อิเหนา ตอน ศึกกะหมังกุหนิง

ตอน ศึกอกิเหะนหามังกหุ นงิ

อเิ หนา ตอน ศึกกะหมงั กหุ นงิ

อิเิ หนาเป็น็ นิทิ านที่ไ�่ ด้ร้ ับั ความนิยิ มจากชาวชวามาจาก“นิทิ านปันั หยี”ี ท้าวกุเรปัน
แต่่งเพื่�่อยกย่่องกษัตั ริิย์์ไอรลังั คะ ชื่อ่� เดิิมคืือ “ปันั จีี อิินูู กะรััตปาตีี” เป็นกษัตริย์พระองค์หน่ึงในวงศ์เทวา และเป็นบิดาของอิเหนา
อิิเหนาจากชวามาไทย สมััยปลายกรุุงศรีีอยุุธยา นางกำ�ำ นััล ในครั้นท่ีท้าวกะหมังกุหนิงยกทัพมาตีเมืองดาหา ท้าวกุเรปันได้
ชาวปััตตานีีเล่่าให้้พระราชิิดาสองพระองค์์ในสมเด็็จพระเจ้้า สง่ สารไปหาอเิ หนาให้ไปช่วยท�ำ ศกึ
อยู่�่ หัวั บรมโกศฟััง ทา้ วดาหา
เป็นอนุชาของท้าวกุเรปันและเป็นบิดาของบุษบา เมื่ออิเหนา
เจา้ ฟา้ กุณฑล (พส) เจ้าฟ้ามงกุฎ (นส) ไมย่ อมเข้าพธิ ีอภเิ ษกกบั บุษบา ทา้ วดาหาโกรธมาก เมื่อจรกา
มาขอบษุ บาจงึ ยกใหท้ ันที

ดาหลงั อเิ หนา ทา้ วกะหมังกุหนิง
(อิเหนาใหญ่) (อเิ หนาเลก็ ) เป็นพ่อของวิหยาสะกำ� เป็นตัวละครท่ีแสดงให้เห็นถึงบทบาท
ของพอ่ ที่รักลูกแบบตามใจ
พระบาทสมเด็จพระพุธเลศิ หลา้ นภาลยั วหิ ยาสะกำ�
เปน็ ลูกของทา้ วกะหมงั กหุ นงิ มคี วามสามารถดา้ นการรบเหมือนพอ่
อิเหนาบทละครรำ� จินตะหรา
(อิเหนาทเี่ ราเรียน) เป็นธดิ าทา้ วหมนั ยา จินตะหรามีนสิ ยั เอาแต่ใจตวั เอง อย่างเชน่
ท้ังที่รู้ว่าอิเหนาเป็นคู่หม้ันของบุษบา แต่จินตะหราก็ไม่ได้รู้สึก
จากอิเหนาของเจ้าฟ้ามงกุฎ สู่อิเหนาของรัชกาลท่ี 2 โดยที่ ขดั ขนื ใด ๆ ทจ่ี ะตอบรกั อเิ หนา
ต้นฉบับเดิมเสียหายจากเหตุการณ์เสียกรุงครั้งท่ี 2 พระบาท
สมเดจ็ พระพธุ เลศิ หลา้ นภาลยั ทรงพระราชนพิ นธข์ น้ึ มาใหม่ตาม เหตกุ ารณอ์ ิเหนา ตอน ศึกกะหมงั กหุ นิง
เค้าต้นฉบับเดมิ (อิเหนาเลก็ ของเจ้าฟา้ หญิงมงกุฎ)
ท้าวกะหมังกุหนิงส่งทูตไปสู่ขอบุษบาแต่ได้รับการปฏิเสธ
ลกั ษณะคำ�ประพนั ธ์ กลอนบทละคร มักจะขน้ึ ต้นดว้ ย จากทา้ วดาหา
“มาจะกลา่ วบทไป” ใช้สำ�หรับข้ึนต้นเรื่อง/กล่าวถึงเรื่องท่ี ทา้ วกะหมงั กหุ นงิ ปราศรยั กบั ระตูปาหยงั และระตูประหมนั
แทรกเข้ามา เรื่องยกทัพไปตีกรงุ ดาหา
“เมื่อน้ัน” ใชส้ �ำ หรบั ข้ึนตน้ กลา่ วถึงผมู้ ียศศกั ด์ิ ฝ่ายท้าวดาหาไดข้ อความชว่ ยเหลือไปยังทา้ วกเุ รปนั
>> เทวดา กษัตรยิ ์ ทา้ วกาหลัง และท้าวสิงหาส่าหรี
“บัดน้ัน” ใช้สำ�หรับข้ึนต้นเมื่อกล่าวถึงผู้น้อย/ ทา้ วกเุ รปนั สง่ ราชสารฉบบั หนง่ั สง่ ใหอ้ เิ หนาอีกฉบบั สง่ั ไปให้
ผใู้ ตบ้ ังคับบัญชา >> เสนา อำ�มาตย์ ระตูหมนั หยาโดยต�ำ หนนิ างจนิ ตะหราวา่ เปน็ ตน้ เหตทุ ท่ี �ำ ให้
ทหาร สามัญชน ตวั ละคร เกิดศึกคร้งั น้ี ระตูหมันหยารู้สึกผิดจึงเร่งให้อิเหนายกทัพ
ไปเมืองดาหา

