สมรรถนะ ทักษะและบทบาทครูไทย ในศตวรรษที่ 21

สมรรถนะ ทกั ษะและบทบาทครูไทย
ในศตวรรษที่ 21

Sumai Binbai

COLLEGE OF TEACHER EDUCATION PHRANAKHON RAJABHAT
UNIVERSITY

สมรรถนะ ทักษะและบทบาทของครูไทยในศตวรรษท่ี 21

ดร.สุไม บิลไบ
วทิ ยาลยั การฝึกหดั ครู มหาวิทยาลยั ราชภฏั พระนคร

ความกา้ วหนา้ ของเทคโนโลยสี ารสนเทศและเทคโนโลยกี ารสื่อสาร ทาใหเ้ กิด
การเปล่ียนแปลงในดา้ นตา่ ง ๆ อยา่ งรวดเร็วท้งั ดา้ นการแพทย์ การเกษตร อุตสาหกรรม
เศรษฐกิจและสังคม โดยเฉพาะการเปล่ียนแปลงท่ีเห็นไดช้ ดั เจนจากความกา้ วหนา้ ของ
เทคโนโลยแี ละการส่ือสารคือ การเปลี่ยนแปลงของสังคมที่เปลี่ยนแปลงไปโดยสิ้นเชิง
จากเดิมสงั คมไทยเป็นสังคมแบบเรียบง่าย มีวถิ ีชีวติ ท่ีแตกตา่ งอยา่ งชดั เจนระหวา่ งชนบท
และในเมือง อนั เน่ืองมาจากสภาพภูมิศาสตร์และเศรษฐกิจ แตท่ ุกวนั น้ีกลายเป็นสงั คม
แห่งการแก่งแยง่ แข่งขนั เนน้ ความสะดวกสบาย และรวดเร็ว มีการรับขอ้ มูลข่าวสารจาก
หลากหลายช่องทาง และมีการส่งต่อแบ่งปันขอ้ มูลกนั ผา่ นช่องทางที่หลากหลายจน
กลายเป็นสังคมนิยมขอ้ มูล สิ่งเหล่าน้ีทาใหค้ วามแตกต่างระหวา่ งชนบทและเมืองนอ้ ยลง
ซ่ึงน่าจะเป็นผลดีกลบั ส่งผลทางลบต่อสังคมของประเทศโดยภาพรวม

วฒั นธรรมของคนไทยเปลี่ยนจากการดารงชีวติ แบบเดิม เนน้ การนาเสนอและ
สร้างขอ้ มูลขา่ วสารเพื่อแบ่งปันกนั ผา่ นโลกออนไลน์ท้งั เฟซบุค (Facebook) ไลน์ (Line)
อินสตาแกรม (Instagram) เป็ นตน้ ทาใหส้ ังคมเสมือน มีความสาคญั กบั คนไทยมากกวา่
สงั คมที่แทจ้ ริง คนส่วนใหญ่ยดึ ติดกบั การติดตามขอ้ มูลทางออนไลนม์ ากกวา่ จะเสียเวลา
มานง่ั อา่ นหนงั สือ สนใจฟังความรู้ หรือเลือกใชข้ อ้ มูลท่ีมีคนอื่นวิเคราะห์ สงั เคราะห์มา
ใหแ้ ลว้ มากกวา่ การมานงั่ วเิ คราะห์ สงั เคราะห์เองซ่ึงขอ้ มูลเหล่าน้นั มีท้งั ถูกและผดิ
วฒั นธรรมการแบง่ ปันขอ้ มูลผา่ นทางออนไลนใ์ นรูปแบบตา่ ง ๆ ทาใหเ้ กิดการแลกเปลี่ยน
ขอ้ มูลขา่ วสารมากมายมหาศาลโดยไมม่ ีการไตร่ตรองหรือกลนั่ กรองขอ้ มูลน้นั ก่อน

เอกสารประกอบการเรียนรายวชิ านวตั กรรมและเทคโนโลยสี ารสนเทศ: บทบาทครูในยคุ เทคโนโลยสี ารสนเทศ 1

นาไปใชท้ าใหเ้ กิดอนั ตรายและเกิดผลกระทบอนั ร้ายแรงต่อสังคมและผคู้ นท่ีเกี่ยวขอ้ ง
ตามมา

