آنچه باید درمورد سالک بدانیم

‫آنچه باید در مورد‬
‫سالک‬
‫بدانیم‬

‫بسم الله الرحمن الرحیم‬

‫مشخصات جمع آوری کننده‪ :‬فاطمه سیستانی‪-‬دانشجوی کارشناسی ارشد‬
‫رشته آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت‪-‬دانشگاه علوم پزشکی اصفهان‬

‫تاریخ نشر اثر‪ :‬مردادماه‪1401‬‬

‫فهرست مطالب‬
‫کلیاتی در مورد لیشمانیوزیس‪2............................................‬‬
‫لیشمانیوز جلدی چیست؟‪4..................................................‬‬
‫لیشمانیوز جلدی در ایران و جهان‪7.......................................‬‬
‫پیشگیری از سالک‪9........................................................‬‬
‫درمان سالک‪10..............................................................‬‬
‫منابع‪11........................................................................‬‬

‫‪1‬‬

‫کلیاتی در مورد لیشمانیوزیس‬

‫یک بیماری عفونی است که در پی تکیاخته انگلهای طبقه لیشمانیا به وجود میآید و‬
‫از طریق نیش نمونههای خاصی از پشه خاکی گسترش مییابند‪ .‬این بیماری یک بیماری‬
‫مشترک بین انسان و حیوان می باشد‪.‬مخزن اصلی بیماری سگ سانان و جوندگان می‬
‫باشند و انسان یک میزبان تصادفی محسوب می شود‪ .‬بیماری لیشمانیوزیس یکی از‬
‫بیماریهای انگلی شایع در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری جهان بوده وتهدیدی برای‬

‫سلامت عمومی محسوب می شـود‪.‬‬
‫این بیماری به سه صورت عمده ظاهر میشود‪:‬‬
‫لیشمانیوز پوستی‪ ،‬پوستی‪ -‬مخاطی و لیشمانیوز احشایی‬
‫نوع پوستی این بیماری نشانگانی همچون زخم پوست دارد‪ .‬نشانگان نوع پوستی‪ -‬مخاطی‬
‫این بیماری زخم پوست‪ ،‬دهان‪ ،‬و بینی هستند‪ .‬لیشمانیاز احشایی در آغاز نشانگانی‬
‫همچون زخم پوست دارد و سپس نشانگانی همچون تب‪ ،‬کاهش گلبول قرمز‪ ،‬و بزرگ‬

‫شدن طحال و کبد بروز پیدا میکنند‪.‬‬
‫بیش از ‪ ۲0‬گونه لیشمانیا باعث ایجاد عفونت در انسانها میشوند‪ .‬عوامل خطر شامل‬
‫فقر‪ ،‬سوء تغذیه‪ ،‬قطع درختان جنگلی‪ ،‬و شهری سازی هستند‪ .‬راه تشخیص هر سه نوع‬
‫لیشمانیا‪ ،‬دیدن انگل آن زیر میکروسکوپ میباشد‪ .‬نوع احشایی بیماری را میتوان از‬

‫طریق آزمایش خون نیز تشخیص داد‪.‬‬
‫در صفحه بعد‪ ،‬تصاویری از انواع لیشمانیوز خواهید دید‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫لیشمانیوز پوستی‬

‫لیشمانیوز جلدی‪-‬مخاطی‬

‫لیشمانیوز احشایی‬

‫‪3‬‬

‫لیشمانیوز جلدی چیست؟‬

‫عامل بیماری تک یاخته ای از جنس لیشمانیا می باشد و بیماری قابل انتقال بین انسان و‬
‫تعدادی از حیوانات از جمله جوندگان و سگ است که توسط پشه خاکی از فرد بیمار‪ ،‬به‬
‫دیگران انتقال می یابد‪.‬این بیماری بویژه در فصول گرم سال و در مناطق گرمسیر کشور‪،‬‬
‫بیشتر مشاهده می شود‪ .‬این بیماری در آغاز به صورت یک برجستگی کوچک‬
‫(پاپول) است که به تدریج بزرگ شده و به صورت زخم در می آید احتمال دارد‬
‫که زخم ها خود به خود ظرف چند هفته تا چند ماه و گاهی یکسال و یا بیشتر بهبود‬
‫یابند ‪.‬در برخی افراد عود بیماری پس از بهبود به صورت زخم و یا‬

‫برجستگی کوچک در محل زخم قبلی بهبود یافته ظاهر می شود‪.‬‬

‫در ایران لیشمانیوز جلدی به صورت دو شکل متفاوت که تحت عنوان سالک نوع‬
‫روستایی (مرطوب) و شهری (خشک) طبقه بندی می گردد‪ ،‬وجود دارد‪.‬‬

‫مهمترین راه انتقال بیماری از طریق گزش پشه خاکی است که محدوده پرواز آن کم‬
‫است و در مکانهای تاریک و مرطوب به خصوص در ابتدایلانههای موشها استراحت‬
‫میکنند و همچنین در بیابانها و جنگلهای بارانی یافت میشوند‪ .‬پشه خاکی نیمه‬
‫اهلی اطراف شهرها و در زیرسنگها و نخالههای ساختمانی زندگی کند‪ .‬طول هر پرواز‬

