วิเคราะห์เนื้อหากาพย์เรื่องพระไชยสุริยา

เน้อื เรือ่ ง เสยี งครื้นครัน่ ชั้นเขาหลวง
สัตวท์ ้ังปวงง่วงงนุ โงง
ข้ึนกดบทอัศจรรย์ เสยี งดังดจุ พระเพลิงโพลง
นกหกตกรังรวง โคลงคลอนเคล่อื นเขย้อื นโยน
บา้ งตน่ื ไฟตกใจโจน
แดนดินถ่ินมนุษย์ ลกุ โลดโผนโดนกนั เอง
ตกึ กว้านบ้านเรือนโรง ตะโพนกลองรอ้ งเปน็ เพลง
โหง่งหง่างเหง่งเก่งก่างดงั
บ้านชอ่ งคลองเลก็ ใหญ่
ปลกุ เพ่ือนเตอื นตะโกน

พณิ พาทยร์ ะนาดฆอ้ ง
ระฆงั ดงั วงั เวง

เนือ้ เรอื่ ง

ขึ้นแม่กด บทนี้เป็นที่น่าอัศจรรย์ เสียงครื้นครั่นชั้นเขาหลวง
นกตกออกจากรัง ฝูงสัตว์ทั้งปวงต่างง่วงงันในดินแดนของมนุษย์
เสียงดังเหมือนไฟไหม้ ตึก บ้านเรือนต่างไหวเคลื่อนบ้านช่องใหญ่น้อย
ต่างตื่นตกใจ ร้องเรียกเพื่อนบ้าน ลุกวิ่งหนีชนกันชุลมุนวุ่นวายเครื่อง
ดนตรี ระนาด ฆ้อง ตะโพน กลอง ร้องเป็นเพลง เสียงระฆัง
ดังโหงง่ หงา่ งเหง่ง ฟังน่าวงั เวงยิง่ นกั

เน้อื เร่อื ง พระดาบสบูชากณู ฑ์
พนู สวสั ดิ์สัตถาวร
ขนึ้ กบ จบ แม่ กด เององค์องิ พิงสิงขร
ผาสกุ รุกขมลู สงั วรศีลอภญิ ญาณ
พื้นพิภพจบจักรวาล
ระงับหลับเนตรนง่ิ ทา่ นเห็นแจง้ แหลง่ โลกา
เหมือนกับหลับสนทิ นอน

บาเพง็ เลง็ เหน็ จบ
สวรรคช์ นั้ วมิ าน

เนือ้ เรื่อง

ขนึ้ แมก่ บ และจบท่ีแม่กด มีฤๅษีบูชาไฟอยู่
ตนหนึ่ง บาเพ็ญตนอย่างสุขสงบอยู่ในป่ามาช้า
นาน ได้หลับตาเอนตัวพิงกับต้นไม้เหมือนกับ
กาลังนอนหลับ โดยบาเพ็ญศีลเข้าญาณอยู่
บาเพญ็ พรตจนรู้เห็นทว่ั พน้ื ดนิ ทอ้ งฟา้ และจักรวาล
สรวงสวรรค์ทา่ นรู้เห็นหมดทัง้ สน้ิ ทว่ั โลก

เน้อื เร่อื ง

เข้าฌานนานนับเดอื น ไม่เขยอื้ นเคล่ือนกายา
จาศีลกนิ วาตา เปน็ ผาสุกทกุ เดือนปี
เกิดเหตุใหญ่ในปฐพี
วันนน้ั ครน้ั ดินไหว กาลกณิ ีสปี่ ระการ
เลง็ ดูรู้คดี กลบั จรติ ผิดโบราณ
ผลาญคนซ่อื ถอื สตั ยธ์ รรม์
ประกอบชอบเป็นผิด
สามัญอนั ธพาล

เน้อื เรอื่ ง

เข้าฌานเป็นเวลาแรมเดือน ไม่ขยับ
เขยื้อนกาย จาศีลไม่กินอาหาร อยู่อย่างมี
ความสุขนับเดือนนับปี ในวันนั้นเกิด
แผ่นดินไหว จึงได้เล็งดูและรู้ว่ามีเหตุ
กาลกิณีอยู่ สีอ่ ยา่ ง คอื การเหน็ ผิดเป็นชอบ
คนอนั ธพาล ทาร้ายคนซ่ือสตั ย์

