คู่มือการพัฒนาทักษะอาชีพด้านปศุสัตว์ (เป็ดไข่)

ค ำน ำ คู่มือเล่มนี้เป็นส่วนหนึ่งของโครงการวิจัยเชิงปฏิบัติการส่งเสริมการพัฒนา ยกระดับทักษะอาชีพในการเกษตรเพื่อสร้างความเข้มแข็งของเศรษฐกิจฐานราก ของชุมชน โดยส่งเสริมการพัฒน าทักษะอ าชีพด้านปศุสัตว์ เป็ดไ ข่ มีวัตถุประสงค์เพื่อสร้างมูลค่าเพิ่มและสร้างความเข้มแข็งแก่เศรษฐกิจชุมชน เพื่อถ่ายทอดความรู้ด้านการเลี้ยงเป็ดไข่ เกษตรกรสามารถเรียนรู้และฝึกปฏิบัติ ได้โดยใช้พื้นที่เลี้ยงเป็ดไข่ของตนเอง อีกทั้งยังเป็นการสร้างงานและสร้างรายได้ ให้แก่เกษตรกรผู้เลี้ยงเป็ดไข่ได้เป็นอย่างดี นับเป็นอีกอาชีพหนึ่งที่น่าสนใจ ผู้จัดท าหวังเป็นอย่างยิ่งว่าคู่มือเล่มนี้จะให้ความรู้และก่อให้เกิดประโยชน์แก่ เกษตรกรได้เป็นอย่างดี มหาวิทยาลัยมหาสารคาม ก

ข สำรบัญ เรื่อง หน้า ค าน า............................................................................................................................................ สารบัญ........................................................................................................................................ ความเป็นมาของเป็ดไข่...................................................................................................... สายพันธุ์เป็ดไข่.................................................................................................................... วัสดุอุปกรณ์การเลี้ยงเป็ดไข่................................................................................. การเตรียมโรงเรือนเลี้ยงเป็ดไข่.......................................................................... วิธีการเลี้ยงและดูแลรักษาเป็ดไข่.................................................................................. อาหารเป็ดไข่........................................................................................................ การให้อาหารเป็ดไข่................................................................................................ การสุขาภิบาลและการป้องกันโรคเป็ดไข่..................................................................... การน าไปใช้ประโยชน์....................................................................................................... การแปรรูป.......................................................................................................... เอกสารอ้างอิง................................................................................................................. ก ข 1 1 2 2 3 4 4 5 7 7 8

1 ควำมเป็นมำของเป็ดไข่ สำยพันธุ์เป็ดไข่ ปัจ จุบันเป็ดไข่นับเป็นสัตว์เศรษ ฐกิจที่ส าคัญ เนื่องจากมีผู้นิยมบริโภคไข่เป็ดกันมากขึ้น และไข่เป็ดมีราคา สูงขึ้น อีกทั้งความต้องการไข่เป็ดของตลาดมีอยู่ตลอดและ ยังทวีความต้องการขึ้นทุกวัน ประกอบกับจ านวนผู้เลี้ยง เป็ดไข่รู้จักน าเอาความรู้และเทคโนโลยีสมัยใหม่เข้ามาใช้ทั้ง ด้านการเลี้ยง การให้อาหาร และการป้องกันโรค ดังนั้นจึงควรมีการสนับสนุน ส่งเสริมให้ความรู้ใน ด้านต่าง ๆ และวางแผนร่วมกับเกษตรกรในการเลี้ยงเป็ดไข่ เพื่อให้เกษตรกรได้อยู่ดีกินดี น าไปประกอบอาหาร ท าขนมได้หลากหลายชนิด และการน าไปแปรรูปผลิตผล เพื่อเพิ่มมูลค่า และสร้างรายได้ในครัวเรือน เช่น การท า ไข่เค็ม การท าไข่เยี่ยวม้า การท าไข่ครอบ เป็นต้น เป็ดพันธุ์กากีแคมป์เบลล์ (Kaki Campbell) ลักษณะประจ าพันธุ์ เพศผู้ : มีขนสีเขียว แกมน้ าตาลที่หลังหางแล ะคอ หัว ปากสีเขียว แข้งและนิ้วเท้าสีส้มแก่ เพศเมีย : บริเวณคอและหัวเป็นสีน้ าตาล ปากสีเขียวเข้ม แข้งและนิ้วเท้าสีน้ าตาล แหล่งที่มา : สมพล ครองสวัสดิ์, 2559 : 7

