Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΗΜΑΙΑ

Ç éóôïñßá êáé ïé ðáñáëëáãÝò ôçò
êáôÜ ôçí ÅðáíÜóôáóç -

Ç óçìáóßá êáé ç êáèéÝñùóÞ ôçò

Êåßìåíï-Öùôïãñáößåò:
ÁëÝîáíäñïò-Ìé÷áÞë ×áôæçëýñáò

26 ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ
ÓÅÐ. - ÏÊÔ. 2003

ÅéóáãùãÞ áíáóôáôþíïõí ôïõò óêëáâùìÝíïõò êáé ôïõò
îåóçêþíïõí óå åðáíÜóôáóç, ãé’ áõôü êáé ðÜ-
Ç óçìáßá áðïôåëåßôáé áðü Ýíá êïììÜôé íôïôå ïé êáôáêôçôÝò ëáìâÜíïõí äñáêüíôåéá
ìÝôñá ãéá íá ìçí åìöáíßæåôáé ç óçìáßá ôçò
õöÜóìáôïò - ðáëáéüôåñá áðü âáìâÜêé, ëéíü óêëáâùìÝíçò ÷þñáò. ÐáñÜëëçëá, ç Ýêöñá-
Þ ìåôÜîé, óÞìåñá áðü íÜéëïí Þ ðïëõÝóôåñ óç áðïóôñïöÞò Þ óèåíáñÞò áíôßèåóçò ó’
- ôï ïðïßï áðåéêïíßæåé êÜðïéï ó÷Þìá Þ Ýì- Ýíá êñÜôïò Þ Ýíá ëáü åêôïíþíåôáé óõíÞèùò
âëçìá, ìéáò êáé ïé óçìáßåò, êáôÜ ãåíéêÞ ïìï- ðÜíù óôç óçìáßá ôïõ, ç ïðïßá êáßãåôáé êá-
ëïãßá, Ý÷ïõí óõìâïëéêÞ óçìáóßá. Ìå åëÜ÷é- ôÜ ôç äéÜñêåéá äéáäçëþóåùí.
óôåò åîáéñÝóåéò (Åëâåôßáò êáé Âáôéêáíïý)
åßíáé ïñèïãþíéåò êáé (Ëéâýçò) ðïëý÷ñùìåò. Ç óçìáßá óôçí ÅëëÜäá, êáèþò êáé óôéò
Ç óçìáßá üìùò äåí åßíáé áðëþò «ôåìÜ÷éïí ðåñéóóüôåñåò ÷þñåò ôçò Åõñþðçò êáé ôïõ
õöÜóìáôïò», üðùò áíáöÝñåé êÜðïéá ðáëéÜ õðüëïéðïõ êüóìïõ, êõìáôßæåé êáèçìåñéíÜ
åãêõêëïðáßäåéá, áëëÜ Ýíá óýìâïëï ðïõ åí- óå üëá ôá äéïéêçôéêÜ êáé êõâåñíçôéêÜ êôÞ-
óáñêþíåé Ýíá óùñü óõíáéóèÞìáôá êáé ðïõ ñéá, ôá äéêáóôÞñéá, ôá åêðáéäåõôÞñéá, ôéò
åìöáíßæåôáé óå üëá ôá ðéèáíÜ êáé áðßèáíá åêêëçóßåò êáé ôá ìïíáóôÞñéá, óôéò óôñáôéù-
óçìåßá, áðü ôá ðåäßá ôùí ìá÷þí ìÝ÷ñé ôá ôéêÝò ìïíÜäåò, ôéò äéðëùìáôéêÝò áðïóôïëÝò
ãÞðåäá. Ðþò åßíáé äõíáôüí Ýíá ýöáóìá íá ôïõ åîùôåñéêïý, óôá óõììá÷éêÜ óôñáôçãåßá
ðñïêáëåß ôüóï Ýíôïíåò êáé öïñôéêÝò óõãêé- ðïõ õðçñåôïýí ¸ëëçíåò áîéùìáôéêïß, óôá
íÞóåéò, íá óõìâïëßæåé ôüóá ðïëëÜ ðñÜãìá- ðïëåìéêÜ êáé åìðïñéêÜ ðëïßá, áëëÜ êáé
ôá, íá åîÜñåé ôüóï ôïí ðáôñéùôéóìü ìáò; óôçí Ýäñá ôïõ ÏÇÅ, ôïõ ÍÁÔÏ, ôçò
ÅõñùðáúêÞò ¸íùóçò êáé Üëëùí äéåèíþí
Ç óçìáßá áðïôåëåß ãéá ìéá ÷þñá, Ýíá ïñãáíéóìþí óôïõò ïðïßïõò óõììåôÝ÷åé ç
êñÜôïò, ôï éåñüôåñï óýìâïëü ôïõ, ôï ðéï ôé- ÅëëÜäá, åíþ êáôÜ ôéò åèíéêÝò åðåôåßïõò