เน้อื เร่อื ง ลูกไมร่ คู้ ุณพอ่ มัน
ลอบฆ่าฟันคือตณั หา
ลูกศิษย์คิดลา้ งครู โจทยจ์ ับผดิ ริษยา
ส่อเสยี ดเบียดเบียนกัน ป่วนเปน็ บ้าฟา้ บดบัง
เกดิ วบิ ตั ิปตั ติปาปัง
โลภลาภบาปบ่คิด สังวัจฉระอวสาน
อุระพสุธา

บรรดาสามัญสัตย์
ไตรยคุ ทกุ ขตรงั

เนอื้ เร่อื ง

ศิษย์คิดล้างครู ลูกไม่รู้คุณพ่อแม่
พูดจาส่อเสียดกัน เบียดเบียนฆ่าฟันกัน
ความโลภ ไม่คิดเรื่องบาป จนพื้นดินเกิด
ปั่นป่วน ท้องฟ้ามืดมิดบรรดาสัตว์ต่าง ๆ
เกิดมีบาปขึ้น มีทุกข์มากขึ้น ถึงเวลาแห่งการ
อวสาน

เน้อื เร่อื ง เอ็นดูภบู าล
กลอกกลบั อัปรยี ์
ข้นึ กมสมเดจ็ จอมอารย์ นิง่ นง่ั ต้ังใจ
ผู้ผ่านพาราสาวะถี

ซ่อื ตรงหลงเลห่ ์เสนี
บรุ จี งึ ล่มจมไป

ประโยชนจ์ ะโปรดภูวไนย
เลื่อมใสสาเรจ็ เมตตา

เนื้อเร่อื ง

ขึ้นแม่กมพระฤๅษี รู้สึกสงสาร
พระราชาผู้ครองเมืองสาวะถี ซึ่งซื่อตรงแต่
หลงเลห่ เ์ หล่ียมเสนาอามาตย์ที่ชั่วร้ายจึงทาให้
บ้านเมอื งล่มจม จงึ คดิ ทจี่ ะโปรดพระราชา
ให้เลอื่ มใสศรทั ธาในการบาเพญ็ ตนให้สาเร็จ

เน้อื เรื่อง บอกขอ้ มรณา
บาปกรรมนาตน
เปล่งเสยี งเพียงพิณอินทรา จะได้ไปสวรรค์
คงมาวนั หนง่ึ ถึงตน

เบียนเบยี ดเสยี ดส่อฉ้อฉล
ไปทนทุกขน์ ับกัปกัลป์

เมตตากรณุ าสามัญ
เปน็ สุขทกุ วนั หรรษา

เน้อื เร่อื ง

จึงบอกเล่าด้วยเสียงอันไพเราะเหมือน
เสียงพิณของพระอินทร์ว่าวันหนึ่งเราต้อง
ตาย การเบียดเบียนกันมีแต่จะนาทุกข์มาให้
ทาให้มีบาปติดตัวไปนาน ความเมตตากรุณา
จะนาไปสู่สรวงสวรรค์ ทาใหม้ แี ตค่ วามสุขใน
ทกุ วนั

เน้อื เร่อื ง กลอกกลบั อัปรา
อ่ิมหนาสาราญ
สมบตั ิสตั ว์มนษุ ยค์ รฑุ า ขบั ราจาเรียง
เทวาสมบตั ชิ ัชวาล

สขุ เกษมเปรมปรีดว์ิ ิมาน
ศฤงคารหอ้ มล้อมพรอ้ มเพรียง

กระจับปี่สีซอทอ่ เสียง
สาเนยี งนางฟ้านา่ ฟัง

เน้อื เร่อื ง

สมบัติของสัตว์ มนุษย์ ครุฑ มีการ
กลับเปล่ยี นไปมา ไม่เหมือนสมบตั ขิ องเทวดา
มีความสุขในวิมาน อิ่มหนาสาราญพร้อม
ด้วยทรัพย์สมบัติ กระจับ ปี่ ซอ ประสาน
สาเนียงกัน ดังเหมือนกับมีนางฟ้ามาขับ
กลอ่ ม

เน้อื เรื่อง

เดชะพระกุศลหนหลัง ส่งิ ใดใจหวงั
ไดด้ งั ม่งุ มาตรปรารถนา สวดมนต์ภาวนา
พระองคท์ รงธรรม
จรงิ นะประสกสกี า
เบอ้ื งนา่ จะไดไ้ ปสวรรค์

จบเทศนเ์ สร็จคาราพนั
ดน้ ดนั้ เมฆาคลาไคล

เน้อื เร่อื ง

ด้วยเดชแห่งบุญกุศลแต่ปางหลังทา
ให้ได้สมหวังในสิ่งที่ต้องการ ถ้าสวดมนต์
ภาวนา ต่อไปจะไดเ้ กิดบนสวรรค์

