NOTA SAINS KSSM TINGKATAN 5

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

BAB SENARAI SEMAK

1

2

3

4

5

6

7

8

9

NAMA : ……………………………………………………..

TINGKATAN : ……………………………………………………..

1

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

TEMA 1 : PENYENGGARAAN DAN KESINAIMBUNGAN HIDUP
BAB 1 : MIKROORGANISMA
1.1 : Dunia Mikroorganisma
1. Mikroorganisma ialah organisma seni yang tidak dapat dilihat dengan mata kasar manusia tetapi
dapat dilihat dengan bantuan mikroskop. Mikroorganisma juga dikenali sebagai mikrob.
2. Flora normal merupakan mikroorganisma yang terdapat dalam manusia dan haiwan dan tidak
menyebabkan penyakit. Antara kepentingan flora normal ialah:

• Bersaing dengan patogen untuk mendapatkan nutrien dan menghalang pembentukan koloni patogen
• Bakteria yang mensintesiskan vitamin B12 dan vitamin K
• Merangsang pertumbuhan tisu badan seperti tisu kolon dan tisu di dalam salur pencernaan
• Merangsang pembentukan antibodi yang melawan patogen dan penyakit
3. Mikroorganisma dapat dikelaskan kepada lima kumpulan iaitu bakteria, kulat, protozoa, virus dan
alga. Ciri-ciri mikroorganisma ini dihuraikan dalam jadual dibawah.
a) Virus
Rupa bentuk 1. Terdiri daripada bebenang asid nukleik yang dilindungi oleh lapisan protein yang

dikenal sebagai kapsid
2. Mempunyai bentuk heliks, polihedral atau gabungan kedua-duanya.
Struktur

Adenovirus Influenza Bakteriofaj Mozek

Saiz 1. Mikroorganisma paling seni dan hanya dapat dilihat melalui mikrosop elektron
Cara
pembiakan 2. Mempunyai saiz kurang dari 0.5 m

Nutrisi 1. Membiak dengan cara menjangkiti sel perumah seperti bakteria, haiwan dan
Habitat
b) Bakteria tumbuhan(parasit)
Rupa bentuk
2. Kemudian virus melekatkan diri pada sel perumah serta menyuntik bahan baka ke
Struktur
dalam sel perumah tersebut

3. Seterusnya, virus membiak dalam sel perumah serta membebaskan virus-virus

baharu dengan memecahkan sel dinding perumah yang lama

Daripada sel perumah

Sel perumah

1. Mikroorganisma unisel
2. Mempunyai dinding yang teguh yang memberikan sokongan dan bentuk kepada
bakteria yang dibina daripada asid amino dan polisakrida
3. Sesetangah bakteria mempunyai rerambut halus yang memudahkan ianya melekat
pada permukaan tertentu
4. Sesetengah bakteria pula mempunyai struktur seperti ekor(flagelum) bagi
memudahkan ianya bergerak

Sfera(kokus) rod(basilus) berpilin(spirilum) koma(vibrio)

2

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

Saiz Saiz bakteria lebih besar berbanding virus dengan diameter antara 0.2 m hingga 10 m
Cara 1. Pembiakan aseks iaitu secara belahan dedua
pembiakan 2. Pembiakan seks iaitu secara konjugasi. Konjugasi berlaku apabila sel penerima
baharu yang terbentuk menerima bahan genetik daripada sel penderma melalui tiub
Nutrisi konjugasi.
Habitat 3. Bakteria seperti Bacillus anthracis pula membentuk endospora supaya dapat
c) Protozoa bertahan dalam persekitaran yang ekstrem seperti terlalu panas, sejuk, kemarau dan
Rupa bentuk kekurangan makanan. Permukaan perlindungan endospore hanya pecah apabila kawasan
persekitaran sesuai untuk pertumbuhan.
Struktur Melalui proses fotosintesis(menghasilkan makanan sendiri), parasite(mendapatkan
nutrien daripada perumah) dan saprofit(mendapatkan nutrien dariapada organisma
yang elah mati)
Boleh ditemui dimana-mana sahaja sama ada di darat, udara dan air serta bahan yang
mereput

1. Mikroorganisma unisel dan mempunyai struktur dalaman yang kompleks serta wujud
dalam bentuk berkoloni
2. Ameba tidak mempunyai bentuk tertentu kerana bentuknya sentiasa berubah dan
mempunyai pseudopodium atau kaki palsu bagi membantu ianya bergerak dan juga
menangkap dan menelan makanan seperti bakteria
3. Paramesium berbentuk seperti selipar dan menggunakan silia untuk bergerak dan
memasukkan makanan ke dalam badannya

Amoeba Paramecium sp Euglena sp

Saiz sp
Cara Saiz protozoa adalah antara 5 m hingga 250 m dan boleh dilihat di bawah mikroskop
pembiakan
Nutrisi cahaya
Habitat
d) Alga 1. Pembiakan aseks iaitu secara belahan dedua seperti paramecium sp dan amoeba sp
Rupa bentuk
2. Pembiakan seks iaitu secara konjugasi seperti paramecium sp
Struktur
1. Euglena sp menjalankan fotosintesis

2. Plasmodium sp, amoeba sp dan paramecium sp adalah parasit

Boleh dijumpai di dalam tanah, air laut, air tawar dan juga perumah

1. Terdapat alga makroskopik seperti alga laut dan alga mikroskopik seperti
chlamydomonos sp dan syrogyra sp
2. Ianya juga terdiri daripada organisma unisel (contohnya chlamydomonos sp) dan
multisel (contohnya spirogyra sp)
3. Alga mempunyai klorofil dan tidak dianggap sebagai tumbuhan kerana tidak mepunyai
struktur asas tumbuhan seperti akar, batang dan daun

Spirogyra sp chlamydomonas sp alga laut

Saiz Saiz antara 1 m hingga 10 000 m

3

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

Cara 1. Pembiakan aseks iaitu secara belahan dedua contohnya chlamydomonas sp
pembiakan 2. Pembiakan seks iaitu secara konjugasi contohnya chlamydomonas sp dan spirogyra
sp
Nutrisi Mendapatkan makanan melalui proses fotosintesis
Habitat Air tawar, air masin, tanah lembap dan kulit pokok

e) Fungi atau Kulat

Rupa bentuk 1. Mikroorganisma paling ringkas dan kelihatan seperti pokok
2. Terdapat fungi mikroskopik seperti cendawan dan fungi mikroskopik seperti yis dan
mukor
2. Terdapat kulat unisel(yis) dan multisel(mukor)
3. Biasanya terdiri struktur sprongium dan struktur bebenang yang dikenali sebagai
hifa dan wujud berkoloni atau berkumpulan

Struktur

Yis Mukor Cendawan

Saiz Saiz antara 10 m hingga 100 m
Cara 1. Pembiakan aseks iaitu pembentukan spora dan pertunasan. Spora merupakan sel
pembiakan mikroskopik yang di bebaskan oleh sporangium dan ianya sangat halus dan ringan dan
dibawa oleh angin ke persekitaran sesuai untuk percambahan.
Nutrisi 2. Pembiakan seks iaitu secara konjugasi
Habitat Saprofit dan parasit
Makanan, tanah, pokok

4. Terdapat lima faktor yang mempengaruhi pertumbuhan mikroorganisma dan diringkaskan dalam jadual

dibawah.

Faktor Huraian

Kehadiran 1. Mikroorganisma memerlukan keadaan yang lembap untuk pertumbuhan dan pembiakan

Kelembapan 2. Persekitaran yang kering menyebabkan mikroorganisma kurang aktif dan mungkin mati

1. Pendedahan cahaya seperti sinar ultraungu boleh membunuh mikroorganisma

Keamatan 2. Kulat dan bakteria boleh tumbuh dengan lebih baik dalam keadaan gelap

cahaya 3. Mikroorganisma seperti alga pula memerlukan cahaya untuk menjalankan proses

fotosintesis

1. Suhu optimum untuk pertumbuhan dan pembiakan mikroorganisma ialah 35˚C hingga

Suhu 40˚C kerana mikroorganisma adalah sangat aktif
2. Mikroorganisma tidak aktif pada suhu yang sangat rendah dan sangat tinggi

3. Mikroorganisma dan sporanya mati pada suhu 120˚C dan keatas

1. Kebanyakkan mikroorganisma tumbuh dan membiak dengan banyak pada nilai pH

Nilai pH 7(neutral)
2. Akan tetapi terdapat mikroorganisma yang dapat hidup dalam persekitaran yang

sedikit berasid atau beralkali

Kehadiran Kehadiran nutrien akan meningkatkan kadar pertumbuhan mikroorganisma

nutrien

4

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

1.2 Mikroorganisma Berfaedah

1. Terdapat pelbagai kegunaan mikroorganisma berfaedah sepertimana yang diringkaskan dalam jadual

dibawah.

Bidang Kegunaan

1. Flora usus dalam sistem pencernaan manusia membantu menapaikan sisa-sisa makanan

dalam usus besar bagi menghasilkan vitamin K dan biotin untuk kegunaan tubuh.

2. Flora usus ini juga menghasilkan enzim untuk memecahkan polisakarida seperti kanji,

Pencernaan fiber dan poligosakrida kepada gula ringkas

makanan 3. Bakteria E.coli di dalam kolon atau usus besar pula berfungsi untuk menghalang

pertumbuhan bakteria berbahaya dalam usus untuk mengelakkan penyakit

4. Bakteria dan protozoa dalam sistem pencernaan herbivor menghasilkan enzim

selulase untuk mencernakan selulosa yang sukar dicerna kepada gula ringkas

1. Bakteria pengurai dan kulat saprofit membantu menguraikan organisma mati dan

juga bahan buangan kepada sebatian ringkas supaya dapat digunakan semula oleh

Pereputan tumbuhan
2. Bakteria fakultatif digunakan dalam sistem rawatan kumbahan untuk menguraikan

bahan buangan pepejal kepasa produk-produk berguna seperti biogas, biopepejal dan

bioeffluent

1. Penyakit yang disebabkan oleh bakteria dan kulat boleh dirawat dengan menggunakan

antikulat dan antibiotik.

2. Patogen yang telah mati atau dilemahkan dijadikan vaksin dan disuntik ke dalam badan

Perubatan manusia bagi menggalakkan penghasilan antibodi. Contoh pathogen yang digunakan

sebagai vaksin ialah rotavirus, salmonella sp dan poliovirus

3. DNA rekombinan E.coli yang diubahsuai secara genetik digunakan untuk menghasilkan

insulin bagi merawat penyakit kencing manis

1. Bakteria rhizobium dalam nodul akar kekacang menukarkan gas nitrogen dalam udara

kepada ion nitrat bagi menyuburkan tanah dan menggalakkan pertumbuhan

Pertanian 2. Bakteria juga digunakan untuk mengawal pembiakan rama-rama dan kumbang perosak
dan kulat digunakan untuk mengawal serangga yang sering merosakkan tanaman

3. Nitrobacter sp adalah organisma yang terdapat di dalam tanah dan air, dan

bertanggungjawab untuk pengoksidaan ammonium kepada nitrit dan nitrit ke nitrat

Perindustrian Bakteria 1. Digunakan dalam penghasilan cuka, perusahaan tali, kain dan barangan
Kulat kulit serta penghasilan dadih
Digunakan dalam pembuatan roti, penghasilan minuman beralkohol dan
kicap soya serta perusahaan serbuk pencuci

2. Ekoenzim merupakan hasil semula jadi daripada sisa pertanian seperti sisa buah-buahan atau

sayur-sayuran yang diolah melalui proses penapaian.

3. Berikut adalah kaedah untuk mengolah sisa pertanian menjadi larutan eko-enzim

:

a. Timbang 100 g gula merah dan masukkan gula merah yang telah ditimbang ke

dalam bikar 1.5 L.

b. Tambahkan 1 L air dan kacau sehingga gula merah larut.

c. Masukkan larutan gula merah ke dalam botol plastik 1.5 L.

d. Timbang 300 g sisa pertanian (contohnya baki kulit limau) dan masukkan sisa

domestik ke dalam botol plastik 1.5 L tadi.

e. Tutup botol plastik tersebut dan simpan dalam tempat gelap selama 3 bulan.

f. Bebaskan gas yang terhasil dalam botol plastik setiap hari selama sebulan.

Selepas 3 bulan asingkan larutan eko-enzim dan sisa buangan.

5

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

4. Jadual dibawah menunjukkan perbezaan antara larutan pembersih ekoenzim dan bahan pencuci kimia

Aspek Jenis pencuci

Larutan pembersih ekoenzim Bahan pencuci kimia

Proses penghasilan Penapaian sisa pertanian Penggunaan bahan kimia

Tindakan terhadap Menguraikan lemak dan gris kepada Mengemulsikan lemak dan gris kepada

lemak dan gris molekul yang lebih kecil buih

Mudah digunakan Tidak perlu disental Perlu disental dengan kuat

Saliran tersumbat Molekul kecil tidak menyumbatkan Buih yang dihasilkan menyumbatkan

saliran saliran

Kos Rendah Tinggi

Penghasilan sisa Kurang Banyak

Alam sekitar Mesra alam Mencemarkan alam sekitar

5. Serum bakteria Lactobacillus sp ialah sejenis Mikroorganisma Efektif (EM) yang tidak mengandungi

mikroorganisma yang khusus, tetapi merupakan campuran mikroorganisma terpilih yang berupaya

memberikan pelbagai faedah.

6. Kaedah menghasilkan Mikroorganisma Efektif (EM) ialah :

a. Sediakan satu bekas plastik 20 L kosong yang dicuci bersih berserta dengan penutup yang

kosong dan masukkan 10 L air.

b. Masukkan 1 kg gula merah dan kacau sehingga semua gula tadi telah cair sepenuhnya.

c. Masukkan 1 botol minuman susu kultur (Yakult).

d. Masukkan 3 kg sisa makanan seperti sisa sayur-sayuran dan kulit buah-buahan yang dicincang

terlebih dahulu ke dalam bekas plastik.

e. Tinggalkan 1/3 ruang dalam bekas untuk fermentasi. Seterusnya bekas ditutup penutupnya dan

diletakkan di tempat yang redup.

f. Penutup gas dibuka setiap hari untuk mengeluarkan gas yang terkumpul dan kemudian

ditutup semula.

g. Bahan-bahan di dalam bekas dikacau setiap 3 hari untuk mempercepatkan proses pereputan.

Campuran bahan tersebut dibiarkan selama 3 bulan.

h. Semua cecair yang terhasil hendaklah ditapis dan bahan-bahan campuran tadi diperah.

i. Akhirnya, campuran tersebut mengeluarkan bau masam-harum. Jika bau busuk terhasil,

cecair ini tidak boleh digunakan.

7. Kegunaan serum bakteria Lactobacillus sp ialah :

 merawat air sisa dan enap cemar dalam sistem saliran

 menyingkirkan bau busuk

 merawat sisa kumbahan

 menghasilkan enzim

 memajukan industri perikanan

 membuat kompos

 membantu pencernaan haiwan ternakan

6

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

1.3 Pencegahan dan rawatan penyakit yang disebabkan oleh mikroorganisma

1. Patogen ialah mikroorganisma berbahaya seperti bakteria, kulat, protozoa dan virus yang boleh

menyebabkan penyakit

2. Patogen boleh dikelaskan berdasarkan tindakannya ke atas perumah sepertimana dalam jadual di

bawah.

Jenis mikroorganisma Tindakan ke atas perumah

Bakteria dan protozoa Menghasilkan toksik yang boleh membunuh perumah

Kulat Menghasilkan enzim untuk menguraikan tisu perumah

Virus Menjangkiti perumah dan merosakkan sel perumah

3. Mencegah lebih baik daripada mengubatinya. Teknik aseptik merujuk kepada prosedur kesihatan yang

dijalankan untuk menghalang jangkitan patogen atau menyingkirkan patogen yang sedia ada.

