wczoraj i dzis 4 ksiazka nauczyciela

Karta pracy 49 LEGENDA ośrodki przemysłu maszynowego ośrodki przemysłu włókienniczego kopalnie węgla kamiennego huty ośrodki przemysłu naftowego WMG Wolne Miasto Gdańsk Eugeniusz Kwiatkowski i budowa Gdyni imię i nazwisko klasa data 1 Ułóż podane wydarzenia w porządku chronologicznym, wstawiając w kratki cyfry od 1 do 5. Rozpocznij od wydarzenia, które miało miejsce najwcześniej. odzyskanie przez Polskę niepodległości rozpoczęcie budowy portu w Gdyni wybuch I wojny światowej zaślubiny Polski z morzem wybuch wojny pomiędzy Polską a Rosją Sowiecką 2 Zapoznaj się z mapą przedstawiającą gospodarkę II Rzeczypospolitej. Następnie wykonaj polecenia. a) Napisz, jaka gałąź przemysłu nie znajdowała się na obszarze Centralnego Okręgu Przemysłowego. b) Zapisz trzy miasta, w których znajdowały się ośrodki przemysłu maszynowego. Z W I Ą Z E K S O W I E C K I R U M U N I A N I E M C Y LITWA NIEMCY WMG Ł OTWA C Z E C H O S Ł O W A C J A M o r z e B a ł t y c k i e Centralny Okręg Przemysłowy Gdynia Gdańsk Kołobrzeg Bydgoszcz Toruń Płock Łódź Wrocław Częstochowa Starachowice Radom Warszawa Białystok Grodno Olsztyn Kowno Wilno Królewiec Kłajpeda Nowogródek Kielce Katowice Kraków Jasło Rzeszów Lwów Tarnopol Stanisławów Stalowa Wola Łuck Brześć nad Bugiem Lublin Sanok Krosno Poznań Niemen Dźwina Dniestr Bug Prypeć Wisła Odra Warta Pilica San Narew Horyń Dunaj 0 200 km

50 Scenariusz lekcji Cele lekcji: Uczeń: − poprawnie posługuje się terminami: strajk, związek zawodowy, „Solidarność”, − określa czas wydarzenia: 1980 rok – powstanie związku zawodowego „Solidarność”, − opisuje sytuację w Polsce za rządów komunistów, − omawia przyczyny strajków robotniczych w 1980 roku, − przedstawia okoliczności powstania związku zawodowego „Solidarność”, − tłumaczy, jakie znaczenie dla polskiego społeczeństwa miała „Solidarność”, − wyjaśnia, jaką rolę odegrali w  latach 80. XX wieku: Lech Wałęsa, Anna Walentynowicz, Andrzej Gwiazda, ksiądz Jerzy Popiełuszko. Metody pracy: − metoda aktywizująca – drzewko decyzyjne, − rozmowa nauczająca (pogadanka), − praca z podręcznikiem, − praca z infografiką. Formy pracy: − indywidualna, − zbiorowa. Środki dydaktyczne: − podręcznik „Wczoraj i dziś 4” (s. 142–147), − zeszyt ćwiczeń „Wczoraj i dziś 4” (s. 87–89), − karta pracy „»Solidarność« i jej bohaterowie”. Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie obecności, podanie tematu lekcji. 2. Nauczyciel prezentuje cel ogólny lekcji: przedstawienie przyczyn i okoliczności powstania „Solidarności” oraz osób zasłużonych dla obalenia komunizmu w Polsce. 3. Wybrani uczniowie przypominają, w jaki sposób papież Jan Paweł II przyczynił się do upadku systemu komunistycznego. Faza realizacyjna 1. Nauczyciel przybliża uczniom sytuację panującą w Polsce pod rządami komunistów. Opisuje trudne warunki życia zwykłych Polaków oraz sposób zarządzania gospodarką przez ówczesne władze. 2. Na polecenie prowadzącego zajęcia uczniowie zapoznają się z tekstem zamieszczonym w ramce „Protesty społeczne” ze s. 143 podręcznika. Na podstawie zawartych w nim informacji podają przyczyny wystąpień Polaków przeciw władzom komunistycznym. 3. Nauczyciel omawia wydarzenia, do jakich doszło w Polsce w  1980 roku, oraz wprowadza termin „strajk”. Określa przyczyny strajków i wymienia najważniejsze żądania robotników. Zwraca przy tym uwagę na ogólnokrajowy zasięg protestów. Następnie wyjaśnia, w jakich okolicznościach doszło do podpisania porozumień sierpniowych oraz powstania związku zawodowego „Solidarność”. Tłumaczy także terminy „solidarność” i „związek zawodowy”. Cała klasa wykonuje zadanie 2. ze s. 87 zeszytu ćwiczeń, a następnie chętne osoby przedstawiają swoje odpowiedzi. 4. Uczniowie zapoznają się z  infografiką ze s. 144–145 podręcznika. Na jej podstawie wymieniają osoby związane z  „Solidarnością”. Prowadzący zajęcia pokrótce charakteryzuje każdą postać oraz tłumaczy, że siła związku zawodowego polegała na dużej liczebności jej członków i wspólnej chęci poprawy sytuacji w kraju. 5. Nauczyciel wyjaśnia zasady pracy metodą drzewka decyzyjnego, a następnie cała klasa wykonuje zadanie 1. z karty pracy. Po upływie wyznaczonego czasu uczniowie pod kierunkiem nauczyciela wymieniają pozytywne i negatywne skutki poszczególnych rozwiązań. Na podstawie wypełnionego drzewka wyrażają swoją opinię na temat strajków z 1980 roku (przykładowy schemat został zamieszczony w Materiałach dla nauczyciela). 6. Nauczyciel przedstawia uczniom dalsze działania związku zawodowego „Solidarność” w latach 80. XX wieku. Podkreśla znaczenie tego ruchu społecznego dla obalenia systemu komunistycznego w Polsce. Na polecenie prowadzącego zajęcia wszystkie osoby w  klasie wykonują zadanie 2. w karcie pracy. Wyznaczony uczeń prezentuje swoją odpowiedź. Faza podsumowująca Uczniowie zapoznają się z wybranymi przez nauczyciela zagadnieniami zawartymi w „Na co będę zwracać uwagę” ze s. 142 podręcznika. Następnie wskazane osoby wypowiadają się na temat tych zagadnień. Zadanie domowe Wykonaj zadanie 10. ze s. 89 zeszytu ćwiczeń. Zadanie domowe dla chętnych Wykonaj zadanie 9. ze s. 89 zeszytu ćwiczeń. Scenariusz lekcji z wykorzystaniem drzewka decyzyjnego „Solidarność” i jej bohaterowie

Scenariusz lekcji 51 Materiały dla nauczyciela: Przykładowo uzupełniony schemat drzewka decyzyjnego dotyczącego zagadnienia: „Czy robotnicy powinni strajkować w 1980 roku?” DECYZJA Robotnicy powinni strajkować w 1980 roku. ARGUMENTY ZA STRAJKIEM • szansa na poprawę życia polskiego społeczeństwa • pokazanie władzy komunistycznej siły zjednoczonego społeczeństwa • powstanie związku zawodowego „Solidarność” • wzrost poczucia wspólnoty pomiędzy strajkującymi Polakami ARGUMENTY PRZECIW STRAJKOWI • uniknięcie możliwych aresztowań i śmierci strajkujących • działanie zakładów pracy bez zakłóceń PROBLEM WYMAGAJĄCY PODJĘCIA DECYZJI Czy robotnicy powinni strajkować w 1980 roku?

52 Karta pracy DECYZJA ARGUMENTY ZA STRAJKIEM ARGUMENTY PRZECIW STRAJKOWI PROBLEM WYMAGAJĄCY PODJĘCIA DECYZJI Czy robotnicy powinni strajkować w 1980 roku? 1 Uzupełnij schemat drzewka decyzyjnego dotyczącego strajku robotników w 1980 roku. „Solidarność” i jej bohaterowie imię i nazwisko klasa data 2 Oblicz, ile lat upłynęło od upadku komunizmu w Polsce.

Test Grupa A 0–3 p. 0–1 p. 3 Spośród wymienionych w tabeli źródeł historycznych wypisz po dwa przykłady źródeł pisanych 0–4 p. i niematerialnych. imię i nazwisko klasa data listy, obyczaje, biżuteria, kroniki, zbroja, tradycja, ubiory, budowle 1 Przeczytaj tekst. Następnie wykonaj podane polecenia. Jan Długosz, Roczniki czyli Kroniki Królestwa Polskiego Dnia trzydziestego kwietnia [1310 roku] w miasteczku Kowale, w ziemi kujawskiej, księżna Jadwiga, żona Władysława Łokietka, powiła syna Kazimierza, którego urodzenie [...] osądziłem za godne osobnej wzmianki, aby ją przesłać potomnym czasom. On bowiem, zniósłszy panujące w Polsce nadużycia, obdarzył nas porządnym zbiorem ustaw [...], podniósł do stanu [...] kwitnącej pomyślności. Za jego także staraniem [...] Królestwo Polskie zabudowało się murami ozdobnie i wspaniale. Źródło: By czas nie zaćmił i niepamięć. Wybór kronik średniowiecznych, oprac. A. Jelicz, Warszawa 1975, s. 183. a) Skreśl w nawiasie jeden z wyrazów, tak aby powstało zdanie prawdziwe. Następnie zapisz je poniżej. Zamieszczony tekst jest (źródłem materialnym / źródłem niematerialnym). b) Określ wiek, w którym urodził się król Kazimierz. c) Zapisz zasługi króla Kazimierza, które zostały przedstawione w tekście. 2 Wyjaśnij, czym zajmuje się historia. Źródła pisane – Źródła niematerialne – Z historią na Ty Test podsumowujący rozdział I

Test Grupa A 0–4 p. 0–3 p. 4 Rozpoznaj zabytki przedstawione na ilustracjach i napisz, w jakich regionach Polski się znajdują. Nazwa zabytku Region, w którym znajduje się zabytek Nazwa zabytku Region, w którym znajduje się zabytek 5 Zapoznaj się z drzewem genealogicznym rodu Jagiellonów i wykonaj polecenia. A. Wyjaśnij, kim był Zygmunt I Stary dla Jana Olbrachta. B. Podaj, kim był Władysław III Warneńczyk dla Zygmunta I Starego. C. Podaj, ilu wnuków Władysława Jagiełły przedstawiono na schemacie. Władysław Jagiełło Władysław Jan Olbracht Aleksander Zygmunt I Stary Zygmunt II August Anna Władysław III Warneńczyk Kazimierz Jagiellończyk A. B.

Test Grupa A Data 6 Wymień jeden polski symbol narodowy i go opisz. 7 Określ, w którym wieku miały miejsce podane niżej wydarzenia. Polski symbol narodowy: Opis: A. Śmierć Juliusza Cezara w 44 roku p.n.e. – B. Zjazd gnieźnieński w 1000 roku – C. Sprowadzenie Krzyżaków do Polski w 1226 roku – 0–2 p. 0–3 p. 0–1 p. 0–3 p. 0–2 p. 0–2 p. 8 Wpisz do tabeli w porządku chronologicznym podane niżej daty wydarzeń historycznych. Zacznij od najstarszego wydarzenia. 9 Zaznacz na osi czasu podane daty. 10 Oblicz, ile lat upłynęło między wymienionymi poniżej wydarzeniami. 73 rok p.n.e., 1000 rok, 1385 rok, 1660 rok, 202 rok p.n.e., 1797 rok 73 rok p.n.e, 966 rok, 1364 rok 300 rok p.n.e. narodziny Chrystusa 1400 rok n.e. A. między założeniem Rzymu w 753 roku p.n.e. a bitwą pod Maratonem w 490 roku p.n.e. B. między unią polsko-litewską w Krewie w 1385 roku a powstaniem kościuszkowskim w 1794 roku Wiek Rok rozpoczynający wiek Rok kończący wiek VIII p.n.e. XI 11 Uzupełnij tabelę. Wpisz, w którym roku zaczynał się i w którym kończył podany wiek.

