24E0E67A-9D53-41AD-8615-785CD922458C

Autonomic nervous system

ระบบประสาทอัตโนวัติ

Autonomic nervous system

คำนำ ระบบอัตโนวัติ (Autonomic nervous system)




E-book เล่มนี้จัดทำขึ้นเพื่อให้ผู้ที่สนใจศึกษาเนื้อหาเกี่ยวกับระบบ
ประสาทอัตโนวัติ (Autonomic nervous system)

รายวิชากายวิภาคศาสตร์และสรีรวิทยา E-bookเล่มนี้เป็นการสรุป
เนื้อหาด้วยมีองค์ประกอบเกี่ยวกับระบบประสาทส่วนกลาง ไขสันหลัง
สมอง ระบบประสาทส่วนนอก และระบบอัตโนวัติ โดยจะให้ความรู้ ความ
เข้าใจ เกี่ยวกับข้อมูลการทำงานของระบบอัตโนวัติ E-book เล่มนี้ยังมี
ภาพประกอบเพื่อเพิ่มความเข้าใจให้ดียิ่งขึ้น



ผู้จัดทำหวังว่า E-book เล่มนี้จะเป็นประโยชน์กับผู้อ่าน ที่กำลังหา
ข้อมูลเรื่องนี้อยู่ หากมีข้อแนะนำ หรือผิดพลาดประการใด ผู้จัดทำข้อ

น้อมรับไว้และขอภัยมา ณ ที่นี้ด้วย

สารบัญ หน้า (Autonomic nervous system)

เรื่อง 1
2
ระบบประสาท
3
ระบบประสาทกลาง 4
โครงสร้างของระบบประสาทกลาง 5-8
9-10
-สมอง 11-17
-สมองใหญ่
-สมองน้อย
-ก้านสมอง

หน้าที่ของระบบประสาทกลาง

หน้าที่สมอง

ไขสันหลัง

ระบบประสาทนอกส่วนกลาง

ระบบประสาทอัตโนวัติ

-ระบบประสาทอัตโนวัติ
-ระบบประสาทโซมาติก
-ระบบประสาทภายนอกอำนาจจิตใจ หรือ
ระบบประสาทอัตโน
-ตารางเปรียบเทียบ

ระบบประสาท 1

(Nervous System)

ระบบประสาท
ระบบประสาทมีหน้าที่ในการออกคำสั่งเกี่ยวกับการ
ทำงานของกล้ามเนื้อ ควบคุมการทำงานของอวัยวะต่างๆ
ในร่างกาย และประมวลข้อมูลที่รับมา จากประสาทสัมผัส
ต่างๆ

ระบบประสาทแบ่งเป็นระบบประสาทกลาง
(central nervous system) และระบบประสาท
นอกส่วนกลาง (peripheral nervous system)
เซลล์ในระบบ ประสาทเรียกว่า เซลล์ประสาท
มีหลายชนิด โดยมีขนาด รูปร่าง และการแตก
แขนง ของไซโทพลาซึมแตกต่างกันไป

ระบบประสาทกลาง 2
(Central Nervous System)
โครงสร้างของระบบประสาทกลาง



ระบบประสาทกลางประกอบด้วยสมองซึ่งอยู่ภายใน
กะโหลกศีรษะ และไขสันหลังซึ่งอยู่ในกระดูกสันหลังของเรา
รอบๆ สมองและ ไขสันหลังจะเป็นเยื่อหุ้ม 3 ชั้น



1. สมอง (Brain) แบ่งออกเป็นส่วนๆ ดังนี้

สมองใหญ่ (Cerebrum) เป็นส่วนที่ใหญ่ที่สุดของสมอง
สามารถแบ่งได้เป็น 2 ซีก แต่ละอีกประกอบด้วย 4 กลีบ

สมองน้อย (Cerebellum) เป็นส่วนหนึ่งของสมองที่อยู่
บริเวณด้านหลังของสมองใหญ่

ก้านสมอง (Brain Stem) ประกอบด้วยส่วนต่างๆ ได้แก่
สมองส่วนกลาง (mid brain), ไดเอนเซฟาลอน
(diencephalon) ซึ่งมีส่วนที่สำคัญเรียกว่าไฮโพทาลามัส
(hypothalamus) อยู่ พอนสวาโรลิไอ (pons varoli)
และก้านสมองส่วนท้าย (medulla oblongata)

