หน่วยที่3 สมัยก่อนสุโขทัยในดินแดนไทย

ประวัติศาสตร์



ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ ๑


กลุ่มสาระการเรียนรู้สังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม


หน่วยกำรเรียนรู้ที่ ๑ หน่วยกำรเรียนรู้ที่ ๒ หน่วยกำรเรียนรู้ที่ ๓ หน่วยกำรเรียนรู้ที่ ๔ หน่วยกำรเรียนรู้ที่ ๕ หน่วยกำรเรียนรู้ที่ ๖




๑_หลักสูตรวิชาประวัติศาสตร์


๒_แผนการจัดการเรียนรู้

๓_PowerPoint_ประกอบการสอน


๔_Clip

๕_ใบงาน_เฉลย


๖_ข้อสอบประจ าหน่วย_เฉลย

๗_การวัดและประเมินผล


๘_เสริมสาระ

๙_สื่อเสริมการเรียนรู้












บริษัท อักษรเจริญทัศน์ อจท. จ ำกัด : 142 ถนนตะนำว เขตพระนคร กรุงเทพฯ 10200
Aksorn CharoenTat ACT.Co.,Ltd : 142 Tanao Rd. Pranakorn Bangkok 10200 Thailand
โทรศัพท์ : 02 622 2999 โทรสำร : 02 622 1311-8 [email protected] / www.aksorn.com

หน่วยการเรียนรู้ที่ ๓






สมัยก่อนสุโขทัยในดินแดนไทย









































จุดประสงค์การเรียนรู้



• อธิบำยเรื่องรำวทำงประวัติศำสตร์ สมัยก่อนสุโขทัยในดินแดนไทยโดยสังเขปได้

เรื่องราวสมัยก่อนประวัติศาสตร์ในดินแดนไทย



หลักเกณฑ์การแบ่งยุคสมัยก่อนประวัติศาสตร์ในประเทศไทย





• สมัยประวัติศำสตร์ในดินแดนที่เป็นประเทศไทยเริ่มเมื่อประมำณ พ.ศ. ๑๑๘๐ ถ้ำนับมำถึงปัจจุบัน สมัยประวัติศำสตร์ในประเทศไทย

มีอำยุไม่ถึง ๑,๔๐๐ ปี นับว่ำสั้นมำกเมื่อเทียบกับกำรที่มนุษย์ตั้งถิ่นฐำนในดินแดนประเทศไทย และก่อนที่มนุษย์ในประเทศไทยจะ
รู้จักใช้ตัวหนังสือก็ยำวนำนมำก คือ ประมำณ ๗๐๐,๐๐๐ ปี เรียกว่ำ “สมัยก่อนประวัติศาสตร์” มีหลักเกณฑ์กำรแบ่งยุคสมัยเพื่อให้

ชัดเจนและให้ง่ำยแก่กำรท ำควำมเข้ำใจให้ตรงกัน แบ่งเป็น ๒ ประเภท






๑ แบ่งตามเทคโนโลยีการท าเครื่องมือเครื่องใช้







๒ แบ่งตามลักษณะการด ารงชีวิตของผู้คน คือ ยุคหินเก่ากับยุคหินใหม่

การขยายตัวของชุมชนในสุวรรณภูมิ






ี่
• สุวรรณภูมิเป็นชื่อเดิมของดินแดนเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ หรือโดยเฉพำะดินแดนทเป็นประเทศไทย สุวรรณภูมิ แปลว่ำ “ดินแดน
แห่งทองค า” หมำยถึง ดินแดนที่มีควำมอุดมสมบูรณ์มำกเหมำะแก่กำรตั้งหลักแหล่งของชุมชน
• กำรขยำยตัวของชุมชนในสุวรรณภูมิ มีลักษณะคล้ำยกับกำรขยำยตัวของชุมชนอื่นๆ คือ สมัยก่อนประวัติศำสตร์ดินแดนหลำยแห่งมี

กลุ่มชนเล็กๆ อำศัยอยู่ เมื่อบริเวณนั้นไม่อุดมสมบูรณ์ ก็จะอพยพเคลื่อนย้ำยไปหำแหล่งอำหำรแหล่งใหม่ เกิดกำรขยำยเป็นชุมชน