‫حداکثر ‪ 1‬متر و حداکثر تا چند صد متری محل تولید میباشد‪ .‬انتقال از انسان به‬
‫انسان در این بیماری امری ممکن می باشد‪.‬‬

‫مخزن بیماری‬
‫در کانونهای لیشمانیوزپوستی نوع شهری یا خشک سگها نیز مانند انسان به این انگل‬
‫آلوده و به نظر می رسد مخزن اصلی بیماری هستند‪ .‬کانون اصلی این بیماری در ایران‬

‫‪4‬‬

‫شهرهای مشهد‪ ،‬اصفهان‪ ،‬نیشابور‪ ،‬شیراز ‪،‬کاشان و بم است‪ .‬در مورد نوع روستایی‬
‫مهمترین کانون بیماری اصفهان (شمال‪-‬شمال شرقی وشرق اصفهان) ‪ ،‬سرخس‪ ،‬ترکمن‬
‫صحرا ‪ ،‬لطف آباد و در خراسان اسفراین می باشد‪ .‬در لیشمانیوز جلدی نوع روستایی یا‬
‫مرطوب مخزن بیماری عمدتاً جوندگان بوده که مهمترین آنان در ایران موش صحرایی‬

‫رومبومیس اوپیموس (در اصفهان) از خانواده ژربیل ها می باشد‪ .‬جوندگان دیگری نیز‬
‫بعنوان مخزن لیشمانیوز جلدی نوع روستایی در ایران مورد بررسی و تأیید قرار گرفته‬

‫اند که از آن جمله مریونس لیبیکوس در شهرستان نطنز استان اصفهان‪ ،‬مریوس‬
‫هوریانه در سیستان و بلوچستان و تاتراایندیکا در خوزستان است‪.‬انسان بطور تصادفی‬

‫در چرخه نوع روستایی قرار می گیرد‪.‬‬

‫سیر بیماری‬
‫پس از گزش شخص توسط پشه خاکی ماده آلوده و گذشت ‪ ۲-8‬ماه (دوره کمون بیماری)‬
‫در محل گزش پشه برجستگی به رنگ قرمز ایجاد می شود که کمی خارش دارد ولی‬
‫فاقد درد می باشد‪ .‬با گذشت چند هفته‪ ،‬این برجستگی سفت شده و اطراف آن ملتهب‬
‫و به رنگ قرمز در می آید و بعد از ‪ ۲-3‬ماه بر روی برجستگی‪ ،‬فرو رفتگی به عمق ‪1‬‬

‫‪5‬‬

‫میلیمتر ایجاد می شود که به تدریج از ضایعه مایعی ترشح می شود که تدریجا به صورت‬
‫دلمه در می آیند‪ .‬با گذشت زمان رنگ دلمه قهوه ای شده و سرانجام به صورت زخم‬
‫سرباز در می آید‪ .‬این زخم دارای حاشیه نامنظم و برجسته است اگر دلمه از روی زخم‬
‫برداشته شود زخم دارای سطحی شفاف و قرمز رنگ می باشد که کف آن فرو رفته است‪،‬‬
‫این زخم درد ندارد ولی گاهی دارای کمی خارش است‪ .‬در صورتیکه زخم به باکتری و یا‬
‫قارچ آلوده نشود ابتدا از مرکز شروع به بهبودی کرده و به تدریج التهاب زخم کاهش پیدا‬
‫می کند و آن دلمه خشک می شود و پس از‪ 6-1۲‬ماه ضایعه بهبود می یابد و جای آن‬

‫به صورت جای سوختگی ‪ ،‬جوشگاه ‪ Scar‬مشاهده می شود‪.‬‬

‫روشهای تشخیص‬
‫در صورت پیدایش یک یا چند زخم جلدی در مناطقی که سالک به عنوان بیماری‬
‫بومی وجود دارد و در مناطقی که پشه خاکی دیده می شود بایستی به احتمال وجود‬

‫بیماری توجه شود‪.‬تشخیص قطعی بر اساس مشاهده انگل لیشمانیا در ضایعات‬
‫حاصله پس از تهیه نمونه و رنگ آمیزی و همچنین استفاده از محیط کشت مخصوص‬

‫می باشد‪.‬‬

‫‪6‬‬

‫لیشمانیوز جلدی در ایران و جهان‬

‫لیشمانیوز جلدی یا سالک یکی از بیماریهای انگلی شایع در مناطق گرمسیری و نیمه‬
‫گرمسیری جهان است که متاسفانه روز به روز هم در حال افزایش است‪ .‬سازمان جهانی‬
‫بهداشت بیماری لیشمانیوز را در ردیف شش بیماری مهم انگلی مناطق گرمسیری دنیا‬