Test Grupa B 0–3 p. 0–1 p. imię i nazwisko klasa data 1 Przeczytaj tekst. Następnie wykonaj podane polecenia. Jan Długosz, Roczniki czyli Kroniki Królestwa Polskiego Rok ten pamiętny [1300 rok] był koronacją króla Wacława na królestwo polskie, wygnaniem książęcia Władysława Łokietka, ciągłą przy ulewnych deszczach i słotach niepogodą [...]. Władysław zaś Łokietek smutną dolę z tak wytrwałą znosił cierpliwością, że wielu litowało się nad jego nieszczęściem, a wszyscy podziwiali stateczność umysłu i pokorę [...]. Źródło: By czas nie zaćmił i niepamięć. Wybór kronik średniowiecznych, oprac. A. Jelicz, Warszawa 1975, s. 185. a) Skreśl w nawiasie jeden z wyrazów, tak aby powstało zdanie prawdziwe. Następnie zapisz je poniżej. Zamieszczony tekst jest źródłem (pisanym / niepisanym). b) Określ wiek, w którym Władysław Łokietek został wygnany z kraju. c) Zapisz określenia opisujące, jak Władysław Łokietek znosił wygnanie, które zostały przedstawione w tekście. 2 Wyjaśnij, czym zajmują się historycy. Z historią na Ty Test podsumowujący rozdział I 3 Spośród wymienionych w tabeli źródeł historycznych wypisz po dwa przykłady źródeł niepisa- 0–4 p. nych i niematerialnych. listy, obyczaje, biżuteria, kroniki, zbroja, pamiętniki, przekazy ustne, mapy Źródła niepisane – Źródła niematerialne –

Test Grupa B 0–4 p. 0–3 p. 4 Rozpoznaj zabytki przedstawione na ilustracjach i napisz, w jakich regionach Polski się znajdują. 5 Zapoznaj się z drzewem genealogicznym rodu Jagiellonów i wykonaj polecenia. A. Wyjaśnij, kim był Jan Olbracht dla Zygmunta II Augusta. B. Podaj, kim był Władysław III Warneńczyk dla Kazimierza Jagiellończyka. C. Podaj, ilu synów miał Zygmunt I Stary. A. B. Władysław Jagiełło Władysław Jan Olbracht Aleksander Zygmunt I Stary Zygmunt II August Anna Władysław III Warneńczyk Kazimierz Jagiellończyk Nazwa zabytku Region, w którym znajduje się zabytek Nazwa zabytku Region, w którym znajduje się zabytek

Grupa B Test Wiek Rok rozpoczynający wiek Rok kończący wiek IV p.n.e. XIII Data 11 Uzupełnij tabelę. Wpisz, w którym roku zaczynał się i w którym kończył podany wiek. 6 Wymień jeden polski symbol narodowy i go opisz. 7 Określ, w którym wieku miały miejsce podane niżej wydarzenia. Polski symbol narodowy: Opis: A. Wybuch powstania Spartakusa w 73 roku p.n.e. – B. Chrzest Mieszka I w 966 roku – C. Unia w Krewie w 1385 roku – 0–2 p. 0–3 p. 0–1 p. 0–3 p. 0–2 p. 0–2 p. 8 Wpisz do tabeli w porządku chronologicznym podane niżej daty wydarzeń historycznych. Zacznij od najstarszego wydarzenia. 9 Zaznacz na osi czasu podane daty. 10 Oblicz, ile lat upłynęło między wymienionymi poniżej wydarzeniami. 44 rok p.n.e., 1025 rok, 1364 rok, 1980 rok, 216 rok p.n.e., 1795 rok 44 rok p.n.e, 1025 rok, 1320 rok 300 rok p.n.e. narodziny Chrystusa 1400 rok n.e. A. między założeniem Rzymu według legendy w 753 roku p.n.e. a bitwą pod Termopilami w 480 roku p.n.e. B. między założeniem Akademii Krakowskiej w 1364 roku a powstaniem kościuszkowskim w 1794 roku

Klucze do testów 59 Klucz odpowiedzi do rozdziału I (grupa A) Nr zad. Odpowiedzi Punktacja Schemat przyznawania punktów 1. a) Zamieszczony tekst jest źródłem materialnym., b) XIV, c) stworzenie zbioru ustaw, zwalczanie nadużyć 0–3 1 pkt – za poprawną odpowiedź 2. Przykładowe wyjaśnienie: Historia zajmuje się badaniem przeszłości. [Pokazuje, w jaki sposób dawne dzieje wpływają na współczesność.] 0–1 1 pkt – za poprawne wyjaśnienie 3. źródła pisane – listy, kroniki źródła niematerialne – obyczaje, tradycja 0–4 1 pkt – za poprawne przyporządkowanie 4. A. Żuraw [dźwig portowy] [w Gdańsku]; region – Pomorze Gdańskie, B. Wawel [w Krakowie]; region – Małopolska 0–4 1 pkt – za poprawną odpowiedź 5. A. bratem, B. stryjem, C. 4 0–3 1 pkt – za poprawną odpowiedź 6. Przykładowe odpowiedzi: godło – biały orzeł w koronie umieszczony na czerwonym tle, flaga – kolory: biel i czerwień, hymn – Mazurek Dąbrowskiego, napisany przez Józefa Wybickiego 0–2 1 pkt – za poprawne wymienienie symbolu narodowego 1 pkt – za poprawny opis wybranego symbolu narodowego 7. A. I wiek p.n.e., B. X wiek, C. XIII wiek 0–3 1 pkt – za poprawną odpowiedź i zapisanie wieku liczbami rzymskimi 8. 202 r. p.n.e., 73 r. p.n.e., 1000 r., 1385 r., 1660 r., 1797 r. 0–1 1 pkt – za poprawną odpowiedź 9. Prawidłowe zamieszczenie dat na osi czasu 0–3 1 pkt – za poprawne zaznaczenie jednej daty 10. A. 753 – 490 = 263, B. 1794 – 1385 = 409 0–2 1 pkt – za poprawną odpowiedź 11. VIII w. p.n.e.: 800 r. p.n.e., 701 r. p.n.e., XI w.: 1001, 1100 0–2 1 pkt – za poprawne podanie roku rozpoczynającego i kończącego wiek Klucz odpowiedzi do rozdziału I (grupa B) Nr zad. Odpowiedzi Punktacja Schemat przyznawania punktów 1. a) Zamieszczony tekst jest źródłem pisanym., b) XIII c) cierpliwie, pokornie 0–3 1 pkt – za poprawną odpowiedź 2. Przykładowe wyjaśnienie: Historycy zajmują się badaniem przeszłości [dziejów]. [Ustalają przebieg minionych wydarzeń.] 0–1 1 pkt – za poprawne wyjaśnienie 3. źródła niepisane – zbroja, biżuteria źródła niematerialne – obyczaje, przekazy ustne 0–4 1 pkt – za poprawne przyporządkowanie 4. A. Zamek Królewski [w Warszawie]; region – Mazowsze B. ratusz [w Poznaniu]; region – Wielkopolska 0–4 1 pkt – za poprawną odpowiedź 5. A. stryjem, B. bratem, C. 1 0–3 1 pkt – za poprawną odpowiedź 6. Przykładowe odpowiedzi: godło – biały orzeł w koronie umieszczony na czerwonym tle, flaga – kolory: biel i czerwień, hymn – Mazurek Dąbrowskiego, napisany przez Józefa Wybickiego 0–2 1 pkt – za poprawne wymienienie symbolu narodowego 1 pkt – za poprawny opis wybranego symbolu narodowego 7. A. I wiek p.n.e., B. X wiek, C. XIV wiek 0–3 1 pkt – za poprawną odpowiedź i zapisanie wieku liczbami rzymskimi 8. 216 r. p.n.e., 44 r. p.n.e., 1025 r., 1364 r., 1795 r., 1980 r. 0–1 1 pkt – za poprawną odpowiedź 9. Prawidłowe zamieszczenie dat na osi czasu 0–3 1 pkt – za poprawne zaznaczenie jednej daty 10. A. 753 – 480 = 273, B. 1794 –1364 = 430 0–2 1 pkt – za poprawną odpowiedź 11. IV w. p.n.e.: 400 r. p.n.e., 301 r. p.n.e., XIII w.: 1201, 1300 0–2 1 pkt – za poprawne podanie roku rozpoczynającego i kończącego wiek

Grupa A 0–5 p. 0–1 p. imię i nazwisko klasa data 1 Wykonaj polecenia. a) Połącz każdą datę z odpowiednim wydarzeniem. 966 rok • • założenie Akademii Krakowskiej 1410 rok • • chrzest Mieszka I 1364 rok • • zjazd w Gnieźnie 1000 rok • • bitwa pod Grunwaldem • koronacja Kazimierza Wielkiego b) Wpisz podane daty we właściwych miejscach na osi czasu. 2 Przyporządkuj każdemu z podanych wydarzeń odpowiednią postać historyczną. Postać wybierz 0–3 p. spośród podanych w poniższej ramce. 900 rok 1500 rok Kazimierz Wielki, Zawisza Czarny, Mikołaj Kopernik, Władysław Jagiełło Wydarzenie Postać Założenie Akademii Krakowskiej Unia Polski z Litwą Publikacja O obrotach sfer niebieskich 3 Ułóż podane wydarzenia w porządku chronologicznym, wstawiając w kratki cyfry od 1 do 4. Rozpocznij od wydarzenia, które miało miejsce najwcześniej. misja świętego Wojciecha w Prusach unia Polski z Litwą sprowadzenie Krzyżaków do Polski królewska koronacja Bolesława Chrobrego Od Piastów do Jagiellonów Test podsumowujący rozdział II Test

Test Grupa A 0–3 p. 0–3 p. 0–2 p. 7 Zapoznaj się z mapą i do zamieszczonych w tabeli nazw grodów dopisz nazwy regionów, w któ- 0–1 p. rych się one znajdowały. Nazwa grodu Region Ostrów Lednicki Kraków Gdańsk Wrocław Płock 4 Oceń, czy poniższe zdania są prawdziwe, czy fałszywe. Zaznacz literę „P” przy zdaniach prawdziwych, a „F” – przy fałszywych. 5 Do podanych definicji dopisz odpowiednie pojęcia. 6 Wymień dwie przyczyny przyjęcia chrztu przez Mieszka I. Panowanie Władysława Jagiełły zapoczątkowało rządy dynastii Jagiellonów w Polsce. P F Zawisza Czarny z Garbowa żył na przełomie XI i XII wieku. P F Wprowadzenie chrześcijaństwa przyczyniło się do osłabienia pozycji Polski w Europie. P F – imię legendarnego założyciela państwa polskiego. – zwierzęta, które według legendy doprowadziły do śmierci Popiela. – nazwa pierwszej stolicy Polski. • • M o r z e B a ł t y c k i e C Z E C H Y R U Ś WĘGRY W i e l k o p o l s k a M a z o w s z e P o m o r z e Ś l ą s k M a ł o p o l s k a W Prusowie i e l e c i Gdańsk Płock Ostrów Lednicki GNIEZNO Wrocław Kraków Sandomierz Poznań Praga Odra Odra Wisła Warta Bóbr Wisła Bug Narew 0 100 km LEGENDA państwo Mieszka I około 992 roku Wieleci nazwy plemion

Test Grupa A 8 Połącz pojęcia z odpowiednimi wyjaśnieniami. Do litery z definicją dopisz odpowiednią cyfrę z hasłem. A. Grupa ludzi żyjących na określonym obszarze, mówiąca tym samym językiem, np. Polanie. B. Osada obronna, najczęściej wznoszona w trudno dostępnym miejscu. C. Określenie ucznia Akademii Krakowskiej. D. Związek państw. 1. żak 2. plemię 3. relikwie 4. unia 5. gród A – B – C – D – 0–4 p. 0–2 p. 0–3 p. 9 Podaj dwa przykłady działań króla Kazimierza Wielkiego, które spowodowały, że nadano mu przydomek „Wielki”. 10 Skreśl w nawiasie jeden z wyrazów, tak aby powstały zdania prawdziwe. • • Krzyżacy to zakon rycerski sprowadzony do Polski przez (Konrada Mazowieckiego / Kazimierza Wielkiego). W wyniku unii w (Krewie / Krakowie) Władysław Jagiełło i jego litewscy poddani przyjęli chrzest. Pierwszym historycznym władcą z rodu Piastów był (Kazimierz Wielki / Mieszko I). 11 Uzupełnij tabelę. W tym celu wpisz w odpowiednie miejsca po dwie przyczyny i dwa skutki po- 0–4 p. danego wydarzenia. Wykorzystaj informacje z ramki. ogłoszenie biskupa Wojciecha świętym, utworzenie arcybiskupstwa w Gnieźnie, dążenie Mieszka I do zawarcia sojuszu z Czechami, dążenie Ottona III do zjednoczenia Europy, wzmocnienie pozycji Polski w Europie Przyczyny zjazdu w Gnieźnie Skutki zjazdu w Gnieźnie • • • •