จากวฒั นธรรมท่ีเปล่ียนแปลงไปส่งผลต่อวฒั นธรรมการเรียนการสอนก็
เปล่ียนไปเช่นเดียวกนั ผเู้ รียนยคุ ใหม่ไมช่ อบเรียนในหอ้ งเรียนที่มีครูคอยจ้าช้ีจ้าไช
ไม่ชอบวธิ ีการเรียนแบบเดิม ๆ ไม่ชอบนงั่ ฟังครูสอนเพยี งอยา่ งเดียว เพราะผเู้ รียนคิดวา่
ตนเองสามารถคน้ ควา้ หาความรู้ต่าง ๆ ไดเ้ พียงแคใ่ ชอ้ ินเตอร์เน็ตก็ไดร้ ับความรู้มากมาย
แตก่ ารไดม้ าซ่ึงขอ้ มูลเหล่าน้นั จาเป็นอยา่ งยงิ่ ที่ผเู้ รียนตอ้ งวเิ คราะห์ สงั เคราะห์วา่ เป็น
ขอ้ มูลท่ีถูกตอ้ งและเป็นประโยชนต์ ่อตนเองอยา่ งแทจ้ ริง มิใช่คน้ หาและทาการคดั ลอกมา
ใชท้ นั ที แตจ่ ากเสียงสะทอ้ นมากมายจากครูผสู้ อน พบวา่ ผเู้ รียนใชว้ ธิ ีการคน้ หาและ
คดั ลอกงานหรือขอ้ มูลจากอินเตอร์เน็ตมาจดั ทารายงานส่ง ผเู้ รียนใชเ้ ทคโนโลยเี พ่อื ความ
บนั เทิงมากกวา่ การเรียนรู้ เป็ นตน้ จากการเปล่ียนแปลงและปัญหาตา่ ง ๆ ที่เกิดมาจาก
ความเปล่ียนแปลงของเทคโนโลยแี ละการสื่อสารทาใหน้ กั การศึกษาหนั มาใหค้ วามสนใจ
และไดก้ าหนดทกั ษะของผเู้ รียนในยคุ ศตวรรษท่ี 21 ที่เตม็ ไปดว้ ยขอ้ มูลขา่ วสาร ดงั น้ี

1. ทกั ษะการคิดวจิ ารณญาณ (Critical Thinking) ผเู้ รียนสามารถคิด วเิ คราะห์
สังเคราะห์ขอ้ มูลสารสนเทศต่าง ๆ สามารถประเมินผลและประยกุ ตใ์ ช้
ขอ้ มูลสารสนเทศและความรู้ต่าง ๆ ไดอ้ ยา่ งมีเหตุมีผล

2. ทกั ษะการทางานร่วมกัน (Collaboration Skill) ผเู้ รียนสามารถทางาน
ร่วมกบั ผอู้ ่ืนไดอ้ ยา่ งมีความสุข มีความเป็นผนู้ า เป็นผูต้ าม สามารถแสดง
ความคิดเห็นและยอมรับความคิดเห็นของผูอ้ ื่นไดอ้ ยา่ งเหมาะสม ทาใหง้ าน
ของส่วนรวมประสบความสาเร็จ บรรลุเป้าหมายท่ีกาหนดไวไ้ ดอ้ ยา่ งมี
ประสิทธิภาพ

3. ทกั ษะการสื่อสาร (Communication Skill) ผเู้ รียนสามารถสื่อสารกบั เพือ่ น
ครูผสู้ อน และบุคคล อื่น ๆ ในการทางานร่วมกนั การส่ือสารเพ่ือแลกเปล่ียน
ขอ้ มูลความรู้ ความคิดเห็นระหวา่ งกนั ได้ รวมถึงสามารถอธิบาย และ

เอกสารประกอบการเรียนรายวิชานวตั กรรมและเทคโนโลยสี ารสนเทศ: บทบาทครูในยคุ เทคโนโลยสี ารสนเทศ 2

