หญิงร าย
วรธิภา สัตยานุศักดิ์กุล: เขียน
ราคา 265 บาท
ข อมูลทางบรรณานุกรมของสํานักหอสมุดแห งชาต ิ
National Library of Thailand Cataloging in Publication Data
วรธิภา สัตยานุศักดิ์กุล.
หญิงร าย.--กรุงเทพฯ : ยิปซี กรุ ป, 2562.
256 หน า.
1. สตรี -- ภาวะสังคม. l. ชื่อเรื่อง.
305.4
ISBN 978-616-301-670-6
c ข อความและรูปภาพในหนังสือเลมนี้ สงวนลิขสิทธิ์ตามพระราชบัญญัติลิขสิทธิ์ (ฉบับเพิ่มเติม) พ.ศ. 2558
การคัดลอกสวนใดๆ ในหนังสือเลมนี้ไปเผยแพรไมวาในรูปแบบใดต องได รับอนุญาตจากเจ าของลิขสิทธิ์กอน
ยกเว นเพื่อการอ างอิง การวิจารณ และประชาสัมพันธ
บรรณาธิการอํานวยการ : คธาวุฒิ เกนุ ย
บรรณาธิการบริหาร : สุรชัย พิงชัยภูมิ
ผู ช วยบรรณาธิการบริหาร : วาสนา ชูรัตน
กองบรรณาธิการ : คณิตา สุตราม พรรณิกา ครโสภา ดารียา ครโสภา
นักศึกษาฝกงานกองบรรณาธิการ : สุพัฒศจี เพ็ชรภักดี พิมพิศา ขันธบุญ
เลขากองบรรณาธิการ : อรทัย ดีสวัสดิ์
พิสูจน¢อักษร : วนัชพร เขียวชอุม สวภัทร เพ็ชรรัตน
รูปเล ม : ประเสริฐศักดิ์ ประดิษฐเกษร
ออกแบบปก : Rabbithood Studio
ภาพปก : วรายุทธ หลอนกลาง
แบบอักษรชื่อเรื่อง ‘Ongsa’ : กรกนก ตันติสุวรรณนา
ผู อํานวยการฝªายการตลาด : นุชนันท ทักษิณาบัณฑิต
ผู จัดการฝªายการตลาด : ชิตพล จันสด
ผู จัดการทั่วไป : เวชพงษ รัตนมาลี
จัดพิมพ¢โดย : บริษัท ยิปซี กรุ ป จํากัด เลขที่ 37/145 รามคําแหง 98
แขวง/เขตสะพานสูง กรุงเทพฯ 10240
โทร. 0 2728 0939 โทรสาร. 0 2728 0939 ตอ 108
www.gypsygroup.net
พิมพ¢ที่ : บริษัท วิชั่น พรีเพรส จํากัด โทร. 0 2882 9981-2
จัดจําหน าย : บริษัท ยิปซี กรุ ป จํากัด โทร. 0 2728 0939
www.facebook.com/gypsygroup.co.ltd
LINE ID : @gypzy
สนใจสั่งซื้อหนังสือจํานวนมากเพื่อสนับสนุนทางการศึกษา สํานักพิมพลดราคาพิเศษ ติดตอ โทร. 0 2728 0939
หญิงร้าย
ิ
ุ
วรธิภา สัตยานศักด์กุล
�
คานาสานักพิมพ ์
�
�
ประวัติศาสตร์เปนเรองของอดีตทคนในปจจุบันรวมทงคนในอนาคต
่
ื
ั
ั
้
็
ี
่
ู
อยากจะร้ ประวัติศาสตร์ไทยมีเรองราวมากมายและหลากหลายประเด็น
่
ื
ู
�
่
็
่
ี
์
่
�
ั
แตในประเดนทถ้กใหความสาคญและนามาศกษาตอยอดองคความร ู ้
ึ
ื
ในแขนงต่างๆ มักเปนเรองของการเมือง การปกครอง สงครามการ
็
่
ี
่
ื
ส้รบ เศรษฐกิจ หลากหลายประเด็นเหล่านมักมีตัวดาเนนเรองคือ
�
ู
้
ิ
ื
ู
่
ั
้
ู
“ผ้ชาย” และในเรองราวเหล่านนใช่ว่าจะไรูบทบาทของผ้หญิงไป แต ่
็
ื
่
ี
ู
็
ทว่าผ้หญิงกลับเปนเพียงส่วนทมาเติมเต็มเรองราวมากกว่าจะเปน
่
ั
่
“ตัวเอก” ของเรองราวในประวัติศาสตร์เหล่าน หนงสือเล่มนจึงอยาก
้
ี
ื
ี
้
ี
ื
่
็
ู
่
่
ึ
่
จะเสนอเรองของผ้หญิงในประวัติศาสตร์ทเคยเปนส่วนหนงในเรองราว
ื
็
็
ของผู้ชาย แต่ถกหยิบยกออกมาใหโดดเด่นเปนพิเศษกว่าทีเคยเปนมา
่
ู
้
ื
่
ั
โดยมีฉากหลังเปนสังคมช่วงตูนรตนโกสินทร์เรอยมาจนถึงช่วงก่อนการ
็
่
ึ
ี
่
็
ู
เปลยนแปลงการปกครองของสยาม ซงถือไดวาเปนช่วงทมีสีสนช่วง
่
่
ี
ั
ี
่
็
ื
ิ
หนงของประวัติศาสตร์ไทย ไม่ว่าจะเปนการเปลยนแปลงหรอการรเรม
ิ
่
่
ึ
้
ู
สิงใหม่ๆ ทังในดานการเมืองการปกครอง เศรษฐกิจ วัฒนธรรม จารีต
่
ค่านิยม ชนชันในสังคม รวมไปถึงวิทยาการองค์ความรู้แขนงต่างๆ ซึง
้
่
ั
ั
บางส่วนไดูรบอิทธิพลจากตะวันตกในสมัยนน การเปลยนแปลง การ
่
ี
้
ิ
่
ู
ิ
้
ั
้