4. Terdapat lima Teknik aseptik iaitu pensterilan, pendidihan, penggunaan antiseptik, disinfektan dan

sinaran

Teknik Aseptik Maksud Contoh

Pensterilan bermaksud membunuh 1. Penggunaan haba dalam autoklaf yang

atau menyingkirkan mempunyai suhu melebihi 120˚C dan boleh

mikroorganisma daripada sesuatu membunuh mikrob dan sporanya. Pada

objek atau persekitaran. kebiasaanya autoklaf digunakan untuk mensteril

alatan di hospital

Pensterilan 2. Penggunaan bahan kimia seperti sabun
3. Penggunaan sinaran seperti sinar ultarungu

4. Penggunaan tekanan tinggi seperti periuk

tekanan

5. Penggunaan Penapis contohnya penapis

mikron yang dapat menapis zarah-zarah seni

dan mikroorganisma bersaiz 0.1μm hingga 10μm

Pendidihan Pendidihan adalah pada suhu 100˚C yang boleh membunuh mikrob tetapi tidak
sporanya dan sesuai untuk mensteril alatan di rumah

Antiseptik seperti :

1. acriflavine (ubat kuning) dan ubat povidone

Antiseptik Bahan kimia disapu pada (ubat biru) disapu pada kulit atau luka untuk
permukaan kulit dan peralatan dan membunuh mikroorganisma
boleh disembur ke persekitaran 2. Proflavine menyekat atau menghalang
pertumbuhan mikroorganisma

3. Alkohol isopropyl 70% dapat digunakan

sebagai antiseptik dan agen pensterilan

Disinfektan Bahan kimia yang digunakan pada Bahan peluntur, klorin dan hidrogen peroksida
benda bukan hidup seperti cadar,
tandas dan kolam renanguntuk
membunuh mikroorganisma dan
tidak sesuai digunakan pada kulit

1. Sinar gama digunakan untuk mensteril

Sinaran Sinaran berkeamatan tinggi makanan dalam tin atau bekas tertutup
digunakan untuk membunuh 2. Sinar ultarungu digunakan sebagai lampu
mikroorganisma dihospital terutamanya di laluan ke bilik
pembedahan yang boleh membunuh 99%

mikroorganisma

7

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

5. Antibiotik ialah ubat yang digunakan dalam perubatan moden untuk merawat jangkitan yang

disebabkan oleh bakteria. Ianya tidak berkesan terhadap jangkitan penyakit yang disebabkan oleh virus

seperti demam biasa, selesema dan batuk.

6, Ianya terdiri daripada pelbagai bentuk seperti pil atau cecair dan boleh juga disuntik ke dalam badan

7. Contoh antibiotik dan jenis penyakit yang boleh dirawat ditunjukkan di bawah

Antibiotik Penisilin Streptomisin Tetrasiklina Kloramfenikol

Penyakit Gonorea,siflis Tibi Kolera,disentri Kolera,tifus

8. Kerintangan antibiotik akan berlaku apabila antibiotik hilang keupayaan untuk membunuh bakteria.

Oleh itu, antibiotik tidak lagi berkesan untuk merawat jangkitan bakteria. Kerintangan antibiotik akan

menyebabkan seseorang individu mudah terdedah kepada lebih banyak penyakit.

9. Antara punca-punca berlakunua kerintangan antibiotik ialah:
✓ Penggunaan antibiotik yang berlebihan
✓ Penggunaan antibiotik dalam merawat penyakit yang disebabkan oleh virus
✓ Tidak mengambil antibiotik dalam tempoh masa yang ditetapkan
✓ Tidak mengikut preskripsi iaitu makan sehingga habis

10. Terdapat tiga kaedah yang yang boleh digunakan untuk merawat penyakit berjangkit yang

diringkaskan dalam jadual di bawah.

Contoh penyakit berjangkit Patogen Cara rawatan

Pneumonia Streptococcus pnemuniae Menggunakan antibiotik seperti
(Bakteria) penisilin

Athlete’s foot Trichophyton ruburm(fungi) Menggunakan antifungal seperti
Clotrimazole

Kayap Varicella-zaster (virus) Menggunakan antiviral seperti acylovir

BAB 2: NUTRISI DAN TEKNOLOGI MAKANAN
2.1 Gizi seimbang dan nilai kalori
1. Gizi seimbang ialah pemakanan yang mengandungi semua kelas makanan yang diperlukan oleh badan
seseorang dalam kuantiti yang betul.
2. Kementerian Kesihatan Malaysia telah memperkenalkan konsep Pinggan Sihat Malaysia seperti dalam
rajah dibawah.

8

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

3.Nilai kalori bagi sesuatu makanan merupakan jumlah tenaga yang dibebaskan apabila satu gram

makanan dioksidakan dengan lengkap.

4. Nilai kalori dapat diukur dalam unit kalori, kilokalori (kcal) atau kilojoule(kJ)

5. Nilai kalori makanan diukur menggunakan kalorimeter bom iaitu sampel makanan dibakar dalam

kalorimeter bom ini dan proses pembakaran makanan ini akan meningkatkan suhu air didalamnya.

Peningkatan suhu air ini akan digunakan untuk mengira jumlah tenaga haba yang dibebaskan oleh sampel

makanan itu.

6. Kita boleh mengira jumlah kalori yang kita telah ambil dalam sesuatu hidangan makanan. Jadual

dibawah menunjukkan kaedah penghitungan jumlah kalori.

Jadual di bawah menunjukkan nilai kalori dari tiga jenis makanan.

Roti 10.1 kJ g - 1

Telur separuh masak 6.6 kJ g - 1

Soalan 1 Susu 2.7 kJ g - 1

Jika Amin mengambil 50 g roti, 30 g telur separuh masak dan 250 g susu, apakah jumlah

tenaga yang dia gunakan?

Jawapan :
Jumlah tenaga = [50(10.1) + 30(6.6) + 250(2.7)] = 1378kJg-1

Jadual di bawah menunjukkan nilai kalori makanan yang berbeza.

Makanan Nilai kalori (kJ / 100g)

Nasi 1504

Tin Sardin 1194

Teh(tiada gula) 0

Soalan 2 Pisang 318

Maklumat di bawah menunjukkan jenis makanan yang diambil oleh Arifah untuk sarapan

pagi. Apakah jumlah kalori yang telah diambil oleh Arifah?

300 g nasi , 50 g of sardin,1 cawan of teh tanpa gula, 40 g pisang

Jawapan:
Jumlah kalori = [(300 1504)+(50 1194)+(1( )+(318(40) = 523620 = 5236.2kJ/100g

100 100

7. Nilai kalori yang diperlukan oleh seseorang individu adalah berbeza-beza antara satu sama lain.

Perbezaan ini dipengaruhi oleh lima faktor yang ditunjukkan dalam jadual dibawah.

Faktor Penerangan

Saiz badan Saiz badan yang lebih besar memerlukan tenaga yang lebih banyak berbanding
individu yang lebih kurus kerana badannya mempunyai sel yang banyak

Umur Kanak-kanak memerlukan tenaga yang lebih banyak berbanding orang tua kerana
kanak-kanak sedang membesar dan sangat aktif

Suhu Penduduk dikawasan beriklim sejuk memerlukan tenaga yang lebih banyak

persekitaran berbanding penduduk dikawasan beriklim panas untuk mengekalkan suhu badan

Jantina Lelaki memerlukan tenaga yang lebih banyak berbanding perempuan kerana kadar
metabolisme mereka lebih tinggi dan mereka lebih aktif

Aktiviti fizikal Seorang pekerja binaan memerlukan tenaga yang lebih banyak berbanding seorang
kerani kerana mereka melakukan aktiviti yang lebih berat

Keadaan Keperluan kalori individu sihat dan sakit adalah berlainan dan bergantung kepada
kesihatan faktor lain. Pada kebiasannya, individu sihat memerlukan tenaga yang lebih banyak
kerana mereka lebih aktif

8. Seseorang individu dikatakan mengalami malnutrisi apabila kekurangan atau berlebihan mana-mana

satu kelas makanan dalam gizi seimbang.

9

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

9. Contoh masalah kesihatan akibat malnutrisi ditunjukkan di bawah

Kelas Makanan Fungsi Masalah Kesihatan

Karbohidrat Membekalkan tenaga Marasmus

Protein Untuk tumbesaran dan membaiki sel-sel yang Kwashiorkor
telah rosak

Lemak Sumber lain untuk bekalkan tenaga Kegendutan
Sebagai penebat haba

Pelarut bagi vitamin A,D,E dan K

Mengekalkan kesihatan diri Vitamin A : rabun malam

Vitamin Vitamin B : beri beri
Vitamin C : skurvi

Vitamin D : riket

Mineral Mengekalkan kesihatan dan kadar metabolisma Besi : anemia
Iodin : goiter

Serat Mengelakkan sembelit Menyebabkan sembelit

Air sebagai pelarut Kulit kering
mengekalkan suhu badan

10. Masalah kesihatan dengan tabiat pemakanan ditunjukkan dalam jadual dibawah

Masalah Tabiat pemakanan Simptom
kesihatan
Kegendutan Makan terlalu banyak Berat Badan melebihi berat badan ideal iaitu berat
/obesiti makanan berkalori tinggi badan lebih 20% daripada berat sebenar.
Cara mengatasi: kurangkan pengambilan makanan
Anoreksia Keengganan seseorang berkalori tinggi seperti makanan berlemak
nervosa Kelihatan sangat kurus,mempunyai masalah
individu untuk makan kesihatan seperti malnutrisi dan boleh membawa
Arteriosklerosis maut sekiranya serius.
kerana terlalu menjaga Cara mengatasi:
Diabetes Mendapatkan khidmat nasihat daripada pakar
melitus berat badan psikologi dan kaunselor pemakanan
Tekanan darah Lumen arteri menjadi sempit dan mengakibatkan
tinggi Pemendapan kolesterol tekanan darah tinggi yang membawa kepada
penyakit jantung dan strok
pada dinding arteri darah Cara mengatasi:
Kurangkan pengambilan makanan berkolesterol
Pengambilan gula secara Luka lambat sembuh,penglihatan terjejas,buah
berlebihan dalam minuman pinggang dan sistem saraf terjejas
atau makanan Cara mengatasi:
Kurangkan pengambilan gula dalam minuman dan
Pengambilan garam makanan
Menyebabkan penyakit jantung dan strok
berlebihan dalam makanan Cara mengatasi:
Kurangkan pengambilan garam dalam makanan

10

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

2.2 Keperluan nutrien dalam tumbuhan

1. Seperti manusia, tumbuh-tumbuhan memerlukan nutrien tertentu untuk pertumbuhan, perkembangan

dan pembiakannya. Nutrien tersebut boleh dikelaskan kepada dua kumpulan sepertimana ditunjukkan

dalam jadual dibawah.

Nutrien Makronutrien Mikronutrien

Nutrien atau mineral yang diperlukan oleh Nutrien atau mineral yang diperlukan oleh

Maksud tumbuh-tumbuhan dalam kuantiti yang tumbuh-tumbuhan dalam kuantiti yang

banyak sedikit

Karbon, oksigen, hidrogen, nitrogen, Boron, zink, molibdenum, mangan, kuprum

Contoh fosforus, kalium, kalsium, magnesium and dan besi

sulfur

2. Kesan kekurangan makronutrien Nitrogen, Fosforus dan Kalium ditunjukkan dalam jadual dibawah

Makronutrien Fungsi Gejala kekurangan nutrien
Nitrogen Pembentukan klorofil dan • Daun menguning, daun bersaiz kecil, daun
Kalium
protein mudah gugur
Fosforus • Batang tumbuhan lemah dan pertumbuhan
• Pembentukan protein dan
Karbohidrat terbantut
• Pinggir daun menguning dan menggulung dan
• Mengaktifkan enzim sel
kelihatan terbakar
• Pembentukan protein • Tompok perang terbentuk pada daun
• Mengalakkan pembahagian • Tumbuhan mati pada peringkat awal
• Pertumbuhan terbantut, batang lemah
sel • Hasil bunga dan buah kurang
• Daun bertukar hijau tua dan berbintik merah

dan daun muda kelihatan ungu
• Sangat sedikit bunga, buah dan akar
• Buah lambat masak
• Tumbuhan lambat matang
• Pertumbuhan terbantut, batang lemah,

2.3 Kitar Nitrogen

1. Kitar nitrogen ialah kitaran semula jadi di bumi yang menunjukkan unsur nitrogen dikitarkan antara

tumbuhan dengan haiwan dan seterusnya atmosfera, tanah dan air

2. Tumbuhan hanya dapat menyerap nitrogen dalam bentuk ion nitrat daripada tanah melalui akarnya.

3. Terdapat dua proses penting dalam kitar nitrogen dan diringkaskan dalam jadual dibawah.

Proses Nama proses Huraian

 Tenaga haba terbebas pada suhu yang tinggi semasa proses

ini dan mengoksidakan nitrogen dalam udara untuk

Tindakan kilat dan membentuk gas nitrogen dioksida

Penambahan letusan gunung  Semasa hujan turun, gas nitrogen dioksida dalam udara akan
ion nitrat ke berapi melarut untuk membentuk asid nitrik
dalam tanah
 Asid nitrik ini meresap ke dalam tanah dan bertindak balas
dengan mineral untuk membentuk ion nitrat

Pengikatan  Bakteria pengikat nitrogen dalam tanah, air atau yang
nitrogen terdapat dalam nodul akar pokok kekacang menukarkan
nitrogen daripada udara kepada ion nitrat

11

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

 Bakteria pengurai menukarkan protein haiwan dan protein

tumbuhan yang mati kepada sebatian ammonium melalui

Penitritan proses penguraian

 Kemudian bakteria penitritan menukarkan sebatian

ammonium kepada ion nitrit dan seterusnya ion nitrat

Penyingkiran Penyerapan ion  Tumbuhan menyerap ion nitrat daripada tanah untuk
memenuhi keperluan nitrogen

ion nitrat Pendenitritan  Bakteria pendenitritan dalam tanah menukarkan ion nitrat
daripada dalam tanah kepada gas nitrogen

tanah Melarut resap  Ion nitrat dalam tanah melarut dalam air dan kemudiannya

nitrat mengalir ke dalam sungai atau air bawah tanah

4. Rajah menunjukkan kitar nitrogen dalam suatu ekosistem

Nitrogen dalam atmosfera

Protein dalam tumbuhan dan haiwan kilat

Pengikatan Pereputan _____________
nitrogen
S(ef)batian ammonium Nitrogen oksida
_____________
________P_e_n_itritan melarut dalam air
Pendenitritan
Ion nitrit
_____________ Penitritan

Ion nitrat

5. Kepentingan kitar nitrogen:
• Membantu dalam mengekalkan kesuburan tanah
• Memastikan kesinambungan rantai makanan dan siratan makanan
• Memastikan keseimbangan unsur nitrogen dalam alam semula jadi
• Membantu pembekalan berterusan protein tumbuhan dan protein haiwan
• Mengurangkan pencemaran alam sekitar

2.4 Teknologi Pengeluaran Makanan

1. Teknologi pengeluaran makanan diaplikasikan untuk menyelesaikan masalah kekurangan bekalan

makanan sedunia melalui:

 Meningkatkan kualiti dan kuantiti makanan

 Menghasilkan dan menggunakan baka yang bermutu

 Menggunakan pelbagai jenis teknologi moden

2. Terdapat enam cara yang boleh digunakan untuk meningkatkan kualiti dan kuantiti pengeluaran

makanan yang diringkaskan di bawah.

Cara Penerangan

Penggunaan baka yang 1. Melalui pengklonan, kacukan, kejuruteraan genetik dan teknologi

bermutu mutagenesis.

