Nora a Living Dance Tradition of Southern Thailand

บรรณานุกรม

กณศิ ศรเี ปาระยะ. การศึกษานาฏลีลา นาฏพธิ ี และจักรวาลทัศน์ ในโนราโดยเปรียบเทยี บกับมะโยง่ และบารอง. กรุงเทพฯ : พิมพลักษณ์, 2559.
ฉัตรชัย ศกุ ระกาญจน์. “พิธกี รรมท่นี า่ สนใจในโนราโรงคร”ู ใน พุ่มเทวา ทีร่ ะลึกงานเชิดชูเกียรติศิลปินภาคใต้ : ขุนอุปถัมภน์ รากร. หน้า 111 - 125. กรุงเทพฯ :

สำ� นักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแหง่ ชาติ, 2523.
ชวน เพชรแก้ว. “ปัจจบุ ันและอนาคตของโนรา” รวมบทความวชิ าการวฒั นธรรมศึกษาทที รรศน์วัฒนธรรม. กรงุ เทพฯ : อมรนิ ทรพ์ ริ้นตงิ้ , 2540.
ด�ำรงราชานุภาพ สมเดจ็ พระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ. ตำ� นานละครอิเหนา. พระนคร : คลังวิทยา, 2507.
เทวสาโร (นามแฝง). เทพสารบรรพ 2. พทั ลงุ : โรงพิมพส์ กุลไทย, 2508.
ธรรมนติ ย์ นคิ มรตั น.์ รายงานการวิจยั โนราแขก : การปรับเปลย่ี นการแสดงเพอ่ื วัฒนธรรมชมุ ชน. กรุงเทพฯ : ส�ำนกั งานคณะกรรมการวัฒนธรรมแหง่ ชาติ, 2542.

ถ่ายเอกสาร
. มโนหร์ า. เอกสารประกอบการอบรมปฏิบตั ิการสร้างสื่อบคุ คลด้านศิลปะการแสดงพืน้ บา้ น ของทกุ ภาค ครง้ั ท่ี 4, 2543.
. โนรา กบั การผสมผสานทางศาสนากบั วัฒนธรรมทอ้ งถ่ินในเอเชยี ใต้การรับและการปรับใชอ้ ยา่ งกลมกลนื . วารสารฉบบั พิเศษ คณะศลิ ปกรรมศาสตร์
มหาวทิ ยาลัยทกั ษิณปี, 2549 : 20 - 27.
. โนรา รำ� พืน้ ฐาน สายตระกูลขุนอปุ ถมั ภน์ รากร (พุม่ เทวา). ข้อมลู การพมิ พ์ : สงขลา : สาขาศิลปะการแสดง คณะศลิ ปกรรมศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั ทักษณิ
สงขลา, 2561.
นเรศ ศรรี ตั น.์ “โนราโรงคร”ู ในสารานกุ รมวัฒนธรรมภาคใต้ เล่ม 8. กรงุ เทพฯ : อมรินทรก์ ารพิมพ,์ 2542.
ปรานี วงศ์เทศ. พนื้ บ้านพืน้ เมือง. กรุงเทพฯ : เรอื นแก้วการพิมพ์, 2525.
พทิ ยา บษุ รารัตน์. การแสดงพน้ื บา้ น : การเปลี่ยนแปลงและความสมั พนั ธ์กับสังคมและวัฒนธรรมบริเวณลุ่มทะเลสาบสงขลา กรณศี กึ ษาหนงั ตะลงุ และโนราชว่ ง
การปฏิรปู การปกครองสมัยรัชกาลที่ 5 ถึงปจั จบุ ัน. กรงุ เทพฯ : สำ� นักงานกองทุนสนบั สนนุ การวจิ ัย (สกว.) 2544
. โนรา ฉบับสถาบันทักษิณคดีศึกษา. สงขลาสถาบันทักษิณคดีศกึ ษา : มหาวทิ ยาลยั ทักษณิ , 2556.
ภิญโญ จติ ต์ธรรม. โนรา. สงขลา : โรงเรียนฝกึ หดั ครูสงขลา, 2508.
มนตรี ตราโมท. การละเลน่ ของไทย. พิมพ์คร้งั ที่ 2. กรุงเทพฯ : สำ� นักพมิ พ์มติชน, 2540.
รุ่งทิพย์ สุวรรณสถิตย์ และกฤษณา ไวสารวจ. การส่งเสริมและการอนุรักษ์ศิลปะการแสดงมโนราห์ ขององค์กรปกครองส่วนท้องถ่ิน จังหวัดนครศรีธรรมราช.
วารสารมนษุ ยศาสตรแ์ ละสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลยั ราชภฏั สรุ นิ ทร์ ปีท่ี 21 ฉบบั ที่ 1 (2562) : มกราคม - มถิ ุนายน
สาโรช นาคะวิโรจน์. โนรา. สงขลา : ภาควชิ าภาษาไทย คณะมนษุ ยศาสตรแ์ ละสังคมศาสตร์ วทิ ยาลัยครสู งขลา, ม.ป.ป.
สุจติ ต์ วงษ์เทศ. ร้องรำ� ท�ำเพลง : ดนตรแี ละนาฏศิลปช์ าวสยาม. กรุงเทพฯ : สำ� นกั พิมพม์ ตชิ น, 2523.
สธุ วิ งศ์ พงศไ์ พบลู ย.์ “โนรา”, ในสารานกุ รมวฒั นธรรมไทย ภาคใต้ เลม่ 8. หนา้ 3871 - 3896. กรงุ เทพฯ : มลู นธิ สิ ารานกุ รมวฒั นธรรมไทย. ธนาคารไทยพาณชิ ย,์ 2542.
เธยี รชยั อศิ รเดช. “ตวั ตนของคนใต้ นยั ความหมายใตพ้ ธิ โี นราโรงคร”ู หนงั สอื บทความจากการประชมุ ประจำ� ปที างมานษุ ยวทิ ยา ครงั้ ท่ี 1 เรอื่ งคนมองคน : นานาชาติ
ในกระแสการเปล่ยี นแปลง. กรุงเทพฯ : แปลนพร้นิ ติ้ง, 2546.
. “ศกั ยภาพโนราในการพฒั นาทอ้ งถน่ิ ” เอกสารประกอบการสมั มนาทางวชิ าการ เรอ่ื ง“สถานภาพ บทบาท และแนวทางการอนรุ กั ษส์ ง่ เสรมิ โนรา”, 2548.
. การฝึกหัดและการถา่ ยทอดการร�ำโนรา : http://krunora.blogspot.com/2013/12/blog-post_5075.html. (สบื ค้นเมือ่ วนั ที่ 23 กันยายน 2563)
โนราโรงครู กระทรวงวฒั นธรรม. http://ich.culture.go.th/index.php/th/ich/performing-arts/236-performance/129-nora. (สบื คน้ เมอื่ วนั ท่ี 23 กนั ยายน 2563)
อรวรรณ สันโลหะ. โนราผ้หู ญงิ . วทิ ยานิพนธ์ (ศศ.ม.). จฬุ าลงกรณม์ หาวิทยาลยั , 2542.
อดุ ม หนทู อง. “การเหยียบเสน” ในสารานุกรมวัฒนธรรมไทยภาคใต้ เล่ม 18. กรุงเทพฯ : อมรนิ ทร์การพิมพ์, 2542.
. การละเลน่ พ้นื เมืองภาคใต้ ในสารานกุ รมวฒั นธรรมไทย ภาคใต้ เล่ม 1. กรุงเทพฯ : อมรินทร์การพมิ พ,์ 2542.
โอภาส อิสโม. ศกึ ษาพธิ ีครอบเทรดิ โนรา. วทิ ยานพิ นธ์ ศิลปศาสตรมหาบณั ฑิต มหาวิทยาลยั ทกั ษิณ. สงขลา, 2544.