รเรม และการคงอย่ขององค์ความร้และแนวคิดในสมัยนนไดูส่งอิทธิพล
่
และตกทอดเปนมรดกทางสังคมสืบเนืองมาจนถึงปจจุบัน
ั
็
ู
้
ู
สาหรบประเด็น ผ้หญิงในประวัติศาสตร์ แมจะมีงานเขียนทง
ั
ั
�
่
ี
วิชาการและไม่วิชาการทเคยศึกษาหรอหยิบยกมาพ้ดถึงในหลากหลาย
ื
ั
็
่
้
�
�
ู
แง่มุมอยเปนจานวนมากแลวก็ตาม แต่สาหรบ “ผู้หญิง” ในหนงสือ
ั
่
ื
ู
ู
่
เล่มน ผ้เขียนไดเสนอมุมมองทแปลกตาออกไป โดยบรรยายถึงเรองราว
้
ี
ี
ู
้
ิ
ุ
ของผหญงทอยนอกกรอบ “ผหญงในอดมคต” ของสงคมสมยนน และ
ั
ั
ิ
่
ู
้
้
ั
่
ี
ิ
้
ี
่
�
ู
ี
ู
แสดงใหเห็นว่าการกาหนดคุณค่าของผ้หญิงมีทมาทไปจากบรบททาง
ิ
่
สังคม ค่านยม มาตรฐานทางสังคมรวมถึงมโนทัศน์ของคนในสังคม และ
ิ
ื
ู
แมกระท่งผลพวงจากการเมือง การสรางกฎเกณฑ์มาตรฐานหรอการ
ั
ู
ี
่
ึ
ิ
ั
้
ิ
ึ่
ั
่
เปลยนแปลงความคดคานยมในสงคมใดสงคมหนงยอมมอาจเกดขนได ู
ิ
่
ิ
่
ิ
เพียงช่วพรบตา และมิอาจเกิดขนไดูเพราะบุคคลใดบุคคลหนงเท่านน
ึ
้
ั
้
ั
ึ
�
ิ
่
ี
็
หากแต่เปนเพราะบรบททางสังคมและวัฒนธรรมทเปนตัวกาหนดและ
็
ี
่
ู
ั
หล่อหลอมมโนทัศน์ของคนในสังคมใหยอมรบและยินยอมทจะปฏิบัต ิ
ู
ู
�
ื
ตาม สังคมอาจใหความสาคัญกับบางเรองมากนอยแตกต่างกันไปในต่าง
่
็
่
ี
ั
ิ
่
ื
้
่
ุ
ู
ิ
กรรมต่างวาระ เฉกเชนเดยวกน มโนทัศน์เรองผ้หญงเปนสงทถกมนษย ์
่
ี
็
็
ู
้
ู
ในสังคมสรางขนมา มิไดเปนสากลโลกและมิไดเปนแม่แบบตายตัวใน
ึ
ู
ทุกสังคมหรอในทุกช่วงเวลา ไม่ว่าจะเปนมโนทัศน์ผ้หญิงในอุดมคติและ
็
ื
ู
็
้
ั
ู
นอกอุดมคติ ดังนน ภาพของผ้หญิงในประวัติศาสตร์จึงเปนภาพสะทอน
ู
ของการเปลยนแปลงทางสังคมและมโนทัศน์ของคนในสังคมกับความ
่
ี
ี
ู
่
คาดหวังทมีต่อผ้หญิง และมีความชัดเจนมากกว่าจะเปนแค่การบ่งบอก
็
ถึงความดี-ไม่ดีในตัวของผู้หญิงเอง
้
้
แมว่าในทุกวันนเรองของผ้หญิงในบางประเด็นอาจถกละเลยไป
ี
ื
่
ู
ู
้
บาง หรอในบางประเด็นอาจถ้กหยิบยกมาพ้ดถึงใหูเกิดขูอถกเถียงทง ั
ู
ื
่
ิ
ั
ู
ู
ั
�
็
วิชาการและไม่วิชาการบาง สานกพิมพ์หวังเปนอย่างยงว่าผ้อ่านหนงสือ
่
เล่มนีจะเขาใจในบางเรืองบางมุมของผู้หญิงในประวัติศาสตร์ และเห็น
้
ู
้
่
ถึงการเปลยนแปลงทเกิดขนเสมอๆ ทงในประวัติศาสตร์และบนโลก
ี
ี
่
้
ึ
ั
ู
้
ิ
้
่
ึ
่
ั
่
ี
�
ึ
ี
ื
ใบน เพราะผหญงคอประชากรครงหนงบนโลกและมความสาคญไมนูอย
ไปกว่าผ้ชาย ไมว่าจะในอดีตหรอปจจบันและมันยังคงดาเนนตอไปใน
ุ
ิ
่
�
ื
ู
่
ั
อนาคต
ส�านักพิมพ์ยิปซี
�
คานาผ้เขียน
้
�
ขอจาเรญเรองตารบฉบับสอน ชาวประชาราษฎรสนทงหลาย
�
ิ
้
ิ
ั
�
่
ื
้
ั
ู
็
ั
อันความช่วอย่าไดมัวมีระคาย จะสืบสายสุรยวงศ์เปนมงคล
ิ
ผ้ใดเกิดเปนสตรอันมีศักด์ ิ บารุงรกกายไวใหูเปนผล
�
ู
ี
็
็
ู
ั
สงวนนามตามระบอบใหชอบกล จึงจะพนภัยพาลการนนทา
ู
ู
ิ
–สุภาษิตสอนสตร ี
ั
ี
ู
ผ้อ่านคงจะเคยไดยินไดฟงเกยวกับบทประพันธ์คากลอนโบราณทสอน
ู
ู
�
่
ี
่
ี
�
้
ี
ื
็
็
ี
ู
ู
็
ผ้หญิงใหเปนกุลสตร เปนแม่ศรเรอน คาสอนหญิงเหล่านด้จะเปนส่วน
้
่
ี
�
หนึงของสังคมไทยและคนในสังคมเองก็สมาทานคาสอนนต่อๆ กันมา
่
ั
่
ั
้
ั
ี
่
ี
�
ตงแตกาลนานมา เมอกาลเวลาเปลยนไป สงคมเปลยนผน คาสอน
่
ื
้
ั
้
ี
หญิงเหล่านยังคงถ้กกล่าวถึงและในบางครงมันยังมีอิทธิพลต่อความ
�
้
คิด แบบแผนประเพณของคนในสังคมปจจุบันดวยซาไป เราอาจจะ
ี
ู
ั
ั
�
เคยสงสัยว่า เหตุใดคาสอนหญิงจึงมีมากมายนก แลูวคาสอนชายเล่า?