วัสดุอุปกรณ์กำรเลี้ยงเป็ดไข่ 2 กำรเตรียมโรงเรือนเลี้ยงเป็ดไข่ 1. การสร้างโรงเรือน ควรสร้างในแนวทิศตะวันออกหรือตะวันตก เพื่อลดความร้อน จากแสงอาทิตย์ ต้องมีรั้วรอบขอบชิด และต้องมีรั้วแบ่งเขตเลี้ยงเป็ดและเขตที่พักแยกจากกัน 2. หลังคาโรงเรือน ควรมีลักษณะที่สามารถระบายอากาศได้เป็นอย่างดี และควรเป็น วัสดุที่คงทน 3. วัสดุรองพื้น ควรรองพื้นด้วยวัสดุที่ดูดซึมความชื้นได้ดี เช่น แกลบ ดินทราย 4. พื้นที่ในโรงเรือน ควรแบ่งสัดส่วน พื้นที่การกินอาหารและบริเวณพักผ่อน ประมาณ 50% ของโรงเรือน พื้นที่ไข่ ประมาณ 20% ของโรงเรือน พื้นที่ลาน นอกโรงเรือนมีบ่อน้ าหรือรางน้ าส าหรับให้ เป็ดกินน้ าและเล่นน้ า ประมาณ 30% ของ พื้นที่

3 5. ภายในโรงเรือน ควรแบ่งออกเป็น 2 ส่วน โดยกั้นให้สูง 80 - 100 เซนติเมตร บุด้วยตาข่าย ถ้าจะให้ดีด้านล่างของแผงกั้นตีไม้ปิดทึบสูง 20 - 30 เซนติเมตร เพื่อป้องกันเป็ดไข่ชนตาข่ายขาด ท าให้ลวดขีดข่วนตัวเป็ดไข่ 6. พื้นที่การเลี้ยง ควรเลี้ยงในอัตราส่วน 4 —5 ตัว ต่อ 1 ตารางเมตร 7. รางที่ให้น้ าเป็ดกิน กว้าง 10 - 15 เซนติเมตร ยาวตามแนวผนังโรงเรือน พื้นของรางให้น้ า ควรเป็นตอนกรีตให้ลาดเอียง (slop) และมีร่องระบายน้ าทิ้ง ออกนอกโรงเรือนได้ 8. สถานที่เก็บอาหารและอุปกรณ์ ควรอยู่ระหว่างเขตที่พักกับเขตเลี้ยงเป็ด เพื่อสะดวกในการขนส่งอาหารและอุปกรณ์เข้าไปยังโรงเรือนเลี้ยงเป็ด วิธีกำรเลี้ยงและดูแลรักษำเป็ดไข่ 1. เตรียมโรงเรือนพร้อมอุปกรณ์ อาหารและน้ าให้พร้อม กันก่อนน าเป็ดไข่มาเลี้ยง 2. เมื่อเป็ดไข่มาถึงโรงเรือนควรเลี้ยงในโรงเรือนประมาณ 5 วัน เพื่อให้เป็ดไข่ปรับตัวและคุ้นเคยกับสภาพแวดล้อม 3. หลังจากนั้นปล่อยให้เป็ดไข่ออกมาภายนอกโรงเรือน อย่างอิสระในช่วงกลางวันและน าเป็ดไข่เข้าสู่โรงเรือน ในช่วงเย็น 4. ท าความสะอาดอุปกรณ์ให้น้ าและอุปกรณ์ให้อาหารทุกวัน

4 กำรให้อำหำรเป็ดไข่ อำหำรเป็ดไข่ 1. ลักษณะทั่วไปเป็นอาหารส าเร็จเป็ดไข่ระยะไข่มีความชื้นไม่ มากกว่าร้อยละ 13 โดยน้ าหนัก 2. มีคุณค่าทางอาหาร ได้แก่ โปรตีนไม่น้อยกว่าร้อยละ 18 โดยน้ าหนัก ไขมันไม่น้อยกว่าร้อยละ 2 โดยน้ าหนัก และมี กากไม่มากกว่าร้อยละ 7 โดยน้ าหนัก 3. ไม่มีสิ่งปลอมปนและสารปนเปื้อนกับผลิตภัณฑ์ในปริมาณที่ อาจจะเป็นอันตรายต่อสัตว์ 4. เป็นอาหารสัตว์ที่ผสมใหม่ไม่เกิน 30 วัน ต้องระบุวันที่ผลิตและวันที่หมดอายุให้ชัดเจน 5. เป็นอาหารสัตว์ที่ผลิตจากโรงงานที่ได้รับใบอนุญาตให้ผลิตอาหารสัตว์หรือร้านค้าที่ได้รับ ใบอนุญาตขายอาหารสัตว์ 6. ภาชนะบรรจุต้องใหม่ แห้ง สะอาด และกันความชื้นได้ บรรจุอาหารสัตว์ถุงละไม่น้อยกว่า 30 กิโลกรัม เกษตรกรควรให้อาหารเป็ดไข่วันละ 2 ครั้ง คือ ครั้งที่ 1 ช่วงเวลา 8.00-9.00 น. และ ครั้งที่ 2 ช่วงเวลา 15.00-16.00 น. 1. การให้อาหารเป็ดไข่ อายุไม่ต่ ากว่า 16 สัปดาห์ถึงปลด ควรให้อาหารเฉลี่ยวันละ 120 กรัมต่อตัวต่อวัน ช่วงเช้าให้อาหาร 43.2 กิโลกรัม และช่วงเย็นให้อาหาร 64.8 กิโลกรัม รวมทั้งหมด 108 กิโลกรัม/วัน (ส าหรับเป็ดไข่ 900 ตัว) (กรมปศุสัตว์ กระทรวง เกษตรและสหกรณ์, 2544: 15) 2. การให้น้ าเป็ดไข่ รางน้ าควรล้างท าความสะอาด อย่างน้อยวันละ 2 ครั้ง และจะต้องมีน้ าอยู่ในรางตลอดเวลา พื้นที่รางน้ าประมาณ 2 นิ้วต่อตัว