Test 0–5 p. imię i nazwisko klasa data 1 Wykonaj polecenia. a) Połącz każdą datę z odpowiednim wydarzeniem. 997 rok • • unia Polski z Litwą 1226 rok • • misja świętego Wojciecha w Prusach 1385 rok • • koronacja Bolesława Chrobrego na króla Polski 1025 rok • • bitwa pod Grunwaldem • sprowadzenie Krzyżaków do Polski b) Wpisz podane daty we właściwych miejscach na osi czasu. 2 Przyporządkuj każdemu z podanych wydarzeń odpowiednią postać historyczną. Postać wybierz 0–3 p. spośród podanych w poniższej ramce. 900 rok 1500 rok Kazimierz Wielki, Mieszko I, Bolesław Chrobry, Zawisza Czarny Wydarzenie Postać Uczta u Wierzynka Ślub z czeską księżniczką Dobrawą Bitwa pod Grunwaldem 3 Ułóż podane wydarzenia w porządku chronologicznym, wstawiając w kratki cyfry od 1 do 4. 0–1 p. Rozpocznij od wydarzenia, które miało miejsce najwcześniej. śmierć Kazimierza Wielkiego założenie Akademii Krakowskiej bitwa pod Grunwaldem chrzest Mieszka I Od Piastów do Jagiellonów Test podsumowujący rozdział II Grupa B

Test Grupa B 0–3 p. 0–3 p. 0–2 p. 7 Zapoznaj się z mapą i do zamieszczonych w tabeli nazw regionów dopisz po jednym grodzie, 0–1 p. który się w nich znajdował. Region Nazwa grodu Wielkopolska Małopolska Mazowsze Pomorze Śląsk 4 Oceń, czy poniższe zdania są prawdziwe, czy fałszywe. Zaznacz literę „P” przy zdaniach prawdziwych, a „F” – przy fałszywych. 5 Do podanych definicji dopisz odpowiednie pojęcia. 6 Wymień dwa skutki zawarcia unii polsko-litewskiej w Krewie. Mieszko I był pierwszym królem Polski. P F Zamki pełniły funkcję obronną. P F Mikołaj Kopernik urodził się w Toruniu. P F – imię okrutnego władcy, którego według legendy zjadły myszy. – nazwa ptaka, który został wybrany na znak ludu Lecha. – imię legendarnej żony Piasta. • • M o r z e B a ł t y c k i e C Z E C H Y R U Ś WĘGRY W i e l k o p o l s k a M a z o w s z e P o m o r z e Ś l ą s k M a ł o p o l s k a W Prusowie i e l e c i Gdańsk Płock Ostrów Lednicki GNIEZNO Wrocław Kraków Sandomierz Poznań Praga Odra Odra Wisła Warta Bóbr Wisła Bug Narew 0 100 km LEGENDA państwo Mieszka I około 992 roku Wieleci nazwy plemion

Test Grupa B 9 Wymień dwie dziedziny, którymi zajmował się Mikołaj Kopernik. 0–2 p. • • A. Lud, który około VI wieku osiedlił się na większości obszaru Europy Środkowej i Wschodniej. B. Szczątki ciał osób uznanych za święte lub przedmioty związane z ich życiem. C. Nazwa dynastii węgierskiej, z której wywodziła się władczyni Polski – Jadwiga. D. Nazwa jednostki administracyjnej Kościoła podlegająca biskupowi. 1. relikwie 2. Andegawenowie 3. Słowianie 4. diecezja 5. Piastowie A – B – C – D – 0–4 p. 10 Skreśl w nawiasie jeden z wyrazów, tak aby powstały zdania prawdziwe. 0–3 p. W (1000 / 1025) roku pielgrzymkę do grobu świętego Wojciecha w Gnieźnie odbył cesarz rzymski i król niemiecki Otton III. Ostatnim władcą z rodu Piastów był (Kazimierz Wielki / Władysław Jagiełło). Kazimierz Wielki założył Akademię Krakowską w (1364 / 1410) roku. 8 Połącz pojęcia z odpowiednimi wyjaśnieniami. Do litery z definicją dopisz odpowiednią cyfrę z hasłem. 11 Uzupełnij tabelę. W tym celu wpisz w odpowiednie miejsca po dwie przyczyny i dwa skutki 0–4 p. podanego wydarzenia. Wykorzystaj informacje z ramki. rozwój polskiej nauki, wzrost znaczenia Krakowa i Polski w Europie, brak wykształconych osób w Polsce, wysokie koszty studiów za granicą, wojna z Krzyżakami Przyczyny założenia Akademii Krakowskiej Skutki założenia Akademii Krakowskiej • • • •

66 Klucze do testów Klucz odpowiedzi do rozdziału II (grupa A) Nr zad. Odpowiedzi Punktacja Schemat przyznawania punktów 1. a) 966 rok – chrzest Mieszka I 1410 rok – bitwa pod Grunwaldem 1364 rok – założenie Akademii Krakowskiej 1000 rok – zjazd w Gnieźnie b) poprawne umieszczenie dat na osi czasu 0–5 1 pkt – za poprawne przyporządkowanie 1 pkt – za poprawne umieszczenie dat na osi czasu 2. Założenie Akademii Krakowskiej – Kazimierz Wielki Unia Polski z Litwą – Władysław Jagiełło Publikacja O obrotach sfer niebieskich – Mikołaj Kopernik 0–3 1 pkt – za poprawne przyporządkowanie 3. 1 – misja świętego Wojciecha w Prusach 4 – unia Polski z Litwą 3 – sprowadzenie Krzyżaków do Polski 2 – królewska koronacja Bolesława Chrobrego 0–1 1 pkt – za poprawną odpowiedź 4. P F F 0–3 1 pkt – za poprawną odpowiedź 5. Lech, myszy, Gniezno 0–3 1 pkt – za poprawną odpowiedź 6. Przykładowa odpowiedź: • chęć wzmocnienia pozycji Polski w Europie • dążenie do zawarcia sojuszu z Czechami • chęć wzmocnienia własnej pozycji w państwie 0–2 1 pkt – za poprawną przyczynę 7. Ostrów Lednicki – Wielkopolska Kraków – Małopolska Gdańsk – Pomorze Wrocław – Śląsk Płock – Mazowsze 0–1 1 pkt – za poprawną odpowiedź 8. A – 2 B – 5 C – 1 D – 4 0–4 1 pkt – za poprawne przyporządkowanie 9. Przykładowe odpowiedzi: • uczynienie z Polski silnego państwa • pokojowa polityka zagraniczna • budowa wielu zamków obronnych • wspieranie zakładania miast i wsi [osadnictwa] • założenie Akademii Krakowskiej 0–2 1 pkt – za poprawną odpowiedź 10. Krzyżacy to zakon rycerski sprowadzony do Polski przez Konrada Mazowieckiego. W wyniku unii w Krewie Władysław Jagiełło i jego litewscy poddani przyjęli chrzest. Pierwszym historycznym władcą z rodu Piastów był Mieszko I. 0–3 1 pkt – za poprawną odpowiedź 11. Przyczyny: • ogłoszenie biskupa Wojciecha świętym • dążenie Ottona III do zjednoczenia Europy Skutki: • utworzenie arcybiskupstwa w Gnieźnie • wzmocnienie pozycji Polski w Europie 0–4 1 pkt – za poprawną odpowiedź

Klucze do testów 67 Klucz odpowiedzi do rozdziału II (grupa B) Nr zad. Odpowiedzi Punktacja Schemat przyznawania punktów 1. a) 997 rok – misja świętego Wojciecha w Prusach 1226 rok – sprowadzenie Krzyżaków do Polski 1385 rok – unia Polski z Litwą 1025 rok – koronacja Bolesława Chrobrego na króla Polski b) poprawne umieszczenie dat na osi czasu 0–5 1 pkt – za poprawne przyporządkowanie 1 pkt – za poprawne umieszczenie dat na osi czasu 2. Uczta u Wierzynka – Kazimierz Wielki Ślub z czeską księżniczką Dobrawą – Mieszko I Bitwa pod Grunwaldem – Zawisza Czarny 0–3 1 pkt – za poprawne przyporządkowanie 3. 3 – śmierć Kazimierza Wielkiego 2 – założenie Akademii Krakowskiej 4 – bitwa pod Grunwaldem 1 – chrzest Mieszka I 0–1 1 pkt – za poprawną odpowiedź 4. F P P 0–3 1 pkt – za poprawną odpowiedź 5. Popiel, orzeł, Rzepicha 0–3 1 pkt – za poprawną odpowiedź 6. Przykładowa odpowiedź: • wspólna walka Polski i Litwy z Krzyżakami • chrzest Litwy • początek rządów Jagiellonów w Polsce 0–2 1 pkt – za poprawny skutek 7. Wielkopolska – Ostrów Lednicki [Gniezno, Poznań] Małopolska – Kraków [Sandomierz] Mazowsze – Płock Pomorze – Gdańsk Śląsk – Wrocław 0–1 1 pkt – za poprawną odpowiedź 8. A – 3 B – 1 C – 2 D – 4 0–4 1 pkt – za poprawne przyporządkowanie 9. Przykładowe odpowiedzi: • astronomia • medycyna • ekonomia • matematyka 0–2 1 pkt – za poprawną odpowiedź 10. W 1000 roku pielgrzymkę do grobu świętego Wojciecha w Gnieźnie odbył cesarz rzymski i król niemiecki Otton III. Ostatnim władcą z rodu Piastów był Kazimierz Wielki. Kazimierz Wielki założył Akademię Krakowską w 1364 roku. 0–3 1 pkt – za poprawną odpowiedź 11. Przyczyny: • wysokie koszty studiów za granicą • brak wykształconych osób w Polsce Skutki: • wzrost znaczenia Krakowa i Polski w Europie • rozwój polskiej nauki 0–4 1 pkt – za poprawną odpowiedź

Test Grupa A 0–1 p. imię i nazwisko klasa data 1 Ułóż podane wydarzenia w porządku chronologicznym, wstawiając w kratki na osi czasu litery oznaczające poszczególne wydarzenia. Zacznij od wydarzenia, do którego doszło jako pierwszego. 3 Dopisz do każdej postaci wydarzenie z nią związane. Wydarzenie wybierz spośród podanych 0–5 p. w ramce. bitwa pod Racławicami, powstanie styczniowe, założenie Zamościa, powstanie „Pieśni Legionów Polskich we Włoszech”, otrzymanie Narody Nobla, zwycięstwo pod Wiedniem Postać historyczna Wydarzenie Maria Skłodowska-Curie Józef Wybicki Jan Zamoyski Tadeusz Kościuszko Romuald Traugutt A. bitwa pod Wiedniem B. utworzenie Legionów Polskich we Włoszech C. wybuch powstania kościuszkowskiego D. odkrycie polonu i radu przez Marię Skłodowską-Curie i Piotra Curie 2 Podaj nazwę grupy społecznej, której przedstawiciele wywodzili się z rycerstwa. Grupa ta miała 0–1 p. liczne przywileje oraz wielki wpływ na władzę, na przykład od końca XVI wieku mogła wybierać króla. Wojny i upadek Rzeczypospolitej Test podsumowujący rozdział III

Test Grupa A 0–5 p. 0–3 p. 4 Oceń, czy poniższe zdania są prawdziwe, czy fałszywe. Zaznacz literę „P” przy zdaniach prawdziwych, a „F” – przy fałszywych. W wojnach w XVII wieku Polacy odnieśli wiele zwycięstw dzięki oddziałom husarii. P F Król Jan III Sobieski blisko współpracował z Janem Zamoyskim. P F Podczas powstania styczniowego Polacy prowadzili wojnę partyzancką. P F Tekst Pieśni Legionów Polskich we Włoszech został napisany w XX wieku. P F W trakcie powstania styczniowego działało podziemne państwo polskie. P F 5 Połącz pojęcia z  odpowiednimi wyjaśnieniami. Do litery z  hasłem dopisz odpowiednią cyfrę z definicją. A. konspirator B. hetman C. monarcha 1. tytuł dowódcy wojsk w dawnej Polsce 2. osoba skrycie, w tajemnicy przygotowująca jakieś przedsięwzięcie 3. najwyższy urząd w dawnej Polsce 4. władca państwa: król, cesarz, car A – B – C – Ojciec Augustyn Kordecki dowodził 0–1 p. A. w bitwie pod Chocimiem, która miała miejsce w czasie 1. wojny ze Szwedami. B. obroną Jasnej Góry, 2. wojny z Turcją. 7 Dokończ zdanie. Otocz kółkiem odpowiedź A albo B i jej dokończenie 1. lub 2. 8 Skreśl w nawiasie błędne informacje, tak aby powstały zdania prawdziwe. 0–3 p. Z inicjatywy (Jana Henryka Dąbrowskiego / Tadeusza Kościuszki) utworzono Legiony Polskie we Włoszech. Jedną z bitew powstania kościuszkowskiego była bitwa pod (Maciejowicami / Kircholmem). Król (Jan III Sobieski / Stefan Batory) odniósł zwycięstwo pod Wiedniem. 6 Podaj, jaki był cel wybuchu powstania styczniowego. 0–1 p.