199

Brandon, James R. Theatre in Southeast Asia. Cambridge: Harvard University Press, 1967.
Gesick, Lorraine M. In the Land of Lady White Blood. Southern Thailand and the Meaning of History. (Studies on Southeast Asia, 18).

Ithaca: Cornell University Press, 1995.
Ginsburg, Henry D. “The Sudhana-Manorah Tale in Thai: a Comparative Study Based on Two Thai Texts from the National Library, Bangkok,

and Wat Machimawat, Songkhla. PhD dissertation, University of London, SOAS, 1971.
Ginsburg, Henry D. “The Manora Dance-Drama. An Introduction.” Journal of the Siam Society 60.2: 169 - 181, 1972.
Horstmann, Alexander. "Manora Ancestral Beings, Possession and Cosmic Rejuvenation in Southern Thailand: Modern Adaptations of

the Multi-Religious Manora Ancestral Vow Ceremony." ANTHROPOS 107: 103 - 114, 2012.
Horstmann, Alexander. “Reconfiguring Manora Rongkru: Ancestor worship and spirit possession in Southern Thailand.” In Kirsten W. Endres, ‎

Andrea Lauser, eds. Engaging the Spirit World: Popular Beliefs and Practices in Modern Southeast Asia, 184 - 199. New York
and Oxford: Berghahn Books, 2012.
Guelden, Marlane P. “Ancestral Spirit Mediumship in Southern Thailand. The Nora Performance as a Symbol of the South on the Periphery
of a Buddhist Nation-State.” Honolulu. PhD dissertation, University of Hawai’i at Manoa, 2005a.
Guelden, Marlane P. “Spirit Mediumship in Southern Thailand. The Feminization of Nora Ancestral Possession.” In W. Sugunnasil (ed.),
Dynamic Diversity in Southern Thailand, 179 - 212. Chiang Mai: Silkworm Press, 2005b.
Hemmet, Christine. “Le Nora du sud de la Thaïlande. Un culte aux ancêtres.” Bulletin de l’École française d’Extrême - Orient 79.2: 261 - 282, 1992.
Johnson, Irving Chan. “Seductive Mediators: The Nuuraa Performer's Ritual Persona as a Love Magician in Kelantanese Thai Society.”
Journal of Southeast Asian Studies 30.2: 286 - 309, 1999.
Jungwiwattanaporn, Parichat. “In Contact with the Dead. Nora Rong Khru Chao Ban Ritual of Thailand.” Asian Theatre Journal 23.2: 374 - 395, 2006.
Kershaw, Roger. “A little drama ethnicity: Some sociological aspects of the Kelantan menora.” Southeast Asian Journal of Social Science
10.1: 69-85, 1982.
Miettinen, Jukka. Classical Dance and Theatre in South-East Asia. Singapore & Oxford: Oxford University Press, 1993.
Nicolas, Rene. “Le Lakhon Nora ou Lakhon Chatri et les origines du Theatre classique Siamois.” Journal of the Siam Society 18.2: 85 - 110, 1924.
Nunsuk, Preecha. "Nora: A Southern Thai Dance Drama." In Chua Soo Pong, editor, Traditional Theatre in Southeast Asia, 117 - 130.
Singapore: National University of Singapore Press, 1995.
Plowright, Poh Sim. "The Art of Manora: An Ancient Tale of Feminine Power Preserved in South-East Asian Theatre." New Theatre
Quarterly 14.4: 373 - 394, 1998.
Rutnin, Mattani Mojdara. Dance, Drama, and Theatre in Thailand: The Process of Development and Modernization. Chiang Mai: Silkworm
Books, 1996.
Sheppard, Mubin. Manora in Kelantan. Journal of the Malaysian branch of the Royal Asiatic Society 46.1: 160 - 170, 1973.
Skilling, Peter. “Jãtaka and Paññãsa-jãtaka in South-East Asia.” Journal of the Pali Text Society 28: 113 - 174, 2006.
Suthiwong Phongpaiboon. 2004. “Cultural Way (thang sai watthanatham).” Presented at the conference Experiencing Southern Thailand:
Current Social Transformations from People’s Perspectives, Pattani, Thailand. June 13 - 15. Bangkok: Sukkhaphapjai Publisher,
Book Time Co. Ltd. (in Thai).
Tan, Sooi-Beng. “The Thai ‘Menora’ in Malaysia: Adapting to the Penang Chinese Community.” Asian Folklore Studies 47.1: 19 - 34, 1988.
Yousof, Ghulam-sarwar. "Nora Chatri in Kedah: A Preliminary Report." Journal of the Malaysian Branch of the Royal Asiatic Society. 55.1:
53 - 61, 192.

200

สมั ภาษณ์ มโนราห์สายทิพย์ เสนห่ ์ศิลป.์ ศลิ ปินโนรา. สมั ภาษณ์, 5 มถิ ุนายน 2563.
นางจุฑาภรณ.์ โสตถโิ ยธิน. เจา้ ของตลาดใตโ้ หนด. สมั ภาษณ์, 6 มถิ ุนายน 2563.
นายแพทยบ์ ัญชา พงษพ์ านิช. ผู้เชีย่ วชาญดา้ นลูกปัดโบราณ. สัมภาษณ์, 4 มิถุนายน 2563. โนราเจอื ชศู ลิ ป์. ศลิ ปินโนราอาวุโส. สัมภาษณ,์ 25 มิถุนายน 2563.
มโนราหน์ ้�ำอ้อย เสยี งทอง. ศลิ ปินโนรา. สัมภาษณ์, 4 มิถุนายน 2563. นายณัฐพงศ์ กระจา่ ยโภชน.์ ศลิ ปินโนรา. สัมภาษณ,์ 29 มิถุนายน 2563.
นายภมู ิ จิระเดชวงศ.์ นักประวัติศาสตร์. สัมภาษณ,์ 4 มถิ นุ ายน 2563. โนราสรรเสริญ อมรศิลป์ ศ. พุ่มเฒ่า. ศิลปนิ โนรา. สัมภาษณ์, 25 มิถนุ ายน 2563.
นายเกียรตศิ กั ด์ิ เทพทวี. โรงเรียนใต้โคนยาง. สมั ภาษณ,์ 5 มถิ นุ ายน 2563.
โนราแซม เสียงทอง. ศลิ ปนิ โนรา. สมั ภาษณ์, 5 มิถุนายน 2563.
นายทิวากร เครอื แกว้ . ศิลปนิ โนรา. สมั ภาษณ,์ 5 มิถนุ ายน 2563.

