E-book

Autonomic nervous system

ระบบประสาทอัตโนวตั ิ

Autonomic nervous system

คาํ นํา ระบบอัตโนวตั ิ (Autonomic nervous system)

E-book เล่มนีจัดทาํ ขึนเพอื ใหผ้ ทู้ ีสนใจศึกษาเนือหาเกียวกบั ระบบ
ประสาทอตั โนวัติ (Autonomic nervous system)

รายวชิ ากายวภิ าคศาสตร์และสรรี วทิ ยา E-bookเลม่ นีเปนการสรปุ
เนือหาดว้ ยมอี งคป์ ระกอบเกยี วกับระบบประสาทส่วนกลาง ไขสันหลัง
สมอง ระบบประสาทส่วนนอก และระบบอตั โนวตั ิ โดยจะใหค้ วามรู้ ความ
เข้าใจ เกยี วกบั ขอ้ มลู การทาํ งานของระบบอตั โนวตั ิ E-book เล่มนียงั มี
ภาพประกอบเพือเพมิ ความเขา้ ใจให้ดยี งิ ขนึ

ผู้จดั ทําหวงั วา่ E-book เล่มนีจะเปนประโยชนก์ บั ผอู้ า่ น ทีกําลังหา
ขอ้ มลู เรืองนีอยู่ หากมีขอ้ แนะนํา หรือผิดพลาดประการใด ผจู้ ดั ทาํ ขอ้

นอ้ มรับไวแ้ ละขอภยั มา ณ ทนี ีดว้ ย

สารบญั หนา้ (Autonomic nervous system)

เรือง 1
2
ระบบประสาท
3
ระบบประสาทกลาง 4
โครงสร้างของระบบประสาทกลาง 5-8
9-10
-สมอง 11-17
-สมองใหญ่
-สมองนอ้ ย
-กา้ นสมอง

หนา้ ทขี องระบบประสาทกลาง

หนา้ ทีสมอง

ไขสนั หลงั

ระบบประสาทนอกสว่ นกลาง

ระบบประสาทอตั โนวัติ

-ระบบประสาทอตั โนวตั ิ
-ระบบประสาทโซมาตกิ
-ระบบประสาทภายนอกอาํ นาจจติ ใจ หรอื
ระบบประสาทอตั โน
-ตารางเปรียบเทยี บ

ระบบประสาท 1

(Nervous System)

ระบบประสาท
ระบบประสาทมหี นา้ ทใี นการออกคาํ สงั เกียวกับการ
ทาํ งานของกล้ามเนือ ควบคมุ การทํางานของอวัยวะตา่ งๆ
ในรา่ งกาย และประมวลข้อมลู ทรี บั มา จากประสาทสัมผัส
ต่างๆ

ระบบประสาทแบง่ เปนระบบประสาทกลาง
(central nervous system) และระบบประสาท
นอกสว่ นกลาง (peripheral nervous system)
เซลล์ในระบบ ประสาทเรียกวา่ เซลล์ประสาท
มหี ลายชนิด โดยมขี นาด รูปรา่ ง และการแตก
แขนง ของไซโทพลาซมึ แตกตา่ งกนั ไป

ระบบประสาทกลาง 2
(Central Nervous System)
โครงสรา้ งของระบบประสาทกลาง

ระบบประสาทกลางประกอบดว้ ยสมองซงึ อยภู่ ายใน
กะโหลกศรี ษะ และไขสนั หลงั ซงึ อยใู่ นกระดูกสนั หลงั ของเรา
รอบๆ สมองและ ไขสนั หลังจะเปนเยอื ห้มุ 3 ชนั

1. สมอง (Brain) แบ่งออกเปนส่วนๆ ดงั นี

สมองใหญ่ (Cerebrum) เปนสว่ นทีใหญท่ สี ดุ ของสมอง
สามารถแบ่งได้เปน 2 ซีก แต่ละอีกประกอบดว้ ย 4 กลบี