ตวั ละคร ทา้ วกาหลงั ให้ตำ�มะหงงกบั ดะหมงั คมุ ทพั มาช่วย
ท้าวสิงหดั ส่าหรีสง่ สุหรานากงผูเ้ ป็นโอรสมาช่วยรบ
อิเหนา คร้ันทง้ั สองฝ่ายเผชิญหน้ากนั สงั คามาระตาต่อส้กู ับ
เปน็ ชายหนมุ่ รูปงามทม่ี คี วามสามารถดา้ นการรบถนดั การใชก้ รชิ วหิ ยาสะกำ�และสงั หารวหิ ยาสะก�ำ ได้
พูดจาออ่ นหวานแตอ่ เิ หนาตดั รอนบษุ บาและไปรกั กบั จนิ ตะหรา ทา้ วกะหมงั กหุ นงิ เหน็ บตุ รชายถกู สงั หารตกจากมา้ กโ็ กรธ
จงึ เปน็ เหตใุ หท้ า้ วดาหาพอ่ ของบษุ บาโกรธแคน้ มาก อเิ หนาไดท้ �ำ ขบั มา้ ไลล่ า่ สงั คามาระตา อเิ หนาจงึ เขา้ สกดั และตอ่ สู้
ศึกกบั ท้าวกะหมังกุหนิง ในทส่ี ดุ อเิ หนาจงึ ใชก้ รชิ สงั หารทา้ วกะหมงั กหุ นงิ ได้ ทพั ฝา่ ย
บุษบา ทา้ วกะหมงั กหุ นงิ จงึ เปน็ ฝา่ ยพา่ ยแพไ้ ป
กิริยามารยาทเรียบร้อย คารมคมคาย เฉลียวฉลาด ทันคน
ใจกว้าง และมีเหตุผลเป็นคู่ตุนาหงันกับอิเหนา ซ่ึงพระบิดา
หม้ันหมายไวต้ ้ังแต่เด็ก

อิเหนา
ในแผ่น่ ดินิ ชวามีีกษัตั ริยิ ์ผ์ู้�ยิ่ง� ใหญ่ส่ ืืบเชื้้�อสายมาจากวงศ์เ์ ทวัญั (เทวดา) 4 พระองค์์
ได้้แก่่ ท้้าวกุเุ รปันั ท้า้ วดาหา ท้า้ วกาหลััง และท้า้ วสิิงหััดส่่าหรี ทุุกพระองค์์ต่่าง
เป็็นกษััตริิย์์ปกครองนคร 4 นครตามชื่่�อของตนเอง ท้้าวกุุเรปัันมีีโอรสรููปงาม
นามว่า่ “อิเิ หนา”ส่ว่ นท้า้ วดาหาก็ม็ ีีพระธิดิ าคืือ“บุษุ บา”ผู้�ทรงโฉมตามประเพณีี
ของกษัตั ริิย์์วงศ์เ์ ทวัญั ท้้าวกุุเรปันั และท้า้ วดาหาจึึงตุนุ าหงััน (หมั้�นหมาย) อิเิ หนา
และบุุษบาไว้ต้ั้�งแต่เ่ กิดิ
แต่เ่ มื่อ�่ อิเิ หนาโตเป็น็ หนุ่�มอายุุ 15 ปีกี ็ไ็ ปพบรักั กับั จินิ ตะหราวาตีีธิดิ าของท้า้ วหมันั หยา
ที่พ�่ บในงานพระเมรุขุ องพระอัยั ยิกิ า (ยาย) อิิเหนาคลั่ง� ไคล้้นางจิินตะหราวาตีีมาก
จนไม่ย่ อมกลัับบ้้านกลัับเมืือง รวมถึึงปฎิเิ สธการหมั้�นหมายกัับนางบุษุ บาด้ว้ ย
ท้้าวดาหาจึึงโกรธมากและประกาศว่่าจะยกบุษุ บาให้ใ้ ครก็็ได้้ที่�ม่ าสู่่ข� อ