Test Grupa A 0–2 p. 0–2 p. 0–2 p. 10 Podaj imiona i nazwiska dwóch postaci historycznych, które są wymienione w polskim hymnie narodowym. 11 Wymień dwa skutki wojen prowadzonych przez Rzeczpospolitą w XVII wieku. 12 Wskaż spośród podanych wydarzeń to, które było chronologicznie pierwsze, i wpisz obok niego literę A. Wskaż spośród podanych wydarzeń to, które było chronologicznie ostatnie, i wpisz obok niego literę B. 0–4 p. Jan Henryk Dąbrowski, Romuald Traugutt, Augustyn Kordecki, Stefan Czarniecki, Józef Wybicki, Jan Zamoyski 9 Podpisz każdą z ilustracji przedstawiających postacie historyczne. Ich imiona i nazwiska wybierz z podanych w ramce. • • • • Wydarzenie Litera bitwa pod Kircholmem wojny Stefana Batorego powstanie styczniowe bitwa pod Racławicami

Test Grupa B 0–1 p. imię i nazwisko klasa data 1 Ułóż podane wydarzenia w porządku chronologicznym, wstawiając w kratki na osi czasu litery oznaczające poszczególne wydarzenia. Zacznij od wydarzenia, do którego doszło jako pierwszego. 3 Dopisz do każdego z wydarzenia postać historyczną z nim związaną. Postać wybierz spośród 0–5 p. podanych w ramce. Romuald Traugutt, Jan Henryk Dąbrowski, Jan Zamoyski, Stefan Czarniecki, Jan III Sobieski, Tadeusz Kościuszko Wydarzenie Postać historyczna bitwa pod Racławicami powstanie styczniowe założenie Zamościa utworzenie Legionów Polskich we Włoszech bitwa pod Wiedniem A. śmierć Romualda Traugutta B. ustanowienie Mazurka Dąbrowskiego polskim hymnem państwowym C. bitwa pod Racławicami D. odkrycie polonu i radu przez Marię Skłodowską-Curie i Piotra Curie 2 Podaj nazwę zbrojnej pomocy dla oblężonego miasta lub zamku. 0–1 p. Wojny i upadek Rzeczypospolitej Test podsumowujący rozdział III

Test Grupa B 4 Oceń, czy poniższe zdania są prawdziwe, czy fałszywe. Zaznacz literę „P” przy zdaniach praw- 0–5 p. dziwych, a „F” – przy fałszywych. Najazd Szwedów na Polskę, określany mianem potopu szwedzkiego, nastąpił w latach 1655–1660. P F Jan Zamoyski blisko współpracował z królem Stefanem Batorym. P F W powstaniu kościuszkowskim walczyły oddziały kosynierów. P F Tekst Pieśni Legionów Polskich we Włoszech został napisany w XIX wieku. P F Maria Skłodowska-Curie większość swojego życia spędziła na ziemiach polskich. P F 5 Połącz pojęcia z  odpowiednimi wyjaśnieniami. Do litery z  hasłem dopisz odpowiednią cyfrę 0–3 p. z definicją. A. husaria B. reforma C. emigracja 1. ciężkozbrojna jazda polska o charakterystycznym elemencie wyposażenia w postaci skrzydeł 2. osiedlenie się poza granicami ojczystego kraju 3. część ludności wywodząca się z rycerstwa 4. zmiana mająca na celu na przykład usprawnienie rządów w państwie A – B – C – Romuald Traugutt był jednym z przywódców 0–1 p. 0–1 p. 6 Podaj cel utworzenia Legionów Polskich we Włoszech. A. powstania kościuszkowskiego, które wybuchło w 1. 1863 roku. B. powstania styczniowego, 2. 1794 roku. 7 Dokończ zdanie. Otocz kółkiem odpowiedź A albo B i jej dokończenie 1. lub 2. 8 Skreśl w nawiasie błędne informacje, tak aby powstały zdania prawdziwe. Obroną klasztoru na Jasnej Górze podczas wojny ze Szwedami dowodził (Augustyn Kordecki / Romuald Traugutt). Bitwa pod Wiedniem została stoczona (z Turkami / ze Szwedami). Maria Skłodowska-Curie za swoje osiągnięcia (dwukrotnie / trzykrotnie) otrzymała Nagrodę Nobla. 0–3 p.

Test Grupa B 0–4 p. Jan III Sobieski, Romuald Traugutt, Augustyn Kordecki, Stefan Czarniecki, Tadeusz Kościuszko, Józef Wybicki 9 Podpisz każdą z ilustracji przedstawiających postacie historyczne. Ich imiona i nazwiska wybierz z podanych w ramce. 0–2 p. 0–2 p. 10 Podaj dwa państwa, które w XVIII wieku dokonały rozbiorów Polski. 12 Wskaż spośród podanych wydarzeń to, które było chronologicznie pierwsze, i wpisz obok niego literę A. Wskaż spośród podanych wydarzeń to, które było chronologicznie ostatnie, i wpisz obok niego literę B. • • Wydarzenie Litera obrona Jasnej Góry podczas potopu szwedzkiego wybuch powstania styczniowego napisanie Pieśni Legionów Polskich we Włoszech przez Józefa Wybickiego wybuch powstania kościuszkowskiego 11 Wymień dwa skutki upadku powstania styczniowego. 0–2 p. • •

74 Klucze do testów Klucz odpowiedzi do rozdziału III (grupa A) Nr zad. Odpowiedzi Punktacja Schemat przyznawania punktów 1. A C B D 0–1 1 pkt – za poprawne umieszczenie liter na osi czasu 2. szlachta 0–1 1 pkt – za poprawną odpowiedź 3. Maria Skłodowska-Curie – otrzymanie Narody Nobla Józef Wybicki – powstanie Pieśni Legionów Polskich we Włoszech Jan Zamoyski – założenie Zamościa Tadeusz Kościuszko – bitwa pod Racławicami Romuald Traugutt – powstanie styczniowe 0–5 1 pkt – za poprawne przyporządkowanie 4. P F P F P 0–5 1 pkt – za poprawną odpowiedź 5. A – 2 B – 1 C – 4 0–3 1 pkt – za poprawne przyporządkowanie 6. Polacy dążyli do odzyskania niepodległości. 0–1 1 pkt – za poprawną odpowiedź 7. B1 0–1 1 pkt – za dwie poprawne odpowiedzi 8. Z inicjatywy Jana Henryka Dąbrowskiego utworzono Legiony Polskie we Włoszech. Jedną z bitew powstania kościuszkowskiego była bitwa pod Maciejowicami. Król Jan III Sobieski odniósł zwycięstwo pod Wiedniem. 0–3 1 pkt – za poprawną odpowiedź 9. 1. Jan Zamoyski 2. Józef Wybicki 3. Augustyn Kordecki 4. Jan Henryk Dąbrowski 0–4 1 pkt – za poprawne przyporządkowanie 10. Przykładowa odpowiedź: Jan Henryk Dąbrowski, Stefan Czarniecki, Napoleon Bonaparte 0–2 1 pkt – za poprawne podanie imienia i nazwiska jednej postaci 11. Przykładowe odpowiedzi: utrata niektórych ziem, zniszczenia kraju, zniszczenia miast i wsi, spadek liczby ludności, epidemie chorób, głód najbiedniejszych mieszkańców kraju, wywiezienie z Polski kosztowności i dzieł sztuki 0–2 1 pkt – za poprawny skutek 12. wojny Stefana Batorego – A powstanie styczniowe – B 0–2 1 pkt – za poprawną odpowiedź

Klucze do testów 75 Klucz odpowiedzi do rozdziału III (grupa B) Nr zad. Odpowiedzi Punktacja Schemat przyznawania punktów 1. C A D B 0–1 1 pkt – za poprawne umieszczenie liter na osi czasu 2. odsiecz 0–1 1 pkt – za poprawną odpowiedź 3. bitwa pod Racławicami – Tadeusz Kościuszko powstanie styczniowe – Romuald Traugutt założenia Zamościa – Jan Zamoyski utworzenie Legionów Polskich we Włoszech – Jan Henryk Dąbrowski bitwa pod Wiedniem – Jan III Sobieski 0–5 1 pkt – za poprawne przyporządkowanie 4. P P P F F 0–5 1 pkt – za poprawną odpowiedź 5. A – 1 B – 4 C – 2 0–3 1 pkt – za poprawne przyporządkowanie 6. Polacy mieli nadzieję na wywalczenie niepodległości swojej ojczyzny [Polski] u boku Francji. 0–1 1 pkt – za poprawną odpowiedź 7. B1 0–1 1 pkt – za dwie poprawne odpowiedzi 8. Obroną klasztoru na Jasnej Górze podczas wojny ze Szwedami dowodził Augustyn Kordecki. Bitwa pod Wiedniem została stoczona z Turkami. Maria Skłodowska-Curie za swoje osiągnięcia dwukrotnie otrzymała Nagrodę Nobla. 0–3 1 pkt – za poprawną odpowiedź 9. 1. Tadeusz Kościuszko 2. Stefan Czarniecki 3. Jan III Sobieski 4. Romuald Traugutt 0–4 1 pkt – za poprawne przyporządkowanie 10. Przykładowa odpowiedź: Rosja, Austria, Prusy 0–2 1 pkt – za poprawne podanie nazwy państwa 11. Przykładowe odpowiedzi: skazywanie powstańców na śmierć, skazywanie powstańców na karę więzienia [więzienie], odbieranie powstańcom majątków, zsyłanie powstańców w głąb Rosji [na Syberię] 0–2 1 pkt – za poprawny skutek 12. obrona Jasnej Góry podczas potopu szwedzkiego – A wybuch powstania styczniowego – B 0–2 1 pkt – za poprawną odpowiedź

Test Grupa A 0–3 p. imię i nazwisko klasa data 1 Przeczytaj tekst. Następnie wykonaj polecenia. Odezwa1 Rady Obrony Państwa. Warszawa, 3 VII 1920 r. Obywatele Rzeczypospolitej! Ojczyzna w potrzebie! Wrogowie otaczający nas zewsząd skupili wszystkie siły, by zniszczyć wywalczoną krwią i  trudem żołnierza polskiego niepodległość naszą. Zastępy najeźdźców [...] usiłują złamać bohaterskie wojska nasze [...]. [...] Wzywamy tedy wszystkich, zdolnych do noszenia broni, by dobrowolnie zaciągali się w szeregi armii, stwierdzając, iż za ojczyznę każdy w Polsce z własnej woli gotów złożyć krew i życie. [...] W imieniu Rady Obrony Państwa Józef Piłsudski Naczelnik Państwa i Wódz Naczelny 1 Odezwa – apel, wezwanie do działania. Źródło: „Dziennik urzędowy województwa lubelskiego”, 15 lipca 1920 r., nr 3, s. 1–2. a) Wskaż prawidłowe dokończenie każdego zdania. Państwo, które w 1920 roku zagroziło Polsce, to A. Francja. B. Wielka Brytania. C. Rosja Sowiecka. D. Niemcy. Odezwa wzywała Polaków do A. walki za ojczyznę. B. poddania się wrogowi. C. ucieczki z pola bitwy. D. rezygnacji z niepodległości. b) Wyjaśnij, jak w odezwie opisano polskich żołnierzy. Ku współczesnej Polsce Test podsumowujący rozdział IV 2 Wymień dwie przyczyny budowy portu w Gdyni. 0–2 p. • •

Test Grupa A 3 Oceń, czy poniższe zdania są prawdziwe, czy fałszywe. Zaznacz literę „P” przy zdaniach praw- 0–4 p. dziwych, a „F” – przy fałszywych. Eugeniusz Kwiatkowski wspierał budowę portu w Gdyni. P F W wyniku powstań śląskich do Polski przyłączono cały Górny Śląsk. P F Orlęta Lwowskie to młodzi ludzie, którzy walczyli z Ukraińcami o Lwów. P F W Bitwie Warszawskiej Polska odniosła zwycięstwo nad Niemcami. P F 4 Przyporządkuj każdej postaci informacje o niej. A. Jan Bytnar, pseudonim Rudy B. Lech Wałęsa C. Jerzy Popiełuszko 1. powstanie związku zawodowego „Solidarność” 2. budowa portu w Gdyni 3. działalność Szarych Szeregów 4. organizacja mszy w intencji ojczyzny A – B – C – 0–3 p. 5 Wyjaśnij, czym była Armia Krajowa. Podaj jeden przykład prowadzonych przez nią działań. Armia Krajowa była Przykład podejmowanych działań: 0–2 p. 6 Wstaw znak „x” w kratki obok stwierdzeń odnoszących się do działalności rotmistrza Witolda 0–2 p. Pileckiego. Był współzałożycielem Armii Krajowej. Zgromadził informacje na temat zbrodni popełnianych przez Niemców w obozie koncentracyjnym w Auschwitz. Dowodził i organizował działania „małego sabotażu”. Zbierał informacje o łamaniu w Polsce prawa przez władze komunistyczne. Brał udział w akcji pod Arsenałem.

