ประตูส่เู มอื งจีนทเี่ รอื
ของราชทูตไทยตอ้ งมาขน้ึ ฝัง่ ที่น่ีก่อนเดินทาง ตอ่ ไปยงั ปักกง่ิ (ภาพวาดประมาณตน้ รัตนโกสินทร์ ในหนังสือ The Opium War)

ลกั ษณะความสัมพนั ธก์ บั ประเทศตะวนั ตก

ในสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น ไทยมีการติดต่อทางการทูตกับประเทศตะวันตก ได้แก่ โปรตุเกส
องั กฤษ และสหรัฐอเมรกิ า ลักษณะความสมั พันธจ์ ะเป็นเรอื่ งผลประโยชนท์ างดา้ นเศรษฐกิจเปน็ ส้าคญั

โดยความสัมพันธ์ทางด้านเศรษฐกิจน้ัน ไทยยินดีให้โปรตุเกส อังกฤษ และสหรัฐอเมริกาส่ง
พอ่ คา้ เข้ามาค้าขายกับไทยได้

แต่ขณะเดียวกันก็เพื่อรักษาความมั่นคงและปลอดภัยให้พ้นจากการครอบครองของชาติ
ตะวันตกดว้ ย

เหตุการณส์ าคญั ที่มผี ลตอ่ พัฒนาการทางประวตั ศิ าสตร์

ลกั ษณะความสัมพนั ธ์กบั ประเทศตะวนั ตก

การอพยพเข้ามาของชาวจีนในสมัยรัตนโกสนิ ทร์

สาเหตุของการอพยพออก ปัจจยั ที่ทาใหช้ าวจีน ปัจจัยทีท่ าให้ชาวจนี
นอกประเทศของชาวจนี อพยพเข้ามาในไทย อพยพเข้ามาในไทย

การเมอื งภายในของจนี ความอุดมสมบูรณแ์ ละความสงบ ด้านการเพิ่มกาลังคน ซ่ึงช่วยเพิ่มแรงงานให้กับเมืองไทยใน
สขุ ของแผน่ ดนิ ไทย เวลาทฟ่ี ื้นฟูบา้ นเมืองไดเ้ ปน็ อย่างดี
ภัยธรรมชาติ
การมีชมุ ชนชาวจนี ขนาดใหญ่ใน ด้านการปกครอง บางคนได้มีบทบาททางการปกครองโดย
การเพิ่มจ้านวนประชากร ไทย เป็นขุนนางไทย เช่น ชาวจีนช่ือเหยียง เป็นพระยาสงขลา และ
เปน็ ต้นตระกลู ณ สงขลา

ด้านเศรษฐกิจ ชาวจีนอพยพประกอบอาชีพต่างๆ เช่น
การคา้ ทา้ สวนผัก เลี้ยงสัตว์ รวมถึงเจ้าภาษี นายอากร ซึ่งมี
ความสา้ คัญทางเศรษฐกิจของไทย

ด้านสังคม ชาวจีนอพยพบางส่วนท้าการละเมิดกฎหมาย มี
การรวมตัวกันเปน็ อ้งั ยห่ี รือสมาคมลบั ลักลอบซ้อื ขายฝนิ่ ส่งผล
ให้ชาวไทยสูบด้วย ทางราชการต้องออกประกาศห้ามการซื้อ
ขายและสบู ฝ่ิน

การจัดระเบียบสังคมชาวจนี ในสมัยรัตนโกสินทร์

๑ ๒
ให้ชาวจีนจ่ายเงินผูกป้ี ในเมอื งทม่ี ีชาวจีนอพยพอยู่มาก
แทนการเกณฑแ์ รงงาน ใหม้ ีกรมการเมืองหรอื เจา้ หนา้ ที่
ของเมอื งเปน็ ชาวจนี ด้วย
ทา้ ใหม้ รี ายไดแ้ ละควบคุมชาวจีน
๔ ในสมัยตอ่ มา คือ รัชกาลท่ี ๕
๓ ทรงให้ชาวจนี ตั้งเปน็ สโมสรการค้า
กวดขนั ให้หัวหนา้ หรอื เถา้ เก๋ ซึ่งเป็น
เป็นสมาคมในลักษณะอนื่ ได้ ซ่ึงตอ่ มาได้
นายทนุ ชาวจีนทรี่ บั ชาวจนี อพยพ เข้ามา เปน็ สมาคมผ้บู า้ เพญ็ ประโยชน์
ให้ควบคุมดแู ลชาวจีนให้ดี เช่น สมาคมมลู นธิ ิรว่ มกตญั ญู