สมองนอ้ ย (Cerebellum) เปนส่วนหนึงของสมองทีอยู่
บรเิ วณดา้ นหลงั ของสมองใหญ่

กา้ นสมอง (Brain Stem) ประกอบดว้ ยสว่ นต่างๆ ได้แก่
สมองสว่ นกลาง (mid brain), ไดเอนเซฟาลอน
(diencephalon) ซึงมสี ว่ นทสี ําคญั เรยี กวา่ ไฮโพทาลามสั
(hypothalamus) อยู่ พอนสวาโรลไิ อ (pons varoli)
และกา้ นสมองส่วนท้าย (medulla oblongata)

3

หนา้ ทีของระบบประสาทกลาง

ระบบประสาทกลางทาํ หนา้ ที
สังการและควบคุมการทาํ งานของร่างกายทงั หมด โดย

ส่วนใหญจ่ ะรับสัญญาณจากส่วนตา่ งๆ ของร่างกายมา
ประมวลผลแลว้ จงึ สังการบางอยา่ งอยูภ่ ายในอาํ นาจจติ ใจ
เช่น การเคลอื นไหว แตบ่ างอยา่ งกอ็ ยู่ภายนอกอาํ นาจจิตใจ
เช่น การเตน้ ของหัวใจ การหายใจ
เราจงึ ไม่สามารถบังคบั ใหห้ วั ใจหยดุ เตน้ หรอื ให้ตัวเรากลนั
หายใจ ได้ตลอดไป นอกจากนี ระบบประสากลางยงั รับ
สัญญาณจากอวัยวะรับความรูส้ ึกมาแปลเปนการรับรดู้ ว้ ย

สมอง 4

สมองใหญ่

สมองใหญ่
ทําหนา้ ทีสงั ให้กล้ามเนือเคลือนไหวภายใน
อํานาจ จติ ใจ และรบั สัญญาณจากอวัยวะ
รับความร้สู ึกมาแปล เช่นรบั สัญญาณจาก
จอตามาแปลเปนการเห็นภาพรับสัญญาณ

จากหชู ันในมาแปลเปนการได้ยินและ
เข้าใจในสิงทไี ด้ยิน

สมองนอ้ ย สมองนอ้ ย
ทําหนา้ ทรี บั สญั ญาณจากสมอง
ใหญ่ หูชันใน และ กลา้ มเนือมา
ควบคมุ การรักษาทา่ ทางความ
สมดลุ ประสานงานการเคลือนไหว
และควบคมุ ความตงึ ตัว ของกล้าม
เนืออีกตอ่ หนึง เปนการทํางาน

ภายนอก อา้ นาจจิตใจ

กา้ นสมอง
ทําหนา้ ทีหลากหลาย ถ้าไมแ่ ยกกล่าว
ในแตล่ ะส่วน แล้วก้านสมองจะมหี นา้
ทีทสี าํ คัญ ได้แก่ ควบคมุ หัวใจ การ

หายใจ การปรับขนาดหลอดเลือด
อณุ หภมู ิ และ การประสานงานของ

ระบบประสาทอสิ ระ
(autonomic nervous system)
และทาํ ให้สมองอยู่ในภาวะรูส้ ึกตวั

กา้ นสมอง

ไขสนั หลัง 5

(Spinal Cord)

ไขสันหลังเปนส่วนทีต่อจากก้านสมองส่วนท้ายลงมา
ทางด้านหลังถ้าตัดขวางจะเห็นส่วนทีเปนเนือเทา
(gray matter) รูปร่างคล้ายผีเสือ เปนส่วนทีมีเซลล์
ประสาท และเนือเขา (white matter) ประกอบด้วย

เส้นใยประสาท

6

ไขสนั หลงั (Spinal Cord)
- เปนสว่ นทีตอ่ มาจากสมองสว่ นเมดลั ลาออบลองกาตา อยู่ตรง

กระดกู
สนั หลงั ข้อแรกจนถงึ บันเอลข้อที 2

- เมือตัดไขสนั หลังออกตามแนวขวางจะเห็นเปน 2 สี คอื ข้าง
ในเปน
สีเทา และข้างนอกเปน สีขาว ดังนี
1) สเี ทา (Gray Matter)

• เปนส่วนทีมตี ัวเซลล์ประสานอยเู่ ปนจาํ นวนมาก
• บริเวณนีถูกลอ้ มรอบดว้ ยบรเิ วณเนือสีขาวซึงมีลักษณะคล้าย
ปกผเี สอื หรอื รปู ตัว H
• แบง่ ออกเปน 2 สว่ น คอื