2. Ciri-ciri baka yang bermutu

➢ Hasil yang banyak

➢ Daging, susu dan buah yang lebih bermutu

➢ Penjagaan mudah dan kos penjagaan rendah

12

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

➢ Rintangan yang tinggi terhadap penyakit , serangga perosak dan cuaca

Penggunaan melampau
teknologi ➢ Penggunaan mesin pengisar dan mesin pengisi mempercepatkan

moden pemprosesan dan pengeluaran makanan
➢ Pengklonan dapat mengekalkan ciri baik pada baka tanaman dan haiwan

ternakan
➢ Jentera seperti tractor, jentolak dan jentuai mempercepatkan proses

penananam dan pemungutan hasil pertanian
➢ Aplikasi Bioteknologi seperti pemindahan embrio , pengklonan dan

kejuruteraan genetik
➢ Penggunaan dron dalan proses semburan pestisid dapat menjimatkan

masa dan mengurangkan kos tenaga kerja
➢ Penggunaan kaedah hidroponik, aeroponik dan akuaponik

Pendidikan dan bimbingan MARDI, Pertubuhan Peladangan dan Jabatan Pertanian memberi bimbingan

kepada petani dan Pendidikan kepada petani dalam bentuk ceramah, kursus,penerbitan

risalah, poster, majalah dan bahan cetak yang lain

Penyelidikan dan Mardi, MPOB, Institut Penyelidikan Haiwan dan Kementerian Pertanian

pembangunan menjalankan penyelidikan dan pembangunan berterusan terhadap ternakan

dan tanaman

Penggunaan tanah dan ➢ Mengusahakan tanah yang terbiar

kawasan perairan secara ➢ Menyuburkan kawasan tandus seperti kawasan perlombongan

optimum ➢ Menggunakan kolam perlombongan untuk aktiviti akuakultur

Pengurusan tanah yang ➢ Mengamalkan tanaman campuran, tanaman tutup bumi, tanaman

cekap mengikut kontur, sistem bersepadu dan tanaman bergilir

3. Tikus, belalang, burung dan siput merupakan contoh perosak tanaman. Proses penghapusan perosak

tanaman memainkan peranan penting dalam usaha menjaga kualiti dan kuantiti hasil tanaman

4. Racun perosak dan kawalan biologi boleh digunakan dalam proses penghapusan perosak tanaman ini

yang diringkaskan di bawah.

Kaedah

Penghapusan Contoh Kelebihan Kelemahan
Perosak

Tanaman

Racun alga, racun • Mudah • Mencemarkan alam

burung, racun bakteria, • Mengambil masa yang sekitar

fungisid, Insektisid, singkat untuk • Perosak tanaman

Pestisid membunuh perosak menjadi lebih berdaya

Racun tanaman tahan

perosak • Lebih berkesan • Membunuh cacing tanah

dan mikroorganisma

berfaedah dalam tanah

• Mencemarkan tanah dan

hasil pertanian

 Burung hantu  Lebih mesra alam  Mengambil masa yang

jelapang memburu  Tidak memudaratkan lebih panjang

Kawalan tikus kesihatan organisma  Sukar meramalkan hasil

biologi  Penyengat bertelur lain kecuali perosak kawalan biologi

di dalam telur rama- tanaman  Memerlukan

rama perancangan dan

13

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA
pengurusan yang lebih
 Ular memakan tikus  Tidak menyebabkan teliti dan berkesan
di aladang kelapa perosak tumbuhan  Mengganggu
sawit berdaya tahan keseimbangan
ekosistem jika populasi
 Burung pipit  Lebih murah spesies pemangsa atau
memakan cacing di parasite tidak terkawal
jelapang

2.5 Teknologi Pemprosesan Makanan

1. Semua makanan yang dihasilkan di dusun atau ladang bukan semua yang boleh digunakan terus oleh

pengguna. Sesetengah makanan haruslah diproses dahulu sebelum digunakan.

2. Jadual di bawah menunjukkan maksud pemprosesan makanan, tujuan memproses makanan dan bahan

kimia yang digunakan dalam pemprosesan makanan.

Maksud Merujuk kepada proses yang mengubah keadaan semula jadi makanan
Pemprosesan

makanan

• Menghapuskan tindakan mikroorganisma yang merosakkan makanan supaya

Tujuan makanan tahan lebih lama
memproses • Makanan lebih mudah dimakan, dicerna dan diserap oleh badan kita
• Memastikan bekalan makanan berterusan terutamanya pada musim tanaman tidak
makanan
dapat dihasilkan

• Mengelakkan makanan rosak semasa tempoh penghantaran

Bahan Kimia Fungsi Contoh semula jadi Contoh buatan manusia

Mencegah Garam Sebatian nitrit dan nitrat

pertumbuhan dan (ikan dan sayur) (daging dan sosej)

Bahan awet pembiakan Gula dan Sulfur Asid borik
mikroorganisma yang dioksida (mi, bebola ikan)
merosakkan makanan
(Buah-buahan)

supaya makanan dapat Cuka Asid benzoik

tahan lama (Makanan jeruk) (Jus buah-buahan, sos tomato)

Tartrazina

(minuman ringan, gula-gula)

Pewarna Menambahkan warna Daun pandan, kunyit, Sunset yellow
kepada makanan yang susu, caramel, (Minuman kordial warna kuning)
warnanya terlalu pudar santan
(kuih-muih) Karmoisin
dan menjadikan (minuman kordial berwarna merah)
makanan lebih menarik
Coklat perang

(minuman kordial berwarna

perang)

Peluntur Melunturkan warna Karbon diaktifkan Benzoil peroksida
asal makanan supaya (minyak kelapa sawit, (Beras, tepung, gula)
makanan lebih bersih
dan disukai pengguna gula tebu)

Mempertingkatan rasa

makanan, Gula, garam, cuka,

Perisa mengubahsuai rasa daun pandan, vanila Monosodium glutamat(MSG)
awal makanan dan (masakan dan kuih (Mi segera, kicap soya, kerepek)

menambahkan rasa muih)

semula jadi makanan

14

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA
Aspartam
Penstabil Memperbaiki dan Kanji (Minuman kordial dan minuman
menstabilkan keadaan (sos cili, sos tomato)
ringan)
makanan Gelatin(Jeli) Sorbitol
Agar(aiskrim,sup (Makanan untuk pesakit kencing
manis)
segera) Butil hidroksianisol(BHA)
Gam akasia(aiskrim, (Pil Vitamin )

kek)

Pemanis Menambah rasa manis Gula-gula melaka,
ke dalam makanan madu

(Kuih-miuh, kek)

Pengantioksida Mencegah makanan Asid askorbik
Pengemulsi dari dioksidakan dan (minyak masak)
menghalang makanan Tokoferol(vitamin E)
bertukar warna perang
Mengemulsikan ramuan (Marjerin)
yang tidak bercampur
seperti lemak dan air Lesitin(kuning telur)
(Aiskrim dan coklat)
dan memperbaiki
kehomogenan, Pektin
(Mayonis ,pudding)
lestabilan dan tekstur
makanan Asid lemak
(Yogurt dan keju)

3. Jadual dibawah pula menunjukkan teknologi pemprosesan dan pembungkusan makanan yang digunakan

Teknologi pemprosesan dan Keburukan Kebaikan Contoh
pembungkusan makanan makanan

Pengetinan a) hampir memusnahkan a) memusnahkan Ikan, buah-
Makanan dimasak, disteril pada kesemua nutrien makanan semua enzim dan buahan, sayur-
suhu tinggi b) menukarkan rasa asal mikroorganisma
(116-121°C) dan dipateri di makanan dalam makanan sayuran
dalam tin yang telah disterilkan b) makanan dapat
tahan lebih lama
(3 tahun)

Pempasteuran a) spora bakteria tidak dapat a) kebanyakkan Susu, Jus buah-
Makanan seperti susu dimusnahkan nutrisi dan rasa asli buahan
dipanaskan pada suhu suhu 72°C b) mesti diletakkan di dalam makanan dapat di
selama 15 saat atau 63° C keadaan sejuk ,boleh kekalkan
selama 30 minit bertahan untuk beberapa
hari sahaja

Penyejukbekuan Bakteria dan spora tidak a) mengekalkan rasa

Makanan disimpan pada suhu mati, hanya pertumbuhan makanan

kurang daripada 0°C bakteria dihentikan b) kaedah terbaik

untuk menyimpan Ikan, daging
makanan seperti
daging dan makanan
laut

15

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

Kering beku a) bakteria dan spora tidak a) mengnekalkan Makanan
Makanan disimpan pada suhu - dimusnahkan perisa , rasa dan angkasawan,
15°C. Tekanan dikurangkan bagi b)Tempoh memproses adalah nutrien makanan kopi, ais krim,
menukarkan cecair kepada wap lama (12-14 hari) b) makanan boleh sayur-sayuran,
air tahan lama buah-buahan

Pendinginan Bakteria dan spora tidak Nutrien dan rasa Buah-buahan,
Makanan disimpan pada suhu mati. Hanya pertumbuhan makanan dikekalkan sayur-sayuran
kurang daripada 0°C hingga 5°C bakteria dilambatkan sahaja

Pendehidratan/Pengeringan Bakteria dan spora tidak a)rasa asal makanan Ikan, udang,
Air disingkirkan daripada membiak dapat di kekalkan bijirin, kelapa,
makanan melalui: b) Makanan boleh buah-buahan
a)Makanan di jemur di bawah a)Kaedah ini terhad kepada tahan dalam jangka
matahari makanan tertentu sahaja masa yang lama
b) Udara panas dilalukan pada b)bakteria anaerobik dan
makanan. spora tidak mati Nutrien dan rasa Kacang tanah,
c)Pendehidratan makanan di makanan dikekalkan susu tepung,
dalam vakum susu, buah-
Pembungkusan vakum Semua spora dan buahan, sayur-
Makanan disimpan di dalam bakteria mati sayuran, serbuk
vakum untuk menghalang
bakteria aerobik merosakkan kopi
makanan
Ubi kentang,
Penyinaran a)nutrien dalam makanan udang, bijirin,
Makanan disinarkan dengan sinar mungkin akan musnah rempah, halia,
radioaktif seperti sinaran gama b)Kaedah ini memerlukan buah-buahan,
pengendalian yang baik bawang, sayur-
Memasak kerana sinaran gamma
Memanaskan bahan makanan berbahaya dan mungkin sayuran
melalui teknik seperti celur, merosakkan makanan
goreng, panggang, pengasapan, Bakteria dan spora tidak a)rasa asal makanan Kari ayam, ikan
rebus, tumis, bakar dan kukus membiak dapat di kekalkan goreng, ayam
Penapaian panggang, nasi,
Proses penguraian bahan Bakteria dan spora tidak Makanan boleh sayur-sayuran
kompleks kepada bahan yang membiak tahan dalam jangka dan kuih-muih
lebih ringkas melalui tindakan masa yang lama
bakteria, yis atau Kicap, kimchi,
mikroorganisma berfaedah tempe, yogurt

dan tapai

16

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

4. Jadual di bawah menunjukkan kesan penggunaan bahan kimia yang berlebihan dalam makanan

Penambah makanan Kesan berbahaya

Pengawet Mengganggu sistem pencernaan manusia, memusnahkan vitamin B dalam minuman,

ruam, rahim yang tidak normal, tisu lembut tertentu bengkak seperti kelopak mata,

bibir, lidah dan tangan dan sesak di dada untuk individu yang menderita dari asma

Pewarna Kanser, keracunan makanan, Kemandulan dan menjejaskan penglihatan

Peluntur Kanser dan keracunan makanan

Perisa Kanser, kerosakan otak dan sesak di dada untuk individu yang menderita dari asma

Pemanis Kanser, gatal-gatal dan ruam

Pengantioksida Pertumbuhan terbantut, kerosakan hati dan buah pinggang, ruam, gatal-gatal dan

sesak di dada untuk individu yang menderita dari asma

2.6 Makanan Kesihatan dan Suplemen Kesihatan

1. Makanan kesihatan merupakan bahan makanan semula jadi yang terkandung dalam gizi normal yang

mengekalkan kesihatan dan tidak mempunyai bahan kimia. Contohnya buah-buahan dan sayur-sayuran

2. Suplemen kesihatan merupakan bahan nutrient yang diambil dalam bentuk kapsul, pil, cecair dan

serbuk dalam dos yang tertentu. Contohnya pil vitamin, minyak ikan dan sebagainya.

3. Pihak Berkuasa Kawalan Dadah (PBKD) diamanahkan untuk mendaftarkan dan memantau suplemen

kesihatan dan ubat tradisional sebelum dipasarkan. Pelekat dengan label dan kod QR akan dilekatkan

pada kotak atau suplemen kesihatan dan ubat tradisional.

4. Dasar Keselamatan Makanan Kebangsaan yang telah dikuatkuasakan oleh Bahagian Keselamatan dan

Kualiti Makanan, Kementerian Kesihatan Malaysia bertujuan untuk :

Melindungi risiko pengambilan makanan dan minuman yang mengancam kesihatan

Melindungi pengambilan makanan kesihatan dan suplemen kesihatan tiruan

Menggalakkan perdagangan makanan tempatan dan global

Meningkatkan kesedaran awam melalui Pendidikan kepenggunaan

5. Kerajaan Malaysia turut mengawal mutu makanan melalui Akta Makanan 1983 dan Peraturan-Peraturan

Makanan 1985.

Peraturan- → Melindungi orang ramai supaya makanan yang dihasilkan selamat, berkualiti, bersih

pertauran dan bebas daripada sebarang pencemaran.

Makanan 1986 → Pelabelan makanan bertujuan untuk :

• Menyampaikan maklumat tentang kandungan makanan pada label

• Cara untuk memberitahu pengguna tentang kualiti pemakanan bagi bahan makanan

• Membolehkan pengeluar mengutamakan kandungan zat makanan

→ Label makanan mesti mengandungi: Penandaan tarikh

Nama sebutan Penyataan aditif makanan ,
sebenar makana akuan pemakanan dan
pelabelan makanaan
makanan
Senarai ramuan
Isipadu /
berat bersih Maklumat pengeluaran
(nama dan alamat
→ pengilang)

17

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

Akta makanan → Melindungi orang ramai terhadap bahaya dari segi kesihatan dan penipuan

1983 berkaitan dengan penyediaan, penjualan dan penggunaan makanan

→ Pihak yag menjual makanan beracun atau merosakkan kesihatan pengguna akan

dedenda atau dipenjarakan atau kedua-duanya jika disabitkan salah di mahkamah

6. Tempat makan antau produk makanan yang mempamerkan logo Halal Malaysia mengesahkan bahawa

makanan di tempat makan atau produk makanan itu adalah halal.

BAB 3 : KELESTARIAN ALAM SEKITAR
3.1 Kitaran hayat produk
1. Setiap aktiviti yang dilakukan manusia di muka bumi akan mempengaruhi alam sekitar. Salah satunya
adalah aktiviti yang menyumbang kepada pelepasan gas rumah hijau.
2. Gas rumah hijau memerangkap haba yang masuk ke atmosfera bumi lalu menyebabkan pemanasan
global.
3. Jumlah pelepasan gas rumah hijau akibat daripada aktiviti manusia disebut sebagai jejak karbon
(carbon footprint) dan secara teknikal, jejak karbon adalah sumbangan setiap individu kepada pelepasan
gas rumah hijau. Rajah di bawah menunjukkan jejak karbon.

