Topik 4

JABATAN KESELAMATAN DAN KESIHATAN PEKERJAAN MALAYSIA

TOPIK 4 :
PENGURUSAN BAHAN KIMIA
(CHEMICAL MANAGEMENT)

PENGURUSAN BAHAN KIMIA

OBJEKTIF

▪ Mengenalpasti bahaya bahan kimia
▪ Pengendalian selamat bahan kimia
▪ Kesan bahan kimia kepada kesihatan
▪ Konsep “cradel to grave”

(cradel to grave concept)

*2

PENGURUSAN BAHAN KIMIA

BENTUK BAHAN KIMIA

1 Pepejal 4 Cecair

2 Habuk 5 Titisan 7 Wap

3 Wasap 6 Gas

PENGURUSAN BAHAN KIMIA

Kesan Bahan Kimia

Bahan kimia berbahaya kerana boleh
menyebabkan :

1. Kebakaran & letupan
2. Kesan kesihatan
3. Kerosakan alam sekitar

PENGURUSAN BAHAN KIMIA

PENGURUSAN BAHAN KIMIA DI TEMPAT KERJA
1 Daftar Bahan Kimia Berbahaya Kepada Kesihatan
2 Helaian Data Keselamatan Kimia (SDS)
3 Pelabelan dan Pelabelan Semula
4 Spesifikasi dan prosedur pembelian
5 Penaksiran Risiko Bahan Kimia Kepada kesihatan

PENGURUSAN BAHAN KIMIA

KESAN BAHAN KIMIA
BERBAHAYA KEPADA

KESIHATAN

PENGURUSAN BAHAN KIMIA

KESAN BAHAN KIMIA
BERBAHAYA

• Kesan sistemik (Systemic effect)
• Penyakit paru-paru (Pneumoconiosis)
• Barah (Cancer)
• Mutagenik (Mutagenic)
• Gangguan/kerosakan sistem reproduktif (Failure

on reproductive system)
• Kerengsaan (Irritation)
• Alahan (Allergy)
• Kelemasan (Asphyxia)
• Kematian (Death)

LALUAN KEMASUKAN BAHAN KIMIA KE DALAM BADAN MANUSIA

1 2 34

Sedutan Pencernaan Sentuhan Kulit Penyerapan Kulit
(Inhalation) Makanan (Skin Contact - (Skin Absorption -
Tercemar Systemic Effect)
(Ingestion) Local Effect)

PENGURUSAN BAHAN KIMIA

CONTOH AKTIVITI YANG
MENGGUNAKAN BAHAN KIMIA

• Mencuci lantai / tandas
• Menyembur racun serangga
• Mengawet dokumen
• Menggunakan penyegar udara
• Toner pada mesin pencetak

PENGURUSAN BAHAN KIMIA

MELABEL & PELABELAN SEMULA BAHAN KIMIA

Majikan hendaklah memastikan terdapat prosedur bertulis bagi memastikan setiap
bahan kimia yang dipindahkan daripada bekas simpanan yang asal dibuat pelabelan
semula pada bekas yang baru.

Latihan hendaklah diberikan kepada setiap pekerja yang mengendalikan bahan
kimia tersebut dan direkodkan. Cara pengendalian dan penggunaan bahan
kimia tersebut boleh didapati daripada pembekal bahan kimia.

PENGURUSAN BAHAN KIMIA

SPESIFIKASI & PROSEDUR PEMBELIAN
Polisi Mengenai Bahan Kimia Berbahaya
Contoh: Tidak membeli bahan kimia yang mengandungi bahan karsinogen

(Karsinogen ialah bahan kimia yang mempunyai potensi menyebabkan kanser)

