พัฒนาการเด็กล่าช้า อย่างไรต้องพบแพทย์2

สมจติ เกยี รตวิ ฒั ณเจรญิ

เดก็ ปฐมวัย คือ เด็กอายุ 1-5 ปี เป็นชว่ งวัยท่ตี ้องการเรยี นรู้
แสดงความต่นื เต้นตอ่ สงิ่ แปลกใหม่ เมื่อเด็ก อายไุ ด้ 2 ปจี ะมีการเรยี นรทู้ กั ษะพื้นฐาน
การเดินและการพูดมากขนึ้ มกี ารพฒั นาความเขา้ ใจลักษณะเฉพาะของแตล่ ะคน
และเข้าใจความตอ้ งการของบุคคลอ่ืน
การพฒั นาทักษะเหลา่ นี้ทำใหเ้ ดก็ ไดเ้ รียนร้คู วามปรารถนาของบุคคลอ่ืน
และมีความสามารถในการควบคมุ การตอบสนองของตนเองมากขน้ึ หัวใจสำคญั ของเด็กวยั น้ี
คอื เปน็ วัยท่ีมกี ารเจรญิ เติบโตและพัฒนาการหลาย ๆ ดา้ นที่ ผสมกลมกลืนกนั

พัฒนาการ (Development) หมายถึง
กระบวนการการเปลี่ยนแปลงของรา่ งกายทเี่ ป็นลำดับข้ันตอน อย่างตอ่ เนื่องกันไปตลอด
ตงั้ แต่ในครรภจ์ นเติบโตเป็นผ้ใู หญ่ ซึ่งเปน็ การเปลีย่ นแปลงท่เี กิดข้ึนกบั โครงสรา้ งและ
การทำหน้าทีข่ องร่างกาย จติ ใจ อารมณส์ งั คมและสติปญั ญา
โดยมีพนั ธุกรรมเป็นตวั กำหนดการถา่ ยทอด ลกั ษณะ
จนเป็นรูปแบบของการเจริญเติบโตและพฒั นาการของของมนุษย์ ส่วนการเปลยี่ นแปลงการทำหน้าท่ี
ของอวยั วะตา่ งๆน้นั อาจแตกต่างกันไปตามอทิ ธพิ ลของสิ่งแวดล้อม
และการปรับตัวของมนษุ ยต์ ่อสิ่งแวดลอ้ มท่ี แตกตา่ งกนั ไป

ซงึ่ พัฒนาการของเด็ก แบ่งออกเป็นพัฒนาการด้านต่าง ๆ ดังนี้

พฒั นาการด้านการเคลอ่ื นไหว

พัฒนาการด้านกลา้ มเน้อื มัดเลก็ และสติปญั ญา

พัฒนาการด้านการเขา้ ใจและการใชภ้ าษา

พฒั นาการดา้ นการช่วยเหลือตนเองและสงั คม

การเพมิ่ ความสามารถในแตล่ ะด้านพฒั นาการของเดก็ นัน้
จะต้องมีความพรอ้ มของวุฒภิ าวะของบคุ คลและการสนับสนนุ จากสงิ่ แวดลอ้ มโดยเฉพาะพัฒนาการใน
วยั ทารกจะต้องมีความพร้อมจากตวั ทารกเองและไดร้ ับการสง่ เสรมิ จากมารดาและครอบครัวด้วย
เพ่อื ใหเ้ ดก็ มพี ัฒนาการท่เี หมาะสมตามชว่ งวยั

ปจั จยั ทมี่ ผี ลตอ่ พัฒนาการเดก็ มอี ะไรบ้าง

ระยะกอ่ นการตัง้ ครรภ์ เช่น การท่มี ารดามีโรคประจำตัวเรอ้ื รงั ภาวะทพุ โภชนาการ
พนั ธุกรรมซึ่งสง่ ผลตอ่ การพัฒนาสมองและ สตปิ ัญญา เปน็ ต้น ลว้ นสง่ ผลตอ่ ทารกในครรภ์

ระยะหลังการคลอด เช่น สขุ ภาพของเด็ก การอบรมเลย้ี งดู สภาพบ้านและสังคม เปน็ ต้น
หากปจั จัยดังกล่าวเป็นไปในทางลบเด็กๆ เหล่าน้ันจะกลายเป็นผู้ใหญท่ ีไ่ ม่สามารถ
เป็นกำลังในการพฒั นาสงั คมและประเทศชาติในอนาคต