ขนำดใหญ่

พัฒนาการของชุมชนโบราณในภาคต่างๆ ของไทย






ภาคกลาง




ี่
• ชุมชนยุคหินเก่า ทถ้ ำพระ อ ำเภอไทรโยค ถ้ ำเขำทะลุ และถ้ ำเม่น อ ำเภอบ้ำนเก่ำ จังหวัดกำญจนบุรี พบเครื่องมือหินที่เป็น
เครื่องมือขุด เครื่องมือสับ ตัดและขวำนที่มีขนำดใหญ่และหนัก

• ชุมชนยุคหินกลาง ทบ้ำนหนองโน อ ำเภอพนัสนิคม จังหวัดชลบุรี พบเครื่องมือหิน เครื่องปั้นดินเผำลำยขีดและขัดมัน
ี่
เครื่องมือปลำยแหลม เบ็ดตกปลำ และภำชนะดินเผำลำยเชือกทำบ
ี่
• ชุมชนยุคหินใหม่ ทบ้ำนเก่ำ อ ำเภอเมือง จังหวัดกำญจนบุรี พบโครงกระดูกมนุษย์ยุคหินใหม่ ขวำนหินขัด เครื่องประดับท ำจำก
เปลือกหอย และภำชนะดินเผำ

• ชุมชนยุคส าริด ทบ้ำนหนองโน อ ำเภอพนัสนิคม จังหวัดชลบุรี พบหลุมศพจ ำนวนมำก ภำชนะดินเผำเคลือบน ้ำโคลนสีแดง
ี่
รูปทรงคล้ำยพำน ก ำไลหินอ่อน ก ำไล สร้อยท ำจำกส ำริดและเปลือกหอยทะเล ตุ้มหูท ำจำกดีบุก

• ชุมชนยุคเหล็ก ทบ้ำนดอนตำเพชร อ ำเภอพนมทวน จังหวัดกำญจนบุรี พบภำชนะดินเผำ เครื่องประดับ อำวุธและเครื่องมือ
ี่
เครื่องใช้ที่ท ำด้วยเหล็ก

ภาคเหนือ




• ชุมชนยุคหินเก่า ที่ถ้ ำผีแมน จังหวัดแม่ฮ่องสอน พบเครื่องมือหิน ใบหอกหิน เครื่องมือหินกะเทำะ
• ชุมชนยุคหินกลาง ที่ถ้ ำผีแมน จังหวัดแม่ฮ่องสอน พบเครื่องมือหินที่เป็นเครื่องมือขุด เครื่องมือสับ ตัดขนำดใหญ่

• เครื่องมือหินขัดและเครื่องมือหินกะเทำะ

• ชุมชนยุคหินใหม่ กระจำยอยู่ตำมลุ่มแม่น้ ำต่ำงๆ ในเขตจังหวัดแม่ฮ่องสอน เชียงใหม่ ล ำปำง น่ำน อุตรดิตถ์ พบเครื่องมือยุค
หินใหม่ต่อเนื่องไปถึงยุคโลหะ

• ชุมชนยุคส าริด ในเขตจังหวัดแม่ฮ่องสอน เชียงใหม่ เชียงรำย น่ำน อุตรดิตถ์ ตำก ล ำพูน พบว่ำมีกำรใช้ทั้งเครื่องมือส ำริดและ

หินขัด
• ชุมชนยุคเหล็ก อยู่ตำมลุ่มแม่น ้ำสำยต่ำงๆ ในเขตจังหวัดแม่ฮ่องสอน เชียงใหม่ เชียงรำย น่ำน อุตรดิตถ์ ล ำพูน พบแหล่งชุมชน

โบรำณที่ใช้เครื่องมือท ำจำกเหล็ก

ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ




ี่
• ชุมชนยุคหินเก่า ทอ ำเภอเชียงคำน จังหวัดเลย และอ ำเภอดอนตำล จังหวัดมุกดำหำร พบเครื่องมือหินกะเทำะที่เป็นเครื่องมือ
ขุด สับ และตัด