ìçìÝíï êáé áãáðçôü áðü ôï ëáü ôïõ, ôçí ðï- (25ç Ìáñôßïõ, 28ç Ïêôùâñßïõ) êáé ôïðéêÝò
ëéôåßá, ôï óôñÜôåõìá êáé ôçí åêêëçóßá ôïõ, åïñôÝò (ð.÷. áðåëåõèÝñùóç ôïõ Êéëêßò) êï-
ôï ïðïßï åßíáé êé áõôü ðïõ ïõóéáóôéêÜ ôï óìåß ôá ìðáëêüíéá ôùí óðéôéþí, ôéò êïëüíåò
áíôéðñïóùðåýåé óå êÜèå åðßóçìï êáé áíåðß- ôùí äñüìùí êáé ôïõò áíåìïèþñáêåò ôùí ëå-
óçìï âÞìá óôï ïðïßï åìöáíßæåôáé, åíôüò êáé ùöïñåßùí êáé ôùí ôñüëåú, ùò óýìâïëï åíüôç-
åêôüò ôçò åäáöéêÞò ôïõ åðéêñÜôåéáò (äéðëù- ôáò ôïõ ëáïý êáé äéáôÞñçóçò ôçò éóôïñéêÞò
ìáôéêÝò êáé åéñçíåõôéêÝò áðïóôïëÝò, åêäç- ìíÞìçò. 1⁄4ôáí ôï êñÜôïò ðåíèåß, ç óçìáßá
ëþóåéò, êáôïñèþìáôá, êáôáêôÞóåéò ê.ô.ë.). êõìáôßæåé ìåóßóôéá, üðùò óõìâáßíåé êáé óå
Ç óçìáßá áðïôåëåß ãéá üëá ôá êñÜôç Ýíá ðåñéðôþóåéò èñçóêåõôéêïý ðÝíèïõò (ÌåãÜ-
óýìâïëï óôï ïðïßï áðïäßäåôáé éäéáßôåñç êáé ëç ÐáñáóêåõÞ). Ó’ áõôÞí áðïíÝìïíôáé ïé
ðïëëÝò öïñÝò áíõðÝñâëçôç åõëÜâåéá: áðï- ýðáôåò ôéìçôéêÝò äéáêñßóåéò ôçò ðïëéôåßáò,
ôåëåß ôï õøçëüôåñï óýìâïëï åíüò êñÜôïõò, ï Ðïëåìéêüò Óôáõñüò Á´ ÔÜîåùò êáé ï Ôá-
ìéáò êáé ó’ áõôü óõìðõêíþíåôáé ç éóôïñßá îéÜñ÷çò ôïõ Áñéóôåßïõ Áíäñåßáò.
ôïõ, ôï ðáñåëèüí ôïõ, ôï ðáñüí ôïõ, ç ðñï-
ïðôéêÞ ôïõ óôï ìÝëëïí, êáé áõôüò ðïõ ôçí Ôçí åëëçíéêÞ óçìáßá öÝñïõí óå åõäéÜ-
êñáôÜåé ðñÝðåé íá åßíáé êáé áðïöáóéóìÝíïò êñéôï óçìåßï üëá ôá ÷åñóáßá, ðëùôÜ êáé
íá ôçí õðåñáóðéóôåß ìå üëá ôá ìÝóá, áêüìç ðôçôéêÜ ìÝóá ôùí Åíüðëùí ÄõíÜìåùí,
êáé ìå ôç æùÞ ôïõ, áí áõôü êñéèåß áíáãêáßï. åíþ ïé ¸ëëçíåò óôñáôéþôåò/ íáýôåò/ óìçíß-
1⁄4ëç ç äõóíüçôç éäÝá ôçò ðáôñßäáò êáé ôïõ ôåò ïñêßæïíôáé íá õðåñáóðßæïõí êáé ìå ôçí
êñÜôïõò ðåñéêëåßåôáé ìÝóá óôç óçìáßá. Åß- ôåëåõôáßá ñáíßäá áßìáôüò ôïõò ôç óçìáßá.
íáé ôüóï óôåíÜ óõíäåäåìÝíç ç Ýííïéá ôçò Ôï åèíüóçìï - ôï ïðïßï êáé áðïôåëåß ôï Ýì-
óçìáßáò ìå ôçí åëåõèåñßá, þóôå êáé ç åëÜ- âëçìá ôçò ÅëëçíéêÞò Äçìïêñáôßáò - áðïôå-
÷éóôç ðñïâïëÞ ôçò óå åðï÷Ýò óêëáâéÜò êáé ëåß ðáñáëëáãÞ ôçò óçìáßáò êáé öÝñåôáé óå
êáôáðßåóçò óêïñðÜåé ñßãç óõãêßíçóçò, ðïõ üëá ôá êáëýììáôá êåöáëÞò (ðçëÞêéï, ðçëß-
óêïò, ìðåñÝò, äßêï÷ï, ôæüêåú) ôùí ìåëþí ôïõ