บทบาทของพระมหากษตั รยิ ์ในราชวงศจ์ กั รตี อ่ ความมัน่ คงและความเจริญรงุ่ เรอื งของชาติไทย
พระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธยอดฟ้าจฬุ าโลกมหาราช

พระราชกรณยี กิจทสี่ าคัญ

ดา้ นการเมืองการปกครอง ด้านความม่นั คง

❖ ทรงสถาปนากรุงเทพฯ เปน็ ราชธานี ❖ ทรงป้องกันราชอาณาจักรให้ปลอดภัย
❖ ทรงสถาปนาราชวงศ์จักรี โดยเฉพาะอยา่ งยง่ิ ในสงครามเกา้ ทัพ
❖ โปรดเกลา้ ฯ ใหม้ กี ารช้าระกฎหมาย

เรยี กว่า กฎหมายตราสามดวง

ดา้ นศิลปวัฒนธรรม

❖ โปรดเกล้าฯ ใหส้ ังคายนาพระไตรปิฎกทรงสนพระทัยวรรณคดี จึงมีวรรณคดีท่ีส้าคัญหลายเร่ือง เช่น
รามเกียรต์ิ รวมถงึ การแปลวรรณกรรมของต่างชาติ เช่น สามก๊ก และราชาธิราช

พระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธเลิศหล้านภาลัย

พระราชกรณยี กิจที่สาคัญ

ดา้ นความมัน่ คง ด้านศลิ ปวฒั นธรรม

❖ โปรดเกล้าฯ ให้ครัวมอญไปต้ังภูมิล้าเนา ❖ ท ร ง มี พ ร ะ ป รี ช า ส า ม า ร ถ ใ น ด้ า น
ที่แขวงเมืองปทุมธานี เมืองนนทบุรีและ สถาปัตยกรรม ประติมากรรม ดนตรี
เมอื งนครเข่ือนขันธ์ นาฏศลิ ป์ และวรรณกรรมประเภทตา่ งๆ

❖ โปรดเกล้าฯ ให้ไพร่มารับราชการ ๑ เดือน ❖ โปรดเกล้าฯ ให้สร้างพระปรางค์วัด อรุณ
และอยู่กับครอบครัว ๓ เดือน ทรงให้มี ราชวราราม (วัดแจ้ง)
การตรากฎหมายหา้ มสบู และซ้อื ขายฝน่ิ

ภาพวาดจาลองทรงใหส้ รา้ งเมืองนครเขอ่ื นขันธ์ ภาพวาดจาลองทรงซอสามสาย
(พระประแดง)

พระบาทสมเดจ็ พระน่งั เกล้าเจา้ อยหู่ ัว

พระราชกรณียกิจทสี่ าคัญ

ด้านความม่ันคง ด้านศลิ ปวัฒนธรรม

❖ ทรงป้องกันอาณาจักรด้วยการสกัด ❖ ทรงมีรับสั่งโปรดเกล้าฯ ให้สร้างเรือส้าเภาที่
ก อ ง ทั พ ข อ ง เ จ้ า อ นุ ว ง ศ์ ท ร ง ป ร ะ ส บ วัดยานนาวา
ความส้าเร็จในการยุติการสู้รบระหว่าง
ไทยกบั ญวน ❖ โปรดเกล้าฯ ให้จารึกวรรณคดีส้าคัญ และ
วิชาการแพทย์ลงแผ่นศิลา แล้วติดไว้ตาม
ศาลารายรอบบริเวณวัดพระเชตุพนวิมลมัง
คลาราม

ด้านการคา้ กับต่างประเทศ
❖ ทรงสนบั สนนุ การคา้ ทั้งกบั เอเชยี และยุโรปมีการลงนามในสนธสิ ัญญาเบอร์นยี ์