เมื่่�อระตููจรกาได้้ทราบข่่าวจึึงให้้ระตููล่่าสำ�ำ พี่่�ชายของตนไปสู่�่ขอนางบุุษบา ท้้าว
ดาหาก็ต็ ้อ้ งยกให้แ้ ม้จ้ ะไม่เ่ ต็ม็ ใจนักั เพราะจรกานั้�นรููปชั่่ว� ตัวั ดำำ�แต่ใ่ นขณะเดีียวกันั
“วิิหยาสะกำ�ำ ” โอรสของท้้าวกะหมัังกุุหนิิงตามกวางทอง (องค์์ปะตาระกาหลา
แปลง) ได้้พบรููปวาดของนางบุุษบา (เป็็นภาพที่�่องค์์ปะตาระกาหลาจงใจให้้
ภาพที่่�จรกาสั่ �งให้้ช่่างวาดภาพไปวาดนั้้�นปลิิวมาตกในป่่าภาพหนึ่่�งจากภาพที่�่
วาดไว้้ 2 ภาพ) ขณะออกประพาสป่่าและหลงใหลในตััวบุุษบาเป็็นอย่่างมาก
ท้้าวกะหมัังกุุหนิิงจึึงไปสู่่�ขอนางบุุษบาจากท้้าวดาหา แต่่ก็็ถููกปฎิิเสธเนื่่�องจาก
ท้้าวดาหายกนางบุุษบาให้้จรกาไปแล้้ว ท้้าวกะหมัังกุุหนิิงโกรธมากจึึงยกทััพ
มาล้้อมกรุุงดาหาเพื่่�อชิิงตััวนางบุุษบา ท้้าวดาหาจึึงได้้ขอความช่่วยเหลืือจาก
ท้้าวกุเุ รปััน ท้า้ วกาหลังั ท้า้ วสิงิ หััดส่่าหรีี และจรกาให้ย้ กทััพมาช่ว่ ยกันั รบ
ท้า้ วกุเุ รปัันสั่ง� ให้อ้ ิเิ หนามาช่่วยรบที่�ก่ รุงุ ดาหา
อิิเหนาก็็ยกทััพมากัับกะหรััดตะปาตีี (พี่่�ชายคนละแม่่) ทำ�ำ ให้้ท้้าวดาหาดีีใจมาก
เพราะเชื่่�อมั่่�นว่่าอิิเหนาต้้องรบชนะ แต่่ด้้วยความที่�่อิิเหนาเคยทำ�ำ ให้้ท้้าวดาหา
โกรธเรื่่�องปฏิิเสธการแต่่งงานกัับบุุษบาจนทำำ�ให้้เกิิดเรื่�่องวุ่�นวายขึ้�นมา อิิเหนาจึึง
ตัดั สินิ ใจสู้้�รบให้ช้ นะก่อ่ นแล้ว้ ค่อ่ ยเข้า้ ไปเฝ้า้ ท้า้ วดาหาเมื่อ�่ ท้า้ วกะหมังั กุหุ นิงิ ยกทัพั
มาใกล้้ดาหาก็็เกิิดการต่่อสู้้�กัับกองทััพของอิิเหนา ในที่่�สุุดสัังคามาระตาก็็สัังหาร
วิิหยาสะกำ�ำ ส่่วนอิิเหนาสังั หารท้า้ วกะหมัังกุหุ นิิงตายในสนามรบด้ว้ ยกริิชเทวา
แต่เ่ รื่อ�่ งวุ่�นวายก็ย็ ังั ไม่จ่ บเพีียงเท่า่ นี้� เพราะเมื่อ�่ อิเิ หนารบชนะก็ไ็ ด้เ้ ข้า้ เฝ้า้ ท้า้ วดาหา
และได้้พบกัับนางบุุษบา อิิเหนาเมื่่�อได้้พบนางบุุษบาก็็หลงรัักนางทัันทีีและรู้้�สึก
เสีียดายมาก จากที่�่ก่่อนหน้้านี้�อิิเหนามีีความเห็็นว่่า ความหลงใหลในตััวบุุษบา
ของจรกาและวิิหยาสะกำ�ำ นั้้�นนำำ�ไปสู่�่การสู้้�รบแย่่งชิิงนางบุุษบา ซึ่�งเป็็นสิ่�งที่�่ไม่่
ควรเกิิดขึ้้�นเลย แต่่เมื่่�อได้้พบนางบุุษบาอิิเหนาก็็กลัับหลงรัักนางเสีียเอง แถมยััง
พยายามทำ�ำ ทุุกวิิถีีทางเพื่อ�่ ให้้ได้้นางบุุษบามาครองจนนำำ�ไปสู่่�ความวุ่�นวายต่่าง ๆ
และเหตุุการณ์น์ ี้้�ก็เ็ ป็น็ ที่�ม่ าของสำ�ำ นวน “ว่า่ แต่่เขาอิเิ หนาเป็็นเอง”

การวิเคราะหว์ รรณคดี

คุณคา่ ดา้ นเนือ้ หา คุณคา่ ด้านวรรณศลิ ป์
แนวคิด
แม้วหิ ยาสะก�ำ มอดมว้ ย พี่กค็ งตายดว้ ยโอรสา กวีโวหาร เสาวรจนีย์ นารีปราโมทย์ พิโรธวาทัง
ไหนไหนจะตายวายชีวา ถงึ เรว็ ถึงชา้ ก็เหมือนกนั สลั ลาปังคพิสยั
ผิดก็ท�ำ สงครามดูตามท่ี เคราะหด์ ีก็จะไดด้ งั ใฝ่ฝัน
พี่ดงั พฤกษาพนาวัน จะอาสัญเพราะลูกเหมือนกล่าวมา โวหารภาพพจน์ อุปมา อุปลกั ษณ์ สทั พจน์ อตพิ จน์
บคุ ลาธษิ ฐาน
แสดงใหเ้ ห็นถงึ ความรกั ของพ่อทีม่ ีต่อลูก รกั และตามใจทกุ อยา่ งแมก้ ระท่ัง
ตัวตายกย็ อม การเล่นคำ� ค�ำ พอ้ งรูป ค�ำ พอ้ งเสยี ง ค�ำ พอ้ งความหมาย
การเล่นเสียง เล่นเสยี งสระ เล่นเสยี งพยญั ชนะ

กวโี วหาร

พิโรธวาทงั การแสดงความโกรธ ตัดพ้อ ประชดประชัน

เมื่อน้นั ท้าวกะหมงั กุหนิงแข็งขนั
ไดฟ้ งั กร้วิ โกรรดังเพลงิ กัลป์ จึงกระชน้ั สีหนาทประภาษไป

(ท้าวกะหมงั กหุ นิงโกรธท้าวดาหา)

ต้้นกล้้วย สำ�ำ นวน ต้้นไม้้ตายเพราะลููก มีีที่�่มาจากการสัังเกต สลั ลาปังคพสิ ัย บทแสดงความเศรา้ อาลัยอาวรณ์

ธรรมชาติิของต้้นไม้้บางชนิิด เช่่น ต้้นกล้้วยที่�่เมื่�่อมีีลููกแล้้วต้้น เอนองคล์ งองิ พิงเขนย กรเกยกา่ ยพักตร์ถวิลหวัง
กล้้วยก็ไ็ ม่่เจริญิ อีีกต่่อไป รอวันั ตาย พ่่อแม่ท่ ี่�ร่ ักั ลููกมาก ถ้า้ ลููกได้้ รสรกั รอ้ นรนพน้ ก�ำ ลงั ชลนยั น์ไหลหล่ังลงพรงั่ พราย
รับั ความเดืือดร้อ้ นหรืือเป็็นอัันตราย พ่่อแม่ก่ ็จ็ ะได้้รัับความทุกุ ข์์
ความเดืือดร้อ้ นเพราะลููกด้้วย เปรีียบกับั ต้้นไม้ท้ ี่ต่� ายเพราะลููก (อิเหนาก�ำ ลังคดิ ถึงจนิ ตะหรา)