นาเสนอขอ้ มูลข่าวสารใหผ้ อู้ ่ืนรับรู้โดยใชภ้ าษาที่ถูกตอ้ งและส่ือสารไดอ้ ยา่ ง
ชดั เจน เขา้ ใจไดง้ ่าย
4. ทกั ษะความคิดสร้างสรรค์ (Creative Thinking) ผเู้ รียนในศตวรรษที่ 21
ตอ้ งมีความคิดสร้างสรรคใ์ นการทางาน ในการเรียนรู้ การประยกุ ตค์ วามรู้
ไปใชอ้ ยา่ งสร้างสรรค์ รวมถึงสามารถสร้างสรรคค์ วามรู้ใหม่ ส่ิงประดิษฐ์
เทคนิค วธิ ีการ และ/หรือกระบวนการตา่ ง ๆ ท่ีเป็ นประโยชน์ต่อตนเองและ
สงั คมได้
5. ทกั ษะทางเทคโนโลยสี ารสนเทศ (Digital Skill) ผเู้ รียนในศตวรรษที่ 21 ตอ้ ง
มีความรู้เกี่ยวกบั การใชเ้ ทคโนโลยเี พอ่ื การคน้ ควา้ การเรียนรู้ การ
แลกเปล่ียน และการแบง่ ปันความรู้ร่วมกบั ผอู้ ื่นไดอ้ ยา่ งถูกตอ้ งเหมาะสม
สามารถคดั กรองขอ้ มูล วเิ คราะห์ สังเคราะห์ ประเมินขอ้ มูลไดอ้ ยา่ ง
เหมาะสม สามารถแกป้ ัญหาท่ีเก่ียวกบั การใชเ้ ทคโนโลยสี ารสนเทศ มี
จริยธรรมทางเทคโนโลยสี ารสนเทศ ไมท่ าผดิ กฎหมายเกี่ยวกบั การใช้
เทคโนโลยสี ารสนเทศและการสื่อสาร
6. ทกั ษะทางอาชีพและการใช้ชีวติ (Career Skill & Life Skill) ไดแ้ ก่
- รู้จกั ปรับตวั เพื่อรับกบั การเปล่ียนแปลงท้งั บทบาทหนา้ ที่ บริบท

สภาพแวดลอ้ ม และสถานภาพที่ไดร้ ับ
- มีความยดื หยนุ่ ในการทางานและการดารงชีวติ
- มีความคิดริเร่ิมสร้างสรรคแ์ ละเป็นผนู้ า
- มีความเป็นตวั ของตวั เองท่ีมีศกั ยภาพและความสามารถหลากหลาย

สามารถทางานไดห้ ลายหนา้ ท่ี และจดั สรรแบ่งเวลาไดเ้ หมาะสม
ระหวา่ งการทางานและการใชช้ ีวติ รวมถึงสามารถจดั การกบั ปัญหาต่าง
ๆ ในท่ีทางานและในการใชช้ ีวติ ไดอ้ ยา่ งมีเหตุมีผล

เอกสารประกอบการเรียนรายวิชานวตั กรรมและเทคโนโลยสี ารสนเทศ: บทบาทครูในยคุ เทคโนโลยสี ารสนเทศ 3

- ทางานร่วมกบั ผูอ้ ื่นไดอ้ ยา่ งมีประสิทธิภาพ มีภาวะผนู้ า และมีความ
รับผดิ ชอบ

- ประพฤติปฏิบตั ิตนอยใู่ นศีลธรรม จรรยา และยดึ ถือจรรยาบรรณใน
วชิ าชีพของตนอยา่ งเคร่งครัด

สรุปทกั ษะของผ้เู รียนในศตวรรษที่ 21

Career & Life Critical Collaboration
Skill Thinking Skill Skill

ICT Literacy Learner’s Skills Communication
Skill in 21st Century
Skill
Creative
Thinking Skill

ภาพท่ี 1 ทกั ษะของผ้เู รียนในศตวรรษที่ 21

เอกสารประกอบการเรียนรายวิชานวตั กรรมและเทคโนโลยสี ารสนเทศ: บทบาทครูในยคุ เทคโนโลยสี ารสนเทศ 4