�
่
�
ื
�
ู
ั
ิ
เหตุใดคาสอนชายจึงไม่ไดรบความนยมอย่างต่อเนองอย่างเช่นคาสอน
หญิง? แมว่าวัฒนธรรมหรอจารตประเพณอันเก่าแก่ของสังคมไทยจะ
ื
ี
ี
ู
ื
ั
ี
ื
่
เปลยนแปลงหรอจางหายไป แตคานยมทเกยวกบผหญงดเหมอนจะ
ิ
้
ิ
่
่
่
ู
ี
่
้
ี
่
้
ู
ยังคงรปแบบเดิมภายใตความคาดหวังเดิมทอยคสังคมไทยมาชานาน
ี
่
้
ู
้
่
็
่
ู
ี
คือเปนผ้หญิงทเพียบพรอมแก่การเปนภรรยาทีดี แม่ทดี ลกสาวทด ี
็
่
้
่
ี
ี
ู
่
ั
็
ของครอบครว หรอกระท่งเปนพลเมืองทดีของรฐ คาสอนหญิงจึงมิใช ่
ั
ี
่
�
ั
ื
�
็
เพียงแค่คาสอน แต่ยังเปนการสะทูอนใหูเห็นมาตรฐานและค่านยมใน
ิ
สมัยโบราณและยังคงสืบเนองมาจนปจจุบัน
ื
่
ั
้
ี
ั
ั
ิ
่
ื
ั
หนงสือเล่มนปรบปรุงจากวิทยานพนธ์เรอง “หญิงช่วใน
ประวัติศาสตร์ไทย: การสรางความเปนหญิงโดยชนชนนาสยามช่วงตน
ู
�
ู
็
ั
้
ิ
ิ
์
ิ
ั
ิ
ั
์
รตนโกสนทร–พ.ศ. 2477” วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขา
ิ
ประวตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร ประจาปการศกษา 2559
ึ
ั
์
�
ี
ิ
ั
์
ิ
ั
ู
ผ้เขียนขอกราบขอบพระคุณโครงการทุนวิจัยมหาบัณฑิต สานกงาน
�
ู
ุ
ุ
ั
กองทุนสนบสนนการวิจัย (สกว.) ดานมนษยศาสตร์และสังคมศาสตร ์
ิ
�
ุ
ั
ทใหูโอกาสและทุนสนบสนนในการทาวิทยานพนธ์ ขอบพระคุณ
ี
่
ี
ิ
�
ี
่
์
ุ
ู
ี
ิ
ิ
้
้
สานกพมพยปซทใหโอกาสผ้เขียนและผลงานชนน ขอบพระคณ
ู
ั
่
ี
ี
อ.ดร.ปรดี หงษ์สตูน อาจารย์ทปรกษาวิทยานพนธ์ผ้เปรยบเสมือน
ู
ี
ึ
ิ
ิ
ื
ั
เขมทิศของวทยานพนธ์และหนงสอเลมน ขอบพระคณ รศ.ดร.วิศรุต
ิ
ี
็
ุ
้
่
�
ึ
พงสุนทร ประธานกรรมการสอบวิทยานพนธ์และอาจารย์ประจากล่ม
่
ุ
ิ
วิจัยสกว. ผศ.ดร.วิลลา วิลัยทอง กรรมการสอบวิทยานพนธ์ อ.ดร.ตุลย์
ิ
อิศรางก้ร ณ อยุธยา อาจารย์ผ้ทรงคุณวุฒิประจากล่มวิจัยสกว. รศ.ดร.