ฉาก ต่่างมีีฝีมี ืืออื้้�ออึงึ วางวิ่ง� เข้า้ ถึงึ อาวุุธสั้�น โวหารภาพพจน์

ดาบสองมืือโถมทะลวงฟััน เหล่า่ กริิชติดิ พัันประจััญรบ อุุปมา การเปรีียบสิ่�งหนึ่่ง� เหมืือน อีีกสิ่�งหนึ่่�ง
ทหารหอกกลอกลัับสัปั ระยุุทธ์์ ป้อ้ งปัดั อาวุธุ ไม่ห่ ลีีกหลบ >> ดุุจ ประดุุจ เหมืือน คล้้าย เฉก เช่่น เพี้�ยง ราวกัับ
พวกพลพาชีีตีีกระทบ รำ�ำ ทวนสวนประจบโถมแทง
ในเรื่อปรากฎฉากรบที่ชัดเจน มีการตั้งคา่ ย การใช้อาวธุ และการตอ่ สูข้ อง เพี้�ยง พ่่าง ปาน
ตวั ละครสำ�คญั
แล้ว้ ว่่าอนิจิ จาความรักั พึ่่�งประจักั ษ์์ดึึงสายน้ำ�ำ �ไหล
ตัวละคร ตั้�งแต่จ่ ะเชี่ย�่ วเป็น็ เกลีียวไป ที่ไ�่ หนเลยจะไหลคืืนมา
ท้าวกะหมงั กหุ นิง รกั ลกู มาก กรุงุ กษััตริิย์ข์ อขึ้้�นก็น็ ัับร้้อย เราเป็็นเมืืองน้้อยกระจิิหริดิ
แม้นวหิ ยาสะก�ำ มอดม้วย พี่ก็คงตายดว้ ยโอรสา ดังั หิ่่ง� ห้อ้ ยจะแข่ง่ แสงอาทิิตย์์ เห็น็ ผิดิ ระบอบบุรุ าณมา
ไหนไหนในจะตายวายชวี า ถงึ เรว็ ถงึ ชา้ ก็เหมือนกัน
อุุปลัักษณ์์ การเปรีียบสิ่ง� หนึ่่ง� เป็็น อีีกสิ่�งหนึ่่ง�
>> เป็น็ / คืือ

หวัังเป็น็ เกืือกทองรองบาทา พระผู้�วงศ์เ์ ทวาอัันปรากฎ
จะขอพระบุุตรีีผู้้�มีียศ ให้้โอรสข้้าน้อ้ ยดัังจิินดา
การเล่นคำ�

คำ�ที่มคี วามหมายเหมือนกนั แตใ่ ชใ้ นบรบิ ทตา่ งกนั

อิเหนา เชย่ี วชาญการรบ รอบคอบ พระมหากษัตริย์
เมื่อนั้น ระเดน่ มนตรีใจหาญ ภมู ี กษัตริย์ พระผผู้ า่ นนคเรศ พระปน่ิ ภพ
พระทรงธรรม์ พระองคท์ รงพภิ พ ภวู ไนย
จงึ ตอบอนชุ าชยั ชาญ เจ้าจะต้านตอ่ ฤทธ์กิ ต็ ามใจ เมือง
แต่อยา่ ลงจากพาชี เพลงกระบีย่ งั หาชำ�นาญไม่ กรงุ นคร นคเรศ เวยี งชยั พารา เขตขณั ฑ์ บรุ ี ธานี
เพลงทวนสนั ทัดจดั เจนใจ เหน็ จะมชี ัยแกไ้ พรี ข้าศกึ
อิเหนา อารมณอ์ อ่ นไหว ข้าเศิก ดัสกร ปรปกั ษ์ ปัจจามติ ร ไพริน ไพรี รปิ ู
นางนวลจบั นางนวลนอน เหมือนพี่แนบนวลสมรจินตะหรา ศัตรู อริ อรินทร์
จากพรากจับจากจ�ำ นรรจา เหมือนจากนางสการะวาตี ผ้หู ญงิ
จนิ ตะหราวาตี เจ้าอารมณ์ เอาแตใ่ จ ช่างพดู บงั อร นางโฉมยง นวล กลั ยา โฉมเฉลา วนิดา
เยาวเรศ อรทัย สตรี อติ ถี แก้วตา ดวงสมร
เมื่อนน้ั โฉมยงองคร์ ะเดน่ จินตะหรา นงคราญ
คอ้ นไมใ่ ห้แลดูสารา กัลยาค่ังแค้นแน่นใจ
แล้ววา่ อนิจจาความรัก พ่งึ ประจกั ษ์ด่งั สายนำ้�ไหล
ตง้ั แต่จะเชี่ยวเป็นเกลียวไป ทไ่ี หลเลยจะไหลคืนมา

กวโี วหาร บทชมโฉม ชมความงาม
เสาวรจนี บทเกยี้ วโอโ้ ลม
นารีปราโมทย์ บทตัดพ้อ โกรธ
พโิ รธวาทงั บทโศก
สลั ลาปังคพิไสย

โวหารภาพพจน์
1. อุปุ มาโวหาร (SIMILE)
อุุปมา คืือ การเปรีียบเทีียบว่่าสิ่�งหนึ่่�งเหมืือนกัับสิ่�งหนึ่่�งโดยใช้้คำ�ำ เชื่�่อมที่�่มีี
ความหมายเช่่นเดีียวกัับคำ�ำ ว่า่ " เหมืือน " เช่น่ ดุุจ ดั่ง� ราว ราวกัับ เปรีียบ
ประดุุจ เฉก เล่ห่ ์์ ปาน ประหนึ่่ง� เพีียง เพี้�ยง พ่า่ ง ปููน ถนัดั ละหม้้าย เสมอ
กล อย่่าง ฯลฯ

