การวางแผนเชิงกลยุทธ์และการจัดการ ครั้งที่ 1

ความหมายของแผน
ประเภทของแผน
ทาไมตอ้ งวางแผน

คณะศึกษาศาสตร์และศิลปะศาสตร์
สาขาการบริหารการศึกษา

การวางแผนชิงกลยทุ ธ์และการจัดการ

ความหมายของแผน

แผน แบบพิมพเ์ ขียวที่กาหนดการจดั สรรทรัพยากร ตารางการปฏิบตั ิงาน
และกิจกรรมท่ีสาคญั อ่ืนๆ เพ่อื มุ่งไปสู่การบรรลุเป้าหมาย

แผน คือ แนวปฏิบตั ิที่กาหนดไวล้ ่วงหนา้ ซ่ึงตอ้ งเกี่ยวขอ้ งกบั การกระทา
อนาคต และความตอ้ งการของบุคคลและองคก์ ร

แผน คือ ผลท่ีไดจ้ ากการวางแผน
แผน คือ ส่ิงท่ีกาหนดข้ึนและถือเป็นแนวดาเนินการ
แผน (Plan) เป็นเอกสารที่เป็นขอ้ กาหนดที่ใชเ้ ป็นเครื่องมือหรือแนวทางใน
การปฏิบตั ิท่ีแสดงโครงการ กิจกรรม วธิ ีการท่ีไดผ้ า่ นการคิดมาแลว้ ลว่ งหนา้ โดย
ผมู้ ีส่วนเกี่ยวขอ้ งทุกฝ่ ายร่วมกนั คิดและพจิ ารณา
อยา่ งละเอียดรอบคอบ ท่ีสอดรับกบั เป้าหมาย วสิ ยั ทศั น์ พนั ธกิจ ขององคก์ รที่
กาหนด
จากความหมายของแผนท่ีกลา่ วมาพบวา่ แผน คือ ผลท่ีเกิดจากการวางแผน
หรืออาจกล่าวอีกนยั หน่ึงวา่ “การวางแผน” คือกิจการรมหรือการกระทาท่ี
ก่อใหเ้ กิด “แผน” ซ่ึงอาจกระทาข้ึนเป็นลายลกั ษณ์อกั ษร แบบเป็นทางการหรือไม่
เป็นทางการกไ็ ด้

การวางแผน

การวางแผนเป็นกระบวนการคิดเกี่ยวกบั การปฏิบตั ิต่าง ๆ ในการ
บรรลุเป้าหมาย เป็นสิ่งแรกที่ตอ้ งทาเพ่ือใหเ้ กิดผลท่ีตอ้ งการ เป็น
กระบวนการท่ีอาศยั การสร้างและรักษาแผนการ เป็นการเตรียมข้นั ตอน
การปฏิบตั ิเพอื่ บรรลุเป้าหมาย และเป็นเทคนิคหน่ึงที่มีความสาคญั ที่สุดต่อ
การจดั การโครงการและเวลา

การวางแผนชิงกลยทุ ธ์และการจดั การ

ประเภทของแผน

จาแนกประเภทของการวางแผนตามระยะเวลา

1 แผนระยะส้ัน (Short – Range Plan) โดยทว่ั ไปจะกาหนดระยะเวลา
ภายใน 1 ปี แผนระยะส้ันเป็ นแผนทไี่ ด้รับการกาหนดไว้อย่าง
เฉพาะเจาะจง เช่น แผนงบประมาณ แผนการฝึ กอบรมพนักงานใหม่ เป็ น
ต้น
2 แผนระยะปานกลาง หมายถงึ แผนทมี่ รี ะยะเวลาปฏบิ ตั ิมากกว่า 1 ปี
ตามปกตจิ ะอยู่ในช่วง 1 - 5 ปี เช่น แผนพฒั นาเศรษฐกจิ และสังคม
แห่งชาติ เป็ นต้น
3 แผนระยะยาว (Long – Range Plan) มรี ะยะเวลากาหนดไว้เกนิ 5 ปี
ขนึ้ ไป กาหนดไว้อย่างกว้าง ๆ เพ่ือให้เกดิ ความยืดหยุ่นหรือคล่องตวั สูง
เช่น แผนการก่อสร้างสนามบนิ สุวรรณภูมิ
และแผนการสร้างท่อส่งก๊าซไทย มาเลเซีย
เป็ นต้นการกาหนดระยะเวลาและแผนระยะส้ัน
หรือระยะยาว อาจมคี วามแตกต่างกนั บ้าง