ดอรซ์ ัลฮอรน์ ( Dorsal Horn)

หรอื ปกคบู่ น มีแอกซอนของเซลล์ประสาทรบั ความรู้สึกทรี บั มา
จากหน่วยรับความรู้สึก (Sensory) เขา้ มาทางรากบน (Dorsal Root)
ทีมปี มประสาท รากบน (Dorsal Root Ganglin) อยู่

เวนทรลั ฮอรน์ (Ventral Horn) 7
หรือปกคู่ลา่ ง เปนทอี ยขู่ องเซลล์ประสาทสงั การ
(Motor Nerves)และต่ออย่กู บั รากล่าง ( Ventral Root) จึงนํา
กระแสประสาทออกทางรากล่างนี

.2) สีขาว (White Matter)
เปนบรเิ วณทมี ีเสน้ ใยประสาททีมีเยือไมอลี ินหุ้มอยู่ ทาํ ให้เกิด

.เปนบริเวณพืนที สขี าว
ทาํ หนา้ ทเี ปนทางผา่ นของกระแสประสาทระหวา่ งไขสันหลงั กับ
สมอง

ไขสันหลงั
ทําหนา้ ทีในการควบคมุ รเี ฟลก็ ซห์ ลายอย่าง วงรเี ฟล็กซ์ (reflex arc)

เปนเครือข่ายประสาททสี มบูรณเ์ รมิ จากการรับความรสู้ ึกจากเนือเยอื รอบ
นอกมาผา่ น ระบบประสาทกลางแลว้ สงั การออกไปยังตวั ปฏบิ ตั ิการรอบ
นอก วงรเี ฟล็กซอ์ าจเปนอะไรง่ายๆ อยา่ งเชน่ การทีเราชกั มอื ออกทันทหี ลงั
จากการสมั ผสั กบั วตั ถุรอ้ นๆ หรอื กะพรบิ ตาทนั ทีเมือมีอะไรมาสัมผสั
กระจกตาของเราโดยทีสมองยงั ไมไ่ ด้ “คิด” หรืออาจเปนอะไรทีซับซ้อนขนึ
เชน่ การไอ ดดู จาม ซึงสมองสามารถบังคับได้ระดับหนึง

นอกจากนีไขสันหลงั ยงั ทํางานร่วมกับสมองในการควบคมุ การทาํ งาน
ของระบบประสาทอตั โนวัติด้วย

-เสน้ ประสาทไขสันหลัง (Spinal Nerves หรอื SN) 8

>> เปนเสน้ ประสาททอี อกมาจากแตล่ ะสว่ นของไขสนั หลงั โดยมี
ทังหมด 31 คู่
>> ทุกคู่ทาํ หนา้ ทีทังรับความร้สู ึก (ทางรากบน) และสงั การ (ทางราก
ล่าง) ไปทีกลา้ มเนือ ลําตัว
แขนและขา
>> ถือเปนเส้นประสาทแบบผสม (Mixed Nerve)
>> เส้นประสาทไขสนั หลังทังหมดแบ่งออกเปน 5 บริเวณ ไดแ้ ก่ คอ8
คู่ อก12 คู่ เอว 5 คู่ กระเบนเหนบ็ 5 คู่ และกน้ กบ 1 คู่
>> ทีเสน้ ประสาทไขสนั หลงั บรเิ วณเอวคูท่ ี 2 ลงไปจะไมม่ ีไขสันหลงั อยู่
ทาํ ใหส้ ามารถเจาะลงไปเมือตรวจหรอื ฉีดยาเขา้ ไปได้

9

ระบบประสาทนอกส่วนกลาง

( Peripheral Nervous System)

10

•เปนระบบประสาททแี ตกแขนงออกมาจากระบบประสาท
ส่วนกลาง
•ประกอบด้วย2ส่วน คือสว่ นหนึงรบั ความรสู้ ึก และสว่ นรบั
การสงั การ

-สว่ นรับความร้สู ึก (Sensory Division)
เปนส่วนของเซลล์ประสาททีรับกระแสประสาทจาก

ภายในและนอกรา่ งกายไปส่งให้สมองส่วนกลาง
-ส่วนรบั การสงั การ(Motor Division)