Jejak karbon bagi sesuatu produk merujuk kepada impak negatif terhadap kelestarian alam sekitar yang
disebabkan oleh produk tersebut sepanjang kitar hayatnya.
4. Jejak karbon terbahagi kepada dua, iaitu jejak karbon primer (primary carbon footprint) dan jejak
karbon sekunder (secondary carbon footprint).
5. Jejak karbon primer adalah jejak karbon yang dihasilkan daripada proses pembakaran langsung bahan
bakar fosil, contohnya penggunaan kenderaan bermotor.
6. Manakala jejak karbon sekunder pula adalah jejak karbon yang dihasilkan daripada proses kitaran produk
yang digunakan dari pembuatan sehingga penguraian.. Contoh jejak karbon sekunder adalah produk yang
digunakan atau dimakan setiap hari. Semakin banyak produk diguna atau dimakan, semakin besar jugalah
jejak karbon terhasil.
7. Imbangan karbon seperti penanaman tumbuhan hijau dan kitar semula adalah dua proses yang dapat
mengurangkan jejak karbon.
8. Kajian jejak karbon bagi seseorang individu bermula dengan mencerakinkan produk yang digunakannya
dalam sehari. Langkah yang terlibat dalam kajian ini ialah

a) Pilih alat pencahayaan elektrik
b) Catatkan kuasa dan kekerapan penggunaannya dalam sehari
c) Hitungkan tenaga elektrik yang digunakan
d) Hitung dan catat jisim karbon dioksida yang dibebaskan oleh penggunaan alat pencahayaan elektrik

dalam satu hari
9. Selain jejak karbon , persoalan lain yang perlu dipertimbangkan tentang produk yang digunakan dalam
kehidupan seharian untuk mengekalkan kelestarian alam sekitar termasuklah:

 Memerhatikan label-label cekap tenaga pada suatu alat elektrik dengan jejak karbonnya

18

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

 Memilih produk mesra alam dan selamat digunakan

 Memikirkan kesan negatif daripada proses pembuatan produk tersebut

 Jumlah sisa yang dihasilkan apabila produk itu selesai digunakan

 Apakah produk lain yang dapat dihasilkan daripada sisa yang dihasilkan

11. Tapak tangan karbon bagi sesuatu produk adalah bertujuan untk mengurangkan jejak karbon bagi

produk tersebut dan menambahkan impak positif terhadap kelestarian alam sekitar. Antara langkah yang

boleh diambil dalam tapak tangan karbon ialah:
 Penggunaan bahan dengan jejak karbon yang rendah dalam pembuatan produk. Contohnya simen

digantikan dengan kayu balak
 Pemanjangan kitar hayat dan peningkatan kecekapan produk.
 Penggunaan tenaga yang kurang membebaskan gas rumah hijau dan pengubah tenaga yang

mempunyai kecekapan tenaga yang tinggi
 Pengurangan sisa yang cekap kearah kelestarian alam sekitar (Konsep 5R)
 Penyingkiran gas rumah hijau dan penyimpanan karbon dioksida dalam singki karbon. Singki karbon

semula jadi utama adalah tumbuhan, lautan dan tanah. Tumbuhan mengambil karbon dioksida dari

atmosfera untuk digunakan dalam fotosintesis; sebahagian daripada karbon ini dipindahkan ke

tanah kerana tumbuhan mati dan terurai. Lautan adalah sistem penyimpanan karbon utama untuk

karbon dioksida.

12. Kitaran hayat umum bagi produk bermula daripada sumber sehingga peringkat pelupusan sama ada

dikitar semula (cradle to cradle life cycle of a product) atau dibiarkan mereput (cradle to grave life

cycle of a product). Jadual di bawah membandingkan kedua-dua kitar hayat umum tersebut.

Cradle to cradle life cycle of a product Cradle to cradle grave life cycle of a product

Dikitar Pembuatan Sumber Mereput Pembuatan Sumber
semula

Pelupusan Pengangkutan Pelupusan Pengangkutan

Penggunaan Penggunaan

Istilah yang digunakan dalam analisis kitaran hidup Istilah yang digunakan dalam analisis kitaran hidup

untuk menggambarkan bahan atau produk yang untuk menggambarkan bahan atau produk yang

dikitar semula menjadi produk baru pada akhir akan dibiarkan mereput di tapak pelupusan pada

hayatnya, sehingga akhirnya tidak ada akhir hayatnya. Jadi akan ada pembaziran dan

pembaziran. Sisa sifar. Sampah sifar terdapatnya sampah.

Contohnya pembuatan kertas daripada pokok. Contohnya pembuatan kertas daripada pokok.

Kertas dikitar semula untuk kegunaan yang lain. Kemudian kertas dibuang bersama sisa pepejal

yang lain dan dibiarkan mereput.

13. Plastik mengambil masa beratus tahun untuk mereput kerana ianya bahan tidak biodegradasi. Plastik

yang diguna pakai pada hari ini ialah polimer sintetik. Sekiranya dibakar, polimer sintetik akan

membebaskan gas beracun (karsinogenik) seperti furan dan dioksina (dioxin) yang boleh menyebabkan

pencemaran udara dan pemanasan global.

14. Justeru, bagi mengurangkan lambakan sampah di tapak pelupusan sampah, kategori Pencegahan dan

Pengurangan melalui Amalan Alternatif untuk Filem Plastik / Bekas Stirofoam boleh diaplikasikan iaitu

menghasilkan bioplastik menggunakan bahan polimer semula jadi dan menghasilkan penebat mesra alam

menggunakan bahan polimer semula jadi

19

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

15. Selain daripada itu, proses kitar semula, upcycle merupakan suatu idea pengurusan yang cekap yang

digunakan untuk menghasilkan produk plastik baharu yang mempunyai nilai yang lebih tinggi daripada

produk asal iaitu botol plastik terpakai.

16. Jadual di bawah menerangkan tentang mikroplastik dalam rantai makanan.

Maksud Mikroplastik ialah kepingan plastik yang panjangnya kurang

daripada 5 mm dan menjadi berbahaya jika berada di dalam

badan organisma akuatik

Sumber utama Daripada pelbagai jenis produk plastik seperti botol, tekstil buatan manusia, cat
dan peralatan elektronik yang dibuang
Mikroplastik dalam
siratan makanan Mikroplastik

Plankton Larva Ikan Penyu

Organism Manusia Mamalia marin
dwicangkerang

Cara penyelesaian Mengurangkan sisa plastik dan penggunaan produk plastik

3.2 Pencemaran alam sekitar

1. Pencemaran alam sekitar merupakan ciri fizikal, kimia atau biologi yang tidak dikehendaki dalam

komponen alam sekitar iaitu udara, air dan tanah.

2. Jadual di bawah menunjukkan jenis dan punca pencemaran alam sekitar

Jenis pencemaran Punca pencemaran alam sekitar
alam sekitar

Pencemaran udara o Berlaku hasil pembakaran bahan api fosil dan biojisim, gas ekzos automobil,

pereputan bahan dan sisa organik yang membebaskan gas rumah hijau dan

pelbagai jenis gas toksik seperti sulfur dioksida ke dalam udara.
o Pencemaran udara semula jadi berlaku apabila berlaku letusan gunung berapi,

Pencemaran air pembakaran hutan, ribut debu dan sisa organik mereput
o Berlaku daripada air sisa, sisa domestik seperti detergen dan kumbahan, sisa

pepejal seperti sampah sarap dan bahan buangan industri seperti gas
o Bahan kimia yang digunakan dalam pertanian seperti baja kimia dan racun

perosak
o Tumpahan minyak
Pencemaran tanah o Penggunaan baja dan racun serangga yang berlebihan
o Pengurusan sisa pepejal yang kurang sesuai
o Hujan asid
o Sisa nuklear
o Sisa elektronik
Pencemaran terma o Penyahhutanan
o Aktiviti perindustrian
o Pembakaran bahan api dalam kenderaan atau mesin
Pencemaran bunyi o Aktiviti perindustrian
o Penggunaan kenderaan bermotor
o Aktiviti pembangunan bandar

20

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

3. Indeks Pencemaran Udara (IPU) merupakan pencemaran udara yang diukur untuk menentukan tahap

pencemaran udara

4. Eutrofikasi ialah pertumbuhan alga yang pesat akibat daripada respons ekosistem terhadap

penambahan ion fosfat dan ion nitrat(daripada detergen , baja dan sampah) ke dalam suatu ekosistem

akuatik seperti kolam dan sungai. Antara kesan negatif eutrofikasi ini ialah :

 Pengurangan kandungan oksigen dalam air

 Kematian haiwan dan tumbuhan akuatik

 Pencemaran air

5. Biochemical Oxygen Demand (BOD) pula parameter pencemaran air yang diukur untuk menentukan

tahap pencemaran air. BOD ini memberikan maklumat berkaitan jumlah oksigen yang terlarut yang

diperlukan oleh mikroorganisma seperti bakteria untuk menguraikan bahan organik di dalam sesuatu

sumber air.

6. Semakin tinggi BOD bagi suatu sampel air, semakin banyak mikroorganisma yang berada dalam sampel

air itu. Ini menunjukkan tahap pencemaran air tersebut adalah sangat tinggi.

7. Tahap pencemaran air bagi suatu sampel air boleh ditentukan dengan mengukur masa yang diambil untuk

warna larutan metilena biru luntur setelah ditambahkan dengan sampel air tersebut.

8. Apabila larutan metilena biru dimasukkan ke dalam sesuatu sampel air yang tercemar yang mengandungi

kandungan oksigen terlarut yang rendah, warna biru larutan metilena biru akan luntur dengan cepatnya.

9. Ini menunjukkan semakin tinggi tahap pencemaran air, semakin singkat masa yang diambil untuk warna

larutan metilena biru luntur.

10. Penggunaan bebola lumpur mikroorganisma efektif (Effective microorganisms, EM) boleh merawat

air yang sungai yng tercemar. Terdapat tiga jenis Mikroorganisma efektif seperti mana dalam jadual di

bawah.

Bakteria asid laktik seperti  Merawat sisa kumbahan
Lactobacillus casei seperti  Menyingkirkan bau busuk air
 Merencatkan pertumbuhan mikroorganisma berbahaya
Bakteria fotosintetik  Memudahkan pereputan bahan organik
 Mensintesis bahan organik untuk mensintesis bahan berguna

Rhodopseudomonas palustris seperti asid amino dan gula
Yis (Saccharomyces cerevisiae)  Menghasilkan bahan keperluan bagi pertumbuhan tumbuhan

hijau

3.3 Pemeliharaan dan Pemuliharaan Alam Sekitar

1. Teknologi Emisi Negatif merupakan teknologi yang menyingkirkan kandungan karbon dioksida dalam

atmosfera.

2. Mikroalga marin lazim digunakan dalam penyingkiran kandungan karbon dioksida dalam atmosfera melalui

proses fotosintesis. Mikroalga ini ialah alga mikroskopik yang hidup, tumbuh dan membiak dengan

banyaknya dalam air laut.

3. Sejenis mata wang yang dikenali sebagai eco-currency dicadangkan sebagai medium pertukaran dalam

urusan jual beli dan menjadi satu daripada usaha untuk mengekalkan keseimbangan alam sekitar.

4. Jadual di bawah menerangkan penggunaan teknologi hijau dalam beberapa sektor dalam usaha

memelihara dan memulihara alam sekitar.

Teknologi Hijau Huraian

Teknologi suria mengubah cahaya matahari menjadi tenaga elektrik sama ada melalui

Teknologi solar panel fotovoltaik (PV) atau melalui cermin yang memusatkan sinaran matahari.
Tenaga ini dapat digunakan untuk menjana elektrik atau disimpan dalam bateri atau

penyimpanan haba.

21

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

Dapur solar
❖ Dapur solar adalah alat yang menggunakan tenaga cahaya matahari untuk

memasak makanan dan minuman.
❖ Dapur ini dibina dalam bentuk parabolik agar cahaya matahari yang maksimum

dapat ditumpukan ke atas periuk.
❖ Bahagian bawah dapur solar sengaja dihitamkan bertujuan untuk menyerap haba

dengan lebih baik.
❖ Dapur ini juga mempunyai bahan penebat iaitu polistirena yang berfungsi untuk

mengelakkan kehilangan haba dengan banyak.
❖ Projek ini merupakan salah satu platform untuk menggunakan tenaga alternatif

dengan bijak dan cekap dalam kehidupan seharian selain dapat memberi peluang

kepada murid mengeluarkan idea dalam mereka cipta inovasi dapur dengan

menggunakan tenaga solar.
❖ Dapur solar merupakan dapur yang tidak menggunakan bahan api, tenaga

elektrik, gas mahupun arang. Oleh itu, masalah sumber tenaga dunia yang

semakin berkurangan dan pencemaran alam sekitar dapat dikurangkan dengan

penggunaan dapur solar tersebut.

Lampu cahaya semula jadi
❖ Alfredo Moser adalah seorang ahli mekanik Brazil. Pada tahun 2002, Moser

membuat lampu tanpa elektrik, yang dikenali juga sebagai lampu air atau lampu

botol.
❖ Tercetusnya idea tersebut sebenarnya bertitik tolak daripada permasalahan

untuk mencari penyelesaian keadaan bekalan elektrik yang sentiasa terputus di

kawasan pedalaman Brazil pada tahun 2002. Moser bercadang untuk membuat

pencahayaan dalam sebuah bilik yang gelap diwaktu siang tanpa menggunakan

elektrik.
❖ Moser menggunakan sebuah botol plastik terpakai berukuran 1.5 L. Botol

tersebut diisi air dan akan membiaskan cahaya apabila cahaya matahari masuk

ke dalam botol tersebut.
❖ Lampu botol atau lampu air ini dapat menjadi alternatif untuk mendapatkan

cahaya tanpa elektrik di siang hari. Lampu cahaya semula jadi ini berfungsi

membiaskan cahaya matahari yang masuk melalui lubang di atap
❖ Cahaya yang dibiaskan oleh air dalam botol akan disebarkan ke seluruh ruangan.

Ciri-ciri :

Saiz kecil Bangunan bersaiz kecil adalah untuk menjimatkan kos.

Bangunan bersaiz besar memerlukan kos yang banyak untuk

membekalkan haba dan menyejukkan bangunan.

Peralatan Peralatan berlabel ENERGY STAR diletakkan pada

Berkecekapan peralatan. Peralatan-peralatan ini dipasang untuk

Tenaga menjimatkan kos dan tenaga.

Bangunan Hijau Penggunaan Bahan penebat yang sesuai adalah perkara amat penting

Penebat yang bagi pembinaan Bangunan Hijau. Pemanasan dan penyejukan

Sesuai memerlukan 50% penggunaan tenaga dalam bangunan.

Contohnya adalah pelepasan udara melalui tingkap dan pintu.

Ini bertujuan untuk mengurangkan kehilangan.

Konsep 3R Penggunaan bahan lama seperti penggunaan lantai kayu, pintu

(Reduce, Reuse, dan tingkap. Kitar semula bahan seperti kaca kitar semula,

Recycle) aluminium, jubin kitar semula dan kayu tebus guna (reclaimed

lumber).

22

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

Bahan Binaan Penggunaan bahan mesra alam (eco-friendly products and

Bangunan environmentally products). Contohnya adalah bahan untuk

Lestari pembinaan atap (roofing materials), bahan binaan bangunan

(building materials), kabinet, penebat lantai sebagai contoh

penggunaan bahan plastik kitar semula, kaca kitar semula,

bahan semula jadi seperti buluh, gabus yang diperbuat dari

bahan semula jadi.

Panel Solar Penggunaan panel solar untuk memaksimakan penggunaan

kuasa semula jadi contohnya matahari.

Tingkap Label ENERGY STAR adalah baharu di pasaran. Label ini

Berlabel diletakkan bagi tingkap yang berkecekapan tinggi berbanding

Energy Star tingkap biasa.

Rainwater Pemasangan rainwater harvesting system bertujuan untuk

Harvesting mengumpul air hujan dari atap dan seterusnya diletakkan di

System dalam tangki. Air yang dikumpul boleh digunakan untuk tujuan

lain seperti tandas dan sistem pancutan air (sprinkler

system).

Pencahayaan Penggunaan LED dan CFL adalah berkos tinggi tetapi

Eco-Friendly penggunaan tenaga adalah kurang dan bertahan lama

berbanding mentol tradisional seperti lampu pijar

(incandescent bulb).

Pemasangan Penggunaan alat pengaliran rendah dan kepala pancuran

Peralatan aliran rendah (low shower head) bertujuan untuk

Penjimatan Air menjimatkan air dan mesra alam.

Termostat yang 50% dari penggunaan tenaga dalam bangunan adalah datang

Diprogramkan daripada pemanasan dan penyejukan. Cara paling ringkas

adalah melalui pemasangan termostat yang diprogramkan.

Sistem pemanasan, pengudaraan dan penghawa dingin

(Heating, Ventilation and Air Conditioning System, HVAC)

akan berfungsi apabila termostat tersebut telah mencapai

suhu tertentu.

Landskap Pemilihan landskap tepat adalah dengan memilih kedudukan

Berkecekapan bangunan yang ingin dibina supaya dilindungi dari pancaran

cahaya matahari dan membenarkan pancaran cahaya matahari

masuk ke dalam bangunan. Penanaman pokok juga adalah

untuk landskap bangunan.