3

หน้าที่ของระบบประสาทกลาง

ระบบประสาทกลางทำหน้าที่
สั่งการและควบคุมการทำงานของร่างกายทั้งหมด โดย

ส่วนใหญ่จะรับสัญญาณจากส่วนต่างๆ ของร่างกายมา
ประมวลผลแล้วจึงสั่งการบางอย่างอยู่ภายในอำนาจจิตใจ
เช่น การเคลื่อนไหว แต่บางอย่างก็อยู่ภายนอกอำนาจจิตใจ
เช่น การเต้นของหัวใจ การหายใจ
เราจึงไม่สามารถบังคับให้หัวใจหยุดเต้นหรือให้ตัวเรากลั้น
หายใจ ได้ตลอดไป นอกจากนี้ ระบบประสากลางยังรับ
สัญญาณจากอวัยวะรับความรู้สึกมาแปลเป็นการรับรู้ด้วย

สมอง 4

สมองใหญ่

สมองใหญ่
ทำหน้าที่สั่งให้กล้ามเนื้อเคลื่อนไหวภายใน
อำนาจ จิตใจ และรับสัญญาณจากอวัยวะ
รับความรู้สึกมาแปล เช่นรับสัญญาณจาก
จอตามาแปลเป็นการเห็นภาพรับสัญญาณ

จากหูชั้นในมาแปลเป็นการได้ยินและ
เข้าใจในสิ่งที่ได้ยิน

สมองน้อย

ทำหน้าที่รับสัญญาณจากสมอง

ใหญ่ หูชั้นใน และ กล้ามเนื้อมา

ควบคุมการรักษาท่าทางความ สมองน้อย
สมดุล ประสานงานการเคลื่อนไหว

และควบคุมความตึงตัว ของกล้าม

เนื้ออีกต่อหนึ่ง เป็นการทํางาน

ภายนอก อ้านาจจิตใจ


ก้านสมอง

ทําหน้าที่หลากหลาย ถ้าไม่แยกกล่าว

ในแต่ละส่วน แล้วก้านสมองจะมีหน้า

ที่ที่สำคัญ ได้แก่ ควบคุมหัวใจ การ

หายใจ การปรับขนาดหลอดเลือด

อุณหภูมิ และ การประสานงานของ

ระบบประสาทอิสระ

(autonomic nervous system)

และทำให้สมองอยู่ในภาวะรู้สึกตัว

ก้านสมอง

ไขสันหลัง 5

(Spinal Cord)

ไขสันหลังเป็นส่วนที่ต่อจากก้านสมองส่วนท้ายลงมา
ทางด้านหลังถ้าตัดขวางจะเห็นส่วนที่เป็นเนื้ อเทา
(gray matter) รูปร่างคล้ายผีเสื้อ เป็นส่วนที่มีเซลล์
ประสาท และเนื้อเขา (white matter) ประกอบด้วย

เส้นใยประสาท

6

ไขสันหลัง (Spinal Cord)
- เป็นส่วนที่ต่อมาจากสมองส่วนเมดัลลาออบลองกาตา อยู่ตรง

กระดูก
สันหลังข้อแรกจนถึง บั้นเอลข้อที่ 2

- เมื่อตัดไขสันหลังออกตามแนวขวางจะเห็นเป็น 2 สี คือ ข้าง
ในเป็น
สีเทา และข้างนอกเป็น สีขาว ดังนี้
1) สีเทา (Gray Matter)

• เป็นส่วนที่มีตัวเซลล์ประสานอยู่เป็นจำนวนมาก
• บริเวณนี้ถูกล้อมรอบด้วยบริเวณเนื้อสีขาวซึ่งมีลักษณะคล้าย
ปีกผีเสื้อ หรือรูปตัว H
• แบ่งออกเป็น 2 ส่วน คือ