รายช่ือผใู้ หค้ วามอนเุ คราะหก์ ารจัดพมิ พห์ นงั สือ และภาพถ่าย

สำ� นักหอจดหมายเหตแุ ห่งชาติ - The National Archives of Thailand.
ศนู ย์มานษุ ยวทิ ยาสริ ินธร - Princess Maha Chakri Sirindhon Anthropology Centre
ส�ำนักงานประชาสัมพนั ธ์ จังหวัดสงขลา - Songkhla Provincial Public Relations Office.
พระครูวนิ ัยธรณฏั ฐาสันต์ สิทฺธิาโณ - วัดยางใหญ่ จังหวดั นครศรธี รรมราช Phrakhru Vinaithorn Natthasan Siththiyano - Wat Yangyai, Nakhon Si Thammarat
ผูอ้ ำ� นวยการ สถาบนั ทักษิณคดศี กึ ษา มหาวทิ ยาลัยทกั ษณิ สงขลา - Director, Institute for Southern Thai Studies, Thaksin University, Songkhla.
ผชู้ ว่ ยศาสตราจารย์สาโรช นาคะวิโรจน์ - Assistant Professor Saroj Nakaviroj
มโนราห์ออ้ มจติ ร เจริญศลิ ป์ - Manora Aomjit CharoenSilp
นายพิทยา บษุ รารัตน์ - Mr. Pittaya Busararat
นายชัยวุฒิ พยิ ะกลู - Mr. Chaiwut Phiyakun
ผ้ชู ่วยศาสตราจารย์ธรรมนติ ย์ นิคมรตั น์ - Assistant Professor Thummanit Nikomrat
นางวราภรณ์ อ๋องเซง่ - พิพธิ ภัณฑ์โนราเติม-วนิ -วาด สงขลา - Mrs. Varaporn Ongseng - Nora Teum Win Wad Museum
ผู้ชว่ ยศาสตราจารย์ ดร.เธยี รชัย อิศรเดช - Assistant Professor Dr. Thianchai Isaradej
นายสุพชิ ยั รกั สกลุ (โนราศภุ ชัย ศ.สาโรช) - Mr. Supichai Raksakul (Nora Supachai S. Saroj)
โนราเกรียงเดช ขำ� ณรงค์ - Nora Kriengdej Khamnarong, Thep Sathha Troupe
นางสาวเบญ็ จวรรณ บวั ขวัญ - Ms. Benjawan Buakwan
นายวริ ะเดช ทองคำ� - Mr. Wiradet Thongkam
นางสาวรุยาภา รอดทมิ - Ms. Ruyapa Rodthim
นายไพศาล อสิ โร - Mr. Paisal Issaro
นางสาวพรพรรณ อารยะวรี ะสทิ ธ์ิ - Ms. Pornpan Arayaveerasid
เพจ พทั ลุง ทเู ดย์ - Phatthalung Today
นายภูมิ จริ ะเดชวงศ์ - Mr. Pum Jiradejwong
นายยุทธนา อัมมะรงค์ - Mr. Yuthana Ammarong
Dr. Jukka O. Miettinen and Mr. Veli Rosenberge. Helsinki. Finland
Mr. Eddin Khoo และ Pusaka. Kualalumpur, Malaysia.
Mr. Rydwan Anwar and Ms. Koh Sian Eng. The Esplanade. Singapore.
Dr. Kanit Sripaoraya และ Mr. Rosnan Rahman, Malaysia.
ชา่ งภาพอาชพี และชา่ งภาพสมัครเลน่ ในหนงั สอื เล่มนีท้ ุกท่าน - Professional and amateur photographers in this book.