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ 27
Ç ÅëëçíéêÞ Óçìáßá

Óôñáôïý ÎçñÜò, ôïõ Ðïëåìéêïý Íáõôéêïý, êáé - ìÝ÷ñé ôï 1984 - ôçí ×ùñïöõëáêÞ·
ôçò ÐïëåìéêÞò Áåñïðïñßáò, ôçò ÅëëçíéêÞò ç ðïëåìéêÞ óçìáßá ôïõ Íáõôéêïý åßíáé
Áóôõíïìßáò, ôïõ Ëéìåíéêïý Óþìáôïò êáé áðüëõôá üìïéá ìå ôçí åèíéêÞ óçìáßá).
ôïõ Ðõñïóâåóôéêïý Óþìáôïò. Ç óçìáßá Åðßóçò, óýìöùíá ìå ôïí «Êáíïíéóìü ðåñß
áðïôåëåß Ýíá áðü ôá õøçëÜ åêåßíá óýìâï- Óôïëþí» ôïõ Åëëçíéêïý Óôñáôïý, ç åëëçíéêÞ
ëá ðïõ ôéìÜ ï óôñáôüò, üðùò ðåñéãñÜöåôáé óçìáßá öÝñåôáé óôéò öáéïðñÜóéíåò óôïëÝò
áíáëõôéêüôåñá óôï Óôñáôéùôéêü Êáíïíéóìü ôùí åêôüò óõíüñùí óôñáôéùôéêþí, ïé ïðïßïé
20-1 (Üñèñá 16, 18 êáé 63). Ìå ôç óçìáßá ìåôáâáßíïõí óôï åîùôåñéêü ìå ïðïéáäÞðïôå
êáëýðôïíôáé ôá öÝñåôñá ôùí áîéùìáôéêþí, éäéüôçôá. Ç óçìáßá öÝñåôáé, åðßóçò, óôïí
áíèõðáóðéóôþí, õðáîéùìáôéêþí êáé ïðëé- áñéóôåñü âñá÷ßïíá ôçò åéäéêÞò óôïëÞò éðôá-
ôþí ðïõ áðåâßùóáí êáôÜ ôçí õðçñåóßá ìÝíïõ (÷åéñéóôÞ, éðôÜìåíïõ ìç÷áíéêïý êáé
ôïõò (ðëçí ôùí áõôïêôïíïýíôùí)· áíÜëïãçò áåñïíáõôßëïõ).
ôéìÞò ôõã÷Üíïõí ïé áîéùìáôéêïß óå ðïëåìéêÞ
äéáèåóéìüôçôá, êáèþò êáé ïé åí åíåñãåßá Ç áðþëåéá ôçò óçìáßáò óôç ìÜ÷ç èåù-
Ýöåäñïé áîéùìáôéêïß, õðáîéùìáôéêïß êáé ñåßôáé áóýëëçðôç íôñïðÞ êáé áéó÷ýíç, åíþ
ïðëßôåò (Êáíïíéóìüò ÅîùôåñéêÞò Õðçñå- áíôßèåôá ç áðüêôçóç óçìáßáò ôïõ å÷èñïý
óßáò Óôñáôåýìáôïò, ÃÅÅÈÁ, 1992). ÊáôÜ ðñïêáëåß õðÝñìåôñç ÷áñÜ êáé åíèïõóéá-
ôçí Ýðáñóç êáé õðïóôïëÞ ôçò, ãßíåôáé áðü- óìü, áðïôåëþíôáò Ýíá áðü ôá óçìáíôéêü-
äïóç ôéìþí áðü ÖñïõñÜ («ðáñïõóéÜóôå») ôåñá ðïëåìéêÜ ôñüðáéá (âëÝðå óõëëïãÞ
êáé áðü åéäéêÜ åðéöïñôéóìÝíï óáëðéãêôÞ, ï Åèíéêïý Éóôïñéêïý Ìïõóåßïõ). ¸ôóé, ï
ïðïßïò ðáéáíßæåé åéäéêü åìâáôÞñéï. êÜèå óôñáôéþôçò ðïõ áãáðÜ êáé ðéóôåýåé
óôï éäáíéêü ôçò ðáôñßäáò, èá ðñÝðåé íá
ÐáñáëëáãÞ ôçò åèíéêÞò óçìáßáò áðïôå- õðåñáóðßæåé ôç óçìáßá ìå êÜèå äõíáôü ìÝ-
ëïýí ïé ðïëåìéêÝò óçìáßåò ôùí ÌïíÜäùí, óï, ðñïóöÝñïíôáò ãé’ áõôÞí áêüìç êáé ôï
ÓõãêñïôçìÜôùí, Ó÷çìáôéóìþí êáé Ðáñá- ðïëõôéìüôåñï áãáèü ðïõ äéáèÝôåé, ôçí ßäéá
ãùãéêþí Ó÷ïëþí, ïé ïðïßåò óôï êÝíôñï ôïõ ôïõ ôç æùÞ. ÅíäåéêôéêÜ, áíáöÝñïõìå Ýíá
óôáõñïý öÝñïõí ôïí ðñïóôÜôç ¢ãéï ôïõ ìýèï ðïõ åðéêñáôåß ó÷åôéêÜ ìå ôï 1⁄4ðëï
1⁄4ðëïõ ôïõò (ôïí Ýöéððï ¢ãéï Ãåþñãéï ôïõ Ðõñïâïëéêïý: Ôï ïðëüóçìü ôïõ áðïôå-
ãéá ôï Ðåæéêü êáé ôïí õðüëïéðï Óôñáôü Îç- ëåßôáé áðü ìáýñï öüíôï êáé ÷éáóôß ÷ñõóü
ñÜò, ðëçí ôïõ Ðõñïâïëéêïý, ôï ïðïßï äå ðýñáõëï êáé êáíüíé, ÷ùñßò üìùò íá öÝñåé
äÜöíç, üðùò ôá õðüëïéðá 1⁄4ðëá êáé ôá ðå-
äéáèÝôåé ðïëåìéêÞ óçìáßá, ñéóóüôåñá Óþìáôá, ãéá éóôïñéêïýò êáé áé-
ôïí Áñ÷Üããåëï Ìé÷á- óèçôéêïýò ëüãïõò, Ýëêïíôáò ôçí êáôáãùãÞ
Þë åðß íåöþí ãéá ôïõ áðü ôç ìáõñïêßôñéíç âõæáíôéíÞ óçìáßá·
ôçí Áåñïðïñßá ôï ìáýñï ÷ñþìá, ðïõ êáèïñßóôçêå ôï 1914
êáé ôçí Áãßá (óå áíôéêáôÜóôáóç ôïõ åñõèñüäáíïõ, ôï
ÅéñÞíç ãéá ïðïßï ÷ñçóéìïðïéïýíôáí ìåôáîý 1908-1914),
ôçí Áóôõ- óõìâïëßæåé ôçí ðõñßôéäá êáé ôï êßôñéíï ôç
íïìßá óïößá. Ëüãù ôïõ ìáýñïõ ÷ñþìáôïò ôïõ
ïðëïóÞìïõ, ôçò áðïõóßáò äÜöíçò ó’ áõôü,