• ชุมชนยุคหินกลาง ทอ ำเภอเชียงคำน จังหวัดเลย อ ำเภอดอนตำล จังหวัดมุกดำหำรพบหลักฐำนเครื่องมือขุดและเครื่องมือ
ี่
สับ ตัด ซึ่งต่อเนื่องมำจำกยุคหินเก่ำ
ี่
• ชุมชนยุคหินใหม่ ทบ้ำนโนนนกทำ อ ำเภอภูเวียง จังหวัดขอนแก่น พบภำชนะดินเผำ ลูกปัดท ำจำกเปลือกหอย ขวำนหินขัด
หินสับ

• ชุมชนยุคส าริด ทบ้ำนเชียง อ ำเภอหนองหำน จังหวัดอุดรธำนี ภำชนะดินเผำลำยเขียนสีแดงบนพื้นสีนวล โครงกระดูกมนุษย์
ี่
โครงกระดูกสัตว์ เครื่องประดับท ำจำกลูกปัด สิ่งของเครื่องใช้ท ำจำกหินและโลหะ

• ชุมชนยุคเหล็ก ชุมชนโบรำณที่บ้ำนเชียง จังหวัดอุดรธำนี พบเครื่องมือยุคเหล็ก และมีกำรค้นพบแหล่งแร่เหล็ก

ภาคใต้




ี่
• ชุมชนยุคหินเก่า ทถ้ ำหลังโรงเรียนทับปริก อ ำเภอเมือง จังหวัดกระบี่ พบเครื่องมือยุคหินเก่ำที่ท ำเป็นเครื่องมือขุด
เครื่องมือ สับ ตัด

• ชุมชนยุคหินกลาง แหล่งโบรำณคดี บ้ำนพลควำยอ ำเภอสทิงพระ จังหวัดสงขลำ พบเครื่องมือหินกะเทำะ
ี
เครื่องมือในยุคหินเก่ำ และพบขวำนหิน
• ชุมชนยุคหินใหม่ จังหวัดกระบี่ และ จังหวัดพังงำ พบภำชนะดินเผำที่ท ำเป็นหม้อสำมขำ พบขวำนหินขัดชนิดมีบ่ำและไม่มีบ่ำ

ี่
• ชุมชนยุคส าริด ทถ้ ำผีหัวโต จังหวัดกระบี่ และในบริเวณอ่ำวริมทะเล พบภำพเขียนสีสมัยก่อนประวัติศำสตร์เป็นภำพคนสวม
ี่
ชุดยำวทศีรษะมีรูปร่ำงคล้ำยเขำสัตว์ แยกเป็น ๒ แฉก ร่องรอยกำรก่อตั้งชุมชนบริเวณอ่ำว ริมทะเล และริมแม่น้ ำ
• ชุมชนยุคเหล็ก ทอ ำเภอคลองท่อม จังหวัดกระบี่ พบลูกปัดพื้นเมืองจ ำนวนมำก และพบชิ้นส่วนเครื่องมือเหล็กในสภำพ
ี่
สึกกร่อนและช ำรุด

การสร้างสรรค์ภูมิปัญญาของมนุษย์ก่อนประวัติศาสตร์ในดินแดนประเทศไทย







ปัจจัยที่มีอิทธิพลต่อการสร้างสรรค์ภูมิปัญญาของมนุษย์ก่อนประวัติศาสตร์







๑ ควำมต้องกำรควำมมั่นคงในกำรด ำรงชีวิตประจ ำวันในเรื่องอำหำร ที่อยู่อำศัย เครื่องนุ่งห่ม และยำรักษำโรค








๒ สภำพภูมิศำสตร์และสิ่งแวดล้อม เช่น กำรเกิดภัยธรรมชำติ โรคระบำด







๓ คติควำมเชื่อ เช่น ควำมตำย ควำมเชื่อในเรื่องวิญญำณ เป็นต้น

การสร้างสรรค์ภูมิปัญญาของชุมชนโบราณก่อนประวัติศาสตร์








ด้านเกษตรกรรม • มนุษย์ยุคหินใหม่มีกำรเพำะปลูกแบบท ำไร่เลื่อนลอย บำงแห่งมีกำรเพำะปลูกข้ำว
ในที่ลุ่ม ขณะเดียวกันก็มีกำรล่ำสัตว์เป็นอำหำร