Test Grupa A 7 Wskaż spośród podanych wydarzeń to, które było chronologicznie pierwsze, i wpisz obok niego 0–2 p. literę A. Wskaż spośród podanych wydarzeń to, które było chronologicznie ostatnie, i wpisz obok niego literę B. Wybuch powstania wielkopolskiego Aresztowanie Inki Wybór Karola Wojtyły na papieża Budowa Centralnego Okręgu Przemysłowego a) Zaznacz na osi czasu literą A datę odzyskania przez Polskę niepodległości po 123 latach zaborów, a literą B datę wyboru Karola Wojtyły na papieża. b) Oblicz, ile lat upłynęło między tymi wydarzeniami. Wykonaj obliczenia. 8 Wykonaj polecenia. 0–2 p. 9 Do podanych definicji dopisz odpowiednie pojęcia. 0–2 p. – podbicie terytorium innego państwa i wprowadzenie tam swoich rządów. – protest pracowników polegający na wstrzymaniu się od wypełniania obowiązków zawodowych. 0–2 p. 0–3 p. 10 Podaj dwa skutki strajków w Polsce w 1980 roku. 11 Połącz każdą datę z odpowiednim wydarzeniem. 1989 rok • • powstanie związku zawodowego „Solidarność” 1981 rok • • zamach na Jana Pawła II 1980 rok • • zakończenie II wojny światowej • obrady Okrągłego Stołu • • 1900 rok 2000 rok

Test Grupa B 0–3 p. imię i nazwisko klasa data 1 Przeczytaj tekst. Następnie wykonaj polecenia. Odezwa1 Rady Obrony Państwa. Warszawa, 3 VII 1920 r. Obywatele Rzeczypospolitej! Ojczyzna w potrzebie! Wrogowie otaczający nas zewsząd skupili wszystkie siły, by zniszczyć wywalczoną krwią i  trudem żołnierza polskiego niepodległość naszą. Zastępy najeźdźców [...] usiłują złamać bohaterskie wojska nasze [...]. [...] Wzywamy tedy wszystkich, zdolnych do noszenia broni, by dobrowolnie zaciągali się w szeregi armii, stwierdzając, iż za ojczyznę każdy w Polsce z własnej woli gotów złożyć krew i życie. [...] W imieniu Rady Obrony Państwa Józef Piłsudski Naczelnik Państwa i Wódz Naczelny 1 Odezwa – apel, wezwanie do działania. Źródło: „Dziennik urzędowy województwa lubelskiego”, 15 lipca 1920 r., nr 3, s. 1–2. a) Wskaż prawidłowe dokończenie każdego zdania. Odezwa została wydana w A. pierwszej połowie XIX wieku. B. drugiej połowie XIX wieku. C. pierwszej połowie XX wieku. D. drugiej połowie XX wieku. Zdaniem autora odezwy Polska odzyskała niepodległość w wyniku A. działań Rady Obrony Państwa. B. decyzji innych państw. C. poświęcenia polskich żołnierzy. D. pomocy mocarstw. b) Wyjaśnij, w jakim celu została wydana odezwa. 2 Wymień dwa skutki budowy portu w Gdyni. 0–2 p. • • Ku współczesnej Polsce Test podsumowujący rozdział IV

Test Grupa B 0–4 p. Podczas powstań śląskich Polacy toczyli walki z Ukraińcami. P F Centralny Okręg Przemysłowy zaczęto budować w latach trzydziestych XX wieku. P F Powstanie wielkopolskie miało wpływ na przyłączenie Wielkopolski do państwa polskiego. P F Podczas I wojny światowej Legiony Polskie walczyły po stronie Rosji. P F 4 Przyporządkuj każdej postaci informacje o niej. A. Tadeusz Zawadzki, pseudonim Zośka B. Andrzej Gwiazda C. Danuta Siedzikówna, pseudonim Inka 1. akcja pod Arsenałem 2. powstanie związku zawodowego „Solidarność” 3. budowa portu w Gdyni 4. walka z polskimi władzami komunistycznymi po II wojnie światowej A – B – C – 0–3 p. 5 Wyjaśnij, czym były Szare Szeregi. Podaj jeden przykład działań prowadzonych przez tę organizację. Szare Szeregi były Przykład podejmowanych działań: 0–2 p. 6 Wstaw znak „x” w kratki obok stwierdzeń odnoszących się do sytuacji w Polsce po II wojnie 0–2 p. światowej. podporządkowanie władz polskich Związkowi Sowieckiemu swobodne przekazywanie informacji brak wolności w państwie polskim nieobecność wojsk sowieckich w Polsce możliwość krytykowania działań władz 3 Oceń, czy poniższe zdania są prawdziwe, czy fałszywe. Zaznacz literę „P” przy zdaniach prawdziwych, a „F” – przy fałszywych.

Test Grupa B 7 Wskaż spośród podanych wydarzeń to, które było chronologicznie pierwsze, i wpisz obok niego 0–2 p. literę A. Wskaż spośród podanych wydarzeń to, które było chronologicznie ostatnie, i wpisz obok niego literę B. Odzyskanie przez Polskę niepodległości po 123 latach zaborów Aresztowanie rotmistrza Pileckiego Powstanie związku zawodowego „Solidarność” Budowa portu w Gdyni a) Zaznacz na osi czasu literą A datę wybuchu II wojny światowej, a literą B datę powstania związku zawodowego „Solidarność”. b) Oblicz, ile lat upłynęło między tymi wydarzeniami. Wykonaj obliczenia. 8 Wykonaj polecenia. 0–2 p. 9 Do podanych definicji dopisz odpowiednie pojęcia. 0–2 p. – organizacja zrzeszająca pracowników, powołana w celu ochrony ich praw. – nazwa państwa polskiego w latach 1918–1945. 0–2 p. 0–3 p. 10 Podaj dwie przyczyny strajków w Polsce w 1980 roku. 11 Połącz każdą datę z odpowiednim wydarzeniem. 1989 rok • • koniec komunizmu w Polsce 1978 rok • • wprowadzenie stanu wojennego w Polsce 1981 rok • • wybuch strajku w stoczni w Gdańsku • wybranie Karola Wojtyły na papieża • • 1900 rok 2000 rok

82 Klucze do testów Klucz odpowiedzi do rozdziału IV (grupa A) Nr zad. Odpowiedzi Punktacja Schemat przyznawania punktów 1. a) C, A b) Przykładowe wyjaśnienie: Polscy żołnierze zostali opisani jako bohaterowie walczący za wolność ojczyzny. 0–3 1 pkt – za poprawną odpowiedź 1 pkt – za poprawne wyjaśnienie 2. Przykładowa odpowiedź: • Polska nie miała portu morskiego. • Chęć sprzedaży towarów przez Polskę drogą morską. 0–2 1 pkt – za poprawną przyczynę 3. P F P F 0–4 1 pkt – za poprawne wyjaśnienie 4. A – 3 B – 1 C – 4 0–3 1 pkt – za poprawne przyporządkowanie 5. Przykładowe wyjaśnienie: Armia Krajowa była podziemną armią polską w czasie II wojny światowej. Przykład działań: • gromadzenie broni • prowadzenie szkoleń wojskowych 0–2 1 pkt – za poprawne wyjaśnienie 1 pkt – za poprawny przykład 6. Zgromadził informacje na temat zbrodni popełnianych przez Niemców w obozie koncentracyjnym w Auschwitz. Zbierał informacje o łamaniu w Polsce prawa przez władze komunistyczne. 0–2 1 pkt – za poprawną odpowiedź 7. A – wybuch powstania wielkopolskiego B – wybór Karola Wojtyły na papieża 0–2 1 pkt – za poprawną odpowiedź 8. a) Prawidłowe zamieszczenie dat na osi czasu. b) 1978 – 1918 = 60 0–2 1 pkt – za poprawne zaznaczenie dat na osi czasu 1 pkt – za poprawną odpowiedź 9. okupacja, strajk 0–2 1 pkt – za poprawną odpowiedź 10. Przykładowe skutki: • zgoda władz na utworzenie związku zawodowego „Solidarność” • oczekiwanie Polaków na poprawę warunków życia • nadzieje na uniezależnienie się od Związku Sowieckiego 0–2 1 pkt – za poprawny skutek 11. 1989 rok – obrady Okrągłego Stołu 1981 rok – zamach na Jana Pawła II 1980 rok – powstanie związku zawodowego „Solidarność” 0–3 1 pkt – za poprawne przyporządkowanie

Klucze do testów 83 Klucz odpowiedzi do rozdziału IV (grupa B) Nr zad. Odpowiedzi Punktacja Schemat przyznawania punktów 1. a) C, C b) Przykładowe wyjaśnienie: Odezwa została wydana w celu zachęcenia Polaków do wstępowania do armii polskiej [i walki z wrogiem]. 0–3 1 pkt – za poprawną odpowiedź 1 pkt – za poprawne wyjaśnienie 2. Przykładowa odpowiedź: • powstanie nowoczesnego miasta w Gdyni • rozwój polskiego handlu [zagranicznego] 0–2 1 pkt – za poprawny skutek 3. F P P F 0–4 1 pkt – za poprawne wyjaśnienie 4. A – 1 B – 2 C – 4 0–3 1 pkt – za poprawne przyporządkowanie 5. Przykładowe wyjaśnienie: Szare Szeregi były potajemnie działającym harcerstwem. Przykład działań: • „mały sabotaż” [podtrzymywanie wiary w zwycięstwo wśród ludności] • malowanie na murach polskich haseł i symboli • zrywanie niemieckich flag i wieszanie polskich 0–2 1 pkt – za poprawne wyjaśnienie 1 pkt – za poprawny przykład 6. Podporządkowanie władz polskich Związkowi Sowieckiemu. Brak wolności w państwie polskim. 0–2 1 pkt – za poprawną odpowiedź 7. A – Odzyskanie przez Polskę niepodległości po 123 latach zaborów B – Powstanie związku zawodowego „Solidarność” 0–2 1 pkt – za poprawną odpowiedź 8. a) Prawidłowe zamieszczenie dat na osi czasu. b) 1980 – 1939 = 41 0–2 1 pkt – za poprawne zaznaczenie dat na osi czasu 1 pkt – za poprawną odpowiedź 9. związek zawodowy, II Rzeczpospolita 0–2 1 pkt – za poprawną odpowiedź 10. Przykładowe skutki: • podwyżki cen żywności • zwolnienie z pracy Anny Walentynowicz 0–2 1 pkt – za poprawną przyczynę 11. 1989 rok – koniec komunizmu w Polsce 1978 rok – wybranie Karola Wojtyły na papieża 1981 rok – wprowadzenie stanu wojennego w Polsce 0–3 1 pkt – za poprawne przyporządkowanie

84 Materiały prezentacyjne Multibook 5 Materiały prezentacyjne Multibook Multibook to aplikacja dostępna do pobrania w portalu dlanauczyciela.pl. Zawiera cyfrowe materiały prezentacyjne, stanowiące doskonałą pomoc na każdej lekcji historii. Atrakcyjne filmy, animacje, nagrania i pokazy slajdów umożliwiają nauczycielom wizualizację omawianych treści i pomagają w zainteresowaniu historią większej liczby uczniów. Lista materiałów dostępnych w Multibooku. Wczoraj i dziś dla klasy 4 W tabeli zostały wyróżnione materiały opracowane do treści dodatkowych z podstawy programowej. Temat w podręczniku Tytuł Typ Historia – nauka o przeszłości Ćwiczenie interaktywne – postacie baśniowe, legendarne i historyczne ćwiczenie interaktywne Wywiad z historykiem nagranie dźwiękowe Przyczyna, wydarzenie, skutek film Ćwiczenie interaktywne – podział źródeł historycznych ćwiczenie interaktywne Historia wokół nas O znanym rodzie film Herb rodowy interaktywna animacja Ćwiczenie interaktywne – drzewo genealogiczne ćwiczenie interaktywne Gwara z zachodniej Lubelszczyzny – nagranie strona internetowa Język kaszubski – nagranie strona internetowa Ćwiczenie interaktywne – współczesny patriotyzm ćwiczenie interaktywne Mieszkamy w Polsce Biało-czerwone symbole narodowe film Historia godła polskiego pokaz slajdów Hymn Polski – „Mazurek Dąbrowskiego” nagranie dźwiękowe Ćwiczenie interaktywne – regiony Polski ćwiczenie interaktywne Zabytki regionów Polski interaktywna animacja Czas w historii Jak odczytać datę? slajd Ćwiczenie interaktywne – tysiąclecia na osi czasu ćwiczenie interaktywne Epoki historyczne interaktywna infografika Ćwiczenie interaktywne – epoki historyczne na osi czasu ćwiczenie interaktywne Gall Anonim, „Kronika Polska” – fragment nagranie dźwiękowe Obliczanie czasu w historii Ćwiczenie interaktywne – obliczanie upływu czasu ćwiczenie interaktywne Ćwiczenie interaktywne – który to wiek? ćwiczenie interaktywne Ćwiczenie interaktywne – kiedy zaczyna się i kończy wiek? ćwiczenie interaktywne Czytamy mapę i plan Czytamy mapę historyczną film Jak zmieniała się mapa świata? film Mieszko I i chrzest Polski Mieszko I slajd Zajęcia Słowian film Legenda o Lechu, Czechu i Rusie nagranie dźwiękowe Legenda o Popielu nagranie dźwiękowe Legenda o Piaście nagranie dźwiękowe Dobrawa slajd Ćwiczenie interaktywne – podsumowanie tematu ćwiczenie interaktywne