Tenaga rendah karbon berasal dari proses atau teknologi yang menghasilkan tenaga

Emisi sifar dengan jumlah pelepasan karbon dioksida yang jauh lebih rendah daripada yang
karbon
dikeluarkan dari penjanaan tenaga bahan bakar fosil konvensional. Ia merangkumi
Biodiesel
sumber penjanaan tenaga karbon rendah seperti tenaga angin, tenaga suria, tenaga

hidro dan tenaga nuklear.
✓ Minyak masak terpakai boleh digunakan untuk menghasilkan biodiesel
✓ Biodiesel semakin popular untuk digunakan sebagai sumber Tenaga Boleh Baharu.
✓ Secara teorinya, biodiesel membebaskan kandungan karbon yang lebih rendah

berbanding dengan diesel.
✓ Masyarakat mengharapkan produk yang mempunyai tahap keberkesanan yang

tinggi di samping tidak mencemarkan alam sekitar.
✓ Selain biodiesel, gliserol merupakan hasil sampingannya. Gliserol yang terhasil

ini boleh dirawat dan diproses untuk dijadikan sabun.

23

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

✓ Kenderaan elektrik hibrid dikuasakan oleh enjin pembakaran dalaman dan motor

Kereta hibrid elektrik, yang menggunakan tenaga yang tersimpan dalam bateri. Kenderaan
elektrik hibrid tidak boleh dipasang untuk mengecas bateri. Sebaliknya, bateri

dicas melalui brek regeneratif dan oleh enjin pembakaran dalaman.

5. Peranan Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu (PBB) untuk menangani isu alam sekitar pada peringkat

global ialah:

✓ Mengadakan persidangan dan perjanjian antarabangsa bagi menangani isu perubahan iklim secara global

✓ Menjamin bekalan air yang bersih dan mencukupi

✓ Melindungi lapisan ozon dengan pengharaman penggunaan klorofluorakarbob

✓ Mengharamkan penggunaan bahan kimia toksik seperti pestisid DDT

TEMA 2 : PENEROKAAN UNSUR DALAM ALAM

BAB 4 : KADAR TINDAK BALAS

4.1 Pengenalan Kadar Tindak Balas

1. Tindak balas kimia merupakan satu proses pertukaran bahan tindak balas menghasilkan hasil tindak

balas.

2. Jadual menunjukkan perubahan bilangan zarah A dan zarah B dengan masa bagi tindak balas kimia yang

berikut:

A B

Bahan tindak balas Hasil tindak balas

Masa/s 0 10 20 30 40 50
Bilangan zarah A 310
Bilangan zarah B 20 11 6 17 19 20

Jenis graf 0 9 14 Graf Bilangan zarah B melawan masa

Graf Bilangan zarah A melawan masa Kuantiti hasil tindak balas

Kuantiti bahan tindak balas

Bentuk graf

Masa Masa

Perubahan kuantiti Kuantiti bahan tindak balas zarah A Kuantiti hasil tindak balas zarah B
berkurang dengan masa bertambah dengan masa

3. Kadar tindak balas ialah perubahan kuantiti bahan tindak balas atau hasil tindak balas per unit masa

4. Perubahan yang dapat diperhatikan ialah perubahan yang dapat dikesan oleh deria kita termasuklah:

• Perkurangan kuantiti atau kepekatan bahan tindak balas

• Pertambahan kuantiti atau kepekatan hasil tindak balas

• Perkurangan atau pertambahan jisim campuran tindak balas

• Pertambahan tinggi mendakan yang terbentuk

• Pertambahan isipadu gas yan terbebas

• Perubahan suhu, pH, kekonduksian elektrik atau keamatan warna campuran tindak balas.

5. Kadar tindak balas adalah tinggi jika tindak balas kimia berlaku dengan cepat dan menjadi lengkap

dalam tempoh masa yang singkat dan sebaliknya.

24

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

6. Contoh tindak balas yang berlaku secara cepat dalam kehidupan seharian ialah nyalaan gas butana,

pembakaran api, pendidihan, peneutralan, memasak ayam dalam periuk tekanan, pelakuran nukleus,

pembelahan nukleus dan sebagainya. Manakala contoh tinda balas yang berlaku secara perlahan ialah

penyejatan, pengaratan besi, fotosintesis, pempolimeran, penghabluran garam, percambahan biji benih

dan sebagainya.

7. Kadar tindak balas purata ialah nilai purata bagi tindak balas yang berlaku dalam sesuatu tempoh

masa tertentu.

Kadar tindak balas purata = ℎ ℎ ℎ ℎ

ℎ ℎ

8. Kadar tindak balas seketika atau kadar tindak balas pada masa tertentu ialah kadar tindak balas
pada satu-satu masa atau ketika tertentu.

Kadar tindak balas seketika = kecerunan tangen pada lengkung pada masa yang diberikan.

Graf Bilangan zarah A melawan masa ✓ Bagi menentukan kadar tindak balas
seketika, kita perlu melukis graf perubahan
Bilangan zarah A 30 Kadar tindak balas purata pada saat ke -10 = yang dapat diperhatikan dengan melukis
20 Kecerunan tangen tangen pada masa yang diberikan dan
hitungkan kecerunan tangen itu
10
✓ = 2− 1
0 10 20 30 40 50
0 masa/s 2− 1

4.2 Faktor yang mempengaruhi kadar tindak balas

1. Terdapat lima faktor yang mempengaruhi kadar tindak balas yang diterangkan dalam jadual dibawah

Faktor Kesan

Suhu bahan tindak Apabila suhu bahan tindak balas meningkat, kadar tindak balas meningkat

balas

Kepekatan bahan Apabila kepekatan bahan tindak balas meningkat, kadar tindak balas

tindak balas meningkat

Saiz bahan tindak Apabila saiz bahan tindak balas berbentuk pepejal

balas berkurang(serbuk/cebisan), kadar tindak balas meningkat

Kehadiran mangkin • Mangkin ialah bahan yang dapat mengubah kadar tindak balas kimia

• Apabila mangkin digunakan dalam sesuatu tindak balas, kadar tindak bals

meningkat

Tekanan • Tekanan mempengaruhi kadar tindak balas bagi tindak balas yang

melibatkan bahan tindak balas berkeadaan gas

• Kadar tindak balas meningkat apabila tekanan meningkat

4.3 Aplikasi Konsep Kadar Tindak Balas
1. Berikut ialah beberapa aplikasi kadar tindak balas dalam kehidupan seharian:

a. Makanan yang dipotong kecil-kecil untuk mudah dimasak
b. Menggosok detergen pekat pada kesan kotoran degil
c. Makanan disimpan dalam peti sejuk untuk tahan lama
d. Daging diperap dengan jus limau untuk menjadi lembut
e. Makanan di masak dengan menggunakan periuk tekanan tinggi mengambil masa yang pendek untuk

dimasak
f. Enzim di dalam sistem pencernaan mempercepatkan proses pencernaan

25

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

2. Proses Sentuh dan Proses Haber adalah dua proses yang mengaplikasikan kadar tindak balas dalam

industri

3. Jadual menunjukkan pembuatan asid sulfurik melalui Proses Sentuh

Peringkat Proses

I Gas Sulfur dioksida boleh dihasilkan dengan membakar sulfur di udara
S + O2 → SO2

II Campuran gas sulfur dioksida dan oksigen dilalukan ke Vanadium (V) oksida, V2O5
(pemangkin) pada suhu 450 ° C di bawah tekanan 1 atmosfera
2SO2 + O2 → 2SO3

III Gas sulfur trioksida dilarutkan dalam asid sulfurik pekat untuk membentuk oleum
SO3 + H2SO4 → H2S2O7

Air yang ditambah kepada oleum untuk mencairkan ia untuk menghasilkan asid sulfurik
H2S2O7 + H2O → 2H2SO4

4. Cara-cara pembuatan ammonia adalah melalui Proses Haber dan diterangkan di bawah.

a) Campuran gas nitrogen, N2 dan gas hidrogen, H2 dalam nisbah 1:3 dimasukkan ke dalam pemampat

b) Campuran ini dimampatkan sebhingga tekanan menjadi 200 atm pada suhu 450˚C.

c) Campuran ini dialirkan melalui mangkin besi

N2 + 3H2 → 2NH3

BAB 5 : SEBATIAN KARBON

5.1 Pengenalan Sebatian Karbon

1. Sebatian Karbon ialah sebatian yang mengandungi unsur karbon di dalamnya.

2. Sebatian karbon ini boleh di bahagikan kepada sebatian organik dan sebatian bukan organik .

Perbezaan kedua-dua sebatian ini ditunjukkan di bawah.

Jenis sebatian karbon Sebatian organik Sebatian bukan organik

Persamaan Mempunyai unsur karbon dalam sebatiannya

Asal usul Berasal dari benda hidup Berasal dari benda bukan hidup

Kandungan unsur • Mengandungi unsur hidrogen dan • Mengandungi unsur hidrogen dan

Keterlarutan oksigen dan tiada unsur logam oksigen dan unsur logam
Perubahan apabila
• Larut dalam pelarut organik • Larut dalam pelarut bukan
dipanaskan
seperti alkohol, petrol, eter organik seperti air, asid, alkali
Contoh
• Menjadi hangus dan hitam apabila• Menjadi tidak hangus dan hitam

dibakar apabila dipanaskan

Protein, karbohidrat, Kalsium karbonat, batu kapur,

lemak, buah-buahan, sayur-sayuran, cangkerang kerang, kulit kerang

gula-gula,bahan api fosil

26

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

3. Kitar karbon adalah proses di mana karbon organik (karbon dioksida) di udara sentiasa berubah ke
dalam bentuk organik oleh tumbuhan dan dikembalikan kepada udara . Kitar karbon ditunjukkan di
bawah:

Fotosintesis Karbon dioksida di atmosfera

Pengeluar respirasi Bahan api: arang
di makan oleh Penguraian batu, petroleum,
gas asli, kayu api
Pengguna Tanah

mati

Pengurai

Proses pembebasan karbon dioksida ke udara Proses penyerapan karbon dioksida dari udara

➢ Respirasi oleh haiwan, tumbuhan dan manusia Melalui proses fotosintesis dengan kehadiran
➢ Pembakaran bahan api fosil, letusan gunung cahaya matahari dan klorofil

berapi dan pembakaran hutan Karbon dioksida + air → Glukosa + oksigen
➢ Proses pereputan oleh bakteria dan kulat

pengurai

5. Kepentingan kitar karbon adalah:

a) kitar dan guna semula sumber-sumber yang diperlukan di bumi

b) mengekalkan keseimbangan alam

c) memulihara dan memelihara persekitaran

d) mengawal pencemaran alam sekitar

e) menguruskan sumber alam secara berkesan

5.2 Hidrokarbon
1. Sebatian organik yang paling ringkas ialah hidrokarbon yang terdiri daripada unsur karbon dan

hidrogen sahaja.

2. Arang batu, gas asli dan petroleum adalah contoh sebatian hidrokarbon daripada sumber semula
jadi yang dikenali sebagai bahan api fosil.
3. Proses pembentukan petroleum adalah :

❖ Lumpur dan pasir dari darat dialirkan ke dalam laut serta membentuk lapisan enapan pasir dan
tanih

❖ Kemudian hidupan laut juga akan mati dan tertimbus di atas lapisan enapan pasir dan tanih
tersebut

❖ Selepas beratus-ratus juta tahun, sisa hidupan yang mati akan termendap di bawah lapisan
mendapan pasir dan tanih yang semakin menebal di bawah tekanan dan suhu yang tinggi bagi
membentuk petroleum dan gas asli

4. Proses pembentukan arang batu pula adalah :
o Tumbuhan di kawasan tasik mati dan tertimbus di dalam lumpur berjuta-juta ratus tahun yang
dahulu
o Hasil tekanan haba dan tinggi tumbuhan yang mati akan bertukar kepada arang batu

27

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

5. Petroleum terdiri daripada suatu campuran hidrokarbon yang boleh diasingkan melalui proses
penyulingan berperingkat kerana pecahan-pecahan petroleum mempunyai takat didih yang berbeza. Turus
berperingkat digunakan untuk mengkondensasikan wap pada peringkat yang berbeza.

Termometer Air keluar

Turus Kondenser
berperingkat Liebig
Petroleum
Air
masuk

Hasil
sulingan

6. Hidrokarbon boleh dikelaskan kepada dua kumpulan iaitu hidrokarbon tepu dan hidrokarbon tak

tepu.

Hidrokarbon tepu Hidrokarbon tak tepu
Mengandungi ikatan tunggal sahaja di antara satu Mengandungi sekurang-kurangnya satu ikatan
atom karbon dengan atom karbon yang lain ganda dua atau ikatan ganda tiga di antara satu
atom karbon dengan atom karbon yang lain
Alkana
Alkena, Alkuna

7. Dalam kimia organik, siri homolog terdiri daripada kumpulan sebatian organik tertentu yang mempunyai
sifat kimia yang serupa. Antara contoh siri homolog ialah alkana dan alkena.
8. Jadual di bawah menunjukkan nama bahagian induk mengikut bilangan atom karbon .

Bahagian induk met et prop but pent heks
23456
Bilangan atom karbon 1

9. Jadual di bawah menunjukkan perbandingan antara sebatian organik alkana dan alkena

Siri homolog Formula am Nama akhiran Kumpulan berfungsi

Alkana CnH2n+2, ~ana Ikatan kovalen tunggal
n = 1,2,3, …

Alkena CnH2n, ~ena Ikatan kovalen ganda dua
n = 2,3,4, …

10. Jadual di bawah menunjukkan 6 ahli pertama siri homolog alkana

n Nama sebatian Formula molekul Formula struktur

1 Metana

CH4

2 Etana

C2H6

3 Propana

C3H8

28

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

4 Butana

C4H10

5 Pentana

C5H12

6 Heksana

C6H14

11. Jadual di bawah menunjukkan 6 ahli pertama siri homolog alkena

n Nama sebatian Formula molekul Formula struktur
2 Etena

C2H4

3 Propena

C3H6

4 But-1-ena

C4H8

5 Pent-1-ena

C5H10

6 Heks-1-ena

C6H12

12. Bahan api fosil merupakan sumber tenaga tidak boleh baharu yang semakin berkurang. Oleh itu,
sumber tenaga alternatif menjadi semakin penting untuk membekalkan tenaga dalam kehidupan seharian.
13. Sumber tenaga alternatif merupakan sumber tenaga yang tidak mudah habis. Contoh sumber tenaga
alternatif ialah sumber tenaga solar, tenaga angin, tenaga hidro, tenaga biojisim, tenaga geoterma, tenaga
air pasang surut, tenaga gelombang ombak dan tenaga nuklear.
14. Kaedah penghasilan gas metana oleh bahan sisa makanan dari rumah seperti sisa sayur-sayuran dan
buah-buahan

 Sisa makanan isi rumah (sisa domestik) yang terdiri daripada kulit buah-buahan dan sayur-sayuran
dikumpulkan, dirawat serta diproses (Rawatan dan Pemprosesan) dan dijadikan biogas iaitu gas
metana.

 Sektor Bekalan Tenaga meliputi kategori Tenaga Boleh Baharu adalah sumber tenaga yang dijana
daripada sumber-sumber tenaga yang tidak akan habis.

 Dalam kaedah perawatan ini, sisa sayur-sayuran dan buah-buahan yang dihancurkan dicampur
dengan air, dan sewaktu proses ini berlangsung, terdapat bakteria yang hadir secara semula jadi.

 Bakteria ini akan menjalankan proses penguraian secara anaerobik terhadap sisa sayur-sayuran dan
buah-buahan.

 Bakteria ini dikenali sebagai bakteria metanogen (methanogenic bacteria) kerana ia menghasilkan
gas metana yang merupakan komponen utama dalam biogas.

29

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

 Biogas yang dikumpulkan boleh digunakan sebagai bahan ganti kepada gas asli dan boleh digunakan
untuk memasak.

 Penggunaan Biojisim sebagai sumber tenaga adalah sangat menarik memandangkan Biojisim
merupakan sumber tenaga yang tidak menyumbang kepada pelepasan gas rumah hijau.