ดอร์ซัลฮอร์น ( Dorsal Horn)

หรือปีกคู่บน มีแอกซอนของเซลล์ประสาทรับความรู้สึกที่รับมา
จากหน่วยรับความรู้สึก (Sensory) เข้ามาทางรากบน (Dorsal Root)
ที่มีปมประสาท รากบน (Dorsal Root Ganglin) อยู่

เวนทรัลฮอร์น (Ventral Horn) 7
หรือปีกคู่ล่าง เป็นที่อยู่ของเซลล์ประสาทสั่งการ
(Motor Nerves)และต่ออยู่กับรากล่าง ( Ventral Root) จึงนำ
กระแสประสาทออกทางรากล่างนี้

.2) สีขาว (White Matter)
เป็นบริเวณที่มีเส้นใยประสาทที่มีเยื่อไมอีลินหุ้มอยู่ ทำให้เกิด

.เป็นบริเวณพื้นที่ สีขาว
ทำหน้าที่เป็นทางผ่านของกระแสประสาทระหว่างไขสันหลังกับ
สมอง

ไขสันหลัง
ทำหน้าที่ในการควบคุมรีเฟล็กซ์หลายอย่าง วงรีเฟล็กซ์ (reflex arc)

เป็นเครือข่ายประสาทที่สมบูรณ์เริ่มจากการรับความรู้สึกจากเนื้อเยื่อรอบ
นอกมาผ่าน ระบบประสาทกลางแล้วสั่งการออกไปยังตัวปฏิบัติการรอบ
นอก วงรีเฟล็กซ์อาจเป็นอะไรง่ายๆ อย่างเช่น การที่เราชักมือออกทันทีหลัง
จากการสัมผัสกับวัตถุร้อนๆ หรือกะพริบตาทันทีเมื่อมีอะไรมาสัมผัส
กระจกตาของเราโดยที่สมองยังไม่ได้ “คิด” หรืออาจเป็นอะไรที่ซับซ้อนขึ้น
เช่น การไอ ดูด จาม ซึ่งสมองสามารถบังคับได้ระดับหนึ่ง

นอกจากนี้ไขสันหลังยังทำงานร่วมกับสมองในการควบคุมการทำงาน
ของระบบประสาทอัตโนวัติด้วย

-เส้นประสาทไขสันหลัง (Spinal Nerves หรือ SN) 8

>> เป็นเส้นประสาทที่ออกมาจากแต่ละส่วนของไขสันหลังโดยมี
ทั้งหมด 31 คู่
>> ทุกคู่ทำหน้าที่ทั้งรับความรู้สึก (ทางรากบน) และสั่งการ (ทางราก
ล่าง) ไปที่กล้ามเนื้อ ลำตัว
แขนและขา
>> ถือเป็นเส้นประสาทแบบผสม (Mixed Nerve)
>> เส้นประสาทไขสันหลังทั้งหมดแบ่งออกเป็น 5 บริเวณ ได้แก่ คอ8
คู่ อก12 คู่ เอว 5 คู่ กระเบนเหน็บ 5 คู่ และก้นกบ 1 คู่
>> ที่เส้นประสาทไขสันหลังบริเวณเอวคู่ที่ 2 ลงไปจะไม่มีไขสันหลังอยู่
ทำให้สามารถเจาะลงไปเมื่อตรวจหรือฉีดยาเข้าไปได้

9

ระบบประสาทนอกส่วนกลาง

( Peripheral Nervous System)

10

•เป็นระบบประสาทที่แตกแขนงออกมาจากระบบประสาท
ส่วนกลาง
•ประกอบด้วย2ส่วน คือส่วนหนึ่งรับความรู้สึก และส่วนรับ
การสั่งการ

-ส่วนรับความรู้สึก (Sensory Division)
เป็นส่วนของเซลล์ประสาทที่รับกระแสประสาทจาก

ภายในและนอกร่างกายไปส่งให้สมองส่วนกลาง
-ส่วนรับการสั่งการ(Motor Division)