ปัจจยั ทางด้านพันธุกรรมท่ีเด็กได้รับจากบดิ ามารดา

อิทธิพลทางพนั ธุกรรม โดยท่ัวไปพันธกุ รรมจะมีอิทธิพลตอ่ ลกั ษณะทางเพศ สรีระของโครงกระดูก
สนี ัยน์ตา สีผิว สีผม พัฒนาการเดก็ บางด้านได้รบั อทิ ธิพลทางดา้ นชวี ภาพอย่างรนุ แรง เช่น
อายุทีเ่ ด็กเริม่ เข้าสูว่ ัยหนมุ่ สาว อทิ ธพิ ล ของพนั ธุกรรม

แบง่ ออกเปน็ ลกั ษณะการถ่ายทอดพันธุกรรม (Genetic inheritance) และการแสดงออกของ
รปู ร่างตามการถา่ ยทอด (Phenotype) เช่น ความสูง สีของตา หรือแม้แต่พน้ื ฐานอารมณ์
(Temperament) ทท่ี ารกมี ตง้ั แตแ่ รกเกิด
การถ่ายทอดพนั ธุกรรมมีไดท้ ้ังลักษณะดอ้ ยและลักษณะเดน่ ตามการผสมกนั ของ พันธกุ รรม (Gene
Interactions) จากมารดาและบดิ าในระยะปฏิสนธิ ตาสนี ้ำตาลจะเปน็ ลกั ษณะเด่น ขณะที่
ตาสีฟ้าเปน็ ลักษณะดอ้ ย เป็นต้น

ปจั จยั แวดลอ้ มในครรภ์ ได้แก่ สุขภาพและโภชนาการ ของมารดา การสัมผสั สารที่ก่อความพิการ เช่น
เหล้า บุหร่ี ยาบางชนิด และสารจากมลพษิ การเปน็ โรคหรือ
ความพกิ ารของทารกในครรภจ์ ะทำใหเ้ พม่ิ โอกาสเสยี ชีวิต
มีน้ำหนกั แรกเกดิ นอ้ ยกวา่ เกณฑ์เกดิ กอ่ นกำหนด มีการเจริญเตบิ โตชา้ หลังเกิด มพี ัฒนาการล่าช้า
และเชาว์ปญั ญาด้อยลงจากลักษณะที่ถ่ายทอดทางพันธุกรรม
โภชนาการของมาดาทีม่ ีอทิ ธพิ ลมากต่อการเจรญิ เตบิ โตของทารกในครรภ์ เช่น ภาวะขาด เหลก็
ไอโอดีน กรดโฟลิก แคลเซยี ม วิตามืนดี ภาวการณต์ ้ังครรภ์ทท่ี ำให้ทารกแรก เกดิ เส่ียงตอ่ อันตราย
ได้แก่ การคลอดกอ่ นกำหนด ครรภ์เกนิ กำหนด รกมีขนาดผิดปกติ มารดามีปญั หาสุขภาพ เช่น มไี ข้
นำ้ ครำ่ แตกก่อนคลอดหรือตดิ เช้ือมีความดันโลหิตสูง โรคเบาหวาน มารดาอายุเกนิ 35 ปี และมภี าวะ
เลอื ดออกก่อนคลอด ล้วนมผี ลต่อทารก

ปจั จยั แวดล้อมระยะเกดิ ได้แก่ ภาวะแทรกซอ้ นขณะคลอด เช่น นำ้ เดินกอ่ นกำหนด ความดนั โลหติ
สงู / ชกั ระหว่างการคลอด ภาวะตกเลือดก่อนและหลงั คลอด การคลอดท่ากน้ การผา่ ตดั คลอด
หรือการใช้ อปุ กรณ์ช่วยคลอด การได้รบั สารน้ำกลโู คส ยาเรง่ คลอด ยาระงบั การปวดหรือยาสลบ
รวมทงั้ สารแมกนเี ซียมซลั เฟต ท่ปี ้องกนั การชักในมารดาทีม่ คี วามดันโลหิตสูงและบวม
ทารกท่เี สี่ยงตอ่ การเจริญเตบิ โตของสมองและรา่ งกายล่าช้า มักมีความผดิ ปกติในระยะแรกเกดิ
ท่ีทำใหส้ มองและอวัยวะอ่ืนๆในร่างกายไดร้ ับบาดเจ็บขาดเลอื ด ขาดนำ้ ตาล
หรอื ขาดออกซิเจนไปเลี้ยงสมอง
หรือความผดิ ปกติจากอวัยวะบางสว่ นยงั ไม่สามารถทำงานไดอ้ ย่างเต็มที่
ภาวะนำ้ หนักแรกเกิดนอ้ ยกวา่ 2500 กรัม