Materiały prezentacyjne Multibook 85 Temat w podręczniku Tytuł Typ Bolesław Chrobry – pierwszy król Polski Bolesław Chrobry slajd Wojowie Bolesława Chrobrego interaktywna animacja Koronacja Bolesława Chrobrego na obrazie Jana Matejki interaktywna animacja Obrona Głogowa slajd Ćwiczenie interaktywne – podsumowanie tematu ćwiczenie interaktywne *W średniowiecznym klasztorze Wirtualny spacer po klasztorze benedyktynów w Tyńcu strona internetowa Jak wyglądał plan zajęć zakonnika? ćwiczenie interaktywne Skryptorium pokaz slajdów Benedykt z Nursji, założyciel zakonu benedyktynów pokaz slajdów Ćwiczenie interaktywne – podsumowanie tematu ćwiczenie interaktywne Polska Kazimierza Wielkiego Kazimierz Wielki slajd Kraków interaktywna animacja Kim byli żacy? film Ćwiczenie interaktywne – podsumowanie tematu ćwiczenie interaktywne *Rycerze i zamki Średniowieczne polskie zamki pokaz slajdów Średniowieczny zamek interaktywna infografika Wirtualny spacer po zamku w Będzinie strona internetowa Wirtualny spacer po zamku Ogrodzieniec strona internetowa Ćwiczenie interaktywne – podsumowanie tematu ćwiczenie interaktywne Jadwiga i Jagiełło – unia polsko- -litewska Jadwiga slajd Władysław Jagiełło slajd Krzyżacy film Konrad Mazowiecki slajd Ćwiczenie interaktywne – podsumowanie tematu ćwiczenie interaktywne Zawisza Czarny i bitwa pod Grunwaldem „Bogurodzica” nagranie dźwiękowe Jan Matejko, „Bitwa pod Grunwaldem” interaktywna animacja Wojska krzyżackie film Armia polsko-litewska film Ćwiczenie interaktywne – podsumowanie tematu ćwiczenie interaktywne Mikołaj Kopernik – wielki astronom Modele wszechświata pokaz slajdów Jan Matejko, „Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem” interaktywna animacja Ćwiczenie interaktywne – podsumowanie tematu ćwiczenie interaktywne Jan Zamoyski – druga osoba po królu Zygmunt II August slajd „Złoty wiek” kultury polskiej pokaz slajdów Jan Matejko, „Batory pod Pskowem” interaktywna animacja Ćwiczenie interaktywne – podsumowanie tematu ćwiczenie interaktywne XVII wiek – stulecie wojen Jan III Sobieski slajd „Złoty wiek” Gdańska pokaz slajdów Portret Stefana Czarnieckiego autorstwa Brodera Matthisena [czytaj: matisena] z 1659 roku slajd Jan Matejko, „Sobieski pod Wiedniem” interaktywna animacja

86 Materiały prezentacyjne Multibook Temat w podręczniku Tytuł Typ XVII wiek – stulecie wojen Husarz interaktywna animacja Warszawa stolicą Polski slajd Ćwiczenie interaktywne – podsumowanie tematu ćwiczenie interaktywne *Czasy stanisławowskie Stanisław August Poniatowski slajd Stanisław August Poniatowski – miłośnik sztuki pokaz slajdów Wirtualny spacer po pałacu Na Wodzie strona internetowa Ćwiczenie interaktywne – podsumowanie tematu ćwiczenie interaktywne Tadeusz Kościuszko na czele powstania Jan Matejko, „Konstytucja 3 maja” interaktywna animacja Przysięga Tadeusza Kościuszki nagranie dźwiękowe Jan Styka, Wojciech Kossak, „Panorama Racławicka” film Ćwiczenie interaktywne – podsumowanie tematu ćwiczenie interaktywne Józef Wybicki i hymn Polski Życie Jana Henryka Dąbrowskiego pokaz slajdów „Wjazd generała Dąbrowskiego do Rzymu” – obraz Januarego Suchodolskiego slajd Napoleon Bonaparte na obrazie Andrei Appianiego z 1805 roku slajd Umundurowanie i uzbrojenie żołnierzy Legionów Polskich we Włoszech interaktywna animacja Ćwiczenie interaktywne – podsumowanie tematu ćwiczenie interaktywne Romuald Traugutt i powstanie styczniowe Umundurowanie i uzbrojenie powstańców styczniowych interaktywna animacja Powstanie styczniowe film Legenda Romualda Traugutta slajd Życie Polaków pod zaborami: rusyfikacja i germanizacja pokaz slajdów Ćwiczenie interaktywne – podsumowanie tematu ćwiczenie interaktywne Maria Skłodowska-Curie – polska noblistka Życie Marii Skłodowskiej-Curie pokaz slajdów Grób Marii Skłodowskiej-Curie i Piotra Curie w Panteonie slajd Ćwiczenie interaktywne – podsumowanie tematu ćwiczenie interaktywne Józef Piłsudski i niepodległa Polska Grupy zbrojne Józefa Piłsudskiego pokaz slajdów Leopold „Lis” Kula, najmłodszy oficer Legionów Polskich slajd Polskie plakaty z okresu wojny z Rosją Sowiecką pokaz slajdów Jerzy Kossak, „Cud nad Wisłą 15 sierpnia 1920” slajd Wojciech Kossak, „Orlęta – obrona cmentarza” slajd Ćwiczenie interaktywne – podsumowanie tematu ćwiczenie interaktywne *Bitwa Warszawska Plakat z Włodzimierzem Leninem slajd Ułani pokaz slajdów Rekonstrukcja Bitwy Warszawskiej pokaz slajdów Ćwiczenie interaktywne – podsumowanie tematu ćwiczenie interaktywne Eugeniusz Kwiatkowski i budowa Polska żegluga pokaz slajdów Gdynia dawniej i dziś pokaz slajdów Ćwiczenie interaktywne – podsumowanie tematu ćwiczenie interaktywne

Materiały prezentacyjne Multibook 87 Temat w podręczniku Tytuł Typ Zośka, Alek i Rudy – bohaterscy harcerze Mały sabotaż i dywersja pokaz slajdów Harcerze w powstaniu warszawskim pokaz slajdów Na barykadach powstania warszawskiego – wspomnienia członka Szarych Szeregów film Ćwiczenie interaktywne – podsumowanie tematu ćwiczenie interaktywne Pilecki i Inka – „żołnierze niezłomni” Żołnierze „Łupaszki” pokaz slajdów Mural przy Alei Żołnierzy Wyklętych w Gdańsku slajd Kwatera na Łączce i identyfikacja „żołnierzy niezłomnych” pokaz slajdów Ćwiczenie interaktywne – podsumowanie tematu ćwiczenie interaktywne Jan Paweł II – papież pielgrzym Stefan Wyszyński slajd Okno papieskie slajd Cytaty Jana Pawła II pokaz slajdów Ćwiczenie interaktywne – podsumowanie tematu ćwiczenie interaktywne „Solidarność” i jej bohaterowie Symbole czasów komunizmu pokaz slajdów Kartki żywnościowe pokaz slajdów Lech Wałęsa slajd Jerzy Popiełuszko slajd 21 postulatów pokaz slajdów Ćwiczenie interaktywne – podsumowanie tematu ćwiczenie interaktywne

88 Dodatkowe materiały Tytuł Typ Kod dostępu Numer strony i zadania w zeszycie ćwiczeń Rozdział I: Z historią na Ty Historia – nauka o przeszłości Obejrzyj film H4NTRZ s. 4 Historia wokół nas Rozwiąż dodatkowe zadanie H4KCL4 s. 6 Mieszkamy w Polsce Obejrzyj film H4AKFV s. 9 Czas w historii Rozwiąż dodatkowe zadanie H4BWQ2 s. 14 Obliczanie czasu w historii Rozwiąż dodatkowe zadanie H4WLW2 s. 16 Czytamy mapę i plan Rozwiąż dodatkowe zadanie H4NTRZ s. 19 Rozdział II: Od Piastów do Jagiellonów Mieszko I i chrzest Polski Obejrzyj film H4ZUP5 s. 24 Bolesław Chrobry – pierwszy król Polski Rozwiąż dodatkowe zadanie H4Y62G s. 30 W średniowiecznym klasztorze Rozwiąż dodatkowe zadanie H4D4D9 s. 33 Polska Kazimierza Wielkiego Rozwiąż dodatkowe zadanie H42HVV s. 35 Rycerze i zamki Rozwiąż dodatkowe zadanie H4LKH7 s. 37 Jadwiga i Jagiełło – unia polsko-litewska Obejrzyj film H48S7R s. 39 Rozdział III: Wojny i upadek Rzeczypospolitej XVII wiek – stulecie wojen Rozwiąż dodatkowe zadanie H41JTS s. 50 Czasy stanisławowskie Rozwiąż dodatkowe zadanie H45BVX s. 53 Józef Wybicki i hymn Polski Rozwiąż dodatkowe zadanie H4A5HZ s. 58 Rozdział IV: Ku współczesnej Polsce Bitwa Warszawska Rozwiąż dodatkowe zadanie H43ZEK s. 73 Eugeniusz Kwiatkowski i budowa Gdyni Rozwiąż dodatkowe zadanie H4TXRA s. 75 Pilecki i Inka – „żołnierze niezłomni” Rozwiąż dodatkowe zadanie H4LCGZ s. 82 Jan Paweł II – papież pielgrzym Rozwiąż dodatkowe zadanie H4WWGT s. 84 „Solidarność” i jej bohaterowie Rozwiąż dodatkowe zadanie H4ZPS9 s. 87 6 Zeszyt ćwiczeń z dostępem do dodatkowych materiałów Kody dostępu zamieszczone w zeszytach ćwiczeń dla klasy czwartej Wczoraj i dziś umożliwiają pobranie dodatkowych zadań lub obejrzenie filmu. Dodatkowe materiały są dostępne na stronie docwiczenia.pl.