การจะพฒั นาผเู้ รียนใหม้ ีศกั ยภาพหรือมีทกั ษะท้งั หลายท่ีกล่าวมาขา้ งตน้ ครู คือผู้
ท่ีสาคญั ยง่ิ ท่ีจะช่วยสนบั สนุน ส่งเสริม อานวยความสะดวก คอยช้ีแนะแนวทาง คอยเป็น
ท่ีปรึกษา ผลกั ดนั และออกแบบกิจกรรมการเรียนรู้ให้แก่ผเู้ รียนสามารถเรียนรู้ไดเ้ ตม็
ศกั ยภาพจนกระทง่ั สามารถแสดงศกั ยภาพต่าง ๆ ออกมาไดอ้ ยา่ งครบถว้ น และครูผสู้ อน
ที่ดีตอ้ งมีลกั ษณะและมีสมรรถนะต่าง ๆ ที่เก่ียวขอ้ งเพ่ือสามารถนาความรู้ ทกั ษะ และเจต
คติของตนเองมาพฒั นาผเู้ รียนใหม้ ีความรู้ มีทกั ษะ และมีเจตคติที่ดี ที่พร้อมจะออกไป
ประกอบอาชีพและใชช้ ีวติ อยา่ งมีความสุขไดใ้ นที่สุด

สมรรถนะของครูผู้สอนในศตวรรษท่ี 21 ซ่ึงกระทรวงศึกษาธิการไดก้ าหนดไว้
ดงั น้ี

 สมรรถนะหลกั (Core Competency) 5 ประการ ไดแ้ ก่

1. การมุง่ ผลสัมฤทธ์ิของการปฏิบตั ิงาน
2. การบริการที่ดี
3. การพฒั นาตนเอง
4. การทางานเป็นทีม
5. จริยธรรมและจรรยาบรรณครู

 สมรรถนะตามสายปฏบิ ัตงิ าน (Functional Competency) 6 ประการ ไดแ้ ก่

1. การบริหารหลกั สูตรและการจดั การเรียนรู้
2. การพฒั นาผเู้ รียน
3. การบริหารจดั การช้นั เรียน
4. การวเิ คราะห์ สังเคราะห์และวจิ ยั เพอ่ื พฒั นาผเู้ รียน
5. ภาวะผนู้ า

เอกสารประกอบการเรียนรายวชิ านวตั กรรมและเทคโนโลยสี ารสนเทศ: บทบาทครูในยคุ เทคโนโลยสี ารสนเทศ 5

6. การสร้างความสมั พนั ธ์ และความร่วมมือกบั ชุมชน

สาหรับยคุ แห่งเทคโนโลยแี ละการสื่อสารท่ีเตม็ ไปดว้ ยขอ้ มูลสารสนเทศ
หลากหลาย ครูผสู้ อนจึงจาเป็ นตอ้ งมีทกั ษะสาคญั สาหรับยคุ น้ีที่เรียกวา่ C-Teacher
(ถนอมพร เลาหจรัสแสง) ซ่ึงไดแ้ ก่

1. Content: ผสู้ อนตอ้ งมีความรู้และทกั ษะในเรื่องที่สอนเป็นอยา่ งดี เพราะ
หากผสู้ อนไม่เช่ียวชาญในเร่ืองที่สอนหรือถ่ายทอด ก็ไม่สามารถทาให้
ผเู้ รียนเรียนรู้ไดบ้ รรลุเป้าหมาย

2. Computer (ICT) Integration: ผสู้ อนตอ้ งมีทกั ษะในนการใชเ้ ทคโนโลยมี า
ช่วยในการจดั การเรียนการสอน เน่ืองจากกิจกรรมการเรียนการสอนท่ีใช้
เทคโนโลยจี ะช่วยกระตุน้ ความสนใจใหแ้ ก่ผเู้ รียน ยง่ิ ถา้ ไดผ้ า่ นการ
ออกแบบกิจกรรมการเรียนการสอนอยา่ งมีประสิทธิภาพจะยงิ่ ช่วยส่งเสริม
ทกั ษะท่ีตอ้ งการไดเ้ ป็ นอยา่ งดี

3. Constructionist: ผสู้ อนตอ้ งเขา้ ใจแนวคิดที่วา่ ผเู้ รียนสามารถสร้างองค์
ความรู้ข้ึนไดเ้ องจากการเช่ือมโยงความรู้เดิมท่ีมีอยเู่ ขา้ กบั ความรู้และ
ประสบการณ์ใหม่ ๆ ที่ไดร้ ับ และไดจ้ ากการลงมือปฏิบตั ิในกิจกรรมตา่ ง ๆ
โดยครูสามารถนาแนวคิดน้ีไปใชใ้ นการวางแผนการจดั กิจกรรมการเรียนรู้
เพือ่ ใหผ้ เู้ รียนไดม้ ีโอกาสสร้างความรู้และสร้างสรรคช์ ิ้นงานตา่ ง ๆ ผา่ นการ
ประยกุ ตค์ วามรู้และประสบการณ์ที่ไดร้ ับจากในช้นั เรียนและจากการศึกษา
ดว้ ยตนเอง