การวางแผนชิงกลยทุ ธ์และการจัดการ

ประเภทของแผน(ต่อ)

จาแนกประเภทของการวางแผนตามระดบั ของการบริหารงานองคก์ ร

1. แผนกลยทุ ธ์ (Strategic Planning) เป็นการวางแผนท่ีถูกจดั ทาข้ึนโดยผบู้ ริหารระดบั สูง เพอื่ ให้
สอดคลอ้ งกบั เป็นหมายกลยทุ ธข์ ององคก์ รแลว้ ประสานไปยงั ผบู้ ริหารระดบั กลาง และระดบั ล่าง
ทาใหก้ ารวางแผนกลยทุ ธม์ ีลกั ษณะการบริหารแบบลงล่าง (Top-Dow Planning) ท่ีผบู้ ริหาร
ระดบั สูงมีบทบาทสาคญั ที่สุด การวางแผนกลยทุ ธจ์ ะกล่าวถึงขอบเขตกวา้ งๆ ของการจดั กิจกรรม
ขององคก์ ร ซ่ึงตอ้ งครอบคลุมทรัพยากรท้งั หมดท่ีองคก์ รมีอยตู่ ลอดจนการพยากรณ์สภาวะ
แวดลอ้ มท้งั ภายในและภายนอก เป้าหมายของการวางแผนกลยทุ ธ์ โดยทว่ั ไปจะมุ่งเนน้ ใหอ้ งคก์ ร
เจริญเติบโตและดารงอยไู่ ดใ้ นอนาคต กบั การช่วยเพิ่มประสิทธิภาพและประสิทธิผลในการ
ดาเนินงานขององคก์ ร
2. แผนยทุ ธวธิ ี (Tactical Planning) เป็นการวางแผนท่ีเกิดจากการกระทาร่วมกนั ระหวา่ ง
ผบู้ ริหารระดบั สูงกบั ผบู้ ริหารระดบั กลางเพอื่ ใหอ้ งคก์ รธุรกิจกา้ วไปสู่ผลสาเร็จท่ีวางไว้ ซ่ึงเป็นไป
ตามเป้าหมายยทุ ธวธิ ีและสอดคลอ้ งกบั แผลกลยทุ ธ์ แผนยทุ ธวธิ ี จะมีลกั ษณะเฉพาะเจาะจง และ
เป็นกิจกรรมที่ตอ้ งกระทาโดยหน่วยงานยอ่ ยซ่ึงอยภู่ ายในองคก์ ร การวางแผนยทุ ธวธิ ีตอ้ งอยู่
ภายใตข้ อบเขตกาหนดของแผนกลยทุ ธ์ แต่แผนยทุ ธวธิ ีจะทาหนา้ ที่ในการผสมผสานสอดคลอ้ ง
ระหวา่ งแผนกลยทุ ธ์ ซ่ึงถูกสร้างข้ึนโดยผบู้ ริหารระดบั สูง กบั แผนปฏิบตั ิการ ซ่ึงเป็นแผนระดบั
ล่างและมกั เป็นแผนระยะส้นั เขา้ ดว้ ยกนั โดยเนน้ ใหค้ รอบคลุมในส่ิงที่มีความสาคญั ท้งั หมด เช่น
ค่าใชจ้ ่าย รายไดเ้ วลา และเครื่องมือเคร่ืองใช้
3. ปฏบิ ัติการ (Operational Plans) ใชอ้ ธิบายเป้าหมายในการปฏิบตั ิงานขององคก์ รในลกั ษณะท่ี
เป็นหนา้ ที่เฉพาะของหน่วยงาน หรือมีลกั ษณะที่เป็นงานท่ีตอ้ งทาเป็นประจาวนั ต่อวนั การ
วางแผนปฏิบตั ิการเป็นหนา้ ที่ของผบู้ ริหารระดบั ล่างที่จะตอ้ งกระทาตามเป้าหมายปฏิบตั ิการ และ
ใหส้ อดคลอ้ งกบั แผนยทุ ธวธิ ี และแผนกลยทุ ธ์ แผนปฏิบตั ิการ และใหส้ อดคลอ้ งกบั แผนยทุ ธวธิ ี
และแผนกลยทุ ธ์ แผนปฏิบตั ิการจึงมีลกั ษณะการวางแผนระยะส้ัน ซ่ึงมกั เก่ียวขอ้ งกบั ปัจจยั ต่าง ๆ
ภายในองคก์ ร ซ่ึงเป็นทรัพยากรท่ีผบู้ ริหารสามารถควบคุมได้