2. อุปุ ลัักษณ์์ ( METAPHOR )
อุุปลัักษณ์์ ก็็คล้้ายกัับอุุปมาโวหารคืือเป็็นการเปรีียบเทีียบเหมืือนกััน แต่่
เป็็นการเปรีียบเทีียบสิ่�งหนึ่่�งเป็็นอีีกสิ่�งหนึ่่�ง การเปรีียบเทีียบสิ่�งหนึ่่�งเป็็น
อีีกสิ่ง� หนึ่่�ง

3. สััญลัักษณ์์ ( SYMBOL )
สััญลัักษณ์์ เป็็นการเรีียกชื่�่อสิ่่�งๆหนึ่่�งโดยใช้้คำ�ำ อื่่�นมาแทน ไม่่เรีียกตรง ๆ
ส่่วนใหญ่่คำ�ำ ที่�่นำ�ำ มาแทนจะเป็็นคำำ�ที่�่เกิิดจากการเปรีียบเทีียบและตีีความ
ซึ่�งใช้ก้ ันั มานานจนเป็น็ ที่�่เข้้าใจและรู้�จักกัันโดยทั่่�วไป ทั้�งนี้้�อาจเป็น็ เพราะผู้�
ประพัันธ์์ต้้องการเปรีียบเทีียบเพื่่�อสร้้างภาพพจน์์หรืือมิิฉะนั้ �นก็็อาจจะอยู่่�
ในภาวะที่่ก� ล่า่ วโดยตรงไม่ไ่ ด้้ เพราะไม่ส่ มควรจึงึ ต้อ้ งใช้้สััญลักั ษณ์แ์ ทน

4. บุคุ ลาธิษิ ฐาน ( PERSONIFICATION )
บุคุ ลาธิิษฐาน/บุุคคลวัตั /บุุคคลสมมติิ คืือ การกล่่าวถึึงสิ่ง� ต่า่ ง ๆ ที่ไ่� ม่ม่ ีีชีีวิติ
ไม่่มีีความคิิดไม่่มีีวิญิ ญาณ เช่น่ โต๊ะ๊ เก้้าอี้� อิิฐ ปููน หรืือสิ่่ง� มีีชีีวิติ ที่�่ไม่ใ่ ช่่มนุษุ ย์์
เช่น่ ต้้นไม้้ สััตว์์ โดยให้ส้ิ่ง� ต่า่ ง ๆ เหล่า่ นี้� แสดงกิริ ิยิ าอาการและความรู้�สึกได้้
เหมืือนมนุษุ ย์์ให้ม้ ีีคุณุ ลักั ษณะต่า่ งๆ เหมืือนสิ่�งมีีชีีวิติ ( บุคุ ลาธิษิ ฐาน มาจาก
คำำ�ว่่า บุุคคล + อธิษิ ฐานหมายถึงึ อธิิษฐานให้้กลายเป็็นบุุคคล )

5. อธิิพจน์์ ( HYPERBOLE )
อติิพจน์์ หรืือ อธิิพจน์์ คืือโวหารที่่�กล่่าวเกิินความจริิง เพื่�่อสร้้างและเน้้น
ความรู้้�สึึกและอารมณ์์ ทำ�ำ ให้้ผู้�ฟัังเกิิดความรู้้�สึึกที่่�ลึึกซึ้�ง ภาพพจน์์ชนิิดนี้้�
นิิยมใช้้กัันมากแม้้ในภาษาพููดเพราะเป็็นการกล่่าวที่่�ทำำ�ให้้เห็็นภาพได้้ง่่าย
และแสดงความรู้้�สึกของกวีีได้้อย่่างชััดเจน

6. สััทพจน์์ ( ONEMATOBOEIA )
สัทั พจน์์ หมายถึงึ ภาพพจน์ท์ ี่เ�่ ลีียนเสีียงธรรมชาติิ เช่น่ เสีียงดนตรีี เสีียงสัตั ว์์
เสีียงคลื่น่� เสีียงลม เสีียงฝนตก เสีียงน้ำำ��ไหล ฯลฯ การใช้้ภาพพจน์ป์ ระเภทนี้�
จะทำ�ำ ให้เ้ หมืือนได้ย้ ิินเสีียงนั้�นจริงิ ๆ

7. นามนััย ( METONYMY )
นามนัยั คืือ การใช้้คำ�ำ หรืือวลีีซึ่่�งบ่่งลัักษณะหรืือคุุณสมบััติิของสิ่�งใดสิ่่�งหนึ่่�ง
แทนอีีกสิ่�งหนึ่่�งไคล้้ายๆ สััญลัักษณ์์ แต่่ต่่างกัันตรงที่่� นามนััยนั้�นจะดึึงเอา
ลักั ษณะบางส่ว่ นของสิ่ง� หนึ่่ง� มากล่า่ วให้ห้ มายถึงึ ส่ว่ นทั้�งหมดหรืือใช้ช้ ื่อ�่ ส่ว่ น
ประกอบสำ�ำ คััญของสิ่�งนั้�นแทนสิ่�งนั้�นทั้�งหมด

8. ปรพากย์์ ( PARADOX )
ปฏิิพากย์์ หรืือ ปรพากย์์ คืือการใช้ถ้ ้้อยคำำ�ที่�ม่ ีีความหมายตรงกันั ข้้ามหรืือ
ขััดแย้ง้ กัันมากล่่าว อย่า่ งกลมกลืืนกัันเพื่�่อเพิ่่ม� ความหมายให้ม้ ีีน้ำำ��หนัักมาก
ยิ่ง� ขึ้�น