4. Connectivity: ผสู้ อนตอ้ งสามารถจดั กิจกรรมใหเ้ ช่ือมโยงระหวา่ งผเู้ รียน
ดว้ ยกนั ระหวา่ งผเู้ รียนกบั ผสู้ อนและระหวา่ งผสู้ อนในสถานศึกษาเดียวกนั
หรือตา่ งสถานศึกษา รวมถึงความเช่ือมโยงระหวา่ งสถานศึกษาและ
สถานศึกษากบั ชุมชนเพอ่ื สร้างสภาพแวดลอ้ มในการเรียนรู้ที่เป็น
ประสบการณ์ตรงใหแ้ ก่ผเู้ รียน

เอกสารประกอบการเรียนรายวิชานวตั กรรมและเทคโนโลยสี ารสนเทศ: บทบาทครูในยคุ เทคโนโลยสี ารสนเทศ 6

5. Collaboration: ผสู้ อนมีบทบาทสาคญั ในการจดั การเรียนรู้ในลกั ษณะการ
เรียนรู้แบบร่วมมือระหวา่ งผเู้ รียนกบั ผเู้ รียน และระหวา่ งผูเ้ รียนกบั ผสู้ อน
เพอ่ื ฝึกทกั ษะการทางานเป็ นทีม การเรียนรู้ดว้ ยตนเอง การแลกเปลี่ยนความ
คิดเห็นและสารสนเทศระหวา่ งกนั ซ่ึงจะส่งผลต่อการพฒั นาผเู้ รียนในดา้ น
ทกั ษะอาชีพและทกั ษะชีวติ

6. Communication: ผสู้ อนมีทกั ษะการส่ือสาร ท้งั การบรรยาย การยกตวั อยา่ ง
การเลือกใชส้ ่ือ การนาเสนอส่ือ รวมถึงการจดั สภาพแวดลอ้ มใหเ้ อ้ือต่อการ
เรียนรู้ เพ่ือถ่ายทอดความรู้ใหแ้ ก่ผเู้ รียนไดอ้ ยา่ งเหมาะสมนาไปสู่ความเขา้ ใจ
และสามารถเรียนรู้ไดบ้ รรลุเป้าหมายท่ีกาหนดไว้

7. Creativity: ผสู้ อนในศตวรรษที่ 21 จาเป็นตอ้ งสร้างสรรคก์ ิจกรรรมการ
เรียนการสอนท่ีหลากหลาย แปลกใหม่จดั สภาพแวดลอ้ มใหเ้ อ้ือต่อการ
เรียนรู้ของผเู้ รียนโดยเนน้ การเรียนรู้ดว้ ยตนเองใหม้ ากที่สุด ผสู้ อนตอ้ งเป็น
มากกวา่ ผถู้ ่ายทอดความรู้โดยตรงเพยี งอยา่ งเดียว

8. Caring: ผสู้ อนตอ้ งมีมุทิตาจิตต่อผเู้ รียน ตอ้ งแสดงออกถึงความรัก ความ
ห่วงใยอยา่ งจริงใจตอ่ ผูเ้ รียน เพ่อื ใหผ้ เู้ รียนเกิดความเชื่อใจส่งผลต่อการจดั
สภาพการเรียนรู้ทาใหร้ ู้สึกผอ่ นคลาย ซ่ึงเป็นสภาพท่ีผเู้ รียนจะมีความสุขใน
การเรียนรู้และจะเรียนรู้ไดด้ ีท่ีสุด

เอกสารประกอบการเรียนรายวิชานวตั กรรมและเทคโนโลยสี ารสนเทศ: บทบาทครูในยคุ เทคโนโลยสี ารสนเทศ 7