7 Procedury osiągania celów edukacyjnych na lekcjach historii w szkole podstawowej W edukacji historycznej na poziomie szkoły podstawowej nauczyciel odgrywa szczególnie istotną rolę. Na tym etapie edukacyjnym historia jest dla uczniów – mających jeszcze ograniczoną zdolność samodzielnego zdobywania wiedzy – przedmiotem zupełnie nowym. Nieznana dotąd tematyka budzi u młodych ludzi naturalną ciekawość i chęć poznawania minionych dziejów. Wykorzystując swoje umiejętności dydaktyczne, wiedzę i osobowość, nauczyciel powinien skupić uwagę uczniów i stać się dla nich przewodnikiem oprowadzającym po fascynującym świecie przeszłości. W klasie 4, aby bardziej zaciekawić uczniów historią, przyjęto zasadę łączenia wiedzy historycznej z  odniesieniami do współczesności. Przykładowo podczas omawiania dokonań Kazimierza Wielkiego właściwe będzie odwołanie się do Uniwersytetu Jagiellońskiego dawniej i dziś. W trakcie zajęć dotyczących Zawiszy Czarnego warto przeprowadzić rozmowę o rekonstruktorach wydarzeń epoki średniowiecza. Taki sposób konstruowania lekcji ma kilka istotnych zalet: 1. pozwala na zaabsorbowanie uczniów poruszanymi zagadnieniami; 2. umożliwia zastosowanie wielu aktywizujących metod nauczania; 3. sprawia, że uczniowie szybciej pojmują sens edukacji historycznej oraz charakter myślenia przyczynowo-skutkowego; 4. daje szansę na zaprezentowanie wiedzy w  atrakcyjny sposób, co czyni ją łatwiej przyswajalną dla uczniów. W dążeniu do uatrakcyjnienia zajęć należy uwzględnić fakt, że młodzież wychowywana w  epoce internetu łatwiej i w pełniejszy sposób odbiera informacje pochodzące z przekazów graficznych niż informacje podane za pomocą długiej narracji. Dlatego właśnie większą rolę w nauczaniu powinny odgrywać różnego rodzaju grafiki i prezentacje plastyczne, które w sposób obrazowy przedstawiają fakty z przeszłości i pozwalają na lepsze zrozumienie procesów historycznych. Dzięki nim uczeń może pogłębić swoją wiedzę, a także doskonalić umiejętności odczytywania i interpretacji danych pochodzących z różnych źródeł. Podczas pracy z  podręcznikiem należy zatem położyć szczególny nacisk na wykorzystanie atrakcyjnych ilustracji i infografik. Większość szkół obecnie ma możliwość, aby podczas lekcji prezentować informacje, plany, zdjęcia, fragmenty źródeł – za pomocą środków multimedialnych – głównie odbiornika telewizyjnego podłączonego z  komputerem. W sposób znaczący poszerza to gamę możliwości zastosowania różnych środków dydaktycznych, wzbogacenia form przekazu i  zaintrygowaniu uczniów odpowiednio dobranymi treściami. Olbrzymie możliwości stwarzają zajęcia z  zastosowaniem tablicy multimedialnej. Przygotowanie prezentacji multimedialnej, zwłaszcza w  klasach starszych, obecnie nie nastręcza uczniom większych trudności (zwłaszcza przy współpracy z  nauczycielem), doskonale służy rozwijaniu umiejętności samodzielnego zdobywaniu wiedzy oraz kształceniu właściwego ich prezentowania (powiązania tekstu z  ilustracjami, odpowiedniej selekcji materiału, umiejętności uchwycenie istoty opisywanego zagadnienia). Ważnym zadaniem edukacyjnym jest kształcenie umiejętności czytania ze zrozumieniem. W procesie nauczania zapoznawanie uczniów z tekstami historycznymi, zawierającymi słownictwo nieużywane na co dzień, stanowi wyzwanie wyjątkowo trudne i ambitne. Najlepszym sposobem realizacji tego zadania jest czytanie pod kierunkiem nauczyciela starannie wybranych fragmentów źródeł. Pozwala to kontrolować przejrzystość przekazu i przebieg lekcji. Równie istotne wydaje się przygotowanie uczniów do samodzielnego zdobywania wiedzy. Rozwinięcie u nich tej umiejętności stanowi niezbędny warunek ich aktywnego udziału w procesie kształcenia ustawicznego oraz sprawnego funkcjonowania w  społeczeństwie informacyjnym. Nauczyciel powinien więc zachęcać młodych ludzi do pogłębiania wiadomości, pobudzać ich pasję poznawczą oraz indywidualizować swoje wymagania, szczególnie wobec uczniów uzdolnionych. W  nauczaniu historii należy zachować równowagę między metodami prezentacji wiedzy (A), metodami angażującymi uczniów (B) oraz metodami pozwalającymi kształtować ich kompetencje historyczne (C). W  szkole podstawowej bardzo istotną rolę będą niewątpliwie odgrywały metody podające (A), podczas których nauczyciel wyjaśnia uczniom nowe pojęcia i treści historyczne, jednak powiązanie przekazu tego typu z ikonograficznymi pomocami multimedialnymi znacząco zwiększy efektywność nauczania. Poniżej opis wybranych metod do zastosowania podczas lekcji historii w klasach 5–8 szkoły podstawowej. (A) METODY MAJĄCE NA CELU PRZEKAZYWANIE (ZDOBYWANIE) WIEDZY Rozmowa nauczająca (pogadanka) Pogadanka to metoda szczególnie przydatna podczas wprowadzania uczniów w tematykę lekcji, umożliwiająca zapoznanie młodych ludzi z obcą im do tej pory wiedzą historyczną poprzez nawiązanie do ich własnych doświadczeń. Polega na dialogu, podczas którego uczniowie starają się udzielić odpowiedzi na pytania nauczyciela. Pierwsze z nich musi zostać sformułowane wcześniej, natomiast pozostałe powinny wynikać bezpośrednio z  przebiegu dyskusji. Podstawowym warunkiem skuteczności tej metody jest posiadanie przez uczniów określonych wiadomości. Podczas rozmowy nauczyciel naprowadza ich na istotne zagadnienia oraz oddziela treści ważne od drugorzędnych. Jeśli w  postaci pogadanki przeprowadza pracę nad tekstem lub rekapitulację omawianego zagadnienia, sprawdza także stopień opanowania materiału przez uczniów oraz poziom jego zrozumienia. Dzięki tej metodzie młodzi ludzie uczą się kultury wypowiedzi, a  ponadto kształcą umiejętności wyrażania i uzasadniania własnego zdania, Procedury osiągania celów 89

rozwiązywania problemów w twórczy sposób oraz występowania przed publicznością. Opowiadanie Opowiadanie można wykorzystać do przekazywania ciekawych informacji, związanych np. z mitami czy z legendą o założeniu Rzymu. Metoda ta pomaga zaciekawić uczniów danym zagadnieniem oraz wpływa na ich zaangażowanie w czasie lekcji. Głównym celem opowiadania jest rozwijanie wyobraźni historycznej u  uczniów i  zainteresowanie ich wprowadzaną tematyką. Praca z tekstem podręcznika Przygotowuje uczniów do samodzielnej nauki z wykorzystaniem podręcznika lub innych źródeł. Na poziomie podstawowym służy do kształcenia umiejętności zdobywania wiedzy i czytania ze zrozumieniem. Polega na poszukiwaniu w tekście odpowiedzi na postawione wcześniej pytanie poprzez: wyodrębnienie najważniejszych informacji, odczytanie danych z tabel i diagramów, samodzielne sporządzenie notatek czy rozwiązanie dodatkowych ćwiczeń. (B) METODY ANGAŻUJĄCE UCZNIÓW Projekt edukacyjny Projekt edukacyjny to przedsięwzięcie, które w  obecnej podstawie programowej zajmuje szczególną pozycję. Służy nabywaniu przez uczniów kompetencji społecznych, takich jak komunikacja i współpraca w grupie. Wspiera rozwijanie przedsiębiorczości i  kreatywności poprzez zastosowanie różnych, często innowacyjnych rozwiązań, uczy samodzielności i odpowiedzialności, planowania i organizacji pracy oraz samooceny. Projekt może być realizowany przez uczniów indywidualnie lub zespołowo. Jego realizacja przebiega wieloetapowo zgodnie z ustalonymi wcześniej założeniami. Rozpoczyna się od podania tematu i określenia kolejnych kroków postępowania, do których zaliczamy: – przygotowanie planu działania (m.in. wybór grup zadaniowych, przedstawienie instrukcji, określenie terminów wykonania poszczególnych zadań, podanie kryteriów oceny itp.), – realizacja projektu (m.in. zbieranie materiałów, opracowywanie informacji, tworzenie dokumentacji, konsultacje z nauczycielami itp.), – demonstracja projektu (np. w postaci wystaw, referatów, albumów, prezentacji multimedialnych, stron internetowych, widowisk szkolnych itp.) – ewaluacja projektu. Wybór tematów projektów, szczegółowy opis ich realizacji oraz określenie charakteru przedsięwzięć należą do nauczyciela, jednak powinien je robić w  porozumieniu z uczniami. Wycieczka Jest to metoda bardzo pomocna przy realizacji tematów dotyczących „małej ojczyzny” oraz dziejów regionu. Celem wycieczki może być muzeum, miejsce pamięci narodowej, skansen lub inne miejsce związane z  historią danego regionu (np. miejsce bitwy). Wycieczka może być również sposobem na przeprowadzenie lekcji poświęconej zabytkom architektury. Nauczyciel powinien wcześniej przekazać uczniom zadania do wykonania w grupach lub indywidualnie oraz poinformować ich, że po powrocie do szkoły będą musieli uporządkować, podsumować i zaprezentować wiadomości zebrane podczas wspólnej wyprawy. Wycieczka przyczynia się do zintegrowania zespołu klasowego oraz skłania młodych ludzi do poszukiwania nowych możliwości pozyskiwania wiedzy. W jej trakcie kształcone są umiejętności skutecznego porozumiewania się w  rozmaitych sytuacjach, stosowania zdobytych wiadomości w praktyce oraz korzystania z różnych źródeł informacji. Ponadto metoda ta ułatwia uczniom rozwijanie zainteresowań oraz zdobywanie doświadczeń niezbędnych w późniejszym życiu. Drama To ciekawa metoda pozwalająca połączyć zabawę i działanie. Podczas zajęć przeprowadzanych z jej wykorzystaniem uczniowie wczuwają się w role historycznych bohaterów: w zainscenizowanych scenkach starają się przedstawić ich emocje, poglądy i zachowanie. Drama rozwija wyobraźnię, pomysłowość, empatię, zdolności artystyczne, umiejętności nazywania i  okazywania emocji oraz znajomość rozmaitych ról społecznych. Można wyszczególnić kilka odmian tej metody: stop-klatkę, wejście w rolę, inscenizację improwizowaną, udawaną fotografię, zabawę w muzeum, wywiad oraz rzeźbę. Metoda „śnieżnej kuli” Pomaga uczniom w  samodzielnym definiowaniu nowo poznanych terminów. Polega na harmonijnym połączeniu pracy indywidualnej z  pracą zespołową. Uczniowie najpierw zapisują własne skojarzenia związane z danym słowem, a następnie razem z koleżanką lub kolegą z ławki wybierają spośród zebranych pomysłów najtrafniejsze wyjaśnienia jego znaczenia. Ten sam proces wspólnego wyboru najlepszych definicji zostaje powtórzony podczas pracy kolejno w  grupach cztero- i  ośmioosobowych. Ostatnim etapem realizacji metody „śnieżnej kuli” jest sformułowanie definicji przez cały zespół klasowy. Na koniec uczniowie wraz z nauczycielem ustalają ostateczne objaśnienie danego terminu. Burza mózgów Metoda burzy mózgów polega na zespołowym rozwiązywaniu problemów. Podczas swobodnej rozmowy uczniowie podają swoje propozycje rozstrzygnięcia danej kwestii, a nauczyciel zapisuje je na tablicy. Następnie cały zespół klasowy ocenia poszczególne pomysły i  wybiera spośród nich najtrafniejszy. Metoda ta sprzyja angażowaniu w pracę na lekcji uczniów zazwyczaj mało aktywnych. W trakcie przeprowadzania burzy mózgów nauczyciel kontroluje, czy w grupie przestrzegane są następujące zasady kulturalnej dyskusji i wymiany poglądów: • gdy jedna osoba mówi, pozostałe słuchają i nie przerywają; • osoby wypowiadającej się nie należy oceniać; • wypowiedzi powinny być treściwe i rzeczowe; • swoje zdanie trzeba uzasadnić. Portfolio To metoda rozwijająca umiejętność samodzielnej pracy z  różnymi źródłami informacji. Polega na gromadzeniu 90 Procedury osiągania celów