201

ท่ีมาของภาพ

Page No. Credit (TH) Credit (ENG) Page No. Credit (TH) Credit (ENG)
บุคคล หนว่ ยงาน / องคก์ ร
171 กฤษฎา วิสัยรตั น์ Kritsada Wisairat 36, 85, 86, 102 ส�ำนกั หอจดหมายเหตแุ ห่งชาติ National Archives of Thailand
27 กญั ญาวรี ์ ประเสรฐิ ศรี Kanyawee Prasertsri 183 ศนู ย์มานุษยวทิ ยาสริ นิ ธร The Princess Maha Chakri Sirindhorn
32, 179 เกรยี งเดช ขาํ ณรงค์ Kriangdej Khamnarong (องค์การมหาชน) Anthropology Centre
ปกรอง, 112, 115, 126, สถาบันคกึ ฤทธ์ิ และธนาคาร Kukrit Institute and Bangkok Bank
113 โกวทิ เอนกชัย (เขมานันทะ) Kovit Anekachai (Khemananda) 131, 159, 160, 163 กรุงเทพ จ�ำกัด (มหาชน) Public Company Limited.
58 เจริญ สังข์ทิพย์ Charoen Sungtip
ค�ำนิยม ฉัตรชยั สขุ าภิมัณฑ์ Chatchai Sukharpiman 15, 19, 26, 38, 40, 41, 44, สถาบันทกั ษิณคดีศกึ ษา Institute for Southern Thai Studies
160 ชนนิ ทร์ มลู สงั ข์ Chanin Moolsung 45, 46, 47, 48, 53, 55, 59, มหาวิทยาลัยทกั ษิณ Thaksin
60, 61, 62, 63, 72, 74, 75,
C76o,v7e7r,,2825,, 8236,,9519, ,12702,,17441,, 71756, ชวิน ถวัลย์ภยิ โย Chawin Thawanphiyayo 77, 78, 79, 83, 94, 99, 110,
111, 114, 116, 120, 129,
107 ณัฐพงศ์ กระจา่ ยโภชน์ Nattapong Krajayphot 130, 133, 135, 149, 161, 186
1C7o8v,e1r,7ส9ารบัญ, 23, 172, ณฐั สิทธ์ิ สทุ ธปิ ัญญา Nattasit Suttipunya 28 คณะศลิ ปกรรมศาสตร์ The Faculty of Fine Arts, Thaksin
มหาวทิ ยาลัยทักษณิ สงขลา University, Songkhla
16, 68 ตะวนั วงศ์พลธรา Tawan Wongpontara สารบัญ, 30 สำ� นกั งานประชาสมั พันธ์ Public Relations Department
14, 17, 64, 65, 66, 67, 69 ทศพล ศิริบูรณ์ Tossapon Siriboon จังหวัดสงขลา Songkhla
95 เทอดศักดิ์ สังข์แก้ว Terdsuk sungkaew สารบญั , 12, 46, 50, 51, วดั ยางใหญ่ Yangyai Temple, Nakorn Si
4144,0,417,511,010,571,2136, 21,2516, 8 ธรรมนิตย์ นคิ มรัตน์ Thummanit Nikomrat 52, 53, 56, 57, 70, 71, 79, จังหวัดนครศรธี รรมราช Thammarat Province
124, 125, 126, 127, 157,
19, 143 ธวชั ชยั พูนแก้ว Thawatchai Phoonkaew 174, 175
Cover, 150, 152, 153, พพิ ิธภณั ฑโ์ นราเตมิ วิน วาด Nora Teum Win Wad Museum
75, 128 ธีระพล บญุ สขุ Teerapol Bunsuk 154, 155
625911ป34469,ก4,,5,8ร,,521,อ175121ง3,,610,7276,,ส,98,11า1,,121ร47362,3บ947,,1,,,ัญ1148313,422,614ป,,91,,48,ก811581,ห36,,72ล224950,,ัง09,,1,1,,1623599413117,,,,, นิกสิทธ์ิ วงศส์ วัสด์ิ Nikkasit Wongsawas
170 โรงเรียนใตโ้ คนยาง จงั หวัดพทั ลุง Tai Kon Yang School, Phatthalung
172 บรษิ ัท มีมติ ิ จำ� กดั Memiti Company Limited
177 บริษัท แม่เรยี งฟลิ ์ม จ�ำกดั Mae-Rieng Film Co., Ltd.
9, 37, 136, 138 เรือนดอกรกั สงขลา Ruendorkrak Songkhla
196 Nation Photo Nation Photo
73 ปุณรดา คชรัตน์ Punnlada kotcharat สารบญั , 32, 192 Photos courtesy of Photos courtesy of Esplanade -