‫معرفی کرده است ‪ .‬طبق مطالعات جدید‪،‬این بیماری به صورت آندمیک در‪ 98‬کشور‬
‫دنیا وجود دارد و هرساله تعداد بسیار زیادی از مردم به آن دچار می شوند‪.‬گزارشات‬
‫نشان می دهد که تعداد افراد مبتلا شده به بیماری حدود‪14‬میلیون نفر است و هرساله‬
‫‪ 1.5‬میلیون مورد جدید گزارش می شود‪ .‬لیشمانیوز به دلایلی از جمله پدیده گرمایش‬

‫جهانی زمین‪ ،‬مهاجرت‪ ،‬دگرگونی های اکولوژی و جابجایی های جمعیتی در حال‬
‫افزایش است و به عنوان بیماری فراموش شده برخی از مناطق جهان نام برده می شود‪.‬‬

‫آمارها حاکی از آن است که از لحاظ شیوع بیماری‪،‬کشور ایران در بین‪ 7‬کشور اول‬
‫جهان دیده می شود و هرساله حدود‪30000‬مورد لیشمانیازیس گزارش می شود‪ .‬سالک‬

‫یکی از شایع ترین بیماریهای بومی در ایران و دومین بیماری منتقل شونده از طریق‬
‫بندپایان بعد از مالاریا به شمار می رود‪.‬‬

‫‪7‬‬

8

‫پیشگیری از سالک‬

‫مبارزه با مخازن حیوانی شناخته شده‬
‫• مثلا در نوع روستایی لانه کوبی موشها‬
‫• در نوع شهری کنترل سگهای آلوده‬

‫مبارزه با پشه ناقل بیماری‬

‫• دفع صحیح زباله ها‪ ،‬فاضلاب‪ ،‬نخاله ها و کودها‬
‫• تخریب و تسطیح اماکن مخروبه‬
‫• سمپاشی در زمان های مورد نیاز‬

‫رعایت اقدامات پیشگیری کننده فردی‬

‫• استفاده از لباس مناسب به خصوص در فصل‬
‫فعالیت پشه ها‬

‫• استفاده از اسپری های حشره کش و قلم های دافع‬
‫حشرات‬

‫• استفاده از توری ها و پشه بندهای مناسب‬

‫‪9‬‬

‫درمان سالک‬

‫برای درمان برخی از زخمهای کلوئید از روش تزریق کورتیکواستروئید استفاده میشود‪.‬‬
‫برای کاهش هر گونه تورم (التهاب) در جای زخم و مسطح کردن آن‪ ،‬تزریقهای‬

‫کوچک و متعددی در محل جای زخم انجام میشود‪ .‬بسته به نوع جای زخم‪ ،‬ممکن‬
‫است لازم باشد تزریق تکرار شود‪ .‬تزریقها معمولاً در سه نوبت‪ ،‬در فواصل چهار تا شش‬

‫هفتهای‪ ،‬انجام میشوند تا واکنش بدن نسبت به آنها ارزیابی شود‪.‬‬

‫‪10‬‬

:‫منابع‬

‫سایت مرکزتحقیقات بیماریهای عفونی و گرمسیری دانشگاه علوم پزشکی کرمان‬.1

‫سایت انستیتو پاستور ایران‬.۲

‫سایت شبکه بهداشت و درمان آران و بیدگل‬.3

4. Shojaei Tehrani H, Textbook of preventive and social medicine, common non-
communicable chronic diseases and communicable diseases, Samat Publication,
2001 :315[Persian].
5.Shirzadi MR. [Guideline for Cutaneous Leishmaniasis (Salek) in Iran]. Tehran:
The first Ministry of Health and Medical Education; 2012. [Persian]
6.Omidian K, Yazdani A, Mardani H, Taherian Z. Epidemiology of cutaneous
leishmaniasis in Isfahan province of Iran. 3th national congress of leishmaniasis.
Isfahan university of medical science. 2007;98. [Article in Persian]
7. Shirzadi MR. [Guideline for Cutaneous Leishmaniasis (Salek) in Iran]. Tehran:
The first Ministry of Health and Medical Education; 2012. [Persian]
8. Ebadi M. [Status of cutaneous leishmaniasis in primary school children in
Borkhar region in Isfahan] [dissertation]. Isfahan: School of Medicine, Isfahan
University of Medical Sciences; 1998. [Persian]
9. Hosseini SH, Jajarmi H, Rajabzadeh R, Marzi Z, Arzamani K, Heshmati H. The
Effect of Educational Program Based on BASNEF Model on Promoting
Educational Practice of Volunteer Health Workers Regarding to Cutaneous
Leishmaniasis. Educational Developement of Jundishapur. 2015;6(3):245-.
10.Hosseini S, Rajabzadeh R, Jajarmi H, Arzamani K, Sarposhi D, Ahmadpour M,
et al. The effect of educational program based on BASNEF model on Volunteer
Health Workers (VHWs) on Preventive behaviors among families under
supported of VHWs. 2015.
11. Bilgic-Temel A, Murrell DF, Uzun S. Cutaneous leishmaniasis: a neglected
disfiguring disease for women. International journal of women's dermatology.
2019;5(3):158-65.

11



‫بیایید با رعایت‬
‫اصول حفاظت فردی‬

‫تا حد زیادی‬
‫از ابتلا به سالک‬
‫پیشگیری کنیم‬