พัฒนาการของมนุษย์ ในดินแดนไทย
การศึกษาเกี่ยวกับพัฒนาการของมนุษย์สมัยประวัติศาสตร์ใน ดินแดนไทย คือ การศึกษาเรื่องราวของมนุษย์ยุคต่อจากสมัยก่อน ประวัติศาสตร์ตอนปลาย ที่ผู้คนได้พัฒนาจากชุมชนขึ้นมาเป็น บ้านเมือง เป็นแคว้น และเป็นอาณาจักร พัฒนาการของมนุษย์สมัยประวัติศาสตร์ในดินแดนไทย
การตั้งถิ่นฐานเป็นชุมชนในท้องถิ่นต่าง ๆ ในดินแดนไทยนั้น พบว่า ชุมชนเหล่านี้ไม่ได้ตั้งอยู่อย่างโดดเดี่ยว แต่มีการติดต่อสัมพันธ์ ระหว่างชุมชนหลาย ๆ แห่ง เพื่อแลกเปลี่ยนสินค้า ท าให้เกิด ศูนย์กลางความเจริญจนพัฒนาขึ้นเป็นบ้านเมืองและแคว้นต่าง ๆ การตั้งถิ่นฐานและการด าเนินชีวิตของมนุษย์ สมัยประวัติศาสตร์
ในดินแดนไทยตั้งแต่พุทธศตวรรษที่ ๑๑ เป็นต้น มามีชุมชนต่าง ๆ ได้พัฒนาเป็นเมือง และเมืองบางเมือง พัฒนาขึ้นเป็นแคว้น เมืองและแคว้นโบราณในดินแดนไทย
เมืองที่ส าคัญที่ส าคัญ ในบริเวณภาคกลาง ได้แก่ เมืองนครชัยศรี เมืองอู่ทอง เมืองคูบัว เมืองละโว้ และเมือง ศรีเทพ
เมืองโบราณทางภาค ตะวันออกเฉียงเหนือ มี เมืองส าคัญ ได้แก่ เมืองฟ้า แดดสงยาง เมืองจัมปาศรี เมืองเสมาและเมืองพิมาย
เมืองโบราณทางภาคเหนือ มีเมืองที่ส าคัญ ได้แก่ เมืองหริภุญชัย เมืองเชียงแสน และ เมืองเวียงท่ากาน
เมืองโบราณทางภาคใต้ มี เมืองที่ส าคัญ ได้แก่ เมืองเวียงสระ สุราษฎร์ธานี เมืองยะรัง ปัตตานี เมืองนครศรีธรรมราช ทุ่งตึก พังงา และคลองท่อม กระบี่
เมืองโบราณในดินแดนไทยในภาคต่าง ๆ พัฒนาเป็นเมืองตั้งแต่ช่วงก่อนพุทธศตวรรษที่ 11 แต่บางเมืองพัฒนาขึ้นมาในภายหลัง อย่างไรก็ตาม ในช่วงพุทธศตวรรษที่ 11 เมืองโบราณเหล่านี้ได้ พัฒนาขึ้นมาเป็นแคว้นที่ตั้งอยู่ในภูมิภาคต่าง ๆ
1 พุทธศตวรรษที่ 11-16
บันทึกชาวจีนเรียกอาณาจักรนี้ว่า “โถโลโปตี”
2 พุทธศตวรรษที่ 12-18
แม่น ้ำหลำยสำยไหลผ่ำนจึงอุดมสมบูรณ์ ศูนย์กลำงควำมเจริญของ “พระพุทธศำสนำ”
ได้รับอิทธิพลจำกเขมร เพรำะ เคยถูกเขมรปกครอง
พุทธศตวรรษที่ 12-16 3
“ต านานสิงหนวัติกุมาร ต านวนลวจังกราช” ผู้ก่อตั้งคือ เจ้าชายสิงหนวัติ เคยเป็น “เมืองขึ้นขอม”
4 พุทธศตวรรษที่ 13-19
เรื่องราวปรากฏใน “ต านานจาม เทวี” กล่าวถึงปฐมกษัตริย์ คือ “พระนางจามเทวี”
พุทธศตวรรษที่ 19-25 5
ผู้ก่อตั้ง คือ “พญามังรายมหาราช ร่อยรอยความเจริญ เช่น กฎหมายมังรายศาสตร์, อักษรธรรมล้านนา
6 พุทธศตวรรษที่ 12-16
โคตรบูรณ์เกิดจากการรวมตัวของเมืองบริเวณสองฝั่ง แม่น้ าโขงตอนกลาง ศูนย์กลางตั้งอยู่ที่นครพนม ปรากฏหลักฐาน ได้แก่ พระธาตุพนม และต านาน อุรังคธาตุ
7 พุทธศตวรรษที่ 11-19
เจริญรุ่งเรือง สมัยพระเจ้าสุริย วรมันที่ 2, พระเจ้าชัยวรมันที่ 7 ได้รับวัฒนธรรมจากอินเดีย เช่น ศาสนา ขอมแพร่อ านาจมายังดินแดนไทย ในเขตภาคอีสาน บุรีรัมย์ โคราช และเขตภาคกลาง รวมถึง กาญจนบุรี
8 พุทธศตวรรษที่ 7-18
“เมืองท่าส าคัญ” ค้าขาย กับต่างชาติ เช่น อินเดีย เป็นศูนย์กลาง “การเผยแผ่ พระพุทธศาสนาไปสุโขทัย ”
9 พุทธศตวรรษที่ 10-18
เกิดจากการรวมตัวในบริเวณ ลุ่มน้ าปัตตานี มีศูนย์กลางที่ ปัตตานี ตั้งอยู่บนเส้นทางการค้า เป็นเมืองที่อุดมสมบูรณ์ มีพ่อค้า จากจีนและอินเดียเดินทางเข้ามา ติดต่อค้าขาย เป็นศูนย์กลาง พุทธศาสนานิกายมหายาน และ กลายเป็นส่วนหนึ่งของศรีวิชัย
10 พุทธศตวรรษที่ 13-19 10
เกิดจากการรวมตัวของเมืองทางตอนใต้ มีอาณาเขตครอบคลุมบริเวณทางตอนใต้ของไทย จังหวัดสุราษฎร์ธานีเป็นศูนย์กลางไปจนถึง สุมาตราและชวา ทั้งนี้เนื่องจากมีการขุดพบ โบราณสถานและโบราณวัตถุในสมัยศรีวิชัยมากมาย