185 พงศธร สม้ แปน้ Pongsaton sompan Esplanade - Theatres on Theatres on the Bay
the Bay
73 พชนิดา อนงค์ Pachanida Anong หนงั สอื
18 พชร ยอดเกื้อ Pachara Yodkue
171 พรปวยี ์ เครือวัลย์ Pornpavee Kruawan 87, 102, 119 ด�ำรงราชานภุ าพ สมเด็จพระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ. ตำ� นานละครอิเหนา.
พระนคร: คลังวิทยา, 2507.
123, 173 เพ็ญสินี วงเวยี น Pensinee Wongwian 158 โนรา อนสุ รณ์งานพระราชทานเพลิงศพ ขุนอุปถัมภ์นรากร (พุ่ม เทวา)
48, 51, 56, 74, 104, 105 ภูมิ จริ ะเดชวงศ์ Pum Jiradejwong 25 กนั ยายน 2527
193 ยงกฤต สายเนตร Yongkrit Sainet
11, 31, 97, 122, 156 รยุ าภา รอดทิม Ruyapa Rodthim 88 สำ� นักศลิ ปากรท่ี 14 นครศรธี รรมราช กรมศลิ ปากร กระทรวงวัฒนธรรม.
101 วัฒนพล จาระโห Wattanapon Jaraho โบราณสถานวดั เขยี นบางแกว้ ต�ำบลจองถนน อ�ำเภอเขาชัยสน จังหวัดพทั ลุง.
92 สุธิวงศ์ พงศ์ไพบูลย์ (2542). "โนรา" ใน สารานุกรมวัฒนธรรมไทยภาคใต้
188 วนิ ัย มะดารี Winai Madaree เล่ม 8. กรงุ เทพฯ : อมรนิ ทร์การพิมพ์.
143, 156 ศิริเกยี รติ ลกั ษณะนุวงศ์ Sirikiat Luxsananuwong 115, 116, 146, 147 หนงั สอื สมุดภาพ เสดจ็ ฯ เยี่ยมราษฎรภาคใต้ พ.ศ. 2502 เลม่ ที่ 2
168 สุพฒั น์ นาคเสน Supat Naksen 168 หนงั สือโนรา ฉบับสถาบันทกั ษณิ คดีศกึ ษา
107, 171 อาทมิ า อสิ ระ Atima Issara หนงั สือเสดจ็ ฯ เย่ียมราษฏร์ ภาคใต้ พ.ศ. 2502 เล่ม 2
3198,0,431,865,81, 8778, 81, 99, เอกรักษ์ ศรรี งุ่ Egarak Srirung Website
9 Google Earth https://earth. Google Earth https://earth.google.
192 เอกลักษณ์​ หนเู งิน google.com/web com/web
87 เอนก นาวกิ มูล Anake Nawigamune 23, 33 เพจ มโนราไขเ่ หลย้ี ม วเิ ชียร Fan page: Manora Khailiam Wichien
1434,9,4186, 18,4,19849,, 19918, 98, Lowell Dean Skar Lowell Dean Skar ศรชยั https://www. Sornchai https://www.facebook.com/
facebook.com/profile. profile.php?id=100044437603792
190, 191 Cphooutrotebsyy Cohf ePrUylSHAoKfAfm, ann CChoeurrytelsHyoofffmPaUnSnAKA, photo by php?id=100044437603792
31 วดิ ิทศั น์ ศรัทธาการรำ� แกบ้ น https://youtu.be/NGHODRIOUcM For
189 bCoyuKrtaerslyRoaffiqPUNSaAdKzAa, rpinh.oto RCaofuiqrteNsaydozafrPinU.SAKA, photo by Karl ท่ีวัดท่าครุ ะ https://youtu.be/ the screenshot of the "I came to
189 CRaohumrteasny of Rosman Courtesy of Rosman Rahman NGHODRIOUcM For the dance" Nora girl from YouTube in the
screenshot of the "I came to introduction - it is from this YT video
COVER, 193 hJnutetknpk.:ac/o/Owm.w/Mwie.jtutkinkeanomietti- Jhuttkpk:a//Ow.wMwie.jtutkinkeanomiettinen.com/ dance" Nora girl from YouTube https://youtu.be/NGHODRIOUcM
in the introduction - it is from
this YT video https://
youtu.be/NGHODRIOUcM