áëëÜ êáé ôçò ìç ýðáñîçò ðïëåìéêÞò óç-
ìáßáò ãéá ôï Ðõñïâïëéêü, áñ÷éêÜ áðü
ìéá æçëüôõðç áíôéðáëüôçôá ðñïò ôï
1⁄4ðëï (ðïëåìÜ åê ôïõ ìáêñüèåí,
áíôßèåôá áðü ôá Üëëá 1⁄4ðëá ðïõ
âñßóêïíôáé óôçí ðñþôç ãñáììÞ,
åíþ õðÜñ÷åé ìéá íïïôñïðßá üôé
ôï Ðõñïâïëéêü åßíáé êÜðùò

28 ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ
ÓÅÐ. - ÏÊÔ. 2003

Ïðëüóçìï ôïõ êñáôéêÞ ôïõ ïíôüôçôá. Ôá Ýèíç äå âñßóêïõí
Ðõñïâïëéêïý ôçí ÝêöñáóÞ ôïõò óå óçìáßåò, áëëÜ óå ðï-
ëéôéóôéêÜ óôïé÷åßá êáé óõìâïëéóìïýò, üðùò
ðéï åêëåðôõóìÝíï üðëï, ï «ðñßãêéðáò» ôïõ ç ãëþóóá, ç èñçóêåßá êáé ç åèíéêÞ óõíåß-
Óôñáôïý), åðéêñÜôçóå ìéá ðåñéäåÞò öÞìç äçóç. Ùóôüóï, ÷ñçóéìïðïéåßôáé óÞìåñá ï
üôé ôÜ÷á ôï Ðõñïâïëéêü óôåñåßôáé ôç äÜö- üñïò «åèíéêüò» êáô’ ïéêïíïìßá êáé óáí ôáõ-
íç åðåéäÞ åßíáé «Üôéìï Óþìá», ãéáôß äÞèåí ôüóçìïò ôïõ «êñáôéêüò», êÜôé ðïõ öáßíåôáé
êáôÜ ôïí áôõ÷Þ Åëëçíïôïõñêéêü Ðüëåìï íá äÝ÷åôáé óÞìåñá êáé ç êïéíùíéïëïãéêÞ
ôïõ 1897 Ý÷áóå ôç óçìáßá óå ìéá ìÜ÷ç åðéóôÞìç êáé ïñïëïãßá. ¸ôóé, Üíèñùðïé ìå
(õðÜñ÷åé êáé ðáñáëëáãÞ ðïõ ôï öÝñåé íá áããëéêü-éóðáíéêü-ãáëëéêü ðïëéôéóôéêü õðü-
áðïêïéìÞèçêå óôï ðåäßï ôçò ìÜ÷çò). ÊÜôé âáèñï æïõí óÞìåñá óå üëá ôá ìÞêç êáé
ôÝôïéï óáöþò äåí éó÷ýåé (ôï Ðõñïâïëéêü ïõ- ðëÜôç ôçò ãçò êáé, ìïëïíüôé ìïéñÜæïíôáé
äÝðïôå åß÷å óçìáßá, ìå áðïôÝëåóìá íá ìçí ìéá êïéíÞ ðïëéôéóôéêÞ êáôáãùãÞ êáé êïõë-
ìðïñåß íá ôç ÷Üóåé!), ïýôå áíôáðïêñßíåôáé ôïýñá, äåí ôïõò åêöñÜæåé ç óçìáßá ôçò Áã-
óôçí ðñáãìáôéêüôçôá, áëëÜ åßíáé åíäåéêôéêü ãëßáò-Éóðáíßáò-Ãáëëßáò, áëëÜ ç óçìáßá ôçò
ôçò óïâáñüôçôáò ðïõ êáôÝ÷åé óôç óõíåßäçóÞ ÷þñáò áðü ôçí ïðïßá êáôÜãïíôáé. ÐáñÜëëç-
ìáò ç áðþëåéá ôçò óçìáßáò. ëá, õðÜñ÷åé êáé ç ðåñßðôùóç ôïõ áñáâéêïý
Ýèíïõò ( ôï ïðïßï åêôåßíåôáé áðü ôéò áêôÝò
ÄéÜêñéóç ¸èíïõò ôïõ Áôëáíôéêïý ìÝ÷ñé ôïí Ðåñóéêü Êüëðï
êáé áðü ôá âÜèç ôçò Áóßáò ìÝ÷ñé ôçí êåíôñé-
& êÞ ÁöñéêÞ), ãéá ôï ïðïßï äåí õðÜñ÷åé ìßá
ìüíç óçìáßá ðïõ íá ôï óõìâïëßæåé, ðáñÜ
ÊñÜôïõò ìüíï (åßêïóé ðåñßðïõ) îå÷ùñéóôÝò êñáôéêÝò
óçìáßåò áñáâéêþí êñáôþí, êáèþò êáé ôïõ
Áíôßèåôá ìå ü,ôé ðéóôåýåôáé áðü ðïë- êïõñäéêïý Ýèíïõò, ôï ïðïßï åðßóçìá äåí
ëïýò, óçìáßåò õðÜñ÷ïõí ìüíï åêåß ðïõ Ý÷åé äéêÞ ôïõ óçìáßá (áí êáé ïé Êïýñäïé
õößóôáíôáé ÊñÜôç, ü÷é ¸èíç. Ç óçìáßá ÷ñçóéìïðïéïýí äéÜöïñåò áíåðßóçìåò óçìáß-
åßíáé óÞìåñá åî ïñéóìïý Ýíá óýìâïëï åò), áðëïýóôáôá ãéáôß äåí Ý÷åé êñÜôïò!
ðïõ åêöñÜæåé êÜðïéï ëáü ðïõ æåé ó’ Ýíá
êñáôéêü óýíïëï, ìéáò êáé åêðñïóùðåß ôçí Ç áíáöïñÜ óôçí åëëçíéêÞ óçìáßá ùò
åèíéêïý óõìâüëïõ, üóï êáé áí Ý÷åé åðéêñá-
ôÞóåé óôç íïïôñïðßá ôùí ÅëëÞíùí êáé ôï íü-
çìá ôùí âéâëßùí ôçò äéäáóêüìåíçò éóôïñßáò,
åßíáé åí ìÝñåé ëáíèáóìÝíç, ãéáôß åêöñÜæåé
êáèáñÜ ôï åëëçíéêü êñÜôïò êáé ôçí åëëçíé-
êÞ åðéêñÜôåéá, äçëáäÞ ç ýðáñîÞ ôçò åßíáé
ôáõôüóçìç êáé ôáõôü÷ñïíç ìå ôï óýã÷ñïíï
åëëçíéêü êñÜôïò, ôï ïðïßï éäñýèçêå ôï 1830,
êáé êáèüëïõ äåí ôáõôßæåôáé (÷ñïíéêÜ êáé
ãåùãñáöéêÜ) ìå ôï åëëçíéêü Ýèíïò, ðïõ
÷Üíåôáé óôá âÜèç ôùí áéþíùí êáé åßíáé
äéáóðáñìÝíï óå üëá ôá ìÞêç êáé ðëÜôç
ôçò ãçò. Ôï åëëçíéêü Ýèíïò ðñïûðÞñ÷å ôïõ
1830, áëëÜ üóï Þôáí õðüäïõëï äå äéÝèåôå
êñÜôïò êáé, öõóéêÜ, ïýôå óçìáßá. 1⁄4ìùò
ç éäéáéôåñüôçôá ôïõ åëëçíéêïý Ýèíïõò, ôï
ïðïßï Ý÷åé ìßá êïéíÞ èñçóêåßá, ìßá êïéíÞ
ãëþóóá, êïéíÜ Þèç êáé Ýèéìá êáé Ýíá ìüíï