ุ
ู
�
ิ
ั
ู
ู
ิ
่
็
ั
์
่
ี
์
ั
ั
่
ชลดาภรณ สงสมพนธ ทรบเชญมารวมรบฟงและใหขอคดเหนในการ
ิ
ั
�
นาเสนอรายงานความกาวหนา ผศ.ดร.กรพนช ตงเขอนขันธ์ อาจารย ์
ื
่
ั
ั
้
ู
ู
ู
�
�
ึ
ใหคาปรกษาและขูอแนะนาต่างๆ และคณาจารย์ภาคประวัติศาสตร์ทุก
ท่าน ผ้ประสิทธ์ประสาทความร้และใหูโอกาสผ้เขียนไดูเขูามาศึกษา
ู
ู
ู
ิ
ระดับปรญญาโท มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร ์
ิ
ขอบคุณครอบครวทแบ่งเบาภาระหนูาทของผ้เขียนในยาม
่
ี
ู
ั
่
ี
ุ
ิ
ุ
่
ู
ู
่
ี
่
หนาสวหนาขวาน และขอบคุณมิตรสหายรนพร่นนูองภาคประวัติศาสตร ์
รวมถึงสหายรกชาวศิลปากรทุกท่านทีมิไดเอ่ยนามในทน เพราะหาก
ี
ั
ี
่
้
่
ู
บรรยายถึงความรู้สึก ค�าขอบคุณ และวีรกรรมของพวกเรา ผู้เขียนเกรง
�
ื
็
ว่าคานาคงจะยาวกว่าเนอหาในเล่มเปนแน่แทู
้
�
่
ิ
ู
ู
ทายสุดขอขอบคุณเปนอย่างยง ผ้ชายคนสาคัญในชีวิต 2 คนท ี ่
�
็
ั
ั
เปนแหล่งกาลังใจและแหล่งกาลังทรพย์ ร่วมทุกข์ร่วมสุข และอดทนฟง
�
�
็
้
ั
เสียงเคาะแปนพิมพ์ในยามวิกาลอย่บ่อยครง โดยเฉพาะผ้ชายตัวเล็กๆ
ู
ู
้
ู
ั
่
ทเปนทงแรงบันดาลใจ ความหวัง และความสุขของผ้เขียน
็
ี
้
ู
ี
ั
้
หนงสือเล่มนมิไดตองการจะตัดสินคุณค่าของใคร และมิได ู
ู
ู
ิ
ื
ู
�
้
ู
ู
ตองการคนหาความจรงหรอความถกตองใดๆ เพียงแต่ตองการนาเสนอ
่
ื
่
ี
ึ
่
้
่
ู
่
ี
้
ิ
่
ี
เรองราวของผหญงอีกมมหนงทมชวตอยทามกลางการเปลยนแปลง
ี
ิ
ุ
่
่
ิ
ื
่
ี
่
ี
ทไม่เคยหยุดนงในอดีตและยังคงเปลยนไปเรอยๆ ในปจจุบันตาม
ั
ั
้
ี
่
วัฏสงสารในโลกใบน นกประวัติศาสตร์ท่านหนงเคยกล่าวไวูว่า การนา �
ึ
ู
แว่นของปจจุบันไปใส่เพอมองอดีตย่อมมิอาจจะทาใหเกิดความเขาใจ
ู
�
ื
ั
่
้
ี
ี
่
ต่ออดีตไดู ผ้เขียนสมาทานความคิดนและพึงระลึกอย่ตลอดเวลาทเขียน
ู
้
ี
ู
่
ี
้
ั
้
ึ
งานนขน ความผิดใดๆ ทถ้กตีตราว่า “ช่ว-ไม่ดี-ราย” ในอดีต แน่นอน
ี
่
ั
้
ู
วาอาจไม่ใช่ความ “ช่ว-ไม่ดี-ราย” ทถกตีตรากนแบบในปจจุบัน และ
ั
ั
่
ุ
ั
ั
ั
ั
้
ู
ี
็
่
ิ
้
่
ิ
ิ
ี
ความผดแบบทเราตตรากนในปจจบนนน อาจมไดถกนยามวาเปน
ั
ื
ความช่วรูายหรอความผิดแบบเดียวกับในอดีตก็เปนไดู ดังนน เรอง
ั
้
่
ื
็
ของ “หญิงราย” ในประวัติศาสตร์ไทยจึงไม่ไดสะทอนใหเห็นถึงความ
ู
ู
ู
ู
ู
รายของผ้หญิง แต่สะทอนใหเห็นถึงโลกทัศน์เรองผ้หญิงของคนใน
ู
ู
ื
ู
่
ู
ึ
่
้
สังคมสมัยก่อน ซงถกแสดงออกมาผ่านการกาหนดภาพลักษณ์ของ
�
ู
ู
่
ี
ิ
ู
ผ้หญิงทดีและผ้หญิงอันไม่พึงประสงค์ในอุดมคติของผ้ชาย โดยมีค่านยม
ู
้
�
และวัฒนธรรมของสังคมชนชนนาสยาม ภายใตอิทธิพลพุทธศาสนาและ
ั
้
ั
่
ี
ิ
ี
�
บรบททางสังคมทส่งผลต่อมุมมองทางประวัติศาสตร์ ทงนคาตัดสิน
้
ิ
ความถ้กตองหรอความจรงจึงมิใช่สงสาคัญทหนงสือเล่มนตูองการจะ
ี
ั
ื
ู
้
ิ
ี
�
่
่
นาเสนอ แต่การทาความเขาใจตออดต และสงสาคญทสดคือความ
่
�
�
ี
่
ี
ู
�
ั
่
ิ
ุ
ู
เขาใจต่อ “ผ้หญิงในอดีต” เปนสงทหนงสือเล่มนปรารถนาอยากจะให ู
ู
่
ั
่
ิ
้
ี
ี
็
้
เกิดขึน
ู
ื