โรคอหิวาต์เป็ด สาเหตุ : เกิดจากเชื้อแบคทีเรียชนิดหนึ่ง อาการ : เป็ดจะซึม เบื่ออาหารกระหายน้ าจัด มีไข้สูง ถ้าคล าดูที่คอ และเท้าจะร้อน มักจะจับกลุ่มกันอยู่ใกล้บริเวณรางน้ า อุจจาระมีสีขาวปน เขียวและมีลักษณะเป็นยางเหนียว บางครั้งเป็ดจะตายอย่างกระทันหัน หรือ ถ้าเป็นเรื้อรังจะท าให้ข้อเข่า ข้อเท้าอักเสบบวมท าให้เคลื่อนไหวล าบากจะท า ให้ปริมาณการไข่ลดลงได้ การรักษา : การใช้ยาซัลฟาหรือยาปฏิชีวนะจะช่วยลดความเสียหาย ในฝูงเปิดที่เริ่มเป็นระยะแรกยาซัลฟา (ยาซัลฟา , ซัลฟาเมอราซีน, ซัลฟาเมทธารีน) ยาปฏิชีวนะ (คลอเตตร้าซัยคลิน, ออกซี่เตตร้าซัยคลิน ผสมอาหาร 500 กรัมต่ออาหาร 1 ตัน) จะช่วยลดความรุนแรงได้ การป้องกัน : ท าการฉีดวัคซีนป้องกันอหิวาต์เป็ด โดยท าครั้งแรก เมื่อเป็ดอายุ 2 เดือน และท าซ้ าทุก 3 เดือน โดยฉีดเข้ากล้ามเนื้ออก ตัวละ 1 ซี.ซี. กำรสุขำภิบำลและกำรป้องกันโรคเป็ ดไข่ 5 แหล่งที่มา : กรมปศุสัตว์ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์, 2544: 26

โรคดั๊กเพล็ค (กาฬโรคเป็ด) สาเหตุ : เกิดจากเชื้อไวรัส อาการ : เป็ดจะแสดงอาการซึมท้องร่วงเบื่ออาหาร ปีกตก ไม่ค่อย เคลื่อนไหว มีน้ าตาไหลออกมาค่อนข้างเหนียวเมื่อเป็นมากจะมีน้ ามูกไหล ออกมาด้วย อุจจาระสีเขียวปนเหลือง บางครั้งมีเลือดปนบริเวณรอบ ๆ ทวารจะแดงซ้ าหายใจล าบาก การรักษา ไม่มียาที่ใช้รักษาโรคนี้ที่ได้ผล คงมีแต่การป้องกันเท่านั้น การป้องกัน : การฉีดวัคซีนป้องกัน ดังนี้ - ครั้งที่ 1 ท าเมื่อเป็ดอายุ 1 เดือน ท าช้ าทุก ๆ 2 - 3 เดือน โดยฉีดเข้ากล้ามเนื้อหน้าอก ตัวละ 1 ซี.ซี. - ครั้งที่ 2 เมื่อเป็ดอายุ 3 เดือน - ครั้งที่ 3 เมื่อเปิดอายุ 6 เดือน 6 แหล่งที่มา : กรมปศุสัตว์ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์, 2544: 27 กำรสุขำภิบำลและกำรป้องกันโรคเป็ ดไข่

กำรน ำไปใช้ประโยชน ์ 7 การใช้ประโยชน์จากไข่เป็ด เช่น ย าไข่เป็ดต้ม บวบผัดไข่ เป็ด ไข่เป็ดเจียว ไข่ต้มยางงมะตูม ไข่เป็ดดองซีอิ๊ว ไข่เป็ดครอบ ไข่เป็ดผง ไข่เป็ดตุ๋น การใช้ประโยชน์จากเนื้อเป็ดไข่ เช่น เป็ดย่าง เป็ดพะโล้ ลาบเป็ด ต้มเป็ดก๋วยเตี๋ยวเป็ด เป็ดตุ๋นเครื่องยาจีน เป็ดต้มฟักมะนาวดอง ต้มจับฉ่ายซี่โครงเป็ด ทอดเป็ด เป็ดฮ่องเต้ กำรแปรรูป

สมพล ครองสวัสดิ์. (2559). การเลี้ยงเป็ดไข่. พิมพ์ครั้งที่ 3. กรุงเทพฯ : เกษตร สยาม. 104 หน้า กรมปศุสัตว์ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์. (2544). การเลี้ยงเป็ดไข่พันธุ์กบินทร์บุรี. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์ชุมนุมสหกรณ์การเกษตรแห่งประเทศไทย. เอกสำรอ้ำงอิง 8