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ 29
Ç ÅëëçíéêÞ Óçìáßá

êñÜôïò, Ý÷ïõí êáèéåñþóåé ôç óçìáßá (êáé äïõìå óÞìåñá), áðïìåéíÜñéá æþùí, üðùò
ôïí Åèíéêü 3⁄4ìíï) ùò åèíéêÜ óýìâïëá, üóï êñáíßá, êüêêáëá ê.ô.ë. Êáíåßò äå ãíùñß-
êé áí áõôü äåí áíôáðïêñßíåôáé óôçí ðñáã- æåé åðáêñéâþò áðü ðïéïí, ðïý êáé ðüôå
ìáôéóôéêÞ ÝííïéÜ ôïõò. Ùò áðïôÝëåóìá, ïé öôéÜ÷ôçêå êáé ÷ñçóéìïðïéÞèçêå ç ðñþôç
¸ëëçíåò ôçò äéáóðïñÜò ÷ñçóéìïðïéïýí óçìáßá, áí êáé õðÜñ÷ïõí ðëçñïöïñßåò
ôçí åëëçíéêÞ óçìáßá ãéá íá äåßîïõí ôçí åë- üôé óôçí áñ÷áßá Êßíá ÷ñçóéìïðïéïýíôáí
ëçíéêüôçôÜ ôïõò, êÜôé ðïõ äå öáßíåôáé íá óçìáßåò ðñéí áðü ÷éëéåôßåò. ÁíáöïñÜ ó÷å-
óõìâáßíåé ìå ôá Üëëá Ýèíç, åêôüò áí åîáé- ôéêÜ ìå ôçí ýðáñîç óçìáéþí óõíáíôÜìå
ñÝóïõìå ôï ãáëëéêü (óå ðáëáéüôåñåò åðï÷Ýò êáé óôçí ÐáëáéÜ ÄéáèÞêç (Áñéèìïß Â:1-
êáé ôï áããëïóáîùíéêü), ð.÷. óôï ãáëëüöùíï 2). Ïé áñ÷áßïé ¸ëëçíåò óôçí áðþôáôç áñ-
Quebec ôïõ ÊáíáäÜ. ¸ôóé, åëëçíéêÞ óçìáßá ÷áéüôçôá äå öáßíåôáé íá ìåôá÷åéñßæïíôáí
èá äïýìå ôüóï óôç ìçôñïðïëéôéêÞ ÅëëÜäá, óçìáßåò, áíô’ áõôþí äå ÷ñçóéìïðïéïýóáí
üóï êáé óå üëï ôï ìåßæïíá åëëçíéóìü, üðïõ äéáêñéôéêÜ óçìåßá êáé óõìâïëéêÝò ðáñá-
êé áí áõôüò êáôïéêåß. óôÜóåéò [ãñÜììáôá (Á, ÁÑ, Ë, Ì, Ô), æþá
(áåôüò, êïõêïõâÜãéá, ëéïíôÜñé, ðÞãáóïò,
Ç ÃÝííçóç ôùí óößããá, ôáýñïò, ößäé) Þ óýìâïëá (16-êôé-
Óçìáéþí - Áñ÷áéü- íï Üóôñï, çìéóÝëçíïò, ïöèáëìüò, ñüäï,
ôçôá, Ìåóáßùíáò ñüðáëï ôïõ ÇñáêëÞ, óôÜ÷õ, ôñßáéíá)], ôá
& Íåüôåñç Åðï÷Þ ïðïßá ïíüìáæáí åðßóçìá êáé öÝñïíôáí
óôéò áóðßäåò, ôá êïíôÜñéá Þ ôéò ðñþñåò
Óôá âÜèç ôçò éóôïñßáò âëÝðïõìå äéÜ- ôùí ðëïßùí.
öïñïõò ëáïýò íá ÷ñçóéìïðïéïýí áíôß
óçìáßáò (ìå ôçí Ýííïéá ôçí ïðïßá áðïäß- Óôçí áñ÷áßá åðï÷Þ, ïé ðñþôïé ðïõ
åðéâåâáéùìÝíá Ýêáìáí ÷ñÞóç óçìáßáò
óôïí ðüëåìï Þóáí ïé Óêýèåò (Óïõßäáò
εí ëÝîåé). ÕðÜñ÷ïõí ðëçñïöïñßåò üôé
ïé öÜëáããåò ôïõ ÌåãÜëïõ ÁëÝîáíäñïõ
÷ñçóéìïðïéïýóáí êüêêéíåò õöáóìÜôéíåò
óçìáßåò, ôéò ïðïßåò ýøùíáí óå óÜñéóåò
êáé Ýäéíáí ôï óÞìá Ýíáñîçò ôçò ìÜ÷çò.
Áñãüôåñá, âëÝðïõìå üôé êáé ïé õðüëïé-

Ï ÁëÝîáíäñïò êáôÜ ôç ìÜ÷ç ôçò Éóóïý (ÍåÜðïëéò, Åèíéêü Ìïõóåßï)