ี
่
ิ
่
�
็
ั
ู
ี
จึงหวังเปนอย่างยงว่าหนงสือเล่มนพอจะทาใหผ้อ่านหรอผ้ทไม ่
้
ู
ั
ไดตงใจจะอ่านไดูรบร้ ตระหนก และเขูาใจต่อความเปนไปของผ้หญิงใน
ู
็
ั
ู
ู
้
ั
�
่
ื
ั
็
ึ
�
่
ู
อดีต ผ้เขียนขอนูอมรบทุกคาวิพากษ์วิจารณ์ซงถือเปนคาแนะนาเพอ
�
�
นามาต่อยอดความร้ของผ้เขียนในโอกาสต่อไป และหากหนงสือเล่มน ้ ี
ู
ั
ู
ู
ี
้
่
ู
ิ
ิ
ู
จะพอมีประโยชนอยบาง ขอมอบคุณความดและขออุทศใหแก่ผ้หญง
์
ทุกคนในหนงสือเล่มน ้ ี
ั
เพราะประวัติศาสตร์คือบทสนทนาอันไม่ร้จบระหว่างปจจุบันกับ
ั
ู
ู
ู
อดีต สุดแทแต่ผ้อ่านจะจินตนาการตามไปดูวยกัน
ิ
วรธิภา สัตยานศักด์กุล
ุ
สารบัญ
�
บทนา
15
ี
่
บทท 1
ั
�
หญิงดี–หญิงร้าย: มโนทัศน์เรองผ้้หญิงของชนชนนาสยาม
่
ื
้
19
ู
ผ้หญิงในประวัติศาสตร์ของผ้ชาย
ู
20
ผัวเดียวหลายเมีย: สถาบันครอบครวในสังคมสยาม
ั
24
ู
�
พุทธศาสนากับการกาหนดคุณค่าของผ้หญิง
31
ี
่
้
หญิงมีชู้: มลเหตุของการเปลยนแปลงกฎหมายตราสามดวง
38
“หญิงแพศยา” ในกฎหมายตราสามดวง
40
ู
หญิงมีช้ในกฎหมายตราสามดวง
43
“หญิงอันราย หญิงอันแรง”
ู
ู
ความผิดและบทลงโทษผ้หญิงในกฎหมายตราสามดวง
46
ี
่
ภรรยาทไม่ดี ล้กสาวทไม่ด ี
่
ี
47 50
ู
ั
ู
หญิงรายในความรบร้ของสังคม
55
ู
ทายบท
60
ี
่
บทท 2
้
็
่
็
จากความเปนควาย สความเปนคน:
้
การเปลยนแปลงสถานภาพของผ้หญิงสยาม
ี
่
69
�
อานาจอิศระเหนอหญิง
ื
72
ความผัวเมีย:
ั
ปญหาครอบครวส่การแกไขกฎหมาย
้
ั
ู
้
่
ู
ู
ั
ในรชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยหัว
78
�
้
้
อานาจอิศระ–อิสรภาพ กับผ้หญิงชนชนสง
ู
ั
83
ผ้หญิงในกฎมนเทียรบาล
ู
92
ความผิดและบทลงโทษตามกฎมนเทียรบาล
95
ู
หญิงรายในวรรณคด ี
105
นางวันทองสองใจ นางโมราฆ่าผัว นางกากีมีช ้ ้
106 113 115
หญิงรายในประวัติศาสตร์ไทยก่อนสมัยรตนโกสินทร ์
ู
ั
119
ู
ทายบท
134
ี
่
บทท 3
หญิงร้ายในประวัติศาสตร์ไทย สมัยรัชกาลที 1–รัชกาลที 3
่
่
143
พระราชพงศาวดารกรุงรตนโกสินทร ์
ั
144
ั
อิทธิพลจากพุทธศาสนาในพระราชพงศาวดารกรุงรตนโกสินทร ์
146
พระราชพงศาวดารฉบับเจาพระยาทิพากรวงศ ์
ู
148
หญิงรายในพระราชพงศาวดาร
ู
150
ทายบท
ู
165
บทท 4
่
ี
หญิงร้ายในประวัติศาสตร์ไทย สมัยรัชกาลท 4–พ.ศ. 2477
ี
่
171
้
การเปลยนแปลงมโนทัศน์ของชนชนนาสยาม
ี
่
ั
�
็
ู
ภายใตความเปนสมัยใหม ่
172
็
เพศสภาพกับความเปนสมัยใหม่ของสังคมสยาม
178
หญิงรายในประวัติศาสตร์ไทย สมัยรชกาลท 4–พ.ศ. 2477
ี
่
ั
ู
182
ู
ทายบท
243
บทส่งท้าย
253
บทนา
�
ื
่
ประวัติศาสตร์ หรอ “History” มิไดูมีเพียงเรองของผ้ชายเพียงฝาย
่
ู
ื
เดียว ประวัติศาสตร์ทเรากล่าวกันว่าเปนเรองของผ้ชายนันก็มี “Her-
่
้
็
่
ื
ี
ู
ิ
่
ู
ื
่
ู
story” หรอ “เรองของผ้หญิง” รวมอยดวย แมจะมีปรมาณไม่มากเท่า
้
ื
ู
ู
ิ
่
ื
ื
่
ู
ี
ี
่
หรอแทบจะเรยกไดว่ามีนอยเมอเทียบเคียงกับปรมาณเรองราวทกล่าว
ื
้
ู
ู
ั
้
ถึงผ้ชาย กระนนก็ตามเรองราวของผ้หญิงในประวัติศาสตร์จะมีอยมาก