ดังเหตผุ ลข้างตน้ ผดู้ แู ลเดก็ และผ้ปู กครอง
จึงต้องมีการติดตามพฒั นาการเป็นระยะเพอ่ื ใหส้ ามารถช่วยเหลอื ให้มพี ัฒนาการทเี่ หมาะสมแกว่ ัย
ผูด้ ูแลต้องรวู้ ่าพฒั นาการที่ตอ้ งติดตามเฝา้ ระวังตามวัยคือ อะไร

พัฒนาการที่ต้องตดิ ตามเฝ้าระวงั
คือสัญญาณเตอื นหรือสญั ญาณอันตรายที่บอกว่าให้เฝ้าระวังอย่างใกลช้ ิดให้รีบส่งต่อ
เพือ่ การตรวจประเมินวินจิ ฉยั และบำบดั รักษา ( Red Flags ) มดี งั นี้
หากพบว่ามอี าการดงั ตอ่ ไปนค้ี วรระวงั คอื
อายุ 2 เดือน หากเด็กควำ่ ได ้ (ก่อน 3 เดือน) อาจมีปญั หากล้ามเนอื้ แขง็ หรือเกร็ง
ยังไมจ่ ้องหน้าสบตา อาจมีความผิดปกตใิ นการมองเห็น,การรับร้หู รอื ทกั ษะทางสงั คม
อายุ 4 เดอื น
ในท่านง่ั ยงั ไม่สามารถชนั คอ ,หันซา้ ย
ขวาไดด้ ี อาจเปน็ กล้ามเนื้ออ่อนแรง
มือกำตลอดเวลาอาจจากการมปี ัญหากล้ามเนื้อเกรง็ ผิดปกติ
ยังไมม่ องตามใบหนา้ หรอื วัตถุ หรอื ไม่ตอบสนองต่อเสยี งทไ่ี ด้ยิน

อายุ 6 เดอื น
- ยังไมพ่ ลิกคว่ำ หงาย อาจมีปัญหาระบบประสาทหรอื กลา้ มเนือ้
- ยังนง่ั โดยชว่ ยพยุงไมไ่ ด้ หรือ ทา่ นัง่ เป็นรูป “ W ”,ขาเหยยี ดเกร็งเวลาคบื คลาน
ซึ่งอาจเกดิ จากการมีปญั หากล้ามเน้อื เกรง็ ผิดปกติ
- ยงั ไมค่ วา้ ของ อาจมคี วามผดิ ปกติในการมองเห็น,กล้ามเนื้อหรอื การรับ(เรยี น)รู้
- ยงั ไมห่ ันหาเสยี ง ยงั ไม่สง่ เสยี ง อาจมคี วามผิดปกติในการได้ยนิ
- ไม่ยิม้ หรอื หวั เราะ เพราะอาจมปี ัญหาการมองเห็น
- ยงั ไม่มีการกลัวคนแปลกหน้า อาจเปน็ จากการมผี ู้เลย้ี งดหู ลายคนและไม่มคี วามผูกพนั ใกลช้ ดิ

อายุ 12 เดือน
- ยงั ไมส่ ามารถเหน่ียวตวั ข้นึ เกาะยืนได้
- ใช้มอื ขา้ งเดยี วตลอดเวลา อาจมีแขนอีกข้างที่อ่อนแรง
- เรยี กชือ่ แลว้ ไม่หันหาเสียงเรียก
- ยงั ไม่แสดงท่าทางโตต้ อบ เช่น โบกมือ สน่ั ศรี ษะ