30 ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ
ÓÅÐ. - ÏÊÔ. 2003

ðïé ¸ëëçíåò Üñ÷éóáí íá êÜíïõí ÷ñÞóç íùí. Áñ÷éêÜ, ç ÷ñÞóç ôïõò Þôáí êáèáñÜ
óçìáéþí, èåóìü ôïí ïðïßï õéïèÝôçóå ç ðñáêôéêÞ, äçëáäÞ ðåñéïñéæüôáí óôç óçìá-
Åêêëçóßá ôïõ ÄÞìïõ, ç ïðïßá áñ÷éêÜ ôïäüôçóç ìéáò åäáöéêÞò èÝóçò ðïõ åß÷å
ìåôá÷åéñéæüôáí êüêêéíåò óçìáßåò ãéá íá êáôáëçöèåß áðü ôç öõëÞ/óôñáôéÜ Þ óôçí
äçëþóåé ôçí Ýíáñîç Þ ëÞîç óõãêÝíôñù- åê ôïõ ìáêñüèåí áíáãíþñéóç åíüò óçìåß-
óçò êáé ìåôÝðåéôá ãéá äéÜöïñåò Üëëåò ïõ óõãêÝíôñùóçò (êÜôé áíôßóôïé÷ï ìå ôá
óõãêåíôñþóåéò êáé ôåëåôïõñãßåò. Áðü óçìåñéíÜ óôñáôüðåäá). Äñáóêåëþíôáò ôç
ôï Ýíôïíï áõôü êüêêéíï ÷ñþìá ðÞñáí ÂõæáíôéíÞ Åðï÷Þ, ìå ôçí ïðïßá èá áó÷ï-
ôï üíïìÜ ôïõò (öïéíéêßäåò) êáé Ýôóé äéá- ëçèïýìå êÜðùò ðéï áíáëõôéêÜ óôçí áìÝ-
óþèçêáí óôçí êëáóéêÞ êáé åëëçíéóôéêÞ óùò åðüìåíç åíüôçôá, êáé ðñï÷ùñþíôáò
åðï÷Þ, ôüóï óôçí êõñßùò ÅëëÜäá üóï óôï ÷ñüíï êáé, éäéáßôåñá, óôç ìåóáéùíéêÞ
êáé óôç Óéêåëßá êáé óôçí ÊÜôù Éôáëßá Åõñþðç (ç ïðïßá ìáóôéæüôáí áðü óõ÷íÝò
êáé, öõóéêÜ, óôï ÂõæÜíôéï. Ïé óçìáßåò êáé óðïñáäéêÝò ìÜ÷åò êáé ðïëý÷ñïíïõò
áõôÝò, ìåôÜ ôçí êáôÜêôçóç ôçò ÅëëÜäáò êáé ïñãáíùìÝíïõò ðïëÝìïõò), âëÝðïõìå
áðü ôïõò Ñùìáßïõò, óõíÝ÷éæáí íá êõìá- üôé ç ÷ñÞóç ôùí ðïëåìéêþí ëáâÜñùí âñß-
ôßæïõí óå êÜèå ðüëç-êñÜôïò, ðáñÜëëçëá óêåé ðñüóöïñï Ýäáöïò óôïí ôïìÝá ôçò
ìå ôçí êïéíÞ ñùìáúêÞ óçìáßá, óôçí ïðïßá áíáãíþñéóçò óôï ðåäßï ôçò ìÜ÷çò. Áðü
áðåéêïíéæüôáí Ýíáò áåôüò (aquila). åäþ ãåííéïýíôáé êáé ïé éäéáßôåñåò óçìáß-
åò, ôá ãíùóôÜ ïéêüóçìá ôùí äéáöüñùí
1⁄4ìùò ç ÷ñÞóç ôùí óçìáéþí, áðü ôçí åõãåíþí. Áðü áõôÜ ôá ïéêüóçìá êáé ôá
áñ÷áßá áêüìç åðï÷Þ, äåí ðåñéïñßæåôáé áõôïêñáôïñéêÜ ëÜâáñá äçìéïõñãïýíôáé
ìüíï óôç ÷åñóáßá (óôñáôéùôéêÞ) ÷ñÞóç, óôçí ÁíáãåííçóéáêÞ Åðï÷Þ ïé óçìáßåò
áëëÜ åðåêôåßíåôáé êáé óôçí åíÜëéá (íáõôé- ôùí âáóéëåßùí, ïé ïðïßåò óôç íåüôåñç
êÞ) ÷ñÞóç, üðïõ, óýìöùíá ìå ôá óôïé÷åßá åðï÷Þ áðïôÝëåóáí ôç ÷ñùìáôéêÞ âÜóç