202

Page No. Credit (TH) Credit (ENG) Page No. Credit (TH) Credit (ENG)
31 ศนู ย์มานษุ ยวทิ ยาสริ นิ ธร The Princess Maha Chakri Sirindhorn 106 พพิ ธิ ภณั ฑ์เก บร็องลีย์ http:// Le musée du quai Branly http://www.
80 https://www.sac.or.th/ Anthropology Centre (SAC) https:// 120 www.quaibranly.fr/fr/ quaibranly.fr/fr/explorer-les-collec-
93 main/th/newsletter/ www.sac.or.th/main/th/newsletter/ 150 explorer-les-collections/ tions/base/Work/action/show/no-
96 details/33#book/ details/33#book/ 177 base/Work/action/show/ tice/888826-sans-titre-deux-danseurs-
97 เพจ Nakhon Si Thammarat Nakhon Si Thammarat 182 notice/888826-sans-titre- en-position-de-combat/
นครศรีธรรมราช https:// https://www.facebook.com/ 184 deux-danseurs-en-position-
97 www.facebook.com/ NakhonSiThammaratCity/ de-combat/
NakhonSiThammaratCity/ 184 เพจ มโนราไข่เหลย้ี ม วิเชยี รศรชัย Fan page: Manora Khailiam Wichien Sornchai
102 Asian and African studies Asian and African studies blog https:// Photograph by Henry Photograph by Henry Ginsburg
blog https://blogs.bl.uk/ blogs.bl.uk/asian-and-african/2020/07/ 184 Ginsburg (British Library, (British Library, Photo 1213(233))
104 asian-and-african/2020/07/ suthon-and-manora-a-jewel-of-thai-lit- 195 Photo 1213(233))
suthon-and-manora-a- erature-art-and-performance.html เพจ สนง.วฒั นธรรม
105 jewel-of-thai-literature-art- 195 จงั หวัดสุราษฎร์ธานี
and-performance.html 197 https://www.facebook.
หนงั สอื "สวุ รรณภูมิ ภูมิ SUVARNABHUMI TERRA INCOGNITA com/SuratCulturePage/
อารยธรรมเชอ่ื มโยงโลก" https://www.stkc.go.th/sites/default/ พพิ ธิ ภณั ฑ์เก บรอ็ งลีย์ http:// Le musée du quai Branly http://
https://www.stkc.go.th/ files/ebook/1553586950.pdf www.quaibranly.fr/en/ www.quaibranly.fr/en/explore-
sites/default/files/eb- explore-collections/base/ collections/base/Work/action/show/
ook/1553586950.pdf Work/action/show/notice/ notice/537546-comedien-siamois-
ส�ำนักฝรัง่ เศสแหง่ ปลายบรุ พทิศ Ecole française d'Extrême-Ori- 537546-comedien-siamois- dapres-une-photographie-rappor-
https://collection.efeo.fr/ ent (EFEO) https://collection. dapres-une-photographie- tee-de-bangkok/page/1/
ws/web/app/collection/ efeo.fr/ws/web/app/collection/ rapportee-de-bangkok/page/1/
record/27018?vc=ePkH4LF7 record/27018?vc=ePkH4LF7w6yel- COLLECTIE_TROPENMUSEUM_- COLLECTIE_TROPENMUSEUM_- a stu-
w6yelGA1iJESyekDrYY0M- GA1iJESyekDrYY0M7JUwl48oWRUXE- a studio portrait of a group of dio portrait of a group of Wayang To-
7JUwl48oWRUXEGMFI3Q GMFI3Q3OSXmJ2Rn6cQnKkQkpGYm- Wayang Topeng performers - # peng performers - # TMnr_60027221
3OSXmJ2Rn6cQnKkQkpGY 5tYlFgCNg0WrgBwCUak TMnr_60027221 um in The um in The Netherlands here:
m5tYlFgCNg0WrgBwCUak Netherlands here: http:// http://collectie.wereldculturen.
สำ� นักฝรง่ั เศสแหง่ ปลายบรุ พทิศ Ecole française d'Extrême-Ori- collectie. wereldculturen. nl/?query=search=*=TM-60027221#/
https://collection.efeo.fr/ ent (EFEO) https://collection. nl/?query=search=*=TM- query/723886b4-bb19-4f28-b6ad-
ws/web/app/collection/ efeo.fr/ws/web/app/collection/ 60027221#/query/723886b4- f343e487a641
record/28000?vc=ePkH4LF7 record/28000?vc=ePkH4LF7w6yel- bb19-4f28-b6adf343e487a641