วรรคทอง
วา่ พลางทางชมคณานก โผนผกจบั ไมอ้ ึงม่ี
เบญจวรรณจบั วลั ยช์ าลี เหมือนวนั พี่ไกลสามสุดามา
นางนวลจับนางนวลนอน เหมือนพี่แนบนวลสมรจินตะหรา
จากพรากจับจากจ�ำ นรรจา เหมือนจากนางสการะวาตี
แขกเต้าจับเตา่ รา้ งร้อง เหมือนร้างห้องมาหยารศั มี
นกแกว้ จบั แกว้ พาที เหมือนแก้วพี่ทัง้ สามสั่งความมา
ตระเวนไพรรอ่ นร้องตระเวนไพร เหมือนเวรใดให้นิราศเสนห่ า
เค้าโมงจับโมงอยเู่ อกา หมือนพี่นับโมงมาเมื่อไกลนาง
คับแคจบั แคสนั โดดเดี่ยว เหมือนเปลา่ เปลี่ยวคบั ใจในไพรกวา้ ง
ชมวิหคนกไมไ้ ปตามทาง คะนึงนางพลางรีบโยธี

กลอนอีกบททน่ี า่ สนใจคือ ‘บทชมดง’ ของอิเหนาบทนี้ ขณะที่อเิ หนาเดนิ ทพั ไปรบก็ได้พบธรรมชาติในป่า มีท้ังนก ทั้งต้นไม้ แตไ่ ม่ว่า
อเิ หนาจะพบเจออะไรก็ไม่วายคดิ ถึงนาง ๆ ทีจ่ ากมาตามประสาคนมีความรัก โดยกลอนบทนม้ี ีการใชก้ วีโวหารแบบเสาวรจนยี ์ หรือ
บทชมความงามของธรรมชาติ มีการใชโ้ วหารภาพพจนค์ ือการอุปมา เปรียบเทียบธรรมชาตทิ ี่พบเห็นกบั เรื่องราวความรักของตน
การเล่นคำ�พ้องรูปพ้องเสียงของชื่อนก ชื่อพรรณไม้ คำ�นามและค�ำ กรยิ าอื่น ๆ ดงั นี้

คำ�นามและคำ�กริยาอื่น ๆ
ชอ่ื นก ชอ่ื ต้นไม้ ที่พอ้ งกับชือ่ นกหรือชอ่ื ต้นไม้
เบญจวรรณ วลั ย์ วนั
(น. นกแกว้ ขนาดโตมีหลายสี) (น. เถาวัลย์ ไมเ้ ถา) (น. วนั ท)ี่
นางนวล - นวล
(น. นกนางนวล เป็นนกขนาดกลาง) (น. ผ้หู ญงิ )
จากพราก จาก จาก
(น. เป็ดพมา่ เป็นนกเป็ดน้�ำ ขนาดใหญ่) (น. ตน้ จาก เป็นพืชตระกูลปาลม์ ) (ก. ลาจาก พลดั พราก)
แขกเตา้ เตา่ รา้ ง ร้าง
(น. นกแขกเต้า) (น. ตน้ เตา่ รา้ ง เปน็ พืชตระกูลปาล์ม) (ก. ลาจาก)
แกว้ แก้ว แกว้
(น. นกแกว้ ) (น. ตน้ แก้ว) (น. หญิงอนั เปน็ ที่รัก)
ตระเวนไพร - เวร (น. ค�ำ แสดงความรูส้ ึกเดือดร้อนเพราะกรรม
(น. นกตระเวนไพร) หรือชะตากรรมของตนในอดีต)
เคา้ โมง โมง โมง
(น. นกเค้าโมง) (น. ตน้ ไม้ชนิดหน่ึงอยู่ตามป่า ใช้นา้ํ เปลือกแชป่ ูนขาวท�ำ ใหป้ ูนแขง็ ) (น. วธิ ีนับเวลาตามประเพณใี นเวลากลางวัน)
คับแค แค -
(น. นกคบั แค เป็นนกเปด็ นาํ้ ทเ่ี ลก็ ที่สุดในประเทศไทย) (น. ต้นแค)

คำ�ศพั ท์ภาษาชวา ภูเขา ปะตาปา สวดสรรเสริญ
ขุหนงุ ผา้ คาดเอว เปน็ ผา้ ประจ�ำ ตนั กั รบ ปันหยี คนที่ตง้ั ตัวเป็นโจร
ซ่าโบะ๊ ชวาโบราณมขี นาดยาวมากพนั เอว ยาหยี เรียกคนที่รกั ใคร่
ไดห้ ลายรอบ ใชเ้ ปน็ ทเ่ี หนบ็ อาวธุ ย่หี วา ชวี ติ จิตใจ
ดาหลัง คนเชิดหนงั ระเด่น ลูกของผคู้ รองนคร >> เจา้ หญงิ /ชายกไ็ ด้
แดหวา เทวดา ระเดน่ บษุ บาหนง่ึ หรดั เจา้ หญงิ บุปผาแห่งรฐั
ตุนาหงัน การหม้นั ระตู ผ้คู รองนคร
ตุหลาปาปา ค�ำ ดา่ สตาหมัน สวนดอกไม้
โนรี นกแก้ว หยังหยัง ทวยเทพ
บหุ งา ดอกไม้ อสัญแดหวา แปลว่าเทวดาผไู้ ม่ตาย
บหุ รง นก อินู /อิเหนา หนุม่ หรือ ยพุ ราช
บุหลัน พระจนั ทร์ บกี ปู ระมาหนา ภกิ ขแุ ละพราหมณ์
แบหลา การฆ่าตวั ตายตามสามี