่
ื
่
็
ู
นอยเพียงใด “เรองของพวกเธอ” กลับเปนเพียงชนส่วนทเขูามาเติม
้
ื
ี
่
ิ
่
้
้
เต็มใหภาพของผ้ชายในประวัติศาสตร์ด้สมบรณ์แบบมากขน
ู
ู
ึ
กระแสชาตินยมทาใหูประวัติศาสตร์กระแสหลักหรอประวัต- ิ
ิ
ื
�
ิ
ู
่
ู
ิ
ื
ศาสตร์ของผ้ชายนยมสรางเรองราวของผหญิงในประวัตศาสตร์ในบท
้
ู
ึ
่
ี
บาทของวีรสตรแห่งชาติซงเปนภาพลักษณ์และบทบาทของ “หญิงด”
ี
็
ึ
ู
ู
่
็
ิ
ซงสังเกตไดว่าวีรสตรของชาติและทองถนลวนมีบทบาทหลักคือเปน
่
ู
ี
็
่
ั
้
ี
ู
�
ื
ภรรยาของผ้ครองเมืองหรอเปนผ้หญิงชนชนนาทมีบทบาททางการเมือง
ู
หญิงร้าย
ู
ี
ี่
้
�
สง ผ้หญิงเหล่านมีส่วนเกยวขูองทางการเมืองโดยการทาหนูาทในการรบ
้
ี่
ู
ั
ุ
ู
แทนผ้ชาย มีความเขูมแข็งกลูาหาญแบบผ้ชาย และมีส่วนสนบสนน
ู
ผ้ชายในกิจกรรมทางการเมือง
่
ื
ท่ามกลางเรองเล่าทางประวัติศาสตร์ทเกยวกับผ้หญิงดีก็ยัง
่
ี
่
ี
ู
่
ู
ื
ู
�
้
ปรากฏเรองของหญิงไม่ดีรวมอย่จานวนไม่มากไม่นอยเช่นกัน แมว่า
ั
้
่
ี
เรองราวทกล่าวถึงพวกเธอนนจะไม่ไดกล่าวอย่างตรงๆ ว่าพวกเธอม ี
ู
่
ื
ื
้
ื
ความผิดหรอพวกเธอรูายอย่างไร แต่เราก็ยังพอสัมผัสไดูจากเนอความ
่
ทกล่าวถึงความผิดและบทลงโทษของพวกเธอ รวมทงความคิดเห็น
้
ั
ี
ี
ู
้
่
ู
ั
้
ของผ้บันทึกทแฝงอย่ในตัวอักษรเหล่านน ผ้อ่านคงจับทิศทางไดูว่า
็
็
พวกเธอมิไดูเปนหญิงดีในอุดมคติเปนแน่แทู การตีความในยุคสมัย
่
ู
่
ี
ี
ิ
ึ
้
์
ั
ั
ั
่
ถดมาจงตงอย่บนความเขาใจทวาในประวติศาสตรมีหญงดอยางวรสตร ี
ี
้
และยังมี “หญิงช่ว หญิงราย” อยเช่นกัน
ั
้
ู
่
ึ
ู
่
ผ้บันทึกประวัติศาสตร์ย่อมมีจุดประสงค์อย่างใดอย่างหนงในการ
ื
้
้
ั
เขียนประวัติศาสตร์นนขน และคงจะมิใช่การกล่าวถึงอย่างลอยๆ หรอ
ึ
ู
่
ู
ั
เพยงแต่เล่าใหฟงเฉยๆ หากแต่มี “ธง” ของผ้สงสารอยแลววาตองการ
้
่
ู
ี
ู
่
่
ู
ู
ู
ั
ู
ู
จะสือถึงอะไร และคาดหมายไวแลวว่าผ้รบสารจะเขาถึงและเขาใจว่า
อย่างไร เช่นเดียวกับการบันทึกเรองราวของผ้หญิงในประวัติศาสตร ์
่
ู
ื
ู
ื
้
ั
้
ั
ี
้
้
่
่
ย่อมมีทงความตงใจ เปาหมาย และอคติทแฝงอย่ในเรองราวเหล่าน ี
่
ู
ผ้เขียนมีความสนใจว่าผ้หญิงทถ้กกล่าวถึงในประวัติศาสตร์ว่า “ไม่มี
ี
ู
้
่
ี
ั
้
่
้
้
คุณค่าความด” นนถกกล่าวถึงอย่างไร และมีตัวตนอยในพนทส่วนใด
ี
ื
ของประวัติศาสตร์ สงทน่าสนใจมากไปกว่านนคือ มาตรฐานในการ
ั
่
้
่
ิ
ี
ั
่
ตัดสิน หญิงดี–หญิงช่ว ในอดีตคืออะไร? และผ้หญิงแบบใดทเปน
็
ู
ี
�
ึ
่
ู
ู
หญิงรายในประวัติศาสตร์ไทย? อนง คาว่า “หญิงช่ว–หญิงราย–หญิง
ั
้
ี
ู
ไม่ดี” ในหนงสือเลมนมิไดเกิดจากการตัดสินของผ้เขียนแต่อย่างใด
ั
่
ู
ู
หากแต่ผ้เขียนอูางอิงจากหลักฐานทางประวัติศาสตร์ทบันทึกเรองของ
่
ื
ี
่
16
บทนา �
้
ี
�
�
ี
�
พวกเธอและตีตราคาคานจากเหตุทพวกเธอกระทาความผิดสถานใด
่
่
ึ
ื
ื
ิ
สถานหนงตามกฎหมายหรอกฎเกณฑ์ค่านยมของสังคม หรอในบาง
่
ึ
่
ึ
็
�
กรณีเธอถ้กลงโทษสถานใดสถานหนงซงเปนมาตรฐานและคาตัดสิน
ี
่