เป็นส่วนของเซลล์ประสาทที่รับคำสั่งการปฏิบัติงานจาก
ประสาทส่วนกลางไปยังกล้ามเนื้อและต่อมต่างๆ

ระบบ

1.ระบบประสาทโซมาติก
(Somatic Nervous System , SNS )
2.ระบบประสาทภายนอกอำนาจจิตใจ
หรือ ระบบประสาทอัตโนวัติ
(Autonomic Nervous System: ANS)

ระบบประสาทอัตโนวัติ 11

(Autonomic nervous system)

ระบบประสาทอัตโนมัติ 12
(Autonomic nervous system)

ระบบประสาทอัตโนมัติ (Autonomic nervous system)
ระบบประสาทอัตโนมัติ เป็นระบบประสาทที่ควบคุมการทำงานของ
อวัยวะภายใน โดยควบคุมกล้ามเนื้อเรียบ และกล้ามเนื้อหัวใจ และ
อวัยวะของระบบทางเดินอาหาร ระบบหัวใจและหลอดเลือด ระบบ
ขับถ่าย และระบบต่อมไร้ท่อ การควบคุมนี้จึงเป็นการควบคุมที่ไม่
อยู่ในอำนาจจิตใจ (involuntary)

13

1.ระบบประสาทโซมาติก (Somatic Nervous System , SNS )
>> ควบคุมการทำงานของกล้ามเนื้อลาย
>> แผนการทำงานของระบบประสาทโซมาติก มีดังนี้
1) เซลล์ประสาทรับความรู้สึกรับกระแสประสาทมาจากหน่วยรับความรู้สึก
->ผ่านทางเส้นประสาทไขสันหลังหรือเส้นประสาทสมอง
2) ส่งกระแสประสาทที่รับมาเข้าสู่สมองหรือไขสันหลัง
3) กระแสประสาทที่รับมาจะถูกส่งไปยังหน่วยปฏิบัติงานหรือกล้ามเนื้อลาย
->ผ่านทางเส้นประสาทไขสันหลังหรือเส้นประสาทสมองอีกรอบหนึ่ง
>> แต่บางครั้งก็ทำงานได้ด้วยการสั่งการของไขสันหลังเพียงอย่างเดียวเท่านั้น
เช่นเมื่อถูกเคาะที่หัวเข่าจะทำให้ขากระตุก
->โดยการตอบสนองต่อสิ่งเร้านั้นสิ่งที่มาเคาะ (สิ่งที่มาเคาะ)
เรียกว่า รีเฟล็กซ์ แอ็คชั่น
>> รีเฟล็กซ์ แอ็คชั่น (Reflex Action)
->เป็นการตอบสนองของร่างกายแบบทันทีต่อสิ่งเร้าที่มากระตุ้นแบบสั้น ๆ

->เกิดภายนอกอำนาจจิตใจด้วยการสั่งการของไขสันหลังไม่ได้ผ่านสมองเช่น
เมื่อเหยียบถูกของแหลมเราจะรักเท้าหนีทันทีก่อนจะรู้ว่าเจ็บเสียอีก
>> รีเฟล็กซ์ อาร์ก (Reflex Arc)
->เป็นวงจรการทำงานของระบบประสาท
->ซึ่งหากเป็นวงจรที่สมบูรณ์ต้องประกอบด้วยหน่วยประสาท 5 หน่วยง

14

->บางครั้งถ้าไม่ครบทั้ง 5 หน่วยอย่างน้อยก็ต้องประกอบด้วย 2
หน่วยนี้ ได้แก่
* หน่วยที่ 1 คือหน่วยรับความรู้สึก
* หน่วยที่ 5 หน่วยปฏิบัติงาน

-เช่น การกระตุกของเอ็นใต้หัวเข่าใช้การทำงานแค่
เพียง2หน่วย

15

2.ระบบประสาทภายนอกอำนาจจิตใจ หรือระบบประสาทอัตโน
วัติ (Autonomic Nervous System: ANS)
ประกอบไปด้วยเซลล์ประสาทและเส้นประสาทจำนวนมาก
ควบคุมการทำงานของกล้ามเนื้อเรียบ กล้ามเนื้อหัวใจ และระบบ
ของอวัยวะภายในต่างๆ ที่อยู่นอกเหนือการสั่งการของจิตใจ
(Involuntary) เช่น การเต้นของหัวใจ การย่อยของกระเพาะ
อาหาร การหดและขยายตัวของปอด เป็นต้น