przez uczniów publikacji, zdjęć, nagrań i  innych przedmiotów związanych z podanym tematem. Zebrane materiały dokumentują wysiłek włożony w wykonanie zadania i są podstawą do prezentacji zagadnienia na forum klasy. Przy ocenie pracy uczniów nauczyciel powinien wziąć pod uwagę odpowiedni dobór materiałów, pomysłowość oraz sposób przedstawienia zdobytej wiedzy. Jigsaw-puzzle Podczas lekcji prowadzonych tą metodą zespół klasowy jest dzielony na grupy. Każda z nich opracowuje wybrane zagadnienie. Następnie uczniowie zostają wymieszani ze sobą w taki sposób, aby we wszystkich nowo powstałych drużynach znalazł się jeden przedstawiciel każdego z istniejących wcześniej zespołów. Uczniowie wymieniają się zebranymi wcześniej wiadomościami. Metoda jigsaw- -puzzle uczy współpracy oraz precyzji w  przekazywaniu konkretnych informacji. Metoda tekstu przewodniego Nauczyciel pracujący z  zastosowaniem tej metody przygotowuje dla uczniów tekst przewodni – rodzaj pisemnej instrukcji zawierającej pytania pomocnicze, informacje dotyczące kolejnych etapów zadania oraz czasu przeznaczonego na ich realizację, a także zestawienie oczekiwanych wyników pracy. W tekście przewodnim znajduje się ponadto wykaz potrzebnych materiałów i środków dydaktycznych (np. podręcznik, mapa, fotografie). Wykorzystując tekst instrukcji oraz odpowiednie pomoce, uczniowie poszukują – samodzielnie lub w zespołach – rozwiązania określonego problemu. Po upływie wyznaczonego czasu przekazują wyniki swojej pracy nauczycielowi albo prezentują je na forum klasy. Metodę tę można zastosować podczas pracy z  podręcznikiem, kiedy to korzysta się z różnych źródeł wiedzy (tekstu, infografik, map, ilustracji), oraz w ramach podsumowania wiadomości z danego rozdziału. Jako centralnego elementu instrukcji można użyć tekstu źródłowego. Wówczas młodzi ludzie odczytują z niego potrzebne treści, a  następnie systematyzują uzyskaną w ten sposób wiedzę, korzystając z podręcznika lub innych materiałów pomocniczych. Mogą także porównać zdobyte informacje z  wiadomościami zawartymi w  podręczniku. Na zakończenie nauczyciel może polecić uczniom rozwiązanie krzyżówki zawierającej hasła odnoszące się do wiedzy przyswojonej w trakcie wykonywania zadania. Dyskusja Dyskusja jako metoda aktywizująca na poziomie szkoły podstawowej ma dość ograniczony zakres zastosowania, głównie ze względu na zbyt małe umiejętności uczniów w zakresie porządkowania wiadomości, logicznego i rzeczowego argumentowania oraz przekonywania do swoich racji. Ponadto uczniowie nie dysponują jeszcze odpowiednią wiedzą historyczną. Dlatego metoda ta może przynieść oczekiwane rezultaty przede wszystkim w starszych klasach szkoły podstawowej. Formą łatwiejszą i  bardziej odpowiednią dla uczniów szkoły podstawowej jest dyskusja punktowana, którą przeprowadza się w kilkuosobowych grupach. Nauczyciel dzieli klasę na zespoły, a następnie określa temat i czas trwania dyskusji oraz zasady obowiązujące w  jej trakcie. Przedstawia także formularz, na którego podstawie uczniowie będą oceniani. Punkty przydzielane są za podanie właściwych argumentów oraz za merytoryczne komentarze do wypowiedzi współrozmówców. Debata „za” i „przeciw” Metodą umożliwiającą uczniom przyswojenie zasad kulturalnej dyskusji, a przy tym łatwiejszą w realizacji na poziomie szkoły podstawowej, jest debata „za” i „przeciw”. Polega ona na tym, że wybrany problem rozpatrywany jest z dwóch przeciwstawnych punktów widzenia. Pozwala to młodym ludziom spojrzeć na dany temat z dwóch różnych perspektyw oraz uczy ich szacunku dla cudzych poglądów. Uświadamia także, jak ważną rolę w rozwiązywaniu problemów odgrywają negocjacje. Debata „za” i  „przeciw” kształtuje zdolność twórczego rozstrzygania spornych kwestii oraz rozwija umiejętność autoprezentacji. Ponadto przygotowuje do podejmowania decyzji i pełnienia różnorodnych funkcji społecznych. Metodę tę stosuje się np. w  celu przeprowadzenia sądu nad wybraną postacią historyczną. Może się okazać przydatna także podczas rozwiązywania sporów dotyczących interpretacji danego wydarzenia historycznego. Mapa mentalna Przygotowanie mapy mentalnej polega na graficznym przedstawieniu podanego problemu. Uczniowie porządkują wiadomości dotyczące określonego zagadnienia i prezentują je w formie schematu na plakacie lub na tablicy. Efektem ich pracy jest rysunek, który pomaga usystematyzować zdobyte wiadomości i zrozumieć zachodzące między nimi związki. Metoda ta sprzyja aktywizacji uczniów, ponieważ każdy z nich ma możliwość wypowiedzenia się oraz przedstawienia własnych propozycji. Rozwija również umiejętności poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji pochodzących z  różnych źródeł oraz twórczego rozwiązywania problemów. Mapa mentalna może być zastosowana jako jedna z  form notowania i powtarzania wiadomości. Stanowi także doskonałą pomoc przy systematyzowaniu wiedzy oraz wzbogacaniu słownictwa. Metaplan Metaplan to graficzny zapis kolejnych etapów analizy danego zagadnienia. Metoda ta wymaga od uczniów pewnej wiedzy i  dojrzałości. Podczas wykonywania metaplanu uczniowie pracują grupowo (rzadziej indywidualnie) zgodnie z ustalonym planem. Pierwszy etap realizacji zadania polega na zdiagnozowaniu problemu i zapisaniu go na tablicy. Następnie młodzi ludzie odpowiadają pisemnie na pytania: „Jak jest?”, „Jak powinno być?”, „Dlaczego nie jest tak, jak być powinno?”. Odpowiedzi służą szczegółowej analizie zagadnienia. Po upływie czasu przeznaczonego na ich udzielenie uczniowie podają propozycje rozstrzygnięcia rozpatrywanej kwestii. Nauczyciel zbiera kartki z zapisanymi wnioskami i umieszcza je na tablicy, po czym następuje wypracowanie wspólnych rozwiązań. Metaplan uczy przede wszystkim analitycznego myślenia oraz twórczego rozwiązywania problemów. Etapy pracy metodą metaplanu: Procedury osiągania celów 91

• określenie czasu trwania dyskusji; • podzielenie klasy na grupy; • przedstawienie problemu; • udzielenie przez uczniów odpowiedzi na pytania: „Jak jest?”, „Jak powinno być?”, „Dlaczego nie jest tak, jak być powinno?”; • umieszczenie kartek z odpowiedziami w wyznaczonym miejscu; • zapisanie wniosków i wypracowanie wspólnych rozwiązań. Drzewko decyzyjne Metoda ta polega na przedstawieniu różnych sposobów rozwiązania problemu oraz pozytywnych i  negatywnych konsekwencji ich zastosowania w postaci schematu o kształcie drzewa. Uczniowie formułują problem i wpisują go w miejscu korzenia. Następnie określają cele i wartości najistotniejsze dla osób podejmujących decyzje. Możliwości rozwiązania problemu zostają zapisane w pniu drzewa, a konsekwencje ich realizacji – na końcach gałęzi tworzących jego koronę. Na zakończenie uczniowie dokonują wyboru najlepszej opcji. Praca z tablicą interaktywną Wizualizacja treści bardzo ułatwia współczesnym dzieciom, wychowanym w  czasach kultury multimedialnej, skoncentrować się na przekazie i zaangażować w proces dydaktyczny. Zastosowanie tego typu środków dydaktycznych umożliwia – poprzez przekazywanie różnorodnych bodźców – szybsze przyswajanie treści i lepsze zrozumienie wzajemnych zależności między czynnikami; często umożliwia też rozwój współpracy w grupach. (C) METODY ROZWIJAJĄCE UMIEJĘTNOŚCI HISTORYCZNE Praca z tekstem źródłowym W podręczniku oprócz tekstu głównego znajdują się również teksty źródłowe. Praca z nimi pozwala uczniom rozwijać krytyczny stosunek do pozyskiwanych informacji oraz umiejętność oceny wiarygodności tekstu źródłowego i intencji jego autora. Kompetencje te są niezwykle istotne w procesie kształtowania dojrzałości obywatelskiej. Pierwszy etap analizy tekstu polega na udzieleniu przez uczniów odpowiedzi na proste pytania dotyczące omawianego fragmentu. Pomaga to w kształtowaniu umiejętności czytania ze zrozumieniem. Nauczyciel stopniowo kieruje uwagę młodych ludzi na kwestie szczegółowe, np. na elementy perswazji lub manipulacji zastosowane w  tekście. Pomaga także uczniom w  odróżnieniu opisanych faktów historycznych od wyrażonych opinii. W trakcie pracy z zastosowaniem tej metody osoba prowadząca zajęcia musi pamiętać o stawianiu odpowiednich pytań badawczych oraz wskazywaniu w tekście przejawów subiektywizmu autora. Praca ze źródłem ikonograficznym Podręcznik dostarcza bogatego materiału ilustracyjnego, który może być wykorzystany podczas prezentowania wiedzy lub analizy źródeł. Dlatego błędem jest traktowanie ilustracji wyłącznie jako barwnego uzupełnienia tekstu, które ma na celu jedynie uatrakcyjnienie odbioru tradycyjnego przekazu. Warto pamiętać, że do źródeł historycznych zalicza się nie tylko teksty. Należą do nich także obrazy przedstawiające różne wydarzenia historyczne bądź fotografie zabytków i innych przedmiotów pochodzących z przeszłości. Ilustracje mogą być podstawą do samodzielnej pracy uczniów, polegającej np. na wskazaniu różnic obyczajowych między współczesnością znaną z  doświadczenia a przeszłością, której fragment ukazany został za pomocą materiału ilustracyjnego. Ilustracje okazują się też niezwykle przydatne podczas porównywania architektury lub sztuki różnych epok. Praca z mapą Ważną cechą tej metody jest jej interdyscyplinarny charakter – łączy ona bowiem wiedzę historyczną z elementami geografii. Pracę z mapą należy rozpocząć od zapoznania uczniów z zasadami korzystania z niej, np. wyjaśnienia znaczeń symboli pojawiających się w legendzie. W edukacji historycznej ważną rolę odgrywa rozwijanie umiejętności pozyskiwania i gromadzenia informacji w wyniku porównywania map. Chodzi tu głównie o wiadomości na temat zmian terytorialnych, które na przestrzeni wieków obejmowały obszar wielu państw, oraz ich wpływu na system gospodarczy lub położenie geopolityczne danego kraju. Praca z  filmem Obecnie nauczyciele mają sporo możliwości odnośnie doboru filmów dokumentalnych, popularnonaukowych, niekiedy fabularnych – których fragmenty znakomicie nadają się do wykorzystania podczas zajęć. Nie tylko uatrakcyjniają przekaz, ale – zwłaszcza w stosunku do historii najnowszej – filmy dokumentalne mogą służyć jako źródła historyczne. Mogą też służyć kształceniu krytycznego stosunku do prezentowanej wiedzy (świadomość montażu i  selekcji informacji przez autora; intencjonalnego i subiektywnego przekazu bohaterów). Uczniowie starszych klas z  powodzeniem, nawet przy wykorzystaniu telefonów komórkowych, na podobieństwo „oral history” – mogą przeprowadzić wywiady ze świadkami wydarzeń (strajków, życia w  czasach PRL-u, pielgrzymek papieskich) – następnie wyświetlić i  omówić podczas prezentacji. Fragmenty filmów mogą być pomocne jako zaczyn do dyskusji. Za pomocą tego środka przekazu łatwo można zaprezentować różne głosy ekspertów oceniających wydarzenia historyczne, pokazać eksponaty muzealne (lub kolekcje prywatne), bądź reprezentacyjne budowle omawiane podczas lekcji. Prezentacja multimedialna Prezentacja multimedialna może łączyć kilka innych metod (praca z źródłem tekstowym, zdjęciem zabytku, mapą, filmem). Poprzez spektrum możliwości prezentowania informacji – jest zróżnicowana i atrakcyjna dla uczniów. Przede wszystkim łączy przekaz tekstowy z  ikonograficznym. Przygotowanie prezentacji multimedialnej nie powinno nastręczać uczniom starszych klas większych trudności. Jednak przy odpowiedniej selekcji materiału oraz jego właściwym komentarzu – niezbędna jest pomoc nauczyciela. Przygotowanie prezentacji angażuje uczniów, rozwija współpracę w grupie, służy kształceniu umiejętności samodzielnego zdobywania wiedzy oraz jej prezentowaniu. 92 Procedury osiągania celów

dokumentacja nauczyciela np. programy nauczania, plany wynikowe, rozkłady materiału prowadzenie lekcji np. scenariusze, karty pracy, dodatkowe zadania sprawdzanie wiedzy np. testy, kartkówki, sprawdziany, diagnoza, klucze odpowiedzi materiały prezentacyjne np. multibooki, filmy, plansze Ponad 50 tysięcy materiałów gotowych do wykorzystania, w tym: Twoja baza materiałów dydaktycznych w jednym miejscu! sprawdź

www.nowaera.pl [email protected] infolinia: 801 88 10 10, 58 721 48 00 Sprawdzone i cenione rozwiązania w jednej serii Gwarancja skutecznego nauczania historii dzięki bogatej i nowoczesnej obudowie dydaktycznej skorelowanej z podręcznikiem. dlanauczyciela.pl Dla ucznia Dla nauczyciela Atlas historyczny dla klasy 4 Ułatwia pracę podczas lekcji i umożliwia kształcenie ważnych umiejętności przedmiotowych za pomocą przejrzystych, prostych i czytelnych map. Zeszyt ćwiczeń Pomaga w utrwaleniu wiadomości i ćwiczeniu umiejętności historycznych, zawiera kody QR odsyłające do dodatkowych materiałów na stronie docwiczenia.pl. • korzystanie z bazy gotowych zadań i testów, • tworzenie własnych testów, sprawdzianów i kartkówek, • edycję zadań zamieszczonych w bazie, • dodawanie własnych zadań. Wartościowe pomoce dydaktyczne, m.in.: Generator testów i sprawdzianów, który umożliwia: Cyfrowe pomoce dydaktyczne pomocne w prowadzeniu lekcji: Diagnoza przedmiotowa służąca do: dlanauczyciela.pl generator.dlanauczyciela.pl diagnoza.nowaera.pl • cyklicznych i miarodajnych badań postępów uczniów. • materiały opracowane do treści dodatkowych z podstawy programowej, • filmy edukacyjne, • galerie zdjęć, • nagrania muzyczne, • ćwiczenia interaktywne. • scenariusze lekcji i testy, • klucze odpowiedzi do zeszytów ćwiczeń, • słuchowiska, • program nauczania, • rozkłady materiału, plany wynikowe, przedmiotowe systemy oceniania