ด้านโลหะกรรม • รู้จักกำรท ำเครื่องมือเครื่องใช้จำกส ำริดและเหล็กในยุคโลหะ รู้จักกำรถลุงแร่เหล็ก
รู้จักใช้ปูนขำวหรือวัสดุที่มีหินปูน





ด้านหัตถกรรม • รู้จักน ำเส้นใยจำกพืชและสัตว์มำทอเป็นผืนผ้ำ ด้วยเทคนิคกำรทอแบบง่ำยๆ






ด้านการสร้างที่อยู่อาศัย • ใช้ถ้ ำหรือเพิงผำเป็นที่ป้องกันอันตรำยจำกภัยธรรมชำติ สัตว์ป่ำ เป็นกำรเริ่มต้นกำร
ตั้งถิ่นฐำนของมนุษย์





ด้านการรักษาโรค • พบหัวกะโหลกมนุษย์ที่มีกำรเจำะรูกลม นักโบรำณคดีสันนิษฐำนว่ำ เป็นวิธีกำร
รักษำโรคปวดศีรษะ

พัฒนาการจากชุมชนมาสู่รัฐโบราณ











ชุมชน บ้านเมือง แคว้น/รัฐ อาณาจักร

รัฐโบราณและรัฐไทยในดินแดนไทย



พัฒนาการของอาณาจักรโบราณในภาคกลาง





อาณาจักรทวารวดี (พุทธศตวรรษที่ ๑๑ - ๑๖)




ี่
• เป็นอำณำจักรทมีหลักฐำนแน่นอนแห่งแรกบนผืนแผ่นดินไทย สันนิษฐำนว่ำมีศูนย์กลำงอยู่ที่จังหวัดนครปฐม
• หลักฐำนสมัยทวำรวดี เช่น ธรรมจักรศิลำ จุลประโทนเจดีย์ และฐำนอำคำรที่วัดพระเมร ุ
์
• ทวำรวดีได้รับอิทธิพลอินเดีย เช่น กำรปกครองโดยกษัตริย์ ศำสนำพรำหมณ-ฮินดู พระพุทธศำสนำ

อาณาจักรละโว้ (พุทธศตวรรษที่ ๑๒ - ๑๘)





• ในช่วงแรกละโว้รับวัฒนธรรมจำกอินเดีย เช่น แนวคิดเรื่องกำรปกครอง โดยกษัตริย์มีกำรแบ่งชนชั้นทำงสังคม
• มีกำรนับถือพระพุทธศำสนำ นิกำยเถรวำทและมหำยำน รวมทั้งควำมเชื่อเรื่องกำรนับถือบรรพบุรุษ และยกย่องสตรี

• มีอำชีพที่ส ำคัญ คือ กำรเกษตร และมีกำรติดต่อค้ำขำยกับชุมชนต่ำงถิ่น

• สมัยพระเจ้ำสุริยวรมันที่ ๑ กษัตริย์ขอมได้ปกครองละโว้ในฐำนะประเทศรำช
• ขอมได้ส่งผู้แทนมำปกครองละโว้มีกำรบังคับใช้กฎหมำยและระบบตุลำกำร คือ ศำลสภำ

• หลังสมัยพระเจ้ำชัยวรมันที่ ๗ ขอมเสื่อมอ ำนำจ ท ำให้อิทธิพลขอมในละโว้ ได้หมดตำมไปด้วย

พัฒนาการของอาณาจักรโบราณในภาคเหนือ





อาณาจักรโยนกเชียงแสน (พุทธศตวรรษที่ ๑๒ - ๑๙)





• สันนิษฐำนว่ำมีศูนย์กลำง อยู่ที่เมืองเชียงแสน (อ ำเภอเชียงแสน จังหวัดเชียงรำย)
• เรื่องรำวโยนกเชียงแสนปรำกฏอยู่ในต ำนำนสิงหนวัติกุมำรและต ำนำนลวจังกรำช