PENGURUSAN BAHAN KIMIA

KANDUNGAN & 1. Pengenalpastian bahan kimia berbahaya dan pembekal
MAKLUMAT 2. Pengenalan bahaya
HELAIAN DATA 3. Komposisi dan maklumat mengenai ramuan bahan kimia berbahaya
KESELAMATAN 4. Langkah-langkah pertolongan cemas
(SDS - 16 5. Langkah-langkah pemadaman kebakaran
MAKLUMAT) 6. Langkah-langkah pelepasan tidak sengaja
7. Pengendalian dan penyimpanan
8. Kawalan pendedahan & pelindungan diri
9. Sifat fizikal dan kimia
10. Kestabilan dan kereaktifan
11. Maklumat toksikologi
12. Maklumat ekologi
13. Maklumat pelupusan
14. Maklumat pengangkutan
15. Maklumat pengawalselian
16. Maklumat lain

PENGURUSAN BAHAN KIMIA

Contoh Helaian Data
Keselamatan Bahan

Kimia Berbahaya

PENGURUSAN BAHAN KIMIA

Acrylonitrile

CAS No: 107-13-1

DANGER BAHAYA

Contoh Label Hazard Statement:
Bahan Kimia
Highly flammable liquid and vapour. May cause

cancer. Toxic if swallowed, in contact with skin or

inhaled. May cause respiratory irritation. Causes

skin irritation. Causes serious eye damage. May

cause allergic skin reaction. Toxic to aquatic life

with long lasting effects.

Cecair dan wap amat mudah terbakar. Boleh

menyebabkan kanser. Toksik jika tertelan, terkena

kulit atau tersedut. Boleh menyebabkan

kerengsaan pernafasan. Menyebabkan

kerengsaan kulit. Menyebabkan kerosakan mata

yang serius. Boleh menyebabkan tindak balas

alahan kulit. Toksik kepada hidupan akuatik

dengan kesan kekal berpanjangan.

Precautionary Statement:

Keep away from heat/sparks/open flames/hot
surfaces – No smoking. Do not eat, drink, or smoke

when using this product. Use personal protective

equipment as required. IF INHALED: Remove

victim to fresh air and keep at rest in a position

comfortable for breathing. IF ON SKIN: Wash with

plenty of soap and water. Store in a well-ventilated

place. Keep cool.

Jauhkan daripada haba/percikan api/nyalaan
terbuka/permukaan panas – Dilarang merokok.

Jangan makan, minum atau merokok semasa

menggunakan produk ini. Gunakan kelengkapan

Chemicals Group Sdn Bhd pelindung diri seperti yang diperlukan. JIKA
TERSEDUT: Pindahkan mangsa ke kawasan

Lot. 123, Jalan Damai, 75489 Shah Alam, Selangor. Emergency Tel : 03 - 5408 b6e7ru5d0a.raEmsaegila:r dan biarkan mangsa dalam

[email protected] keadaan rehat supaya mangsa dapat bernafas
dengan selesa. JIKA TERKENA KULIT: Basuh

dengan sabun dan air yang banyak. Simpan di

PENGURUSAN BAHAN KIMIA

Contoh Borang Daftar
Bahan Kimia

Berbahaya Kepada
Kesihatan

PENGURUSAN BAHAN KIMIA

TANDA AMARAN

MEMBERI AMARAN TENTANG BAHAYA

DITULIS DALAM BAHASA KEBANGSAAN DAN BAHASA INGGERIS

DICETAK DENGAN WARNA MERAH TUA BERLATARBELAKANGKAN
WARNA PUTIH

PENGURUSAN BAHAN KIMIA

PENAKSIRAN RISIKO BAHAN KIMIA KEPADA KESIHATAN
Chemical Health Risk Assessments CHRA

Kenalpasti hazard kimia 1 Menilai tahap pendedahan
2 Merumuskan penaksiran
Menilai kecukupan
langkah kawalan sedia ada 3
4
Mencadangkan tindakan bersesuaian
• Penaksiran hanya boleh dijalankan 5

oleh Pengapit (Assessor) yang
berdaftar dengan JKKP

PENGURUSAN BAHAN KIMIA
KONSEP ‘CRADLE TO GRAVE’

PENGURUSAN BAHAN KIMIA

KONSEP ‘CRADLE TO GRAVE’