ถอดความ เมื่�อ่ นั้้�น พระองค์ว์ งศ์์อสััญแดหวา
เมื่อนนั้ ทา้ วกะหมงั กุหนงิ เรืองศรี จึึงตอบว่า่ อันั ตััวจรกา มิิได้้อยู่่�ดาหาธานีี
เสด็จเหนือแท่นรตั น์มณี ภมู ีเหน็ สองอนชุ า เมื่อ�่ หลับั ตามารบให้ผ้ ิิดเมืือง รี้้�พลตายเปลืืองไม่่พอที่�่
จงึ ตรัสเรียกให้น่งั ร่วมอาสน์ สำ�ราญราชหฤทัยหรรษา จะรบกัับจรกาดัังว่า่ นี้� จงล่า่ เล็็กโยธีีถอยไป
แล้วปราศรัยระตูบรรดามา ยังปรีดาผาสุกหรือทกุ ขภ์ ยั แม้น้ ไม่รู่้�แห่่งเมืืองจรกา จะช่่วยชี้�มรรคาบอกให้้
ซงึ่ เราให้หามาท้ังนี้ จะไปตีดาหากรงุ ใหญ่ ถ้้าขืืนตั้�งประชิดิ ติดิ กรุุงไกร คงชิดิ ชัยั ไม่ฟ่ ังั ท่า่ นพาทีี
ระตูทกุ นครอยา่ นอนใจ ชว่ ยเราชงิ ชัยใหท้ นั การ ถึงึ มาตรแม้้นจรกามิมิ าเล่า่ ตััวเราจำำ�ช่่วยด้ว้ ยเป็็นพี่�่
ทา้ วกะหมังกุหนิงเสด็จขึ้นแท่นประทับ เมื่อเหน็ พระอนุชาทง้ั สอง ซงึ่ กค็ ือ เมตตาว่า่ น้้องเป็น็ สตรีี จะทอดทิ้้�งมารศรีีเสีียอย่า่ งไร
ระตูปาหยงั และระตูประหมนั จงึ ตรสั เรียกใหม้ านง่ั รว่ มกนั แลว้ ถามสารทกุ ข์ ใช่่นางจะเกิิดในปทุุมา สุรุ ิิย์ว์ งศ์พ์ งศานั้�นหาไม่่
สุกดิบ และบอกว่าท่ีให้พระอนุชาท้ังสองมาน้ี เพื่อให้ไปช่วยตีเมืองดาหา จะช่ว่ งชิงิ กันั ดังั ผลไม้้ อันั จะได้้นางไปอย่า่ งสงกา
ให้กษัตริย์ทกุ นครอย่างไดน้ ิ่งนอนใจ ใหม้ าชว่ ยกันชิงชัยในการรบครง้ั น้ี จรกาไม่่ได้้อยู่�่ที่�เมืืองดาหา แล้้วท้้าวกะหมัังกุุหนิิงหลัับหููหลัับตามารบผิิดที่�่
ทหารคงตายเปล่่า ถ้า้ จะรบกัับจรกาก็ต็ ้้องไปเมืืองของจรกา ถ้้าไม่รู่้�ทาง จะ
เมื่อ�่ นั้้�น ท้า้ วกะหมัังกุุหนิงิ ใจกล้้า บอกทางให้้ ยกทัพั กลัับไปซะ ไม่ง่ั้�นก็ร็ บกัันไม่่ต้้องมาเจรจาเพราะถึึงจรกา
จึึงว่่าเรายกโยธา หมายจะมาชิงิ พระบุตุ รีี ไม่่มา ในฐานะที่ข่� ้า้ (อิิเหนา) เป็น็ ดั่�งพี่ช�่ าย ก็ต็ ้้องปกป้อ้ งน้อ้ งบุษุ บา คนไม่่ใช่่
ถึึงจะรัับของสู่�่ ระตููไว้้ ยัังมิไิ ด้ท้ ำ�ำ การภิเิ ษกศรีี ผลไม้้ถึงึ จะได้้มาแย่ง่ ชิงิ กััน
จรกาไม่ม่ าก็็ยิ่�งดีี ไม่ม่ ี ผู้ �หวงแหนเกีียดกันั เมื่อ�่ นั้้�น ท้้าวกะหมัังกุหุ นิิงแข็ง็ ขันั
สุดุ แท้แ้ ต่น่ างอยู่�่ ที่�่ไหน เราก็็จะชิิงชััยที่�น่ ั่่�น ได้ฟ้ ัังกริ้�วโกรธดังั เพลิงิ กััลป์์ จึงึ กระชั้�นสีีหนาทประภาษไป
อัันชิิงนางอย่า่ งนี้�ไม่่ผิดิ ธรรม์์ ธรรมเนีียมนั้�นมีีแต่บ่ ุุราณมา ถึงึ ว่่ากษััตริยิ ์์ทั้�งสี่ก่� รุงุ จะมาช่่วยรบพุ่�งเป็็นศึกึ ใหญ่่
สุดุ แต่่ใครดีีใครได้้ การอะไรของเจ้้าผู้ �เชษฐา กููก็ไ็ ม่ค่ รั่�นคร้้ามขามใคร จะหักั ให้้เป็็นภััสม์์ธุุลีีลง
จงยกทััพกลับั คืืนไปพารา เบื้้�องหน้้าจะได้ส้ ืืบสุรุ ิิย์์วงศ์์ ว่า่ พลางทางมีีพจนารถ สั่ง� อำำ�มาตย์ด์ ะหมัังตำ�ำ มะหงง
ท้้าวกะหมัังกุุหนิิงกล่่าวว่่า เรายกทััพมาหมายจะช่่วงชิิงพระธิิดา แม้้รัับ เร่ง่ เกณฑ์์พวกพลรณรงค์์ ที่ส�่ ามารถอาจองในสงคราม
หมั้�นระตููจรกาไว้แ้ ต่่ก็็ยัังไม่่ได้้เข้า้ พิธิ ีีอภิิเษก จรกาไม่ม่ าก็็ยิ่�งดีี จะได้้ไม่่มีีคน เลืือกสรรโยธีทั้�งสี่ห�่ มู่�่ เคยทำ�ำ ลายค่่ายคููขวากหนาม
หวงแหนกีีดกััน นางอยู่่�ที่่�ไหนเราจะชิิงเอาที่�่นั่่�น การชิิงนางอย่่างนี้� ไม่่ผิิด แต่ก่ องร้้อยรบพันั ไม่่ครั่น� คร้า้ ม ให้ค้ รบสามสิิบหมื่�น่ พื้�นตัวั ดีี
ธรรมเนีียมโบราณ ใครดีีใครได้้ ไม่่ใช่ธ่ ุุระกงการของเจ้้าซึ่ง� เป็น็ พี่่� จงยกทััพ เอาวิหิ ยาสะกำำ�เป็็นกองหน้้า ตรวจตราเตรีียมกระบวนถ้ว้ นถี่�่
กลัับบ้้านเมืืองเสีีย จะได้ส้ ืืบวงศ์เ์ ทวาสืืบไปในภายหน้้า อัันกองหลัังรั้�งพลมนตรีี ทั้�งสองศรีีอนุุชาผู้�ใจภักั ดิ์�
กููจะเป็็นจอมพลโยธา หนุุนทััพลููกยาเข้า้ โหมหััก
เมื่่อ� นั้้�น ระเด่่นมนตรีีใจหาญ ไม่่เกรงวงศ์์เทวาสุุรารักั ษ์์ ให้้ปรากฏยศศัักดิ์�เสีียงครั้�งนี้�
เจึงึ ตอบอนุชุ าชัยั ชาญ เจ้้าจะต้า้ นต่่อฤทธิ์์�ก็ต็ ามใจ ครั้�นเสร็็จสั่ง� มหาเสนา จึึงถามขุนุ โหราทั้�งสี่่�
เแต่อ่ ย่่าลงจากพาชีี เพลงกระบี่ย่� ังั หาชำำ�นาญไม่่ เราจะยกพลไกรไปต่่อตีี พรุ่่�งนี้้�ดีีร้้ายประการใด
เเพลงทวนสัดั ทััดชัดั เจนใจ เห็็นจะมีีชััยแก่ไ่ พรีี เมื่อ�่ นั้้�นท้า้ วกะหมังั กุหุ นิงิ ได้ฟ้ ังั ก็โ็ กรธดังั ไฟ สั่ง� ถึงึ กษัตั ริยิ ์ท์ั้�งสี่เ่� มืืองมาช่ว่ ยรบ
อิเิ หนาตอบสัังคามาระตาว่่า เจ้า้ จะสู้้�ก็ต็ ามใจแต่่อย่า่ ลงจากหลัังม้า้ เพราะ จนเป็น็ ศึึกใหญ่ว่ ่่าพลางมีีคำำ�สั่่ง� ให้้อำ�ำ มาตย์์ ดะหมังั ตำำ�มะหงง เกณฑ์ไ์ พร่พ่ ล
เจ้า้ ยัังไม่ช่ ำ�ำ นาญเพลงกระบี่�่ ถ้้าใช้้เพลงทวนที่่�ชำำ�นาญเจ้้าจะชนะศััตรูู ที่่�มาความสามารถ เลืือกไพร่พ่ ลทั้้�งสี่่�หมู่�่ ที่ม่� ีีความสามรถในการสงครามให้้
ครบ สามสิิบหมื่�่น ให้ว้ ิหิ ยาสะกำำ�เป็น็ กองหน้า้ ส่ว่ นกองหลัังให้พ้ ลมนตรีีซึ่่ง�
เป็็นอนุุชาทั้�งสองดููแล ส่่วนท้้าวกะหมัังกุหุ นิิงนั้�นจะเป็น็ จอมพลโยธาคอย
หนุุนทััพเข้้าโจมตีี ครั้�นพอสั่่�งเสร็็จก็็ไปถามโหรว่่าจะยกกองทััพไปทำ�ำ ศึึก
พรุ่่�งนี้� ร้้ายดีีอย่า่ งไร