จากสังคมในช่วงระยะเวลาใดเวลาหนงทผ่านมาแลวในอดีตเท่านน
ึ
่
ู
ั
้
ุ
ู
์
่
ู
ั
ผเขยนไดูตระหนกดวามนษยไมมทางทจะยอนเวลากลบไป
ี
่
ี
ี
ี
ั
่
้
ู
่
เปลยนหรอแกไขเรองราวในอดตทผานมาได และประวตศาสตรยอม
่
่
์
ั
ี
ิ
ู
่
ื
่
ื
ี
ี
่
ื
่
ี
่
่
ื
ี
ถกเขียนและเปลยนแปลงไดูเสมอเมอพบหลักฐานใหม่ทน่าเชอถือ
้
ู
้
ั
ื
ี
ั
มากกว่า ดังนน หนงสือเล่มนจะไม่พยายามคนหาความจรงหรอความ
้
ิ
ี
ู
่
ถกตอง แตจะนาเสนอเรองราวของพวกเธอและมุมมองทแตกตางออก
�
ื
่
่
่
้
ื
ี
่
่
ื
ู
ู
ไป เพอใหภาพของผ้หญิงในประวัติศาสตร์มีมิติและมีแง่มุมทนอกเหนอ
ั
ไปจากการเปนเพียงแคส่วนเติมเต็มในประวติศาสตรของผชายเพียง
่
็
์
้
ู
เท่านน
้
ั
17
บทท 1
่
ี
หญิงดี–หญิงร้าย:
้
่
ื
มโนทัศน์เรองผ้หญิง
้
ของชนชนนาสยาม
�
ั
ู
ั
้
ั
เรองของผ้หญิงในประวติศาสตร์พนผกกับการ “เขียน” ประวัติศาสตร ์
ื
่
์
่
็
ั
ของผชายและบรบททางสงคมภายใตูอดมการณชายเปนใหญในสงคม
ิ
้
ั
ู
ุ
สยาม ส่งผลใหประเด็นเพศสภาพและบทบาทผ้หญิงในประวัติศาสตร ์
ู
ู
็
้
ถกบดบังและแทนทดวยความเปนชายแบบประวัติศาสตร์มหาบุรุษจน
ี
่
ู
ี
ละเลยความสาคัญมิติอนๆ ในประวัติศาสตร์ไป ในบทนมงอธิบายและ
้
่
�
ุ
่
ื
ู
ทาความเขาใจต่อค่านิยมและวัฒนธรรมของสังคมชนชนนาสยามภายใต ู
�
ั
�
้
ู
ั
ิ
อิทธิพลพุทธศาสนาและบรบททางสังคมในช่วงตนรตนโกสินทร์ อันส่ง
ั
�
ู
�
ผลต่อมุมมองทางประวัติศาสตร์ ในอดีตชนชนนาสยามใหความสาคัญ
้
กับความสัมพันธ์ของหญิงและชาย การเปลยนแปลงแกูไขกฎหมายตรา
่
ี
่
ี
็
ั
้
สามดวงอันเปนกฎหมายหลักทใชูในการปกครองรฐสยามในแต่ละครง
ั
ื
่
มีสาเหตุมาจากเรองของผ้หญิงและส่งผลต่อการจัดการและควบคุมเพศ
ู
่
ื
ู
ู
วิถีในผ้หญิง เห็นไดจากความเชอมโยงของพัฒนาการทางกฎหมายท ่ ี
หญิงร้าย
่
ั
�
ส่งผลต่อสถานภาพของผ้หญิงในฐานะพลเมืองของรฐ และนาไปสการ
ู
้
็
ู
่
ี
คลคลายสถานภาพทางกฎหมายของผ้หญิงในช่วงความเปนสมัยใหม ่
้
ผ้หญิงในประวัติศาสตร์ของผ้้ชาย
ความเฟองฟ้ของประวัติศาสตร์กระแสหลักซงใหูความสาคัญกับผ้ชาย
่
�
ึ
ู
ื
่
ื
หรอประวัติศาสตร์แบบมหาบุรุษ ส่งอิทธิพลต่อการเขียนประวัติศาสตร์ที ่
มงเนนเรืองการสู้รบ สงคราม และอ�านาจทางการเมืองของผู้ชาย ท�าให ู
ู
ุ่
่
ิ
ั
ื
์
ึ
่
ิ
้
ั
่
้
การศกษาเรองผหญงในประวตศาสตรถ้กบดบงและซอนอย่ภายใตู
ู
ิ
ู
่
ั
้
อุดมการณ์ชาตินยม การรบร้และตีความเรองของผ้หญิงในอดีตถ้กผก
ื
ู
่
ิ
ี
ิ
ติดกับภาพของวีรสตรแบบประวัติศาสตร์ชาตินยมภายใตความยงใหญ ่
ู
้
ี
สมบรณ์แห่งเพศชาย ในมุมมองทางสตรศึกษา ผ้หญิงในประวัติศาสตร ์
ู
ู
ู
็
้
ี
่
้
็
้
ถกเสนอภาพว่าถกกดขจนดเหมือน “ผ้หญิงเปนควาย ผ้ชายเปนคน”
ู
จากสถานภาพของผ้หญิงทางกฎหมายรวมทังค่านยมชายเปนใหญ่ใน
ิ
็
้
ี
�
ื
�่
ู
ู
สังคมสยามทาใหูผ้หญิงตูอยตากว่าผ้ชาย งานศึกษาเรองสิทธิสตรหลาย
่
ั
ู
ู
่
ี
งานทอธิบายถึงสถานะทางสังคมของผ้หญิงในสมัยตนรตนโกสินทร์ท ่ ี
้
้
็
ั