w6yelGA1iIUSyekDrYY0M- GA1iIUSyekDrYY0M7JUwl48oWRUXE- Leiden University Library. Leiden University Library. Javaans
7JUwl48oWRUXEGMFI3Q GMFI3Q3OSXmJ2Rn6cQnKkQkpGYm- Javaans maskerspel (topeng) maskerspel (topeng) op de pasar
3OSXmJ2Rn6cQnKkQkpGY 5tYlFgCNg0WrgB0O0aq op de pasar malam te malam te Soerabaja photo by Kurkdji-
m5tYlFgCNg0WrgB0O0aq Soerabaja photo by Kurkdjian, an, 1905/1906 # KITLV 10857 Wayang
ส�ำนักฝรัง่ เศสแห่งปลายบรุ พทิศ Ecole française d'Extrême-Ori- 1905/1906 # KITLV 10857 Topeng Surabaya http://hdl.handle.
https://collection.efeo.fr/ ent (EFEO) https://collection. Wayang Topeng Surabaya net/1887.1/item:905038
ws/web/app/collection/ efeo.fr/ws/web/app/collection/ http://hdl.handle.net/1887.1/
record/28036?vc=ePkH4LF7 record/28036?vc=ePkH4LF7w6yel- item:905038
w6yelGA1iKGZEskJBK2KN GA1iKGZEskJBK2KNDOyVMJePqH- The National Archives The National Archives UKCO 1069-
DOyVMJePqHkVFxhjBSP0 kVFxhjBSP0Ozkl5idkZ-nEJypEJKRmJub- UKCO 1069-494-22 https:// 494-22 https://www.flickr.com/pho-
Ozkl5idkZ-nEJypEJKRmJub- WJRYAjYNFrAAnjpG2Q$$ www.flickr.com/photos/ tos/nationalarchives/7888239192/
WJRYAjYNFrAAnjpG2Q$$ nationalarchives/7888239192/
ส�ำนักฝรง่ั เศสแหง่ ปลายบุรพทศิ Ecole française d'Extrême-Ori-
https://collection.efeo.fr/ ent (EFEO) https://collection. POSTER for Kulfest "Festival POSTER for Kulfest "Festival Kampo-
ws/web/app/collection/ efeo.fr/ws/web/app/collection/ Kampoeng Nusantara" 2017, eng Nusantara" 2017, Nov. 24-26 - A
record/28036?vc=ePkH4LF7 record/28036?vc=ePkH4LF7w6yel- Nov. 24-26 - A Twist of Twist of Cultural Tales https://www.
w6yelGA1iKGZEskJBK2KND GA1iKGZEskJBK2KNDOyVMJePqH- Cultural Tales https:// indonesiakaya.com/agenda-budaya/
OyVMJePqHkVFxhjBSP0Oz- kVFxhjBSP0Ozkl5idkZ-nEJypEJKRmJub- www.indonesiakaya.com/ detail/kulfest-festival-kampoeng-nu-
kl5idkZ-nEJypEJKRmJubW- WJRYAjYNFrAAnjpG2Q$$ agenda-budaya/detail/ santara-2017
JRYAjYNFrAAnjpG2Q$$ kulfest-festival-kampoeng-
ส�ำนักฝรง่ั เศสแห่งปลายบุรพทศิ Ecole française d'Extrême-Ori- nusantara-2017
https://collection.efeo.fr/ ent (EFEO) https://collection. เพจ คลัสเตอร์ นววจิ ัย ดา้ น Facebook Page. Performance Practice
ws/web/app/collection/ efeo.fr/ws/web/app/collection/ ศิลปวฒั นธรรม จฬุ าลงกรณ์ as Research [PPaR]. Department of
record/28030?vc=ePkH4LF7 record/28030?vc=ePkH4LF7w6yel- มหาวิทยาลัย https://es-es. Dramatic Arts - Chulalongkorn Uni-
w6yelGA1CLiiIjGBoFWRZka- GA1CLiiIjGBoFWRZkaWStjLJ5Scii- facebook.com/ThaiPer- versity https://es-es.facebook.com/
WStjLJ5SciiuMkeIRmp38Er- uMkeIRmp38ErMz8vMUgjMVQjISc3M- formancePracticeResearch/ ThaiPerformancePracticeResearch/
Mz8vMUgjMVQjISc3MTixJL- TixJLwKbBAhYAmghG0w$$ posts/2228333440809396/ posts/2228333440809396/
wKbBAhYAmghG0w$$ มหาวทิ ยาลยั เทคโนโลยีราช Rajamangala University of Technology
มงคลศรีวิชัย https://www. Srivijaya https://www.rmutsv.ac.th/en/
rmutsv.ac.th/en/node/874 node/874 [16/23]
[16/23]
203

โนรา : ศิลปะการร้อง รำ� ทผ่ี ูกพันกับชีวติ
(Nora : A Living Dance Tradition of Southern Thailand)

กรมส่งเสริมวฒั นธรรม กระทรวงวัฒนธรรม
จดั พิมพ์ : พฤศจกิ ายน 2563 จำ� นวน 3,200 เล่ม
Department of Cultural Promotion, Ministry of Culture