ðïõ äéáèÝôïõìå, îåêßíçóå ç ÷ñÞóç ôïõò ìå ãéá ôéò óçìáßåò ôùí êñáôþí.
ôç óçìáóßá ðïõ ôïõò áðïäßäïõìå óÞìåñá.
ÏíïìÜæïíôáí ãåíéêÜ «åðßóçìá», êáèþò Ç ðñþôç êñáôéêÞ óçìáßá åìöáíßæåôáé
êáé «óçìåßá» (Çñüäïôïò, Èïõêõäßäçò óôéò ÇíùìÝíåò Ðïëéôåßåò ôçò ÁìåñéêÞò ôï
êáé Óïõßäáò), «öïéíéêßäåò» (Ðëïýôáñ÷ïò ÌÜéï ôïõ 1776 (ç ãíùóôÞ áóôåñüåóóá)
êáé Ðïëýáéìïò) êáé «ðáñÜóçìá» (Ðëïý- êáé êáèéåñþíåôáé åðßóçìá áðü ôï Çðåéñù-
ôáñ÷ïò). Éäéáßôåñåò íáõôéêÝò óçìáßåò öáß- ôéêü ÊïãêñÝóï óôéò 14 Éïõíßïõ ôïõ 1777,
íåôáé üôé äéÝèåôáí ôüóï ïé Ìõêçíáßïé, ïé áêïëïõèïýìåíç ÷ñïíéêÜ áðü ôç ãáëëéêÞ
Ñùìáßïé êáé ïé Âõæáíôéíïß, üóï êáé üëïé (ãíùóôÞ êáé ùò tricolore), ç ïðïßá, áí
ïé áíåðôõãìÝíïé ëáïß ôïõ Ìåóáßùíá êáé êáé õðÞñ÷å áðü ôïí Éïýëéï ôïõ 1790, êá-
ôçò ÁíáãÝííçóçò. Áðü ôç ÌåóáéùíéêÞ èéåñþèçêå óôéò 4 Öåâñïõáñßïõ ôïõ 1794
Åðï÷Þ êáé åíôåýèåí, ãßíåôáé åõñåßá ÷ñÞóç áðü ôç ÃáëëéêÞ ÅèíïóõíÝëåõóç. Áíáëï-
åìðïñéêþí óçìáéþí, ìå ôç ÷ñÞóç óçìáéþí ãéæüìåíïé üôé ç åëëçíéêÞ óçìáßá (ãíùóôÞ
óõãêåêñéìÝíùí âáóéëåßùí íá öôÜíåé óôï êáé ùò ãáëáíüëåõêç) ðñùôïåìöáíßóôçêå
áðïêïñýöùìÜ ôçò [Óêáíäéíáâßá (13ïò ôï ÓåðôÝìâñéï ôïõ 1807 êáé êáèéåñþèç-
êáé 14ïò áéþíáò), Éóðáíßá êáé Ðïñôïãá- êå ôïí ÉáíïõÜñéï ôïõ 1822 áðü ôçí Á´
ëßá (15ïò êáé 16ïò áéþíáò), Ïëëáíäßá (16ïò ÅèíéêÞ ÓõíÝëåõóç ôçò Åðéäáýñïõ, ôüôå
êáé 17ïò áéþíáò), ÇíùìÝíï Âáóßëåéï (17ïò áíôéëáìâáíüìáóôå üôé ç âáììÝíç ìå áßìá
êáé 18ïò áéþíáò)]. çñþùí êáé ôéìçìÝíç ìå ôéò æùÝò ÷éëéÜäùí
ðïëåìéóôþí óçìáßá ôçò ÅëëÜäáò áðïôåëåß
Éäéáßôåñá äçìïöéëåßò óôçí îçñÜ Ýãé- ìéá áðü ôéò ðáëáéüôåñåò éóôïñéêÜ óçìáßåò
íáí ïé óçìáßåò êáôÜ ôç ÂõæáíôéíÞ êáé ôçò óýã÷ñïíçò åðï÷Þò êáé, ùò åê ôïýôïõ,
ÌåóáéùíéêÞ Åðï÷Þ, üðïõ, åêôüò áðü ôïõò ôçò áîßæåé ç áðüôéóç ôïõ åëÜ÷éóôïõ öüñïõ
ÁõôïêñÜôïñåò, óçìáßåò åß÷áí êáé ïé ïéêï- ôéìÞò ôçò éóôïñéêÞò ôçò äéáäñïìÞò.
ãÝíåéåò (öáôñßåò) ôùí åõãåíþí êáé çãåìü-

