คนฺธวิสยรูปลกฺขณาทจิ ตกุ กฺ
ฆานปฏหิ นนลกฺขณํ
ฆานวิฺาณสสฺ วสิ ยภาวรสํ
ตสฺเสว โคจรปจฺจุปฏฐ านํ
จตมุ หาภูตปทฏฐ านํ
รสวสิ ยรูปลกฺขณาทจิ ตุกฺก
ชวิ หฺ าปฏหิ นนลกขฺ ณํ
ชวิ ฺหาวิฺ าณสฺส วสิ ยภาวรสํ
ตสเฺ สว โคจรปจจฺ ุปฏฐานํ
จตมุ หาภตู ปทฏฐ านํ
๕๑
อติ ถฺ ีภาวรูปลกฺขณาทจิ ตุกกฺ
อิตฺถีภาวลกฺขณํ
อติ ฺถตี ปิ กาสนรสํ
อิตฺถลี ิงคฺ านํ การณภาวปจฺจปุ ฏฐานํ
จตมุ หาภตู ปทฏฐานํ
ปุรสิ ภาวรปู ลกขฺ ณาทิจตกุ ฺก
ปุรสิ ภาวลกฺขณํ
ปรุ โิ สติปกาสนรสํ
ปรุ ิสลิงคฺ านํ การณภาวปจจฺ ปุ ฏฐ านํ
จตมุ หาภูตปทฏฐานํ
๕๒
หทยรปู ลกฺขณาทจิ ตกุ กฺ
มโนธาตุมโนวิ ฺ าณธาตนู ํ
นิสสฺ ยลกฺขณํ
ตาสฺเว ธาตูนํ อาธารณรสํ
อพุ ฺพหนปจจฺ ปุ ฏฐานํ
จตมุ หาภตู ปทฏฐานํ
ชวี ติ ตฺ รปู ลกฺขณาทิจตุกฺก
สหชาตรปู านุปาลนลกขฺ ณํ
เตสํ ปวตตฺ นรสํ
เตสฺเว ฐปนปจจฺ ุปฏฐ านํ
ยาปยติ พฺพภูตปทฏฐานํ
๕๓
อาหารรปู ลกฺขณาทจิ ตุกกฺ
โอชาลกฺขณํ
รูปาหรนรสํ
กายปุ ตฺถมฺภนปจฺจปุ ฏฐานํ
อชฺโฌหรติ พพฺ ปทฏฐานํ
ปริจเฺ ฉทรูปลกขฺ ณาทิจตุกกฺ
รูปปรจิ เฺ ฉทลกฺขณํ
รปู ปริยนฺตปฺปกาสนรสํ
รูปมริยาทปจจฺ ุปฏฐ านํ
ปริจฺฉินนฺ รปู ปทฏฐานํ
๕๔
กายวิ ฺ ตตฺ ริ ปู ลกขฺ ณาทิจตุกฺก
วิฺ าปนลกขฺ ณํ
อธปิ ฺปายปกาสนรสํ
กายวิปฺผนฺทนเหตภุ าวปจฺจุปฏฐ านํ
จิตฺตสมฏุ ฐานวาโยธาตปุ ทฏฐ านํ
วจีวิฺ ตฺตริ ูปลกฺขณาทิจตุกกฺ
วิฺาปนลกขฺ ณํ
อธิปปฺ ายปกาสนรสํ
วจโี ฆสเหตภุ าวปจจฺ ปุ ฏฐ านํ
จิตตฺ สมฏุ ฐ านปฐวีธาตุปทฏฐ านํ
๕๕
ลหุตารูปลกขฺ ณาทิจตุกกฺ
อทนธฺ ตาลกขฺ ณา
รูปานํ ครภุ าววโิ นทนรสา
ลหุปริวตตฺ ิตาปจจฺ ุปฏฐานา
ลหรุ ปู ปทฏฐ านา
มทุ ุตารปู ลกฺขณาทจิ ตกุ กฺ
อถทธฺ ตาลกขฺ ณา
รปู านํ ถทธฺ วโิ นทนรสา
สพฺพกิริยาสุอวิโรธิตาปจจฺ ปุ ฏฐานา
มทุ รุ ปู ปทฏฐานา
๕๖
กมฺมฺตารปู ลกขฺ ณาทิจตกุ ฺก
กมฺมฺ ภาวลกขฺ ณา
อกมฺมฺ ภาววิโนทนรสา
อทพุ พฺ ลภาวปจจฺ ปุ ฏฐานา
กมมฺ ฺ รูปปทฏฐ านา
อปุ จยรูปลกฺขณาทิจตกุ กฺ
อาจยลกฺขโณ
รูปานํ อุมมฺ ุชฺชาปนรโส
ปริปณุ ฺณภาวปจฺจปุ ฏฐ าโน
อุปจติ รปู ปทฏฐาโน
๕๗
สนฺตตริ ปู ลกฺขณาทจิ ตุกกฺ
ปวตฺติลกฺขณา
อนปุ ฺปพนธฺ นรสา
อนปุ จฺเฉทปจจฺ ปุ ฏฐานา
อนุปฺปพนธฺ รปู ปทฏฐานา