5.3 Alkohol
1. Alkohol merupakan sebatian organik yang mengandungi unsur karbon, hidrogen dan oksigen. Kumpulan
sebatian ini mempunyai nama yang berakhir dengan -ol. Contoh alkohol ialah metanol propanol, butanol,
pentanol dan sebagainya.
2. Etanol adalah sejenis alkohol yang boleh dihasilkan melalui proses penapaian.
3. Yis ialah sejenis mikroorganisma yang bertindak terhadap makanan berkanji atau makanan yang
mengandungi glukosa seperti anggur, epal, beras, gandum, barli, nenas, ubi tebu dan sebagainya.
4. Enzim zimase dalam yis menukarkan glukosa kepada etanol dan hasil sampingan gas karbon dioksida
serta tenaga haba di bebaskan.

Yis

Glukosa Etanol + Karbon dioksida + Haba (persamaan kimia proses penapaian)

5. Jadual dibawah menunjukkan ciri-ciri umum alkohol dan sifat kimianya.

Ciri-ciri umum alkohol Kebolehbakaran alkohol Tindak balas alkohol dengan

• Cecair tidak berwarna • Mudah terbakar asid organic(Pengesteran)
• Mempunyai bau manis • Terbakar dengan nyalaan • Alkohol boleh bertindak
• Takat didih yang rendah
• Kurang tumpat dari air biru tanpa jelaga balas dengan asid organik
• Alkohol boleh larut dalam • Persamaan kimia • Tindak balas ini

air dan minyak pembakaran alkohol menghasilkan ester yang
berbau harum
Alkohol +oksigen→karbon dioksida +air • Ester digunakan dalam

perisa makanan

Asid sulfurik pekat
Alkohol+asid organik→ester +air

6. Alkohol mempunyai pelbagai kegunaan. Antaranya :
• Digunakan sebagai bahan api kerana mudah terbakar dan pembakarannya bersi tanpa jelaga

• Digunakan sebagai pelarut untuk ubat seperti ubat batuk dan antiseptik bagi membasmi kuman

• Digunakan sebagai pelarut dalam barangan kosmetik seperti mintak wangi, losen, gincu dan

cecair pembasmi kuman

• digunakan untuk membuat pelbagai minuman keras seperti bir, wiski dan sebagainya

• digunakan sebagai pelarut dalam industri kerana sifatnya yang mudah larut di dalam air dan

bahan organik

7. Pengambilan alkohol boleh mendatangkan banyak kesan buruk yang dihuraikan dalam jadual dibawah.

Organ Kesan

Otak Koordinasi dan sistem saraf terjejas, keseimbangan terganggu, sukar menganggar

jarak, kerosakan sel otak

Esofagus Pendarahan pada salur esofagus

Peparu Kadar pernafasan meningkat sedikit demi sedikit

Hati Kerosakan hati, sirosis (sel hati mati dan mengeras)

Jantung Kadar degupan jantung dan tekanan darah tinggi meningkat, ritma jantung terganggu

Sistem keimunan Sistem keimunan menurun dan mudah di jangkiti penyakit

Perut Kerengsaan pada dinding perut dan menyebabkan ulser

Ginjal Bekerja dengan lebih aktif dan menghasilkan bahan buangan yang lebih banyak

30

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

5.4 Lemak

1. Lemak ialah sebatian organik yang di peroleh daripada tumbuhan atau haiwan.

2. Unsur – unsur yang terkandung di dalam lemak ialah karbon, hidrogen dan oksigen

3. Lemak dapat di bahagikan kepada dua jenis iaitu lemak tepu dan lemak tak tepu. Ciri-ciri kedua-dua

jenis lemak ini diterangkan dibawah.

Jenis lemak Lemak tepu Lemak tak tepu

Persamaan Persamaan :
• Terdiri daripada unsur karbon, hidrogen dan oksigen
• Tidak larut dalam air
• Sumber penting bagi asid lemak dalam badan

Sumber Berasal daripada haiwan Berasal daripada tumbuhan

Bilangan atom hidrogen Mempunyai bilangan atom hidrogen Mempunyai bilangan atom
yang maksimum di dalam molekulnya hidrogen yang belum maksimum

di dalam molekulnya

Keadaan pada suhu bilik Berbentuk pepejal Berbentuk cecair

Takat lebur Tinggi Rendah

Digalakkan atau tidak Tidak. Meningkatkan paras Ya

digalakkan dalam pemakanan kolesterol dalam darah

Contoh Minyak sapi, keju,mentega, lemak Minyak jagung, minyak kelapa
daging sawit, minyak kelapa,marjerin

4. Pengambilan makanan yang kaya dengan lemak mempunyai kesan yang baik dan juga buruk terhadap

kesihatan. Jadual dibawah membandingkan kedua-dua kesan tersebut.

Kesan baik • Berfungsi sebagai pembekal tenaga
Kesan buruk • Pelarut bagi vitamin A, D, E dan K
• Pelindung bagi organ di dalam badan
• Penebat untuk menghalang kehilangan haba dari badan

• Lemak tepu mengandungi kandungan kolesterol yang tinggi dan menyebabkan

kolesterol yang berlebihan akan terenap pada bahagian dalam dinding arteri

sekiranya lemak tepu di ambil secara berlebihan
• Lumen arteri yang sempit boleh mengakibatkan tekanan darah tinggi,

arterioskelerosis, sakit jantung atau strok,batu karang hempedu dan

jaundis

ARTERI NORMAL ARTERI DENGAN
ENAPAN KOLESTEROL

31

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

5.5 Minyak Sawit Tempurung
Isirung
1. Buah sawit terdiri daripada tiga bahagian penting yang diterangkan di

bawah.

Tempurung mempunyai minyak sawit yang bermutu tinggi akan Sabut

tetapi dalam kuantiti yang sedikit

Sabut mempunyai paling banyak minyak kelapa sawit

Isirung tidak mempunyai minyak

2. Rajah dibawah menunjukkan minyak sawit diekstrak secara besar-besarann daripada buahnya di dalam
kilang.

1. Buah kelapa sawit yang 2.Pensterilan dengan stim bersuhu 3.Penanggalan iaitu buah
telah matang akan dipungut kelapa sawit di leraikan
dan dihantar ke kilang untuk tinggi bertujuan :
• Membunuh bakteria/kulat daripada tandan
pengekstrakan minyak • Melembutkan sabut
• Memudahkan buah ditanggalkan 4.Pencernaan dimana buah
kelapa sawit di panaskan
daripada tandannya sekali lagi dan dikacau
dengan batang pemutar
5.Pengekstrakan untuk mengoyakkan sabut
daripada biji buah.

Sabut diperah dengan penekan Tempurung yang
hidraulik atau penekan skru mengandungi isirung di
untuk mengeluarkan kukus pada tekanan tinggi
minyak daripada biji buah.
daripada biji buah.

6.Penurasan dimana gentian Kemudian tempurung di
sabut diasingkan pecahkan dan isirung
diasingkan untuk
daripada minyak kelapa
sawit melalui penurasan dikeringkan dan minyak di
dalam diekstrak
7. Penulenan
Minyak isirung
a) Asid fosforik ditambah untuk menghilangkan kotoran
b) Warna dilunturkan dengan proses pemvakuman Minyak kelapa
c) Stim dialirkan untuk menyingkirkan asid yang menyebabkan sawit
minyak menjadi masam

32

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

3. Ciri-ciri minyak sawit diringkaskan dalam jadual di bawah

Ciri-ciri Penerangan
minyak sawit

 Terdiri daripada dua bahagian iaitu gliserol dan pelbagai jenis asid lemak

Komponen  Asid palmitik dan asid stearik ialah contoh asid lemak tepu dan asid oleic dan asid

linoleik ialah asid lemak tak tepu

 Apabila molekul minyak sawit bergabung dengan oksigen dalam udara ataupun

daripada bahan tindak balas, proses pengoksidaan berlaku

Sifat kimia  Apabila molekul minyak sawit bertindak balas dengan air, proses hidrolisis
berlaku bagi menghasilkan gliserol dan asid lemak.

 Apabila molekul asid lemak bertindak balas dengan alkohol , proses

pengesteran berlaku untuk menghasilkan ester iaitu biodiesel minyak sawit

 Mempunyai jumlah lemak tepu dan lemak tak tepu yang seimbang

 Kaya dengan vitamin A dan E

Kandungan  Mempunyai bahan antioksidan seperti karotena dan vitamin E yang melambatkan

nutrisi atau menghentikan proses pengoksidaan

 Juga terdiri daripada sterol, fosfatida, triterfenik dan alkofol alifatik yang

menambahkan nilai nutrisi , kestabilan dan memudahkan panapisan minyak

 Proses pengemulsian ialah proses minyak sawit dipecahkan kepada titisan minyak

sawit yang lebih kecil.

Proses  Ini meningkatkan jumlah luas permukaan minyak

pengemulsian  Penambahan luas permukaan minyak dapat meningkatkan kadar tindak balas

 Kesimpulannya, kadar pencernaan minyak sawit dalam badan dapat ditingkatkan

juga

 Minyak kelapa sawit mempunyai banyak kegunaan contohnya untuk membuat

Penggunaan marjerin, minyak masak, coklat, kek,aiskrim,minyak sapi,sabun dan

minyak sawit pencuci,barangan kosmetik, barangan farmaseutikal, dakwat pencetakan,minyak

pelincir, lilin dan juga biodiesel.

4. Penggunaan produk berasaskan minyak sawit dan kesannya terhadap kesihatan diringkaskan dalam

jadual di bawah.

Produk Kegunaan Kesan terhadap kesihatan

Ubat-ubatan • mengawal penyakit jantung, katarak, • Alergi mungkin berlaku

rabun malam dan kanser mulut, paru- • Minyak sawit akan mempercepatkan

paru, kulit, hati dan perut. pembekuan darah. Pengambilan minyak

• menangani masalah kekurangan vitamin sawit bersama-sama ubat yang

A yang boleh menjejaskan penglihatan, memperlahankan pembekuan akan

imuniti badan dan tulang yang lemah menyebabkan ubat ini kurang efektif.

merencatkan keupayaan pembelajaran

serta fungsi mental.

Pembedahan • Tokotrienol melambatkan proses Sebilangan besar bahan bioplastik
tumbuhan mengandungi bahan kimia toksik
plastik penuaan dan bermanfaat kepada yang boleh menyebabkan kanser kulit

kesihatan dan kecantikan kulit • Alergi mungkin berlaku

• Vitamin A dan E yang menyumbang

kepada pelembab terbaik kulit dan

pengekalan kelembapan di dalam sel.

Kosmetik • Krim muka

• Pencuci muka

• Krim pelembap kulit

• Minyak rambut

33

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

Prostetik • Prostesis adalah alat buatan yang • Sebilangan besar bahan bioplastik

dibina untuk menggantikan bahagian tumbuhan mengandungi bahan kimia

badan yang hilang yang boleh toksik yang boleh menyebabkan kanser

menggunakan biokomposit plastik kulit

• Biokomposit plastik boleh dihasilkan

daripada minyak kelapa sawit

5.Sabun diperbuat daripada lemak. Lemak mengandungi dua bahagian penting iaitu gabungan tiga

molekul asid lemak yang sama atau berlainan dan satu molekul gliserol.

6. Contoh asid lemak ialah asid palmitik, asid laurik dan asid stearik

7. Sabun dihasilkan melalui tindak balas antara minyak iaitu sejenis lemak tak tepu dengan alkali pekat

Sabun Proses ini dikenali
sebagai
Minyak Alkali pekat proses
(larutan natrium
hidroksida /larutan saponifikasi atau
kalium hidroksida) hidrolisis minyak

beralkali

8. Proses saponifikasi ini melibatkan dua langkah :

a) Peringkat pertama merupakan proses Minyak + Air → Asid lemak + Gliserol
hidrolisis ester (minyak) dimana minyak
diasingkan kepada asid lemak dan gliserol

b) Peringkat kedua ialah proses peneutralan

asid lemak. Asid lemak yang dihasilkan

kemudiannya bergabung dengan ion natrium/ion Asid lemak + Alkali pekat → (Garam asid lemak)Sabun + Air

kalium dari alkali pekat untuk membentuk

sabun iaitu sejenis garam natrium asid lemak.

c) Dua Langkah tindak balas ini

boleh digabungkan untuk membentuk Minyak + Alkali pekat → (Garam asid lemak)Sabun + Gliserol
persamaan pembuatan sabun yang baharu

9. Molekul sabun terdiri daripada dua bahagian iaitu: Bahagian ‘kepala’ yang

terdiri daripada kumpulan

ionik iaitu boleh larut dalam

air ataupun dikenali sebagai

Bahagian ‘ekor’ yang terdiri daripada rantai hidrofilik

hidrokarbon iaitu boleh larut dalam

minyak atau gris ataupun dikenali sebagai

hidrofobik

34

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

10. Jadual dibawah menunjukkan tindakan pencucian sabun dan detergen

Rajah Huraian
1. Apabila sabun dilarutkan dalam air, sabun
Kepala sabun berkeupayaan untuk merendahkan tegangan
permukaan air.
Ekor Air 2. Hal ini menyebabkan sabun membasahi permukaan
sabun kain yang mempunyai kotoran bergris
3. Bahagian ekor molekul sabun akan melarut dan
Kain yang kotor melekat pada kotoran bergris manakala bahagian
kepala akan melarut dalam air

Titisan minyak 4. Tindakan menggosok atau menggoncang akan
Kain yang kotor menanggalkan tompok gris daripada kain kepada
titisan-titisan minyak yang dikelilingi oleh molekul
sabun.
5. Bahagian kepala sabun yang bercas negatif
menghalang titisan kotoron bergris daripada
bercantum semula

Buih sabun 6. Cara ini dapat mengemulsikan gris di dalam air dan
buih-buih sabun yang terhasil pula membantu
memerangkap kotoron bergris dalam air
7. Apabila air sabun dan buih dibuang semasa membilas,
kotoron bergris turut dibuang bersama dan
membolehkan kotoran pada kain dapat diber

Kain yang bersih

11. Skop pengurusan lestari dan kepentingannya dalam industry kelapa sawit termasuklah:
a) Penanaman semula dijalankan untuk mengoptimumkan penggunaan tanah

b) Air kumbahan kilang minyak sawit di jadikan baja organik dan bahan tenaga biogas
c) Kualiti udara meningkat apabila karbon dioksida diserap dan oksigen dibebaskan oleh pokok

kelapa sawit semasa menjalankan fotosintesis

d) Sisa kelapa sawit ditukarkan kepada pelbagai jenis produk yang berguna seperti:
 Pelepah dijasikan baja
 Batang pokok sebagau bahan gentian kayu
 Tandan kosong dijadikan kompos
 Tempurung dibakar untuk mendidihkan air
 Sabut dijadikan permaidani dan tekstil

35

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

BAB 6 : ELEKTROKIMIA
6.1 Sel Elektrolitik
1. Elektrolit ialah bahan yang dapat mengalirkan arus elektrik dalam keadaan lebur atau larutan akues dan
mengalami perubahan kimia contohnya larutan asid, larutan alkali dan larutan garam
2. Bukan elektrolit ialah bahan yang tidak dapat mengalirkan arus elektrik dalam keadaan leburan atau
larutan akues contohnya gula, glukosa dan alkohol
3. Elektrolisis ialah proses penguraian sesuatu sebatian dalam keadaan lebur atau larutan akues kepada
unsur juzuknya apabila arus elektrik mengalir melaluinya sepertimana yang diterangkan di bawah.