เมื่อเทศนาจบ พระราชาก็หลุดพ้น
จากความคดิ ทีป่ กคลมุ ดว้ ยเงาเมฆ

เน้อื เร่อื ง ฟังธรรมนา้ ใจ
ตดั ห่วงบว่ งมาร
ขน้ึ เกยเลยกล่าวทา้ วไทย จัดจบี กลีบชฎา
เลื่อมใสศรทั ธากล้าหาญ

เห็นภัยในขันธสันดาน
สาราญสาเรจ็ เมตตา

สององคท์ รงหนงั พยัคฆา
รักษาศลี ถอื ฤๅษี

เน้อื เรื่อง

ขึ้นแม่เกย กล่าวถึงพระไชยสุริยาเมื่อ
ได้รับฟังธรรมคาสั่งสอนแล้วเกิดเลื่อมใสศรัทธา
เห็นเหตุที่เกิดในนิสัยของมนุษย์ จึงตัดขาด
จากบ่วงความทุกข์ พบกับความสาเร็จ ทั้งสอง
พระองค์จึงสวมใส่ชุดและหมวกจากหนังเสือ
รกั ษาศีลเปน็ ฤๅษี

เน้อื เร่อื ง กองกณู ฑอ์ คั คี
เอนองคล์ งนอน
เชา้ คา่ ทากิจพธิ ี เหนือ่ ยยากพากเพยี ร
เปน็ ทีบ่ ูชาถาวร เสวยสขุ ทุกวัน

ปถพเี ป็นท่บี รรจถรณ์
เหนอื ขอนเขนยเกยเศยี ร

คา่ เช้าเอากราดกวาดเตียน
เรียนธรรมบาเพ็ญเครง่ ครนั

สาเร็จเสร็จได้ไปสวรรค์
นานนบั กปั กัลปพ์ ุทธนั ดร

เน้อื เร่อื ง

ทุกเช้า ค่าทาพิธีบูชาไฟเป็นกิจประจา
ด้วยความเพียร มีพื้นดินเป็นที่นอน มีขอน
เป็นหมอนหนุนหัวเอาไม้กวาด กวาดพื้นจน
สะอาดทุกเช้า ค่าจนสาเร็จได้เสด็จสู่สวรรค์
เสวยแต่ความสุขทุกวัน เป็นเวลานานช่วั
กัปกัลป์

เน้อื เร่อื ง ไวห้ วงั สั่งสอน
หนูนอ้ ยคอ่ ยเพียร
กุมราการญุ สนุ ทร ไม้เรยี วเจยี วเหวย
เดก็ อ่อนอันเยาวเ์ ล่าเรยี น

ก ข ก กา วา่ เวยี น
อ่านเขยี นผสมกมเกย

ระวงั ตัวกลัวครหู นูเอย๋
กูเคยเข็ดหลาบขวาบเขวยี ว

เน้อื เรือ่ ง

สุนทรภู่ ได้ให้ความการุญแต่งบทกลอนขึ้นเพื่อสั่ง
สอนเด็กๆ ในวัยเรียน ก ข ก กา มีการกลับไป
กลับมา พวกเดก็ ๆ จงค่อยๆ เรยี นรู้ อ่าน เขียนปนกันไป
ทง้ั แม่ กม แม่เกย ขอใหร้ ะวังตัวกลัวคณุ ครนู ะหนู
ไมเ้ รยี วเลยนน้ั ฉันเคยโดนเข็ดหลาบมาแลว้

เน้อื เร่อื ง

หนั หวดปวดแสบแปลบเสียว หยกิ ซ้าซา้ เขยี ว
อย่าเทย่ี วเลน่ หลงจงจา เรยี งเรยี บเทียบทา
ใครเหน็ เปน็ คณุ
บอกไวใ้ ห้ทราบบาปกรรม
แนะนาให้เจ้าเอาบญุ

เดชะพระมหาการญุ
แบง่ บุญให้เราเจ้าเอยฯ

เน้ือเรอื่ ง

ฉันถูกไม้เรียวหวดจนปวดแสบ มิหนาซ้ายังถูกหยิก
จนเขยี ว อยา่ ไปเทีย่ วเล่นจนหลงจาเสีย ขอบอกให้พวกเธอ
ทราบถงึ บาปกรรม ให้เรยี บเรียงคาน้ใี ห้ดี
ฉนั ขอแนะนาใหเ้ อาบญุ ด้วยเดชะในความกรุณาน้ี
ถ้าใครเหน็ เปน็ ประโยชน์ ฉันขอแบง่ เอาบญุ กุศลเหล่านี้ดว้ ย