• อำณำจักรโยนกเชียงแสนถูกขอมยึดครองอำณำจักร

• พระเจ้ำพรหมกุมำรสำมำรถกู้เอกรำชและสร้ำงเมืองใหม่ขึ้นที่เวียงไชยปรำกำร
ี่
• หลังสมัยพระเจ้ำพรหม ถูกมอญในพม่ำรุกรำน จึงสร้ำงเมืองใหม่ทก ำแพงเพชร
• พุทธศตวรรษที่ ๑๙ ถูกรวมเป็นส่วนหนึ่งของล้ำนนำ

อาณาจักรหริภุญชัย (พุทธศตวรรษที่ ๑๓ - ๑๙)




• สันนิษฐำนว่ำมีศูนย์กลำงอยู่ที่จังหวัดล ำพูน

• ต ำนำนจำมเทวีวงศ์กล่ำวว่ำ ฤๅษีวำสุเทพ เป็นผู้สร้ำงเมืองหริภุญชัย
• มีพระนำงจำมเทวีเป็นปฐมกษัตริย ์

• สันนิษฐำนว่ำชำวเมืองหริภุญชัยเป็นชำวมอญจำกละโว้

• หริภุญชัยตกอยู่ภำยใต้อ ำนำจละโว้หลำยครั้ง
• ในสมัยพระเจ้ำอำทิตยรำช พระพุทธศำสนำมีควำมเจริญรุ่งเรืองมำก

• พ.ศ.๑๘๓๕ หริภุญชัยถูกรวมเข้ำเป็นส่วนหนึ่งของล้ำนนำ

อาณาจักรล้านนา (พุทธศตวรรษที่ ๑๙ - ๒๕)





• มีศูนย์กลำงอยู่ที่เมืองนพบุรีศรีนครพิงค์เชียงใหม่ (จังหวัดเชียงใหม่)

• ผู้ก่อตั้งอำณำจักร คือ พระยำมังรำยมหำรำช
• แรกเริ่มตั้งรำชธำนีที่เวียงกุมกำม ต่อมำย้ำยเมืองไปอยู่เชียงใหม่ใน พ.ศ. ๑๘๓๙

• มีควำมเจริญรุ่งเรืองในเรื่องของกฎหมำย มังรำยศำสตร์ อักษรธรรมล้ำนนำ หรืออักษรตัวเมือง วัดเจดีย์หลวง เป็นต้น

พัฒนาการของอาณาจักรโบราณในภาคใต้





อาณาจักรลังกาสุกะ (พุทธศตวรรษที่ ๗ - ๒๓)





• ศูนย์กลำงอยู่ที่อ ำเภอยะรัง จังหวัดปัตตำนี
• พัฒนำขึ้นจำกกำรเป็นเมืองท่ำส ำคัญ มีควำมสัมพันธ์ใกล้ชิดกับจีน

• มีอำรยธรรมรุ่งเรือง และมีสถำบันกษัตริย์ปกครองมำยำวนำน

• เป็นศูนย์กลำงส ำคัญของพระพุทธศำสนำนิกำยมหำยำน
• มีกำรนับถือศำสนำพรำหมณ์-ฮินดู ลัทธิไศวนิกำย

อาณาจักรตามพรลิงค์ (พุทธศตวรรษที่ ๑๓ - ๑๘)





• ศูนย์กลำงอยู่ที่จังหวัดนครศรีธรรมรำช
่
• เจริญรุ่งเรืองมำจำกกำรเป็นเมืองทำของพ่อค้ำอินเดีย
• เป็นศูนย์กลำงกำรค้ำละกำรเมืองในบริเวณคำบสมุทรภำคใต้

• นับถือศำสนำพรำหมณ์-ฮินดู และพระพุทธศำสนำนิกำยมหำยำน
• พุทธศตวรรษที่ ๑๘ ได้รับอิทธิพลพระพุทธศำสนำนิกำยเถรวำท ลัทธิลังกำวงศ์

• นครศรีธรรมรำชเป็นศูนย์กลำงส ำคัญของกำรเผยแผ่พระพุทธศำสนำในดินแดนไทย

อาณาจักรศรีวิชัย (พุทธศตวรรษที่ ๑๓ - ๑๙)





็
• มีศูนย์กลำงที่เมืองปำเลมบังบนเกำะสุมำตรำ
• ระยะแรกเจริญรุ่งเรืองในฐำนะศูนย์กลำงกำรค้ำทำงทะเลระหว่ำงจีนและอินเดีย