ชรตารปู ลกขฺ ณาทิจตุกฺก
รปู ปรปิ ากลกฺขณา
อปุ นยนรสา
นวภาวาปคมนปจจฺ ปุ ฏฐ านา
ปริปจจฺ มานรปู ปทฏฐานา
๕๘
อนจิ จฺ ตารูปลกขฺ ณาทิจตุกกฺ
ปริเภทลกขฺ ณา
สสํ ีทนรสา
ขยวยปจจฺ ุปฏฐ านา
ปริภชิ ชฺ มานรปู ปทฏฐ านา
นิพฺพานลกขฺ ณาทิจตุกกฺ
สนตฺ ลิ กขฺ ณา
อจจฺ ุตรสา
อนิมติ ตฺ ปจฺจปุ ฏฐานา
นิสฺสรณปจจฺ ปุ ฏฐานา
ปทฏฐ านํ น ลพภฺ ติ
๕๙
ปฏิจฺจสมปุ ฺปาทธมมฺ ลกขฺ ณาทิ
จตุกฺก
ชรามรณาทนี ํ ธมมฺ านํ ปจจฺ ยลกขฺ โณ
ทุกขฺ านพุ นธฺ นรโส
กมฺมคฺคปจฺจปุ ฏฐาโน
อาสวปทฏฐาโน
อวิชฺชาลกฺขณาทิจตุกฺก
อฺาณลกขฺ ณา
สมโฺ มหนรสา
ฉาทนปจฺจปุ ฏฐานา
อาสวปทฏฐานา
๖๐
สงขฺ ารลกฺขณาทิจตุกกฺ
อภิสงขฺ รณลกขฺ ณา
อายหู นรสา
เจตนา ปจฺจปุ ฏฐานา
อวิชฺชา ปทฏฐ านา
วิฺาณลกฺขณาทจิ ตกุ ฺก
วิชชฺ านนลกฺขณํ
ปพุ พฺ งคฺ มรสํ
ปฏสิ นธฺ ปิ จฺจปุ ฏฐ านํ
สงฺขารปทฏฐ านํ
วตฺถารมมฺ ณปทฏฐ านํ
๖๑
นามลกฺขณาทจิ ตุกกฺ
นมนลกขฺ ณํ
สมฺปโยครสํ
อวินิพฺโภคปจฺจุปฏฐานํ
วิฺาณปทฏฐ านํ
รูปลกขฺ ณาทจิ ตกุ ฺก
รุปปฺ นลกขฺ ณํ
วิกริ ณรสํ
อพฺยากตปจจฺ ปุ ฏฐานํ
วิฺ าณปทฏฐานํ
๖๒
สฬายตนลกขฺ ณาทิจตุกฺก
อายตนลกขฺ ณํ
ทสสฺ นทิรสํ
ทสฺสนาทริ สํ
วตถฺ ุทวารภาวปจฺจปุ ฏฐ านํ
นามรปู ปทฏฐานํ
ผสสฺ ลกขฺ ณาทจิ ตกุ กฺ
ผสุ นลกฺขโณ
สงฺฆฏฏนรโส
สงคฺ ติปจฺจปุ ฏฐ าโน
สฬายตนปทฏฐ าโน
๖๓
เวทนาลกขฺ ณาทจิ ตกุ กฺ
อนภุ วนลกขฺ ณา
วสิ ยรสสมฺโภครสา
สขุ ทุกขฺ ปจจฺ ปุ ฏฐ านา
ผสฺสปทฏฐานา
ตณฺหาลกฺขณาทจิ ตุกฺก
เหตลุ กขฺ ณา
อภินนทฺ นรสา
อตติ ฺตภาวปจฺจปุ ฏฐ านา
เวทนาปทฏฐานา
๖๔
อปุ าทานลกฺขณาทิจตกุ ฺก
คหณลกขฺ ณํ
อมฺุจนรสํ
ตณฺหาทฬฺหตฺตทฏิ ฐ ปจจฺ ปุ ฏฐ านํ
ตณหฺ า ปทฏฐานํ
กมฺมภวลกฺขณาทจิ ตุกฺก
กมฺมลกขฺ โณ
ภาวนรโส
กสุ ลาอกุสลปจฺจปุ ฏฐ าโน
อปุ าทานปทฏฐ าโน
๖๕
อปุ ปตฺติภวลกฺขณาทจิ ตกุ กฺ
กมมฺ ผลลกขฺ โณ
ภวนรโส
อพยฺ ากตปจจฺ ุปฏฐ าโน
อุปาทานปทฏฐาโน
๖๖
ชาติลกขฺ ณาทิจตุกกฺ
ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปฐมาภนิ ิพฺพตตฺ ิ
ลกขฺ ณา
นิยฺยาตน รสา
อติตฺตภวโต อธิ อุมมฺ ชุ ฺชน ปจฺ
จุปฏฐานา
ทกุ ขฺ วิจิตตฺ ตฺตาปจจฺ ุปฏฐานา
อุปจติ นามรูปปทฏฐานา
๖๗
ชราลกฺขณาทิจตุกกฺ