ยิ้�มแล้้วจึึงกล่่าววาทีี ซึ่�งว่่ามานี้้�ยังั แคลงใจ
อัันกาหลัังสิิงหัดั ส่า่ หรีนั้�น ดาหากุปุ ัันกรุุงใหญ่่
ทั้�งหมันั หยาธานีีนั้้�นไซร้้ ก็แ็ จ้้งใจว่า่ วงศ์ก์ ัันนั้�นสืืบมา
ตัวั สิอิ ยู่่�ปัักมาหงันั ใช่ว่ งศ์อ์ สัญั แดหวา
เหตุใุ ดว่่าเป็น็ อนุุชา นัับในวงศาประการใด
วิิหยาสะกำ�ำ พููดดููถููกเสีียดสีีสัังคามาระตา ว่่าตััวเจ้้ามีีความเกี่�่ยวข้้องอะไร
กัับวงศ์์อสััญแดหวา ถึึงได้้มาอยู่่�ตรงนี้�เพราะเมืืองปัักมาหงัันไม่่ใช่่วงศ์์
อสััญแดหวา แล้้วเหตุุใดจึึงมาข้้องเกี่�่ยวกัับการรบครั้�งนี้� หรืือเพีียงเพราะ
ความสงสารของอิิเหนาจึงึ ให้้มาอยู่่ด� ้้วย

เห็็นระตููถอยเท้้าก้า้ วผิดิ พระกายกริชิ แทงอกตลอดหลังั
ล้ม้ ลงด่า่ วดิ้�นสิ้�นกำำ�ลังั มอดม้้วยชีีวัันปลดปลง
อิิเหนาเห็็นท้้าวกะหมัังกุุหนิิงพลาดท่่า จึึงใช้้กริิชแทงออกละถึึงข้้างหลััง
ทำำ�ให้้ท้า้ วกะหมัังกุหุ นิิงสิ้�นชีีพ