ถกบีบคนกดดันจากสังคมชายเปนใหญ่ นอกจากนการศึกษาเรอง
ื
่
ี
้
้
�
ู
้
ู
ู
ผ้หญิงในอดีตยังถกจากัดดวยหลักฐานขอมล โดยเฉพาะเอกสารราชการ
็
้
ี
�
ทถกนามาศึกษา ไดูแก่ กฎหมาย เอกสารทางการศาล คดีความ เปน
่
เรองราวทสะทอนปญหาความขัดแยงในขนไม่ปกติของพวกเธอ ทาใหู
ั
้
�
ื
่
ู
ั
ี
่
ู
ั
็
ู
ื
่
่
่
ี
ู
พวกเธอถ้กมองเปนผ้หญิงทมีปญหาขูอพิพาทกับผ้ชาย ในขณะทเรอง
ี
ั
ราวชีวิตประจาวันของผ้หญิงยังมีการศึกษาไม่มากนก เนองจากความ
ู
�
่
ื
ู
แหงแลงของขอมลหลักฐานทีเกียวกับผู้หญิง โดยเฉพาะหญิงสามัญชน
ู
่
้
ู
่
ิ
้
ั
ั
�
ู
์
้
้
ิ
ทาใหภาพของผหญงในประวตศาสตรจากดอยเฉพาะกล่มผหญงชนชน
ุ
ั
ิ
่
ู
้
ู
�
�
้
ื
ั
่
ึ
นา ซงโดยส่วนมากเปนผ้หญิงในรวในวัง เรองของผ้หญิงในเอกสาร
็
ู
่
ู
20
่
ื
ู
ั
้
หญิงดี–หญิงรูาย� มโนทัศน์เรองผ้หญิงของชนชนน�าสยาม
้
็
่
ั
ื
ู
้
่
่
ึ
ราชการของสยามจึงเปนเรองของผ้หญิงชนชนสงซงเปนส่วนหนงของ
ึ
็
ึ
การเมืองการปกครองและเปนส่วนหนงในเรองราวของผ้ชาย แทบจะไม ่
็
่
่
ู
ื
็
ู
ี
่
พบเรองผ้หญิงสามัญชนในเอกสารราชการเลยนอกจากเปนผ้หญิงทม ี
ู
ื
่
ื
้
้
ั
�
ั
ั
กิจกรรมหรอปฏิสัมพันธ์กับราชสานกและชนชนปกครองเท่านน
แต่หากสืบยูอนไปตงแต่สมัยรฐอยุธยาเรอยมาจะพบหลักฐานท ่ ี
ื
่
้
ั
ั
้
่
ปรากฏเรองราวของผ้หญิงสยาม ทงผ้หญิงชนชนส้งและผ้หญิงสามัญชน
ั
ู
ื
ู
ู
ั
้
ู
ในสังคม บทบาทของผ้หญิงในสังคมปรากฏในเอกสารของชาวต่าง
ึ
่
่
ื
ี
่
ชาติ ซงมีมิติทหลากหลายและมากกว่าเรองของการเมืองการปกครอง
้
ความสัมพันธ์กับชนชนเจูาขุนม้ลนายในร้ปแบบต่างๆ ในบันทึกของ
ั
ุ
ชาวตะวันตกสมัยอยุธยา โดยเฉพาะกล่มพ่อคูาชาวดัตช์ แสดงใหูเห็น
ู
ถึงบทบาทของผู้หญิงในการคาขายและอ�านาจทางเศรษฐกิจ โดยเฉพาะ
ู
่
ี
ั
ุ
ู
่
้
้
ู
กลมผ้หญิงชนชนสงในราชสานกทมีบทบาททางการคา ผ้หญิงกลมน ี ้
�
่
ุ
ั
ู
้
็
มีอิทธิพลและเปนฝายไดรบผลประโยชน์จากการคาทงในและนอก
ั
ู
ั
่
ื
ราชอาณาจักร โดยใชูความสัมพันธ์และเครอข่ายระหว่างผ้หญิงดูวยกัน
ู
1
่
ู
โดยทผ้แทนการคูาชาวต่างชาติมิอาจทาไดู อย่างไรก็ตาม ชาวต่างชาต ิ
�
ี
ู
ั
ั
ี
่
�
บางคนกลับมองว่าผ้หญิงสยามถ้กกดข ตูองรบภาระทางานหนกเกิน
็
ความจาเปนเพราะความไม่เท่าเทียมทางเพศและระบบไพร่ในสังคม
�
ศักดินา บันทึกของชาวต่างชาติหลายเรองทสังเกตถึงสถานภาพและ
ื
่
ี
่
ื
ู
ู
่
ึ
่
บทบาทของผ้หญิงซงแสดงใหเห็นถึงประเด็นเรองเพศสภาพ ความ
สัมพันธ์ระหว่างผ้หญิงและผ้ชายในสยาม ฌัง-บัปติสต์ ปาลเลกัวซ ์
ู
ู
ี
ี
่
็
ี
(Jean-Baptiste Pallegoix) บาทหลวงทปฏิบัติหนาทมิชชันนารเปน
ู
่
ั
เวลาหลายปในสยามตงแต่รชสมัยพระบาทสมเด็จพระน่งเกลาเจาอยหัว
ั
ู
้
้
ั
่
ี
ู
้
ั
จนถึงรชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกลูาเจูาอย่หัว ไดูเขียนบันทึก
ื
่
เรอง Description du Royaume Thai ou Siam ต่อมาไดูรบการตีพิมพ ์
ั
ื
่
และแปลเปนฉบับภาษาไทยชอ เล่าเรองกรุงสยาม ไดูกล่าวถึงผ้หญิง
่
ู
ื
็
21