อายุ 18 เดอื น
ยงั เดินไม่ได้
ยังไม่ชบ้ี อกส่งิ ทต่ี อ้ งการ หรือไม่ชชี้ วนใหผ้ ู้อ่นื ดูในส่งิ ที่สนใจ
ไม่มีการแสดงโชวห์ รอื อวดของ
ยงั ทำตามคำส่งั ง่าย ๆ ไมไ่ ด้
ยงั ไมพ่ ูดคำเด่ยี วที่มีความหมาย

ไม่สามารถเล่นสมมุตไิ ด้
ไม่มีความสนใจร่วมหรือชวนคนรอบขา้ งเล่นดว้ ย อาจมปี ัญหาการพัฒนาด้านสงั คม เชน่ ออทสิ ตกิ
อายุ 24 เดอื น
ยังเดินถอยหลงั และเตะลกู บอลไมไ่ ด้
ยังไม่พูด 2 คำทมี่ คี วามหมายตอ่ กนั (ไม่นับการพูดตาม)
อายุ 3 ปี
ยังขนึ้ บนั ไดสลับเทา้ ไม่ได ้
ยงั ไม่พูดเป็นประโยคส้ัน ๆ
ภาษาท่เี ดก็ พดู คนฟังไมเ่ ขา้ ใจเป็นส่วนใหญ่
พูดตามโดยไมม่ ีความหมาย อาจมีปญั หาการเรียนรู้ การส่อื สารและสังคม

คมู่ อื การเฝ้าระวงั และสง่ เสรมิ พัฒนาการเด็กปฐมวยั ทีผ่ ้ดู แู ลเดก็ และพอ่ แมต่ อ้ งรู้

จากผลการศึกษาจากกล่มุ ตัวอยา่ งเดก็ ปฐมวยั

จากการศกึ ษา วิเคราะห์ข้อมลู จากกลุ่มตวั อยา่ งเดก็ ปฐมวยั ทีเ่ ขา้ รบั บริการทีค่ ลินิก โรงพยาบาล
และศูนย์พัฒนาเดก็ เลก็ หรือโรงเรยี นในเขตปริมณฑล ชี้ให้เหน็ วา่

การประเมนิ พฒั นาการเด็กปฐมวยั ตามแบบบนั ทกึ การคดั กรองและส่งเสริมพัฒนาการเดก็ ปฐมวยั
(DSPM) จำแนก 5 ดา้ น พบวา่ เด็กสว่ นใหญ่มพี ัฒนาการสมวัย รอ้ ยละ 56.08
และมเี ด็กทสี่ งสัยว่ามีพัฒนาการล่าชา้ (เดก็ ทป่ี ระเมินพฒั นาการไม่ผา่ นตามเกณฑอ์ ยา่ งน้อย 1 ดา้ น)
รอ้ ยละ 43.92 และเด็กทปี่ ระเมนิ ไม่ผา่ นเกณฑ์ทั้ง 5 ด้าน รอ้ ยละ 0.45
เดก็ ปฐมวัยผ่านเกณฑ์การประเมินการเคล่อื นไหวมากทสี่ ดุ
รองลงมาเป็นดา้ นการช่วยเหลอื ตนเองและสงั คม
สว่ นด้านที่ไมผ่ า่ นมากทีส่ ุดคือดา้ นการใชก้ ล้ามเนอื้ มัดเล็กและสตปิ ญั ญา
รองลงมาคือด้านการเข้าใจภาษา ( ชิดกมล สังขท์ อง)

ผู้ปกครองควรสังเกตอย่างไรวา่ เดก็ มีพฒั นาการท่ดี ี หรือไมด่ ตี ามวยั

ผดู้ แู ลเดก็ บิดามารดาต้องสงั เกตพฒั นาการของเด็ก
เปรยี บเทยี บกบั ตารางพัฒนาการตามวัยของเดก็ โดยสามารถหาดไู ดจ้ ากสมดุ สขุ ภาพ
และคูม่ อื การเฝ้าระวงั และสง่ เสรมิ พฒั นาการเดก็ ปฐมวยั ที่เดก็ ได้รบั หลังคลอดจากโรงพยาบาล