ขนฺธปรปิ ากลกฺขณา
มรณูปนยนรสา
โยพพฺ นนฺ วินาสปจจฺ ุปฏฐ านา
ปริปจจฺ มานนามรปู ปทฏฐานา
มรณลกขฺ ณาทจิ ตกุ กฺ
จตุ ิลกฺขณํ
วิโยครสํ
คติวปิ ปฺ วาสปจฺจปุ ฏฐ านํ
ปริภิชชฺ มานนามรูปปทฏฐานํ
๖๘
โสกลกขฺ ณาทิจตกุ กฺ
อนฺโตนิชฌฺ านลกขฺ โณ
เจโตปรนิ ชิ ฺฌายนรโส
อนุโสจนปจจฺ ปุ ฏฐาโน
โทสจิตฺตุปฺปาทปทฏฐาโน
ปรเิ ทวลกฺขณาทิจตกุ ฺก
ลาลปปฺ นลกฺขโณ
คณุ โทสปริกิตฺตนรโส
สมฺภมปจจฺ ุปฏฐ าโน
โทสจติ ฺตชมหาภูตปทฏฐาโน
๖๙
ทุกฺขลกฺขณาทิจตกุ ฺก
กายปฬนลกขฺ ณํ
ทุปฺปฺ านํ โทมนสสฺ กรณรสํ
กายกิ าพาธปจฺจุปฏฐ านํ
กายปสาทปทฏฐ านํ
โทมนสฺสลกขฺ ณาทิจตกุ กฺ
จติ ตฺ ปฬ นลกขฺ ณํ
มโนวฆิ าตนรสํ
มานส พฺยาธิปจฺจปุ ฏฐ านํ
หทยวตถฺ ุ ปทฏฐ านํ
๗๐
อุปายาสลกฺขณาทจิ ตกุ กฺ
จติ ฺตปริทหนลกขฺ โณ
นติ ถฺ ุนนรโส
วิสาทปจจฺ ปุ ฏฐาโน
หทยวตถฺ ุ ปทฏฐาโน
สมฺมาทฏิ ฐลกฺขณาทติ กิ
สมมฺ าทสสฺ นลกฺขณา
ตถปปฺ กาสนรสา
อวชิ ชฺ นธฺ การวิทธฺ ํสนปจฺจปุ ฏฐานา
๗๑
สมมฺ าสงกฺ ปฺปลกขฺ ณาทิติก
สมฺมาจติ ตฺ าภนิ ิโรปนลกขฺ โณ
อปปฺ นารโส
มจิ ฉฺ าสงกฺ ปปฺ ปปฺ หานปจจฺ ุปฏฐาโน
สมฺมาวาจาลกขฺ ณาทิติก
ปริคฺคหลกขฺ ณา
วริ มณารสา
มจิ ฉฺ าวาจปปฺ หานปจจฺ ปุ ฏฐ านา
๗๒
สมฺมากมมฺ นตฺ ลกฺขณาทิติก
สมฏุ ฐาปนลกฺขโณ
วิรมณรโส
มิจฺฉากมมฺ นตฺ ปปฺ หานปจฺจปุ ฏฐ าโน
สมมฺ าอาชีวลกฺขณาทิติก
โวทานลกฺขโณ
ายาชวี ปฺปวตฺติรโส
มจิ ฉฺ าชวี ปปฺ หานปจจฺ ปุ ฏฐาโน
๗๓
สมฺมาวายามลกฺขณาทติ ิก
ปคคฺ หลกขฺ โณ
อนปุ ปฺ นฺนอกสุ ลานปุ ปฺ าทนาทิรโส
มิจฺฉาวายามปปฺ หานปจจฺ ุปฏฐ าโน
สมฺมาสตลิ กขฺ ณาทิติก
อปุ ฏฐานลกฺขณา
อสมมฺ ุสสฺ นรสา
มิจฉฺ าสตปิ ฺปหานปจจฺ ุปฏฐ านา
๗๔
สมมฺ าสมาธิลกฺขณาทิตกิ
อวกิ เฺ ขปลกฺขโณ
สมาธานรโส
มจิ ฺฉาสมาธิปฺปหานปจฺจปุ ฏฐาโน
แมธ รรมบทใดๆก็ตาม หากยึดคาํ แปลอยูเ ชน นั้นตงั้ แต
เกิดจนตาย กล็ งนรกขุม ๗ เพราะเปน มจิ ฉาทฏิ ฐิ แต
จะตอ งศกึ ษาใหลมุ ลึกตามหลกั ธรรมคาํ สอนของ องค
สมเดจ็ พระสัมมาสมั พทุ ธเจาไปเร่อื ยจนกวาจะบรรลุ
อรหตั ตผลหากการขยายขอ ธรรมใดขดั แยงตอ๘๔,๐๐๐
พระธรรมขนั ธท เ่ี ปน ปรมตั ถธรรมใหย ึด ๘๔,๐๐๐ พระ
ธรรมขันธท เ่ี ปน ปรมัตถธรรมเปนหลักเทานัน้
๗๕