PENERIMAAN PENSTORAN PEMINDAHAN PENGGUNAAN & PELUPUSAN
(Receiving) (Storage) (Transfer) PENGENDALIAN (Disposal)
(Use and Handling)

SENGGARAAN & BAIK PULIH

PENGURUSAN BAHAN KIMIA

Pengesahan barangan (Verification)
Pelabelan bungkusan (Labelling)
Helaian data keselamatan & label
bahan kimia (Information of
Chemical)
Integriti bungkusan (Packaging
Integrity/Conditions)

PENGURUSAN BAHAN KIMIA

ELEMEN-ELEMEN PENSTORAN SELAMAT

1 Asing daripada kawasan pemprosesan

Elakkan percampuran bahan kimia yang boleh
2 bertindak balas diantara satu sama lain

3 Kurangkan risiko kerosakan fizikal.

4 Minimakan kuantiti penstoran bahan kimia bagi
mengelak kejadian berbahaya

PENGURUSAN BAHAN KIMIA

Pastikan setiap penstoran mempunyai
• Borang Daftar Bahan Kimia.
• Helaian Data Keselamatan (SDS) bagi

setiap bahan kimia

PENGURUSAN BAHAN KIMIA

PEMINDAHAN

Mewujudkan prosedur kerja selamat untuk
aktiviti pemindahan bahan kimia dari stor ke kawasan proses.

Melabelkan semula bekas yang digunakan untuk
menyimpan bahan kimia yang dipindahkan dari tong

penyimpanan.

PENGURUSAN BAHAN KIMIA

PENGGUNAAN DAN PENGENDALIAN

Memahami risiko yang wujud daripada
bahan kimia berbahaya yang digunakan.

Mewujudkan dan mengamalkan
langkah kawalan berdasarkan prosedur

kerja selamat (SOP).

PENGURUSAN BAHAN KIMIA

Mengawal Penghapusan
pendedahan bahan
kimia dengan Penggantian
menggunakan
hirarki kawalan Pengasingan
bahan kimia
Kawalan Kejuruteraan
*PPE = Alat perlindungan diri Kawalan

Pentadbiran
*PPE

PENGURUSAN BAHAN KIMIA

PELUPUSAN

Sisa atau mana-mana bahan kimia berbahaya yang sudah tamat
tempoh hendaklah dilupuskan mengikut Peraturan Kualiti Alam Sekitar
(Buangan Terjadual) (Pindaan) 2007. Berikut adalah langkah yang perlu
diambil bagi proses pelupusan bahan kimia berbahaya :

• Pelabelan Bahan Buangan
• Stor Sementara Pelupusan
• Perlindungan Daripada Cuaca & Kawalan Tumpahan
• Pengendalian Bahan Buangan
• Prosedur Kerja Selamat, Penggunaan Peranti Perlindungan Diri
• Pelupusan Selamat-panduan JAS/DOE

PENGURUSAN BAHAN KIMIA

KERJA SENGGARAAN &
BAIKPULIH

Konsep “cradle to grave” ini juga perlu dibuat penyelenggaran dan
baikpulih. Setiap elemen yang ada dalam konsep ini, memerlukan:

• Menaksir tugasan (Orang, Peralatan, Bahan, Persekitaran)
• Kenalpasti hazard
• Bangunkan sebuah sistem
• Laksana sistem
• Pantau dan semak semula langkah di atas

PENGURUSAN BAHAN KIMIA

ELEMEN-ELEMEN LAIN DALAM PENGURUSAN BAHAN KIMIA

Pemonitoran pendedahan Kerjasama pekerja & penyertaan aktif

Pemantauan kesihatan Penyimpanan rekod

Arahan & Penyeliaan Latihan & Pendidikan

PENGENALAN KEPADA BAHAN KIMIA DALAM SEKTOR
PERTANIAN

1.RACUN MAKHLUK PEROSAK (Akta Racun Makhluk Perosak 1974 Jadual Pertama)
2.RACUN SERANGGA
3.RACUN RUMPAI
4.RACUN KULAT
5.RACUN TIKUS