การวางแผนชิงกลยทุ ธ์และการจัดการ

ประเภทของแผน(ต่อ)

จาแนกประเภทของการาวางแผนตามหนา้ ที่ดาเนินงาน

1 แผนแม่บท (Master Plan) เป็นแผนท่ีเกิดจากการรวมแผนท้งั หมดภายในองคก์ รเขา้ ไวดว้ ยกนั
เพอ่ื ใหเ้ ห็นถึงโครงสร้างโดยรวม ของการปฏิบตั ิงานภายในองคก์ ร และใชเ้ ป็นแม่แบบในการ
วางแผนระดบั รองลงไปของกิจการ
2 แผนหน้าท่ี (Functional Plan) เป็นแผนที่ถูกวางข้ึนเพอื่ เฉพาะเจาะจงใชก้ บั กลุ่มงาน
แผนปฏิบตั ิงานจะเป็นแผนยอ่ ยที่อยใู่ นแผนใหญ่ที่เรียกวา่ แผนแมบ่ ท แผนปฏิบตั ิงานจะช่วยใหผ้ ู้
ปฏิบตั ิทราบวา่ หน่วยงานจะตอ้ งทาอะไร ทาอยา่ งไร และทาเพอื่ อะไร ตลอดจนแสดง เป้าหมาย
สุดทา้ ยท่ีคาดหวงั เม่ือปฏิบตั ิตามแผนทุกอยา่ งหมดแลว้
3 แผนงานโครงการ (Project) เป็นแผนที่องคก์ รทาข้ึนเพื่อตอบสนองนโยบาย เก่ียวกบั กิจกรรม
ใหญ่ขององคก์ รเฉพาะคร้ัง (เป็นกิจกรรมที่นาน ๆทาที มิใช่ทาเป็นประจาสม่าเสมอ ) ซ่ึงตอ้ งใช้
ปัจจยั เป็นจานวนมาก จากหน่วยงานต่าง ๆขององคก์ รหลาย ๆหน่วยงาน การวางแผนงาน
โครงการจะช่วยใหห้ น่วยงานยอ่ ยแต่ละหน่วยงานรู้หนา้ ที่ และความรับผดิ ชอบของตน มีการ
ประสานสัมพนั ธ์อนั ดี ซ่ึงจะทาใหง้ านบรรลุเป้าหมายที่วางไวไ้ ดอ้ ยา่ งมีประสิทธิภาพ
4 แผนสรุป ( Comprehensive Plan ) เป็นแผนที่จดั ทาข้ึนเพอ่ื สรุปรวมแผนหนา้ ท่ีตลอดจน
แผนงานโครงงานท่ีองคก์ รกระทา โดยอาจจาแนกเป็นหมวดหมู่ หรือจาแนกตามขอบเขตของงาน
หรือระดบั ความซบั ซอ้ นในการปฏิบตั ิ เพ่ือใหง้ ่ายต่อการทาความเขา้ ใจ การวางแผนประเภทน้ี จะ
เห็นไดช้ ดั ในการวางแผนบริหารประเทศของรัฐบาล ตวั อยา่ งเช่น แผนสาธารณสุข แผนการ
จดั การศึกษา เป็นตน้
5 แผนกจิ กรรม (Activity Planning) เป็นแผนท่ีจดั ทาข้ึนเพือ่ แสดงใหเ้ ห็นตารางเวลาของการ
ปฏิบตั ิงาน (Schedule) แผนกิจกรรมจะแสดงใหเ้ ห็นวา่ แต่ละหน่วยงานยอ่ ยในองคก์ รมีหนา้ ท่ี
รับผดิ ชอบในการดาเนินกิจกรรมอะไร ในช่วงเวลาใดบา้ ง กิจกรรมน้นั จะเร่ิมตน้ เมื่อไร และ
จะตอ้ งดาเนินกิจกรรมต่อเน่ืองกบั หน่วยงานใด บา้ งหรือไม่ เพื่อใหง้ านน้นั แลว้ เสร็จบรรลุผล
สาเร็จตามเป้าหมายอยา่ งมีประสิทธิภาพ