นอกจากนี้ ระบบประสาทอัตโนวัติยังทำหน้าที่ควบคุมการ
ตอบสนองกิริยาฉับพลัน หรือ “ปฏิกิริยารีเฟล็กซ์” (Reflex
Action) เมื่อมีสิ่งเร้าจากภายนอกเข้ามากระตุ้นที่อวัยวะรับสัมผัส
เช่น ข้อศอก หรือหัวเข่า กระแสประสาทจากกล้ามเนื้อดังกล่าวถูก
ส่งตรงไปยังไขสันหลัง ก่อนที่ไขสันหลังจะสั่งการตอบสนองไปยัง
กล้ามเนื้อโดยตรง โดยไม่ผ่านกระบวนการประมวลผลในสมอง
เพื่อให้กล้ามเนื้อบริเวณรับสัมผัสเกิดการหดตัว หรือหลบหลีกจาก
สิ่งกระตุ้นทันที

ระบบประสาทอัตโนวัติ ยังสามารถแบ่งออกเป็น 2 ระบบย่อยได้แก่

1) ระบบประสาทซิมพาเทติก
(Sympathetic Nervous System)

2) ระบบประสาทพาราซิมพาเทติก
(Parasympathetic Nervous System)

16
1) ระบบประสาทซิมพาเทติก

(Sympathetic Nervous System)

->มีศูนย์กลางอยู่บริเวณไขสันหลัง เป็นระบบที่ถูกนำมาใช้ใน

สภาวะฉุกเฉิน เมื่อร่างกายถูกกระตุ้นอย่างรุนแรงจากสิ่งเร้า

ภายนอก เพื่อให้ร่างกายเกิดการตื่นตัวและทำการตอบสนอง

(สู้ หรือ หนี) โดยร่างกายจะเกิดปฏิกิริยาที่อยู่นอกเหนือการ

ควบคุม เช่น ขนลุก มีอัตราการเต้นของหัวใจเร็วขึ้น เหงื่อออก

มากขึ้น รูม่านตาขยายขึ้น เป็นต้น




2) ระบบประสาทพาราซิมพาเทติก
(Parasympathetic Nervous System)

->มีศูนย์กลางอยู่ที่ก้านสมอง (Medulla)
และไฮโปทาลามัส (Hypothalamus) เป็นระบบที่ถูกนำมาใช้เมื่อ
ระบบซิมพาเทติกทำงานสิ้นสุดลง เพื่อให้ร่างกายได้ผ่อนคลายและ
ปรับสมดุลเข้าสู่สภาวะปกติ โดยก่อให้เกิดปฏิกิริยาตอบสนอง เช่น
อัตราการเต้นของหัวใจช้าลง กระเพาะอาหารและลำไส้ทำงานได้ดี

ขึ้น และหลั่งน้ำลายได้ตามปกติ เป็นต้น

ตารางเปรียบเทียบระหว่างระบบประสาท 17
ซิมพาเทติกและพาราซิมพาเทติก

แบบทดสอบความรู้หลังเรียน

แบบทดสอบความรู้หลังเรียน

แบบทดสอบความรู้หลังเรียน

แบบทดสอบความรู้หลังเรียน

บรรณานุกรม

(ภัทรมน วงศ์สังข์ ภัทรมน วงศ์สังข์ และผัลย์ศุภา พรมแสง.
และผัลย์ศุภา (2560). Lecture สรุปเข้มชีวะ ม.ปลาย. บริษัท
พรมแสง, 2560) คาร์เปเดียมเมอร์ จำกัด.

(อรกัญญ์ ภูมิ อรกัญญ์ ภูมิโคกรักษ์. (2558). ระบบร่างกาย
โคกรักษ์, 2558) มนุษย์. สำนักพิมพ์เอ็มไอเอส.