การทเี่ ด็กพัฒนาการไมส่ มวัยหรอื ลา่ ช้า
ไม่เพียงส่งผลตอ่ ตัวเด็กหรือครอบครวั เทา่ นนั้ แต่ยงั สง่ ผลถงึ สังคมประเทศชาติ
และส่งผลถงึ เด็กในรุน่ ถัดไปอกี ด้วย

ควรปรึกษากุมารแพทย์ หากพบวา่ เดก็ มพี ัฒนาการที่ลา่ ชา้ กว่าอายุ 2-3 เดือน
และมีพัฒนาการถดถอยจากเดิม

หากสงสัยว่าเด็กมพี ัฒนาการล่าช้า เช่น อายุ 2 เดอื น ยังไมจ่ อ้ ง อายุ 4 เดือน ยังชนั คอไม่ไดใ้ นทา่ นงั่
ยงั ไม่มองตาม อายุ 6 เดอื น ไมห่ นั หาเสยี ง ไมย่ ิม้ อายุ 9 เดือน ยังไมส่ ามารถน่ังเองได้ ไม่สง่ เสียง อายุ
1 ปี ไม่เล่นนำ้ ลาย ไม่หันเวลาเรียกช่อื อายุ 1 ปี 6 เดือน ยังเดินเองไม่ได้
ไมม่ ภี าษาพดู และภาษาทา่ ทาง อายุ 2 ปี ยังไม่พูดคำเดย่ี ว ไมพ่ ูดวลี 2 คำ อายุ 3 ปี ไม่พดู เปน็ ประโยค
3 คำ เป็นต้น เหล่าน้ตี อ้ งพบแพทย์เพื่อคน้ หาความผดิ ปกติหรอื โรคท่ีมผี ลตอ่ พฒั นาการเดก็

ในชว่ ง 5 ปีแรกของชวี ติ บทบาทสำคญั ของผู้ดแู ลเด็ก
พอ่ แม่คือการเฝา้ ระวงั ติดตามพัฒนาการของเด็ก
เพือ่ ให้เด็กเหลา่ น้ไี ดเ้ ติบโตมาเป็นผู้ใหญ่ที่มีคณุ ภาพทงั้ ทางรา่ งกาย และจติ ใจ

************************

เอกสารอ้างอิง

1. กนกอร จา่ งจรญู โรจน์ .พฒั นาการในเด็ก
ส่งผลสำคัญอย่างไรในอนาคต./www.sukumvithospital.comจากhttps://www.sukumvithospit
al.com/content.php?id=3621 สืบคน้ เม่ือ 20 ตุลาคม 2564

2.นพวรรณ ศรีวงคพ์ านชิ . ม.ม.ป.พฒั นาการทต่ี ้องติดตามเฝ้ าระวงั ./ http://rajanukul.go.thจาก
http://rajanukul.go.th/new/_admin/download/20-5923-1482493078.pdf สืบค้นเมื่อ 20
ตลุ าคม 2564

3.นางอาริสรา ทองเหม นางจินตนา พัฒนพงศธ์ ร นางสาวปราณี
พงษจ์ ินดา ปจั จัยที่มคี วามสมั พันธต์ ่อพัฒนาการเด็กปฐมวยั :
กรณีพน้ื ท่ีโครงการพัฒนาเพื่อความม่ันคงในพ้ืนทช่ี ายแดน อนั เนอ่ื งมาจากพระราชดำริ
เขตกองทัพภาคท่ี 3./ https://hp.anamai.moph.go.th/web-
upload/4xceb3b571ddb70741ad132d75876bc41d/202106/m_news/35025/204972/file
_download/3a842f2596842bbe10e0d9c3421dee37.pdf สืบคน้ เมอื่ 20 ตุลาคม 2564

4.ชดิ กมล สงั ขท์ อง. สถานการณ์ปญั หาสภาวะสุขภาพ พฒั นาการ และพื้นฐานอารมณข์ องเด็กปฐมวยั
อ้างใน นพรดา คำชื่นวงศ์./ JULY 20, 2020
./พฒั นาการและพืน้ ฐานอารมณ์เด็กปฐมวัยเพอ่ื การเติบใหญ่อยา่ งมคี ุณภาพ./https://researchcafe.
org/development-and-temperament-of-early-childhood/ สบื คน้ เมือ่ 22 ตุลาคม 2564