การวางแผนชิงกลยุทธ์และการจดั การ

ประเภทของแผน(ต่อ)

จาแนกประเภทของการวางแผนตามความถี่ของการนาแผนไปใช้

1 แผนหลกั (Standing Plan) (หรืออาจเรียกไดว้ า่ แผนยนื พ้นื แผนถาวร
หรือแผนประจา) เป็นแนวคิด หลกั การ หรือแนวทางปฏิบตั ิในการกระทา
กิจกรรมบางอยา่ งภายในองคก์ ร ซ่ึงตอ้ งมีการกระทาซ้าบ่อยๆ แผนหลกั
หรือแผนประจาน้ี จะถูกนามาใชไ้ ดห้ ลาย ๆคร้ังโดยไม่มีการกาหนดอายุ
(ข้ึนอยกู่ บั การเปล่ียนแปลงสภาวการณ์ท้งั ภายในและภายนอกเป็นเกณฑ)์
แผนหลกั หรือแผนประจาจึงตอ้ งเป็นเครื่องมือสาหรับผบู้ ริหารในการ
ตดั สินใจแกไ้ ขปัญหาระหวา่ งฝ่ายต่าง
2 แผนใช้เฉพาะคร้ัง (Single-Use Plan) หมายถึง แผนที่เตรียมข้ึนอยา่ ง
เฉพาะเจาะจงกบั เหตุการณ์ท่ีเกิดข้ึนเพียงคร้ังเดียวแลว้ จะไม่มีโอกาส
เกิดข้ึนอีก (one time Goal ) เม่ือบรรลุผลตามที่กาหนดแลว้ จะเลิกใชแ้ ผน
น้นั ๆ แต่ถา้ สถานการณ์เอ้ืออานวยจะนากลบั มาใชใ้ หม่อีกกไ็ ด้

การวางแผนชิงกลยุทธ์และการจดั การ

ทาไม...ต้องทาแผน

สานกั งานคณะกรรมการการประถมศึกษาแห่งชาติ (2534, น. 55) ไดก้ ล่าวถึง
ความสาคญั และ เหตุผลของการวางแผนไวว้ า่ การบริหารโดยการใชแ้ ผนมีความสาคญั และ
ทาใหง้ านมีประสิทธิภาพ เพราะ
1. เป็นการเตรียมการและแกป้ ัญหาไวล้ ่วงหนา้ เพ่ือใหเ้ ป็นการทางานที่มีจุดมุ่งหมายเป็น
การพฒั นาไปขา้ งหนา้ ตลอดเวลา ไม่หยดุ อยกู่ บั ที่ช่วยใหก้ ารดาเนินงานมีประสิทธิภาพ
2. การปฏิบตั ิงานท่ีมีแผน มีระบบข้นั ตอน และระยะเวลา สถานท่ีและเป้าหมายท่ีกาหนด
ไว้ ค่อนขา้ งเด่นชดั นอกจากจะสะดวกในการดาเนินงานอยา่ งมากแลว้ ยงั สามารถวดั
ความสาเร็จตรวจสอบ และประเมินผลไดอ้ ีกดว้ ย
3. ในกรณีที่มีปัญหาเกิดข้ึน หรือมีการเปล่ียนแปลงต่าง ๆ ท้งั ในเรื่องแผนงานของโรงเรียน
หรือ ไดร้ ับผลกระทบจากสภาพแวดลอ้ มทางเศรษฐกิจ และสงั คม ถา้ มีแผนอยแู่ ลว้ กจ็ ะ
สามารถปรับปรุง แกไ้ ข ไดท้ นั ที
4. สามารถใชเ้ ป็นเครื่องมือช่วยใหผ้ บู้ ริหาร ควบคุมนโยบายระดบั ต่าง ๆ สามารถวินิจฉยั
ตดั สินใจ ไดอ้ ยา่ งมีหลกั เกณฑแ์ ละถูกตอ้ ง
5. ทาใหท้ ราบขอ้ มูลความเป็นมาในอดีต สถานการณ์ปัจจุบนั และการประมาณการใน
อนาคต เป็น ประโยชน์ต่อการปรับปรุงการบริหารและการจดั การวางแผน
6. การวางแผนทาใหส้ ามารถใชท้ รัพยากรอยา่ งประหยดั และไดผ้ ลคุม้ คา่ ท้งั น้ีเพราะในการ
วางแผนตอ้ งคานึงถึงการระดมทรัพยากรทุกอยา่ งท่ีมีอยอู่ ยา่ งจากดั มาดาเนินการตามความ
จาเป็น ก่อนหลงั ใหเ้ หมาะสมกบั สถานการณ์ตา่ ง ๆ โดยเลือกวธิ ีท่ีดีท่ีสุดทาใหเ้ กิดการ
ประหยดั ในการใชท้ รัพยากร (คน เงิน วสั ดุ การบริหารหรือการจดั การ)
7. การวางแผนทาใหเ้ กิดความร่วมมือประสานงาน การประสานแผนและโครงการท้งั ใน
หน่วยงาน เอง ต่างหน่วยงาน และในระดบั ต่าง ๆ เพ่ือใหก้ ารดาเนินงานสอดคลอ้ งกนั ไม่
เกิดความซ้าซอ้ นและเป็น การระดมทรัพยากร เพื่อประหยดั และยน่ ระยะเวลาการพฒั นาให้
ประสบผลสาเร็จไดไ้ วยง่ิ ข้ึน