Bahan kimia dalam sektor perladangan :
1. Racun Makhluk Perosak
2. Baja kimia dan lain-lain (minyak petrol/diesel/minyak engine dll)

PENGURUSAN BAHAN KIMIA

Bil Jenis Racun Cara Tindakan
1. RACUN SERANGGA
Racun Perut - Terkena semasa makan
KELAS
A. INORGANIC COMPOUND ⚫Racun Sentuh - Terkena semasa racun bersentuh dengan bahagian luar
B. FUMIGANTS badan.
C. ANTIBIOTICS
D. BIOCHEMICAL ⚫Sistemik - Memasuki tumbuhan melalui akar, batang atau daun.
E. MICROBIAL
⚫Fumigan - Melalui sistem pernafasan

⚫Pengawalatur pertumbuhan (IGR) - Menjejaskan perkembangan
serangga pada peringkat larva

* Sesetengah racun serangga mungkin bertindak dalam
beberapa cara

PENGURUSAN BAHAN KIMIA

Bil Jenis Racun Cara Tindakan

2 RACUN RUMPAI Secara memilih
a. Racun rumpai tak organik A. Daun Tirus
Biasanya dalam bentuk garam B. Daun Lebar
b. Racun rumpai organik C. Rusiga
⮚Merencatkan proses metabolik Tidak memilih
dlm tumbuh-tumbuhan. • Sentuhan
Cth: DSMA dan MSMA seperti Natrium klorat • SistemikEMIK
• Pra Cambah
• Sesudah Cambah

PENGURUSAN BAHAN KIMIA

Bil Jenis Racun Cara Tindakan
3. RACUN KULAT Racun kulat pelindung
- Membentuk satu lapisan di atas permukaan tumbuhan/biji yang
a. Racun Kulat In Organic membunuh spora kulat semasa percambahan.
Sulphur Cth: kuprum, kaptan dan maneb
Copper Fungicide
Borates & Boric Acid Racun kulat kuratif/mengubati
- Hanya beberapa jenis
b. Racun Kulat Organik Cth: benomyl, metalaxyl, propikonazol dan triadimefon
Dithiocarbamates
Subsittuded Aromatics Racun kulat sistemik
Phtalamides - Diserap oleh tumbuhan melalui kutikel daun atau akar dan diambil
masuk ke dalam vaskular
4. RACUN TIKUS
JENIS FORMULASI a. ACUTE – Peringkat Paling Teruk
• SERBUK
PERANGKAP b. KRONIK - Parah
UMPAN

PENGURUSAN BAHAN KIMIA

FORMULASI RACUN

A. BENTUK CECAIR B. TIDAK PERLU DICAIRKAN JENIS FORMULASI LAIN
•RACUN UMPAN
• EMULSIFIABLE CONCENTRATE • GRANULES (GR) •AEROSOLS
•JENIS RACUN YANG DICAMPURKAN
(EC) • DUSTABLE POWDER (DP)

• SUSPENSION CONCENTRATE • ULTRA LOW VOLUME (ULV)

(SC)

• MICROENCAPSULATED

GRANULES (MG)

• SOLUBLE CONCENTRATE (WSC)

• WETTABLE POWDER (WP)

• WATER-DISPERSIBLE GRANULES

(WG)

• AQUEOUS SOLUTION

PENGURUSAN BAHAN KIMIA

KELAS-KELAS RACUN MAKHLUK PEROSAK

KELAS KATA-KATA AMARAN JENIS PITA WARNA
Ia
Ib BERACUN - AMAT BISA PANTONE
II (VERY HIGHLY POISONOUS) BLACK C
III PANTONE
Iv BERACUN - BISA 185 C 2 X
(HIGHLY POISONOUS) PANTONE
YELLOW C
BERACUN PANTONE
(POISONOUS)
BERBAHAYA 293 C
PANTONE
(HARMFUL) WHITE C

-

PENGURUSAN BAHAN KIMIA

PERLABELAN

APA ITU LABEL

APA-APA BENDA BERTULIS, BERCETAK ATAU BERGRAFIK YANG DIPASANG,
DILEKATKAN ATAU DICETAK TIMBUL, SAMADA SECARA LANGSUNG ATAU
SELAINNYA, PADA BUNGKUSAN SUATU RACUN MAKHLUK PEROSAK.