• เมื่อจีนเข้ำมำค้ำขำยโดยตรง ท ำให้เมืองไชยำเป็นเมืองส ำคัญในกำรค้ำและรับวัฒนธรรมศรีวิชัย

พัฒนาการของอาณาจักรโบราณในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ





อาณาจักรโคตรบูรณ์ (พุทธศตวรรษที่ ๑๒ - ๑๖)





• มีศูนย์กลำงอยู่ที่นครพนม ครอบคลุมพื้นที่ภำคตะวันออกเฉียงเหนือ และดินแดนฝั่งซ้ำยแม่น้ ำโขง
• นับถือพระพุทธศำสนำนิกำยเถรวำทตำมแบบทวำรวดี และมีควำมเชื่อพื้นเมืองเรื่องกำรบูชำพญำนำค

• พระธำตุพนมเป็นศำสนสถำนที่ส ำคัญของอำณำจักร

• พุทธศตวรรษที่ ๑๘ พระเจ้ำชัยวรมันที่ ๗ แห่งอำณำจักรขอมได้ครอบครองดินแดนในภำคตะวันออกเฉียงเหนือของไทย
• ต่อมำโคตรบูรณ์ตกเป็นเมืองขึ้นของล้ำนช้ำง

อาณาจักรอิศานปุระ (พุทธศตวรรษที่ ๑๒ - ๑๘)





• มีอ ำนำจและเจริญรุ่งเรืองสูงสุดในสมัยพระเจ้ำสุริยวรมันที่ ๒
• สร้ำงปรำสำทหินขนำดใหญ่มำกมำย

• เผยแพร่อำรยธรรมไปยังรัฐข้ำงเคียงหลำยด้ำน เช่น กำรปกครองแบบสมบูรณำญำสิทธิรำชย์ ควำมเป็นสมมติเทพของ

กษัตริย์ กำรปกครองแบบจตุสดมภ์ กฎหมำยพระธรรมศำสตร์ ศำสนำพรำหมณ์-ฮินดู พระพุทธศำสนำนิกำยมหำยำน
เป็นต้น

การสร้างสรรค์ภูมิปัญญาของอาณาจักรโบราณก่อนสมัยสุโขทัย







ปัจจัยที่มีอิทธิพลต่อการสร้างสรรค์ภูมิปัญญาของอาณาจักรโบราณก่อนสมัยสุโขทัย









• จำกบุคคลภำยนอกที่เข้ำมำติดต่อค้ำขำย


ปัจจัยพื้นฐาน ได้รับอำรยธรรมอินเดียเข้ำมำ เช่น ภำษำ
ศำสนำ เป็นต้น



• ลักษณะทำงภูมิศำสตร์และสิ่งแวดล้อม
• ลักษณะร่วมและลักษณะแตกต่ำงทำงสังคมและ ปัจจัยจากภายนอก

วัฒนธรรม

ผลงานการสร้างสรรค์ภูมิปัญญาของอาณาจักรโบราณก่อนสมัยสุโขทัย





• การเกษตรกรรม กำรใช้แรงงำนสัตว์ กำรใช้วัวควำยผ่อนแรงงำนคน

• การเลือกท าเลในการสร้างบ้านแปงเมือง ตั้งเมืองในเขตลุ่มแม่น้ ำ มีทำงออกสู่ทะเล สำมำรถติดต่อกับดินแดนภำยใน ที่มี

พืชผลอุดมสมบูรณ์

• การประดิษฐ์ตัวอักษรขึ้นใช้ เดิมใช้ภำษำสันสกฤตและบำลี แล้วดัดแปลงผสมผสำนกับภำษำในท้องถิ่น จึงกลำยเป็น
อักษรมอญโบรำณ

• ศาสนา – ความเชื่อ ค ำสั่งสอนในพระพุทธศำสนำเป็นหลักยึดเหนี่ยวจิตใจของชำวพุทธ น ำไปสู่กำรสร้ำงสรรค์ภูมิปัญญำ

ทำงด้ำนสถำปัตยกรรม ประติมำกรรม