การวางแผนชิงกลยุทธ์และการจดั การ

ทาไม...ต้องทาแผน

ปรีชา หงส์ไกรเลิศ 2557: หนา้ 7-8,7-9 กล่าวถึงความสาคญั ของการวางแผนไวว้ า่
1. การวางแผนเป็นการป้องกนั สิ่งท่ีคาดวา่ จะเกิดในอนาคต เน่ืองจากการวางแผนเป็น

การคาดการณ์วา่ ในอนาคตจะเกิดอะไร แลว้ ควรท าอยา่ งไรเมื่อเกิดเหตุการณ์ตามท่ี
คาด
2. การวางแผนเป็นการลดปัญหาความยงุ่ ยากและความไม่แน่นอนในอนาคต องคก์ าร จ
าเป็นตอ้ งมีการเตรียมตวั ใหส้ ามารถปรับตวั เผชิญกบั ความเปลี่ยนแปลงในอนาคต
ซ่ึงเกิดจากการ เปล่ียนแปลงของสภาพแวดลอ้ มต่าง ๆ ถา้ องคก์ ารไม่มีการวางแผน
อาจท าใหอ้ งคก์ ารน้นั ไม่สามารถ ปรับตวั ไดแ้ ละประสบกบั ปัญหาความยงุ่ ยากต่าง
ๆ ตามมาในอนาคต
3. การวางแผนเป็นการด าเนินการใหบ้ รรลุตามเป้าหมายและวตั ถุประสงคข์ ององคก์ าร
อยา่ งมีประสิทธิภาพ การวางแผนช่วยใหอ้ งคก์ ารสามารถด าเนินงานเป็นไปตาม
เป้าหมายและวตั ถุประสงค์ ท่ีก าหนดไวอ้ ยา่ งมีข้นั ตอนท่ีชดั เจนและเหมาะสมตาม
สภาวการณ์น้นั
4. การวางแผนเป็นการลดการท างานท่ีซ้าซอ้ นและสบั สน การวางแผนช่วยใหอ้ งคก์ าร
ทราบวา่ ตอ้ งท าอะไร เม่ือไร อยา่ งไร ใครเป็นผรู้ ับผดิ ชอบในส่วนใดงานใด ดงั น้นั
องคก์ ารท่ีมีการวางแผน จะสามารถมองเห็นภาพรวมในการท างานท่ีชดั เจน ท าให้
เกิดความชดั เจนในการด าเนินงาน
5. การวางแผนเป็นการใชท้ รัพยากรในองคก์ ารอยา่ งมีประสิทธิภาพ การวางแผนท าให้
องคก์ ารทราบความสาคญั ก่อนหลงั ของการใชท้ รัพยากรที่มีอยใู่ นองคก์ ารวา่ ควรให้
ความสาคญั กบั งานใด ก่อนงานใดหลงั
6. การวางแผนก่อใหเ้ กิดการประหยดั เน่ืองจากการวางแผนช่วยลดการซ้ าซอ้ นของ งา
นท าใหอ้ งคก์ ารมีการใชท้ รัพยากรอยา่ งมีประสิทธิภาพ