สรุปทกั ษะครูในศตวรรษที่ 21 ไดด้ งั น้ี

Content ICT Literacy Collaboration
Skill Skill

Constructionist Teacher’s Skills Caring Skill
in 21st Century

Creativity Skill Communication Connectivity
Skill Skill

ภาพท่ี 2 ทกั ษะครูในศตวรรษที่ 21

ท้งั น้ีการท่ีผสู้ อนมีทกั ษะตา่ ง ๆ เหล่าน้ีไดอ้ งคป์ ระกอบสาคญั ท่ีผสู้ อนควรตอ้ งมี
ในฐานะครูจาเป็นตอ้ งมีคุณลกั ษณะดงั ตอ่ ไปน้ีจึงจะสามารถพฒั นาทกั ษะของตนเอง และ
ผเู้ รียนไปยงั จุดมุง่ หมายที่ตอ้ งการได้

1. มีความรอบรู้มากข้ึนท้งั ในสาขาที่สอนและสาขาอื่นที่เกี่ยวขอ้ ง
2. มีความเป็นมืออาชีพ
3. มีความสามารถและศกั ยภาพสูง

เอกสารประกอบการเรียนรายวชิ านวตั กรรมและเทคโนโลยสี ารสนเทศ: บทบาทครูในยคุ เทคโนโลยสี ารสนเทศ 8

4. เป็นผเู้ ตรียมความพร้อมใหน้ กั เรียนในการเขา้ สู่โลกของการทางานใน
ศตวรรษที่ 21

5. มีความรักในอาชีพ
6. มีชีวติ ท่ีเรียบง่าย
7. มีนวตั กรรมการเรียนการสอนเพ่อื ใหน้ กั เรียนบรรลุผลทางการเรียนรู้ที่

ตอ้ งการ

ดงั น้นั ในความเป็นครูมิใช่เรื่องง่ายเลยที่จะนาพาผเู้ รียนไปสู่เป้าหมายท่ีผเู้ รียน
ตอ้ งการ ครูในฐานะผสู้ อนควรใหค้ วามสาคญั กบั การจดั การเรียนการสอนที่เนน้ ผเู้ รียน
เป็นสาคญั ในขณะเดียวกนั ตอ้ งไมล่ ืมวา่ ครูเองกเ็ ป็นผมู้ ีความสาคญั ในบทบาทที่แตกต่าง
กนั แตม่ ีเป้าหมายเดียวกนั คือพฒั นาผเู้ รียนใหม้ ีความรู้ มีทกั ษะและมีเจตคติท่ีดีในการ
ดารงชีวิตและการประกอบอาชีพ ดว้ ยเหตุปัจจยั ทางสังคม เทคโนโลยแี ละการส่ือสารท่ี
เปลี่ยนแปลงไปทาใหก้ ารจดั การเรียนรู้ในศตวรรษท่ี 21 เนน้ พฒั นาผเู้ รียนใหท้ นั กบั ยคุ
สมยั ทนั กบั ปัญหาที่เกิดข้ึนท้งั โดยตรงและโดยออ้ ม สามารถกา้ วผา่ นอุปสรรคต่าง ๆ ที่
เกิดข้ึนไดด้ ว้ ยการใชค้ วามรู้ ทกั ษะ และเจตคติท่ีไดร้ ับการพฒั นามาจากหอ้ งเรียนและ
นอกหอ้ งเรียนโดยมีครูทาหนา้ ท่ีตามบทบาทต่าง ๆ อยา่ งเตม็ เป่ี ยมดว้ ยประสิทธิภาพ

เอกสารประกอบการเรียนรายวชิ านวตั กรรมและเทคโนโลยสี ารสนเทศ: บทบาทครูในยคุ เทคโนโลยสี ารสนเทศ 9

บทบาทครูในศตวรรษ 21 สามารถสรุปได้ดงั นี้

Coach

Partner บทบาทครูใน Consultant
Innovator ศตวรรษท่ี 21
ผเู้ รียนเป็นสาคญั

Designer

Organizer Facilitator

ภาพที่ 3 บทบาทครูผู้สอนในศตวรรษท่ี 21 ทจี่ ดั การเรียนรู้โดยเน้นผู้เรียนเป็ นสาคญั

เอกสารประกอบการเรียนรายวิชานวตั กรรมและเทคโนโลยสี ารสนเทศ: บทบาทครูในยคุ เทคโนโลยสี ารสนเทศ 10