SEL ELEKTROLITIK
✓ Terdiri daripada dua elektrod (biasanya karbon) yang dicelupkan dalam elektrolit
✓ Elektrod-elektrod disambungkan kepada bateri

bateri ✓ Ion positif(kation) bergerak ke katod manakala ion negatif (anion)

bergerak ke anod apabila arus mengalir melalui elektrolit

Anod Katod ✓ Di anod, ion negatif akan dinyahcaskan dengan membebaskan

elektron

Ion negatif → atom + elektron
Bikar ✓ Di katod pula, ion positif akan dinyahcaskan dengan penerimaan

elektron

Ion positif + elektron → atom

Elektrolit ✓ Pembebasan ion pada elektrod akan mengakibatkan penguraian
elektrolit

✓ Perubahan tenaga yang terlibat dalam sel elektrolisis ialah :

Tenaga elektrik → Tenaga kimia

4. Jadual di bawah menunjukkan satu contoh proses elektrolisis dalam leburan

Susunan alat radas Penerangan

anod katod a) Elektrod yang disambungkan ke terminal positif sumber
elektrik disebut anod

Kation b) Elektrod yang disambungkan ke terminal negatif sumber

+ - (ion bercas elektrik disebut katod
positif
c) Ion-ion yang hadir dalam leburan ini ialah ion

Anion tertarik ke Plumbum(II) dan ion Bromida
(ion bercas
anod) c) Ion-ion negatif iaitu ion bromida bergerak ke anod dan
negatif
tertarik dinyahcas dan ion-ion positif iaitu ion Plumbum bergerak
ke anod)
Leburan ke katod dan dinyahcas semasa proses elektrolisis,
Plumbum Persamaan di anod: Ion bromida → Molekul bromin + elektron
(II)bromida Persamaan di katod: Ion plumbum + elektron → Plumbum

Pemerhatian di anod: Gas berwarna perang terbebas

Pemerhatian di katod: Pepejal kelabu terenap

Hasil di anod: Gas Bromin

Hasil di katod: Pepejal plumbum

36

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

5. Terdapat tiga faktor pemilihan ion untuk dinyahcas dielektrod bagi elektrolisis yang melibatkan larutan

akues.

• Kedudukan ion dalam siri elektrokimia

• Kepekatan ion di dalam elektrolit

• Jenis elektrod yang digunakan

6. Lebih rendah kedudukan ion dalam SEK, lebih mudah ion itu dipilih untuk dinyahcas. Jadual di bawah

menunjukkan susunan ion dalam SEK mengikut kecenderungannya untuk dinyahcas.

Kation Cara untuk Pemerhatian untuk bahan Anion Cara untuk Pemerhatian untuk
mengingat yang terhasil mengingat bahan yang terhasil
Ion Kalium, K+ Ion Fluorida, F- Fahmi Gas tidak berwarna
Ion Natrium, Na+ Kalau Pepejal kelabu terhasil Ion sulfat, Sungguh
Nak SO42- Gas kuning pucat
Ion Kalsium, Ca2+ Ion nitrat, NO3- Naughthy Gas perang
Ion Magnesium, Mg2+ Kahwin Ion klorida, Cl- Curi
Ion Aluminium, Al3+ Mesti Ion bromida, Barang Gas perang
Ada Br- Gas tidak berwarna
Ion Zink, Zn2+ Ion Iodida, I- I terbebas
Ion Ferum(II), Fe2+ Zakat Ion hidroksida, Oh
Fitrah OH-
Ion Stanum, Sn2+ Semakin
Ion Plumbum(II), Pb2+ Supaya mudah
Ion Hidrogen, H+ Pasangan dinyahcas
Ion Kuprum(II), Cu2+
Ion Argentum, Ag+ Hidup Gas tidak berwarna terbebas
Cukup Pepejal perang
Agama Pepejal kelabu bersinar

7. Jadual di bawah menunjukkan faktor kedudukan ion dalam siri elektrokimia dan hasil elektrolisis

Pemilihan faktor Sekiranya kepekatan larutan adalah 0.1 moldm-3 atau kurang darinya serta ditulis

cair, ini bermakna kepekatan ion dalam larutan adalah rendah dan faktor kedudukan

ion dalam siri elektrokimia digunakan

Jenis larutan Larutan kuprum(II)sulfat cair, CUSO4 Larutan asid sulfurik cair, H2SO4

dengan elektrod karbon dengan elektrod karbon

Ion-ion yang Cu2+, SO42-, OH- , H+ SO42-, OH- , H+

hadir

Jenis elektrod Anod Katod Anod Katod

Ion-ion yang OH-, SO42- H+, Cu2+ OH-, SO42- H+

bergerak ke

Ion yang dipilih OH- Cu2+ OH- H+
untuk dinyahcas
Kedudukan ion OH- lebih Kedudukan ion Cu2+ Kedudukan ion OH- lebih Hanya ada satu ion
lebih rendah dalam sahaja
rendah dalam SEK SEK rendah dalam SEK

Pemerhatian Gas tidak berwarna Pepejal perang Gas tidak berwarna Gas tidak

terbebas terenap terbebas berwarna

terbebas

Hasil Gas oksigen Pepejal kuprum Gas oksigen Gas hidrogen

37

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

8. Jadual di bawah menunjukkan faktor kepekatan ion dan hasil elektrolisis

Pemilihan faktor Ion yang mempunyai kepekatan yang tinggi (1 moldm-3 dan keatas) di dalam elektrolit

akan dinyahcas dahulu walaupun kedudukannya dalam SEK lebih tinggi. Faktor ini

hanya dipertimbangkan untuk pemilihan ion di anod dan juga apabila terdapat

kehadiran ion halida. Jenis ion dinyahcas di katod masih ditentukan oleh kedudukan

ion dalam SEK.

Jenis larutan Larutan asid hidroklorik, HCl 1 moldm-3 Larutan asid hidroklorik, HCl 0.001
dengan elektrod karbon moldm-3 dengan elektrod karbon

Ion-ion yang Cl-, OH- , H+ Cl-, OH- , H+

hadir

Jenis elektrod Anod Katod Anod Katod

Ion-ion yang Cl-, OH- H+ Cl-, OH- H+

bergerak ke

Ion yang dipilih Cl- H+ OH- H+
untuk dinyahcas
Kepekatan ion Cl- lebih Hanya ada satu ion Kedudukan ion OH- lebih Hanya ada satu ion
sahaja rendah dalam SEK sahaja
tinggi dalam larutan
danlarutan cair digunakan

Pemerhatian Gas berwarna kuning Gas tidak Gas tidak berwarna Gas tidak

pucat terbebas berwarna terbebas berwarna

terbebas terbebas

Hasil Gas klorin Gas hidrogen Gas oksigen Gas hidrogen

9. Jadual di bawah menunjukkan faktor jenis elektrod dan hasil elektrolisis

Pemilihan faktor Apabila jenis anod yang digunakan serupa dengan ion logam di dalam elektrolit, anod

Jenis larutan akan larut dengan menyingkirkan elektron dan membentuk kation garam itu. Di katod
Ion-ion yang
hadir pula ion logam akan menerima elektron dan membentuk atom logam. Kepekatan
Jenis elektrod
Ion-ion yang larutan elektrolit tidak akan berubah kerana kadar pembentukan ion logam di anod
bergerak ke
Ion yang dipilih sama dengan kadar nyahcas ion logam di katod.
untuk dinyahcas
Larutan kuprum(II)sulfat,CuSO4, Larutan kuprum(II)sulfat,CuSO4,
Pemerhatian 0. 1 moldm-3 dengan elektrod karbon 0. 1 moldm-3 dengan elektrod kuprum
Hasil
Cu2+, SO42-, OH- , H+ Cu2+, SO42-, OH- , H+

Anod Katod Anod Katod
OH-, SO42- H+, Cu2+ OH-, SO42- H+, Cu2+

OH- Cu2+ Cu Cu2+

Kedudukan ion OH- lebih Kedudukan ion Cu2+ (elektrod kuprum adalah Kedudukan ion Cu2+
rendah dalam SEK (faktor elektrod aktif dan lebih rendah dalam
kedudukan dalam SEK) lebih rendah dalam
terlibat dalam proses SEK (faktor
Gas tidak berwarna SEK (faktor elektrolisis) kedudukan dalam
terbebas
Gas oksigen kedudukan dalam Elektrod menjadi SEK)
nipis
SEK) Ion kuprum(II) Pepejal perang
terenap
Pepejal perang
Pepejal kuprum
terenap

Pepejal kuprum

38

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

Elektrolisis Dalam Industri
Pengekstrakan logam
Logam reaktif dapat diekstrak daripada bijihnya melalui elektrolisis. Elektrolisis dijalankan dengan
menggunakan leburan sebatian logam, larutan pekat akues garam, larutan hidroksida. Logam diperoleh di
katod semasa elektrolisis.

.Aluminium diekstrak daripada bijihnya, iaitu aluminium
oksida dengan menggunakan elektrod karbon dan takat lebur
aluminium oksida direndahkan dengan menggunakan Kriolit.

ANOD: Ion oksida → Gas oksigen + elektron

KATOD: Ion aluminium + elektron → Aluminium

Penulenan logam

Semasa elektrolisis, anod kuprum mengion untuk membentuk
ion kuprum(II). Ion-ion ini bergerak ke katod dan terenap
sebagai logam kuprum tulen. Bendasing dikumpulkan di bawah
anod.

ANOD: Kuprum → Ion kuprum + elektron

KATOD: Ion kuprum + elektron → Kuprum

Penyaduran logam
Semasa elektrolisis, sejenis logam disadur pada logam yang lain.
Dalam proses ini, logam yang lebih mahal atau menarik seperti emas
atau argentum disadurkan pada objek logam lain supaya kelihatan
lebih menarik dan tahan kakisan.

ANOD: Kuprum → Ion kuprum + elektron

KATOD: Ion kuprum + elektron → Kuprum

Elektro-Penggumpalan
a. Elektro-penggumpalan ialah satu Teknik inovatif untuk merawat
air sisa yang mengaplikasikan dua proses iaitu elektrolisis dan
penggumpalan
b. Proses elektrolisis:

 Pada anod, elektrod logam mengion untuk membentuk ion
positif

 Pada katod, ion hidrogen dinyahcas untuk membentuk gas
Flok hidrogen dan naik ke permukaan air

c. Proses penggumpalan berlaku
apabila ion logam yang bercas positif , ion hidroksida dan bahan pencemar dalam air sisa bergabung untuk
menghasilkan gumpalan yang dikenali sebagai flok.

39

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

d. Flok ini akan ada yang terperangkap dalam gelembung gas hidrogen dan ibawa naik ke atas permukaan
air
e. Flok yang lain pula akan tenggelam dan berkumpul pada dasar

6.2 Sel Kimia

1. Jadual dibawah menunjukkan tindak balas kimia yang berlaku dalam sel kimia

Susunan alat radas Penerangan

1. Sel kimia ringkas terdiri daripada dua jalur logam yang

berlainan dicelup ke dalam elektrolit dan disambung dengan

wayar melalui litar luar.

2. Sel ini juga dikenali sebagai sel galvani

Elektrod yang 3. Tindak balas kimia yang berlaku dalam sel kimia
berlainan jenis menyebabkan pengaliran elektron berlaku dari terminal
negatif ke terminal positif yang menyebabkan arus
Elektrolit elektrik dihasilkan.

2. Jadual di bawah menunjukkan contoh sel kimia iaitu Sel Daniell.

Susunan alat radas Penerangan

1. Zink adalah lebih elektropositif berbanding kuprum. Maka

zink cenderung untuk melepaskan elektron dan bertindak

Zink Kuprum sebagai terminal negatif.
Persamaan : Zink → Ion zink + elektron
Zink Pasu 2. Elektron yang terbebas mengalir melalui litar luar ke
sulfat berliang elektrod kuprum. Elektrod kuprum bertindak sebagai terminal
positif sel.
Kuprum Persamaan :Ion kuprum + elektron → Kuprum
(II)sulfat

3. Pengaliran elektron dari elektrod magnesium ke elektrod

kuprum menghasilkan arus elektrik.

4. Pasu berliang dan titian garam berfungsi untuk

membenarkan ion-ion bebas bergerak dalam larutan dan

melengkapkan litar

3. Dalam siri kereaktifan logam, logam-logam disusun mengikut kecenderungan atomnya untuk menderma

elektron. Ciri-ciri siri kereaktifan logam:

• Lebih tinggi kedudukan sesuatu logam dalam siri kereaktifan logam, lebih mudah atom logam untuk

menderma elektron. Maka logam ini lebih elektropositif dan bertindak sebagai terminal negatif sel

dan sebaliknya.

• Semakin besar jarak di antara dua logam dalam siri kereaktifan logam, semakin besar voltan yang

terhasil dalam sel

• Logam yang kedudukannya lebih tinggi dalam siri kereaktifan logam dapat menyesarkan logam yang

terletak di bawahnya daripada larutan garamnya

4. Air laut mempunyai ciri elektrolit yang membolehkannya menghasilkan arus elektrik. Perkara ini

disebabkan oleh kemasinan air laut tersebut. Untuk itu, prinsip sel kimia diaplikasikan. Situasi ini boleh

dilakukan apabila air laut dijadikan sebagai elektrolit dan dua jenis logam (seperti kuprum dan aluminium)

bertindak sebagai terminal positif dan terminal negatif. Tindak balas yang berlaku adalah tindak balas

redoks. Penggunaan pasangan elektrod yang berbeza mampu menghasilkan arus elektrik yang berbeza

voltannya.

5. Air laut (air garam) merupakan satu bentuk Tenaga Boleh Baharu kerana ia mampu menghasilkan

tenaga yang boleh dijana dalam tempoh kewujudan hayat manusia. Maka dengan menggunakan air laut (air

40

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

garam) sebagai satu sumber bahan api alternatif untuk menggerakkan bot telah menunjukkan
pengaplikasian kategori Tenaga Boleh Baharu melalui Tenaga Lautan dalam Sektor Bekalan Tenaga. Tenaga
Lautan (air laut) dalam kategori Tenaga Boleh Baharu boleh menghasilkan tenaga elektrik bagi Sektor
Bekalan Tenaga.
6. Buah sitrus, seperti jeruk, lemon, dan limau gedang, dapat digunakan untuk menghasilkan arus elektrik.
Asid dalam buah-buahan ini bergabung dengan elektrod, seperti kuprum dan zink, untuk menghasilkan
elektrik. Bertindak sebagai bateri, buah-buahan ini dapat menghidupkan peranti kecil seperti lampu LED
dan jam digital asas
7. Sayur-sayuran, seperti tomato, lobak merah, kentang dan timun dapat menyalurkan tenaga elektrik
kerana kandungan kalium dan ion yang tinggi.

TEMA 3 : TENAGA DAN KELESTARIAN HIDUP
BAB 7 : CAHAYA DAN OPTIK

1. Kanta merupakan medium lut sinar seperti kaca yang mempunyai satu atau dua permukaan melengkung.
2. Kanta dibahagikan kepada dua jenis iaitu :

Kanta cembung Kanta cekung

Dwicembung Pianocembung Meniskus cembung Dwicekung Pianocekung Meniskus cekung

3. Jadual di bawah menunjukkan lintasan sinar cahaya sebelum dan selepas melalui kanta cembung dan

kanta cekung,

Kanta cembung Kanta cekung

Cahaya
Ditumpukan

Gambar Cahaya
rajah dicapahkan
sinar

Kanta Kanta
cembung cekung

Sinar Sinar cahaya menumpu dan kanta cembung Sinar cahaya mencapah dan kanta cembung
cahaya dikenali sebagai kanta penumpu dikenali sebagai kanta pencapah
Sinar cahaya yang mencapah
Titik Titik fokus ialah satu titik dengan keadaan
fokus sinar cahaya tuju yang selari dengan paksi diekstrapolasikan ke belakang, sinar
cahaya ini akan bersilang pada titik fokus
utama yang akan menumpu kepadanya

41

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

4. Terminologi yang digunakan dalam pembelajaran kanta adalah sangat penting yang diringkaskan dalam

jadual dan rajah dibawah Sinar cahaya

Objek Titik fokus,

Paksi utama Imej

Jarak objek Panjang fokus
Pusat optik /jarak imej

Istilah optik Maksud Simbol

Pusat optik  Terletak pada pusat kanta. O

 Semua sinar cahaya yang melalui pusat optik tidak akan terbias ke mana-

mana arah dan merupakan pusat kanta tersebut.