เปนส่วนของเซลล์ประสาททีรับคําสังการปฏิบตั งิ านจาก
ประสาทส่วนกลางไปยงั กล้ามเนือและต่อมตา่ งๆ

ระบบ

1.ระบบประสาทโซมาติก
(Somatic Nervous System , SNS )
2.ระบบประสาทภายนอกอาํ นาจจิตใจ
หรอื ระบบประสาทอตั โนวัติ
(Autonomic Nervous System: ANS)

ระบบประสาทอตั โนวัติ 11

(Autonomic nervous system)

ระบบประสาทอัตโนมัติ 12
(Autonomic nervous system)

ระบบประสาทอตั โนมตั ิ (Autonomic nervous system)
ระบบประสาทอัตโนมตั ิ เปนระบบประสาททคี วบคุมการทาํ งานของ
อวยั วะภายใน โดยควบคมุ กลา้ มเนือเรียบ และกลา้ มเนือหวั ใจ และ
อวัยวะของระบบทางเดินอาหาร ระบบหัวใจและหลอดเลอื ด ระบบ
ขบั ถา่ ย และระบบต่อมไร้ท่อ การควบคมุ นีจงึ เปนการควบคุมทไี ม่
อยู่ในอาํ นาจจิตใจ (involuntary)

13

1.ระบบประสาทโซมาตกิ (Somatic Nervous System , SNS )
>> ควบคุมการทํางานของกลา้ มเนือลาย
>> แผนการทํางานของระบบประสาทโซมาติก มีดังนี
1) เซลลป์ ระสาทรับความร้สู กึ รบั กระแสประสาทมาจากหน่วยรับความรู้สึก
->ผ่านทางเสน้ ประสาทไขสันหลังหรอื เสน้ ประสาทสมอง
2) สง่ กระแสประสาททีรับมาเขา้ สสู่ มองหรอื ไขสนั หลัง
3) กระแสประสาททีรบั มาจะถูกสง่ ไปยังหน่วยปฏิบัตงิ านหรอื กลา้ มเนือลาย
->ผา่ นทางเส้นประสาทไขสนั หลังหรอื เสน้ ประสาทสมองอกี รอบหนึง
>> แต่บางครังก็ทํางานได้ดว้ ยการสงั การของไขสันหลงั เพียงอย่างเดียวเท่านัน
เชน่ เมือถูกเคาะทีหวั เขา่ จะทําใหข้ ากระตุก
->โดยการตอบสนองต่อสงิ เรา้ นันสงิ ทมี าเคาะ (สงิ ทมี าเคาะ)
เรยี กว่า รีเฟล็กซ์ แอค็ ชัน
>> รีเฟล็กซ์ แอค็ ชัน (Reflex Action)
->เปนการตอบสนองของรา่ งกายแบบทนั ทีตอ่ สิงเรา้ ทีมากระตุ้นแบบสนั ๆ

->เกดิ ภายนอกอาํ นาจจติ ใจด้วยการสงั การของไขสนั หลงั ไมไ่ ดผ้ ่านสมองเช่น
เมือเหยียบถูกของแหลมเราจะรักเท้าหนีทันทีก่อนจะรู้ว่าเจบ็ เสยี อกี
>> รีเฟล็กซ์ อารก์ (Reflex Arc)
->เปนวงจรการทํางานของระบบประสาท
->ซึงหากเปนวงจรทสี มบูรณต์ ้องประกอบด้วยหน่วยประสาท 5 หน่วยง

14

->บางครังถ้าไมค่ รบทัง 5 หน่วยอย่างนอ้ ยกต็ อ้ งประกอบดว้ ย 2
หน่วยนี ไดแ้ ก่
* หน่วยที 1 คอื หน่วยรบั ความร้สู กึ
* หน่วยที 5 หน่วยปฏบิ ัติงาน