ISBN : 978-616-543-695-3

ที่ปรึกษา Project Consultants
นายชาย นครชยั อธิบดีกรมสง่ เสรมิ วัฒนธรรม Mr. Chai Nakhonchai Director-General of the Department of Cultural Promotion

นางสาวอัจฉราพร พงษฉ์ ว ี รองอธบิ ดีกรมสง่ เสริมวัฒนธรรม Miss Acharaporn Pongchavee Deputy Director-General of theDepartment of Cultural Promotion

นายชยั พล สขุ เอีย่ ม รองอธิบดกี รมสง่ เสริมวัฒนธรรม Mr. Chaiyapon Sukiam Deputy Director-General of theDepartment of Cultural Promotion

นางสาววราพรรณ ชัยชนะศริ ิ ผ้อู �ำนวยการกองมรดกภูมปิ ญั ญาทางวฒั นธรรม Miss Waraphan Chaichanasiri Director of Division of Intangible Cultural Heritage

นายอิสระ ริ้วตระกูลไพบลู ย์ เลขานกุ ารกรม Mr. Itsara Rewtragulpibul Secretary for the Department of Cultural Promotion

ผ้เู รยี บเรยี ง Compilers
ศาสตราจารย์พรรัตน์ ด�ำรงุ Professor Pornrat Damrhung
Dr. Lowell Skar
ดร.โลเวล สการ ์

บรรณาธกิ ารและคณะท�ำงาน Editors and working groups
นางสุกญั ญา เยน็ สขุ นางสาวรัชดาพร ศรีภบิ าล Mrs. Sukanya Yensuk Miss Rachdaporn Sripibarn

นางสาวชนาภรณ์ แสวงทรพั ย์ นายชาคริต สทิ ธิฤทธิ์ Miss Chanaphorn Sawaengsup Mr. Chakrit Sittirit

นางภทั นี สธุ รรมพร นางสาววราลักษณ์ ออ้ ยชัยศร ี Mrs. Pattanee Suthamporn Miss Waralak Oychaisri

นางสาวรัชฎาภรณ์ กลุ สวน นางสาวอรณุ ี จรี พรบัณฑติ Miss Ratchadapon Kunsuan Miss Arunee Jeerapornbundit

นายณฐั ดนยั ใจมน่ั Mr. Naddanai Jaimun

ภาพประกอบ Photography
กล่มุ ชา่ งภาพท้องถิน่ และองค์กรวฒั นธรรมในภาคใต ้ Photographers and culturual organizations in Southern Thailand
Public Relations Subdivision, Department of Cultural Promotion
กลมุ่ ประชาสัมพนั ธ์ กรมสง่ เสรมิ วฒั นธรรม

ผรู้ ับผิดชอบ Project manager
กลุม่ สงวนรกั ษามรดกภูมปิ ัญญาทางวฒั นธรรม Intangible Cultural Heritage Safeguarding Subdivision
กองมรดกภมู ปิ ัญญาทางวัฒนธรรม กรมสง่ เสริมวฒั นธรรม Division of Intangible Cultural Heritage, Department of Cultural Promotion
โทร. 0 2247 0013 ตอ่ 1312 - 4 โทรสาร 0 2645 3061 Tel. 0 2247 0013 ext. 1312 - 4 Fax 0 2645 3061
เว็บไซต์ http://ich.culture.go.th website http://ich.culture.go.th
เฟซบุ๊ค www.facebook.com/ichthailand facebook www.facebook.com/ichthailand
อีเมล [email protected] E-mail [email protected]

พิมพท์ ี่ Printed by
โรงพิมพช์ ุมนุมสหกรณ์การเกษตรแห่งประเทศไทย จ�ำกัด The Agricultural Co-operative Federation Of Thailand., LTD

204 Nหoา้ tมจfo�ำrหSนaา่ lยe

“หนังั สือื เล่ม่ นี้้จ� ัดั พิมิ พ์์ขึ้้�นเพื่่อ� ประโยชน์ใ์ นการศึึกษาและเผยแพร่เ่ รื่�องโนรา มรดกภูมู ิิปัญั ญาทางวัฒั นธรรม
มิิใช่เ่ พื่่�อการค้้า ซึ่ง�่ ภาพประกอบในเล่ม่ ได้น้ ำ�ำ มาจากแหล่่งข้อ้ มูลู ที่่�หลากหลาย
โดยบางภาพไม่่สามารถอ้้างแหล่ง่ ที่่�มาปฐมภูมู ิไิ ด้้ จึึงขออนุญุ าตใช้้ภาพดังั กล่่าว
และขอขอบคุณุ ผู้�เป็็นเจ้า้ ของภาพไว้้ ณ ที่่น� ี้้ด� ้้วย”

กรมส่งเสรมิ วัฒนธรรม กระทรวงวฒั นธรรม
๑๔ ถนนเทยี มร่วมมิตร เขตห้วยขวาง กรงุ เทพฯ ๑๐๓๑๐
โทรศัพท์ ๐ ๒๒๔๗ ๐๐๑๓ ตอ่ ๑๓๑๒-๔
Department of Cultural Promotion, Ministry of Culture
14 Thiamruammitr Rd., Huaykhwang, Bangkok 10310
Tel. 0 2247 0013 Ext. 1312-4
E-mail : [email protected]
www.culture.go.th