Paksi utama Garis lurus yang melalui pusat optik dan berserenjang dengan satah kanta

Titik fokus  Titik pada paksi utama. F

 Semua sinar yang selari dengan paksi utama akan tertumpu ditik fokus

selepas melalui kanta cembung

 Manakala apabila melalui kanta cekung pula, sinar cahaya seolah-olah

Panjang mencapah dari titk fokus
 Jarak diantara pusat optik dengan titik fokus

fokus  Kanta cembung mempunyai panjang fokus positif manakala kanta cekung

Jarak objek mempunyai panjang fokus negatif
Jarak imej Jarak diantara objek dengan pusat optik
Jarak diantara imej dengan pusat optik

5. Imej yang dibentuk oleh kanta cembung bergantung pada jarak objeknya( ) sepertimana yang

diringkaskan dalam jadual dibawah dan gambar rajah sinar dibawah.

Jarak objek Rajah sinar Ciri-ciri imej Alat optik

= Objek  Maya  Kanta mata
 Tegak  Teleskop
 Lebih besar
astronomi
daripada  Lampu sorot
objek
 Pada infiniti

< o Maya Kanta pembesar
o Tegak
o Lebih besar

daripada
objek

42

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NOEbEjeLkA

> 2 o Nyata Kamera
o Songsang
Objek o Lebih kecil
o

< < 2 o Nyata Projektor
o Songsang Mikroskop
o Lebih besar
Objek

= 2 o Nyata Mesin fotostat
o Songsang
o Sama saiz

Objek

Jarak Rajah sinar kanta cekung Ciri-ciri imej Alat optik
objek
 Cermin sisi
Sebarang
jarak objek kereta

Objek Imej  Maya  Cermin
 Tegak pencukur
 Lebih kecil
 Teleskop
daripada astronomi
objek
 Lampu
depan

kereta

 Cermin mata

rabun jauh

a) Ciri-ciri imej yng dihasilkan oleh kanta cekung adalah sentiasa sama dan tidak

bergantung pada kedudukan objek dari pusat kanta

b) Apabila objek semakin mendekati kanta cekung, saiz imej menjadi lebih besar tetapi

masih kurang daripada saiz objek

43

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

7.2 Peralatan optik

1. Kegunaan peralatan optik lazimnya dihubungkaitkan dengan jenis imej, iaiu nyata atau maya dan saiz imej

yang dibentuk oleh kanta.

2. Jadual di bawah menerangkan pembentukan imej akhir oleh mikroskop dan juga teleskop

Jenis peralatan Mikroskop

optik

Kanta objek Kanta mata
(kuasa tinggi) (kuasa rendah)

objek Imej pertama,I1

Gambar rajah sinar

Definisi Imej maya akhir, I2
Struktur
Kuasa pembesaran Satu alat optik yang digunakan untuk melihat objek seni
a) Terdiri daripada dua buah kanta cembung iaitu
Prinsip operasi
• Kanta objek dengan panjang fokus, fo
• Kanta mata dengan panjang fokus fe
b) Kanta objek mempunyai kuasa yang lebih tinggi. Oleh itu panjang fokus,
folebih pendek berbanding kanta mata, fe
Kuasa Kanta pembesaran mikroskop = Kuasa pembesaran kanta objek 

Kuasa pembesaran kanta mata
1) Sebuah objek diletakkan pada jarak yang jauh sedikit dari titik fokus kanta

objektif iaitu diantara fo dan 2fo
2) Imej pertama yang dibentuk oleh kanta objektif ialah nyata, songsang dan

diperbesar. Imej pertama, I1 bertindak sebagai objek untuk kanta mata
3) Kanta mata berfungsi sebagai kanta pembesar. Kanta mata itu dilaraskan

supaya I1 terletak pada satu jarak kurang daripada fe dan kanta mata yang
bertindak sebagai kanta pembesar membesarkan lagi imej I1
4) Imej akhir, I2 adalah maya, masih songsang berbanding dengan objek serta
lebih besar daripada objek. Kanta mata biasanya dilaraskan supaya imej
akhir berada pada titik dekat dari kanta mata untuk penglihatan yang paling
jelas.

44

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA Teleskop

Jenis peralatan Kanta mata
optik (kuasa tinggi)

Gambar rajah sinar

Imej pertama,I1
Kanta objek
(kuasa rendah)

Imej maya akhir, I2
terbentuk di infiniti

Definisi Alat optik yang digunakan untuk melihat objek yang sangat jauh seperti bintang
dan planet

a) Teleskop terdiri daripada dua kanta cembung.

b) Kanta objek iaitu kanta cembung berkuasa rendah mempunyai panjang fokus,

Struktur fo yang panjang.
c) Kanta mata iaitu kanta cembung berkuasaa tinggi mempunyai panjang fokus,fe

yang pendek

d) Titik fokus kanta objek , Fo dan titik focus kanta mata, Fe terletak pada titik

yang sama. Kedua-dua kanta mempunyai satah focus yang sama.

Pembesaran = ,
,

1) Sinar-sinar selari dari objek jauh akan ditumpukan pada satah fokus kanta

objek untuk membentuk imej pertama, I1 yang nyata, songsang dan
diperkecil

Prinsip operasi 2) Imej pertama, I1 akan menjadi objek bagi kanta mata. Oleh itu, I1 terletak
pada satah fokus kanta mata, maka imej akhir , I2 adalah maya, songsang
dan diperbesar berbanding objek asal.

3) Imej akhir, I2 terbentuk di infiniti
3. Kamera DSLR(digital single-lens reflex) dengan dua kanta berbeza, kamera litar tertutupCCTV)

beresolusi tinggi dan kamera pengintip di dalam alat keselamatan adalah contoh peralatan optik yang

menggunakan aplikasi kuasa.

4. Kanta yang digunakan dalam peralatan ini adalah setebal beberapa milimeter sahaja. Ini menunjukkan,

penggunaan kanta rata dapat mengurangkan ketebalan telefon pintar. Jenis lensa baru hanya tebal

beberapa mikron ini, kira-kira seribu kali lebih nipis daripada lensa telefon pintar semasa dan ianya juga

seratus kali lebih ringan.

5. Menurut para saintis, jenis lensa baru juga dapat membantu memberikan keupayaan pengimejan termal

telefon pintar serta merancang lebih banyak drone tentera ringan yang dapat menerbangkan kamera

penglihatan malam yang lebih lama dan lebih ringan untuk tentera di lapangan.

6. Semakin pendek panjang fokus kanta mata, semakin luas medan penglihatan juga dihasilkan dalam kamera

DSLR.

45

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

BAB 8 : DAYA DAN GERAKAN

1. Rajah menunjukkan pemindahan tekanan dalam semua 5. Prinsip ini di kenali
arah di dalam sebuah kelalang plastik sebagai Prinsip Pascal atau
2. Apabila omboh ditolak, daya di kenakan ke atas air Prinsip pemindahan tekanan
3. Ini menyebabkan air terpancut keluar daripada lubang
kelalang dalam cecair
4.Keadaan ini disebabkan oleh tekanan dipindahkan
menerusi cecair dengan nilai yang sama ke semua arah
dalam satu sistem yang tertutup

Operasi Sistem Hidraulik

1. Apabila satu daya kecil, di kenakan pada omboh SISTEM HIDRAULIK
kecil, suatu tekanan, di hasilkan di omboh
kecil. Daya
2. Tekanan, 1 di pindahkan menerusi cecair dan Kecil
bertindak pada omboh yang lebih besar, secara
seragam serta menghasilkan suatu daya yang besar, Omboh Omboh
. Kecil besar
3. Ini berupaya mengangkat objek yang besar dan
berat walaupun menggunakan daya yang kecil. Tekanan Daya
4. Prinsip pemindahan cecair ini lazimnya di gunakan besar
dalam operasi sistem hidraulik yang menggunakan
Prinsip Pascal Tekanan di = Tekanan

Omboh kecil Omboh besar

P1 = P2
=



5. Jadual menunjukkancontoh pengiraan yang melibatkan operasi sitem hidraulik

Soalan Jalan penyelesaian

2. Rajah menunjukkan suatu sistem hidraulik =

ringkas dengan omboh kecilnya yang mempunyai luas
1 c dan di kenakan daya W N. Jika 60 N daya
=
terhasil pada omboh W=6N
besar yang mempunyai luas 10c , Kirakan nilai

daya W N?

6. Sistem hidraulik digunakan dalam menaikkan dan menurunkan roda kapal terbang, kren kontena dan

menggerakkan robot. Sistem ini memudahkan pemindahan beban yang berat dengan mengenakan daya

yang kecil.

46

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

7. Dua contoh kegunaan sistem hidraulik dalam kehidupan harian ialah jek hidraulik dan brek hidraulik yang

ditunjukkan di bawah

Selinder utama Minyak brek a)Apabila pedal brek di tekan omboh selinder

Daya Kasut brek utama di tolak ke dalam dan suatu tekanan di

kenakan pada minyak brek

Selinder brek b)Tekanan dipindahkan secara seragam oleh
Omboh minyak brek melalui paip-paip logam ke selinder
brek pada keempat roda kereta

Brek dram c)Tekanan ini menyebabkan kasut brek pada
keempat –empat roda tertekan ke atas piring
keluli di hadapan dan brek dram di belakang

BREK HIDRAULIK d)Daya geseran antara kasut brek dengan piring
keluli dan brek drum menyebabkan putaran roda
diperlahankan atau diberhentikan.

Omboh Tuas e)Spring akan menggerakkan kepingan brek atau
besar kasut brek ke kedudukan asalnya apabila pedal
Omboh brek dilepaskan
Injap A kecil a)Apabila tuas ditolak ke bawah omboh kecil akan
Injap B mengenakan suatu tekanan pada cecair
JEK HIDRAULIK b)Tekanan ini dipindahkan secara seragam oleh cecair
kepada injap A dan injap B.
c)Keadaan ini menyebabkan injap A tertutup dan injap
B terbuka
d)Cecair ditolak masuk ke dalam selinder B yang lebih
besar dan tekanan dipindahkan ke dalamnya
menghasilkan suatu daya yang besar untuk menaikkan
kereta yang berat itu
e) Apabila tuas ditolak ke atas Injap A pula terbuka
dan injap B tertutup. Pengaliran cecair daripada
takungan akan mengisi ruang di dalam selinder kecil.
f)Tuas perlu di tolak dan ditarik berulang kali sebelum
kereta itu di naikkan ke suatu ketinggian tertentu untuk
satu kitaran lengkap.
g)Injap Pelepas hendaklah dlepaskan untuk
mengimbangkan tekanan cecair.

a) Silinder membolehkan tenaga hidraulik diubah

menjadi tenaga mekanikal sehingga mengangkat
kerusi ke ketinggian yang diinginkan.
b) Dengan menekan butang lain, injap kedua

terbuka.
c) Di bawah pengaruh berat yang terlalu banyak,
minyak di bawah tekanan di dalam silinder habis ke
dalam lembangan, dan kerusi diturunkan ke bawah.

KERUSI RAWATAN GIGI

47

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

Hubung kait tantara Halaju Bendalir dengan Tekanan

1. Prinsip Bernoulli digunakan dalam Gerakan Kenderaan di Udara

2. Prinsip Bernoulli menyatakan bahawa apabila bendalir bergerak dengan halaju tinggi ianya akan

menghasilkan tekanan yang lebih rendah pada kawasan tersebut P ∝


3. Rajah di bawah menunjukkan tiub Bernoulli yang mempunyai paras air yang berbeza-beza di sebabkan

oleh halaju air yang berbeza-beza dan membuktikan prinsip Bernoulli

X YZ X X Z A B UdarCa
YZ C X YZ
Y
AB

Klip di tutup

Kelajuan air sama Kelajuan air bertambah Kelajuan air bertambah Kelajuan udara
dalam urutan A→B→ C dalam urutan A→C→ B bertambah dalam
urutan A→B→ C

Paras air adalah sama Paras air bertambah Paras air bertambah Paras air bertambah

dalam urutan C→B→A dalam urutan B→C→A dalam urutan X→Y→Z

Tekanan adalah sama Tekanan bertambah Tekanan bertambah Tekanan bertambah

dalam urutan C→B→A dalam urutan B→C→A dalam urutan X→Y→Z

4. Satu contoh aplikasi Prinsip Bernoulli ini adalah dalam Kapal Terbang dan diterangkan dalam rajah

dibawah

Sayap kapal terbang Ini menyebabkan bahagian Tekanan yang tinggi di
berbentuk aerofoil atas aerofoil mempunyai bawah sayap akan menolak
membenarkan udara tekanan rendah manakala kapal terbang naik ke atas
mengalir lebih laju di bahagian bawah aerofoil
bahagian atasnya mempunyai tekanan yang apabila daya angkat
berbanding udara melebihi berat kapal
tinggi
di bahagian bawahnya terbang

Daya angkat

Arah Gerakan Daya tujah
udara

Daya
seretan

Daya graviti

5. Contoh lain berkaitan penggunaan Prinsip Bernoulli dalam kehidupan harian diterangkan di bawah.

Penunu bunsen Helikopter

48

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

Dron

Jika terdapat orang yang berdiri melepasi garisan
keselamatan, orang itu akan ditolak oleh dya ke arah
kereta api yang sedang bergerak. Jadi elekkan berdiri
melepasi garisan keselamatan

TEMA 4 : PENEROKAAN BUMI DAN ANGKASA LEPAS
BAB 9 : TEKNOLOGI ANGKASA LEPAS
9.1 Satelit
1. Satelit merupakan objek yang mengorbit planet atau bintang. Sebagai contoh, bulan merupakan satelit
semula jadi yang mengorbit bumi. Selain satelit semla jadi, terdapat banyak satelit buatan manusia yang
mengorbit bumi.
2. Orbit satelit yang mengelilingi bumi dikelaskan kepada lima jenis mengikut ketinggian orbit(altitud)

GSO

BUMI

Jenis orbit satelit Ciri-ciri

Orbit rendah bumi (LEO) • Ketinggian orbit ialah 180-2000 km

Low earth orbit • Berbentuk bulatan sempurna atau elips

Orbit sederhana bumi (MEO) • Ketinggian orbit ialah 2000 – 35 780 km

Medium earth orbit • Berbentuk elips

Orbit tinggi bumi(HEO) • Ketinggian orbit ialah asama atau lebih daripada 35780 km

High earth orbit • Berbentuk elips

49

REVISI KILAT SAINS TINGKATAN 5 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

Orbit Geosegerak (GSO) • Ketinggian orbit ialah 35 786 km dan satah orbit yang mempunyai

Geosynchronousorbit sudut kecondongan terhadap satah khatulistiwa

• Berbentuk bulatan sempurna atau elips

Orbit Geopegun (GEO) • Ketinggian orbit ialah 35786 km dan satah orbit pada satah

Geostaitionary orbit khatulistiwa

• Berbentuk bulatan sempurna

3. Terdapat dua bentuk orbit iaitu bulatan sempurna dan dan elips

Bulatan sempurna Elips

4. Bagi satelit yang mempunyai orbit elips, Apogi
Satelit buatan
terdapat dua kedudukan yang tertentu dalam
orbit tersebut iaitu apogi(apogee) dan perigi
(perigee) sepertimana dalam rajah.

Apogi Kedudukan satelit paling jauh dari Perigi
Perigi planet atau bintang yang dikelilingi
oleh satelit
Kedudukan satelit paling dekat dari
planet atau bintang yang dikelilingi
oleh satelit

5. Semakin tinggi orbit satelit, semakin rendah halaju satelit untuk kekal dalam orbitnya. Ini adalah

kerana, daya tarikan graviti terhadap satelit semakin berkurang apabila ketinggian satelit meningkat.

Jadual di bawah menunjukkan perbandingan ketinggian orbit dan laju satelit.

Satelit Jenis orbit satelit Ketinggian orbit (km) Laju satelit

GEO 35,786 km 3.1 km/s

MEO 500–39,900 km 1.5–10.0 km/s

ISS LEO 408 km 7.66 km/s

6. Kenderaan pelancar yang terdiri daripada satu atau lebih roket digunakan untuk menghantar satelit

atau kapal angkasa ke angkasa lepas.Terdapat dua kaedah untuk menempatkan satelit ke dalam orbit yang

dihuraikan dalam jadual di bawah.

Pindah secara terus Orbit pindah Hohmann

Orbit
satelit

Trajektori Orbit pindah
roket Hohmann

Orbit satelit Orbit satelit

50