• Tujuannya untuk kita faham apa yang perlu diketahui tentang sesuatu produk dan
ia digunakan secara selamat kepada manusia dan alam sekitar.

PENGURUSAN BAHAN KIMIA

PERKARA YANG PERLU DILIHAT PADA
LABEL

1. JENIS RACUN

2. NO. PENDAFTARAN RACUN
3. KELAS RACUN
4. FORMULASI RACUN
5. BAHAN AKTIF
6. TARIKH MENGILANG
7. ATURAN PENGGUNAANYA
8. SUKATAN - KADAR
9. TARIKH BERHENTI SEMBUR (PHI)
10. KESELAMATAN
11. RAWATAN

PENGURUSAN BAHAN KIMIA

Kandungan bersih

Harga

Tarikh Mengilang

PENGURUSAN BAHAN KIMIA

Nama Dagangan Perumusan bahan aktif Aturan Penggunaan

Nombor
pendaft

aran

Pengelasan Racun makhluk Perosak

PENGURUSAN BAHAN KIMIA

KADAR RACUN & PHI

Kadar yang disyorkan adalah kadar yang telah dibuat ujian dan ada bukti keberkesanan, jika guna lebih hanya akan
menyebabkan risiko keselamatan, mencemarkan alam sekitar dan MEMBAZIR !!!

PENGURUSAN BAHAN KIMIA

KESELAMATAN

PENGURUSAN BAHAN KIMIA

Pernyataan AWAS

Nama & Alamat Syarikat pengeluar
berdaftar

PENGURUSAN BAHAN KIMIA

RACUN MAKHLUK PEROSAK DIBATALKAN PENDAFTARAN

• CHLORDANE – 1997
• CAPTAFOL – 1997
• DDT – 1999
• GAMMA BHC – 2001
• ENDOSULFAN – MULAI 15/8/2005

PENGURUSAN BAHAN KIMIA

PENGURUSAN BAHAN KIMIA

Racun Rumpai

Perawis Aktif Status Tindakan yg
diambil

2,4,5-T Banned 1998

dinoseb Banned 1993

Bahagian Kawalan Racun Perosak

PENGURUSAN BAHAN KIMIA

Racun Kulat

Perawis Aktif Status Tindakan yg diambil

binapacryl Banned Never been registered
captafol
folpet Banned 1997

sodium PCP Banned 1998
Banned 2000





PENGURUSAN BAHAN KIMIA

Apa itu Residu RMP ?

Residu – merujuk kepada bahan aktif yang boleh dikesan pada sesuatu
tanaman yang disembur dengan RMP( Racun Makhluk Perosak). Tahap residu
selalunya akan berkurangan mengikut masa pertumuhan tanaman dan proses
kimia mula terurai.

Apa itu MRL ?

MRL adalah tahap maksima sesuatu RMP yang akan tersisa pada tanaman
yang telah dituai. MRL sesuatu tanaman ditetapkan oleh sesuatu agensi atau
pihak berkuasa yang berbincang dan dipersetujui diperingkat antarabangsa

PENGURUSAN BAHAN KIMIA

KEPENTINGAN MEMAHAMI RISIKO

CARA PENYERAPAN RACUN KE DALAM TUBUH

1. MELALUI MULUT 2.MELALUI PERNAFASAN

3.MELALUI KULIT

PENGURUSAN BAHAN KIMIA

MENGAPA TAHAP KESEDARAN KKP RENDAH ?

1. KURANG PENGETAHUAN
2. KESAN PENDEDAHAN TIDAK SECARA LANGSUNG
3. ALAT KESELAMATAN YANG TIDAK SESUAI
4. TIADA AMALAN KEPENTINGAN MEMAKAI PAKAIAN

KESELAMATAN
5. TIDAK DIPROMOSIKAN