-เชน่ การกระตุกของเอ็นใต้หัวเข่าใชก้ ารทํางานแค่
เพยี ง2หน่วย

15

2.ระบบประสาทภายนอกอาํ นาจจติ ใจ หรือระบบประสาทอตั โน
วัติ (Autonomic Nervous System: ANS)
ประกอบไปด้วยเซลลป์ ระสาทและเส้นประสาทจาํ นวนมาก
ควบคมุ การทํางานของกลา้ มเนือเรยี บ กล้ามเนือหวั ใจ และระบบ
ของอวยั วะภายในต่างๆ ทีอยนู่ อกเหนือการสังการของจติ ใจ
(Involuntary) เช่น การเต้นของหวั ใจ การยอ่ ยของกระเพาะ
อาหาร การหดและขยายตวั ของปอด เปนต้น

นอกจากนี ระบบประสาทอัตโนวตั ิยงั ทาํ หนา้ ทีควบคมุ การ
ตอบสนองกิรยิ าฉับพลัน หรือ “ปฏิกิริยารีเฟลก็ ซ”์ (Reflex
Action) เมอื มีสงิ เรา้ จากภายนอกเข้ามากระตุน้ ทอี วยั วะรบั สมั ผัส
เช่น ขอ้ ศอก หรือหวั เขา่ กระแสประสาทจากกล้ามเนือดังกล่าวถกู
สง่ ตรงไปยังไขสันหลัง ก่อนทีไขสนั หลังจะสังการตอบสนองไปยงั
กลา้ มเนือโดยตรง โดยไมผ่ า่ นกระบวนการประมวลผลในสมอง
เพือใหก้ ล้ามเนือบรเิ วณรบั สมั ผัสเกดิ การหดตวั หรอื หลบหลีกจาก
สิงกระตุ้นทนั ที

ระบบประสาทอตั โนวัติ ยังสามารถแบง่ ออกเปน 2 ระบบยอ่ ยได้แก่

1) ระบบประสาทซิมพาเทตกิ
(Sympathetic Nervous System)

2) ระบบประสาทพาราซมิ พาเทติก
(Parasympathetic Nervous System)

1) ระบบประสาทซิมพาเทตกิ 16

(Sympathetic Nervous System)

->มศี นู ยก์ ลางอยู่บรเิ วณไขสันหลงั เปนระบบทถี ูกนํามาใชใ้ น

สภาวะฉุกเฉิน เมือรา่ งกายถกู กระตุ้นอยา่ งรุนแรงจากสิงเร้า

ภายนอก เพือให้รา่ งกายเกดิ การตนื ตัวและทําการตอบสนอง

(สู้ หรอื หนี) โดยรา่ งกายจะเกิดปฏกิ ิริยาทอี ยู่นอกเหนือการ

ควบคุม เชน่ ขนลกุ มอี ตั ราการเตน้ ของหัวใจเร็วขนึ เหงอื ออก

มากขนึ รูมา่ นตาขยายขึน เปนต้น

2) ระบบประสาทพาราซิมพาเทติก
(Parasympathetic Nervous System)

->มีศนู ยก์ ลางอย่ทู กี า้ นสมอง (Medulla)
และไฮโปทาลามัส (Hypothalamus) เปนระบบทีถูกนํามาใชเ้ มือ
ระบบซมิ พาเทตกิ ทาํ งานสินสดุ ลง เพือให้รา่ งกายได้ผ่อนคลายและ
ปรบั สมดุลเขา้ สู่สภาวะปกติ โดยก่อใหเ้ กิดปฏิกิรยิ าตอบสนอง เชน่
อัตราการเตน้ ของหวั ใจชา้ ลง กระเพาะอาหารและลําไส้ทํางานได้ดี

ขนึ และหลังนําลายไดต้ ามปกติ เปนตน้

ตารางเปรียบเทยี บระหวา่ งระบบประสาท 17
ซิมพาเทติกและพาราซิมพาเทติก

บรรณานกุ รม

(ภทั รมน วงศส์ งั ข์ ภัทรมน วงศส์ งั ข์ และผลั ยศ์ ุภา พรมแสง.
และผัลย์ศภุ า (2560). Lecture สรุปเขม้ ชีวะ ม.ปลาย. บรษิ ทั
พรมแสง, 2560) คารเ์ ปเดียมเมอร์ จาํ กัด.

(อรกัญญ์ ภมู ิ อรกญั ญ์ ภูมโิ คกรักษ์. (2558). ระบบรา่ งกาย
โคกรักษ์, 2558) มนษุ ย์. สาํ นกั พมิ พ์เอม็ ไอเอส.