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ 31
Ç ÅëëçíéêÞ Óçìáßá

Ç ÂõæáíôéíÞ êüêêéíç áõôÞ óçìáßá «öïéíéêßäá», ëüãù
Óçìáßá áêñéâþò ôïõ ÷ñþìáôüò ôçò.

Ç éóôïñßá ôùí âõæáíôéíþí óçìáéþí Ç ðñþôç êáèáñÜ âõæáíôéíÞ óçìáßá ó÷åäéÜ-
óôçêå ôï 312 ì.×., üôáí ï ÌÝãáò Êùíóôáíôßíïò
åßíáé áñêåôÜ åíäéáöÝñïõóá êáé åèíéêïú- (306-337), ðñïåôïéìÜæïíôáò ôï óôñáôü ôïõ ãéá
óôïñéêÜ óçìáíôéêÞ. Áñ÷éêÜ, ôï ÂõæÜíôéï íá áíôéìåôùðßóåé ôïí ôýñáííï ÌáîÝíôéï, åßäå
÷ñçóéìïðïéïýóå ôç ñùìáúêÞ óçìáßá, ðïõ èåúêü ïéùíü, Ýíá öùôåéíü óôáõñü íá ëÜìðåé óôï
óýìöùíá ìå ôçí ðáñÜäïóç ó÷åäßáóå ï óôñá- ìåóçìåñéÜôéêï ïõñáíü ìå ôçí åðéãñáöÞ «EN
ôÜñ÷çò ÌÜñéïò (157-86 ð.×.) êáé Ýöåñå ôçí ÔÏÕÔÙÍÉÊÁ»,ôåñìáôßæïíôáòôç÷ñÞóçôçò(åé-
ïíïìáóßá óßãíï (signum). Ç óçìáßá áõôÞ, äùëïëáôñéêÞò) åñõèñÜò óçìáßáò ìå ôïí áåôü. Ôç
ç ïðïßá Þôáí êüêêéíç êáé Ýöåñå áóçìÝíéï íÝá óçìáßá ðïõ ó÷åäßáóå ïíüìáóå ëÜâáñï êáé
áåôü ìå áíïéêôÝò öôåñïýãåò êáé ÷ñõóïýò ì’ áõôÞí íßêçóå óôéò 26 Ïêôùâñßïõ ôïõ 312 óôïí
êåñáõíïýò óôá íý÷éá ôïõ, áðïôåëïýóå ßóùò Ôßâåñç ðïôáìü. ¸êôïôå, êÜèå äõíáóôåßá ôïõ Âõ-
ôï ìïíáäéêü ðñÜãìá ðïõ äåí Üëëáîå óôçí æáíôßïõ ÷ñçóéìïðïéïýóå êáé ôç äéêÞ ôçò éäéüìïñ-
ðïëõôÜñá÷ç Ñþìç, ç ïðïßá Üëëáîå ôüóåò öç óçìáßá· áíÜìåóá óôá óýìâïëá ðïõ ÷ñçóéìï-
ìïñöÝò ðïëéôåýìáôïò êáé õðÝöåñå áéìáôç- ðïéïýíôáí Þôáí ç çìéóÝëçíïò, ç áíåóôñáììÝíç
ñÝò êáé áðåéëçôéêÝò åìöýëéåò êáé ðïëÝìéåò çìéóÝëçíïò, ï óôáõñüò, ôï ÷ñéóôüãñáììá ê.ô.ë.
óõãêñïýóåéò. Ç ìïíáäéêÞ ôñïðïðïßçóç ðïõ
Ýãéíå óôç ñùìáúêÞ óçìáßá Þôáí íá ìåôáâëç- Ôï ñùìáúêü áåôü óôç âõæáíôéíÞ óçìáßá
èåß ôï ÷ñþìá ôïõ áåôïý óå ÷ñõóü êáé, ôáõ- åðáíÝöåñå ï áõôïêñÜôïñáò Éïõëéáíüò (361-
ôü÷ñïíá, íá óôåñçèåß ôïõò êåñáõíïýò ôïõ 363), ãíùóôüò êáé ùò ÁðïóôÜôçò Þ ÐáñáâÜ-
êáôÜ ôçí åðï÷Þ ôïõ áõôïêñÜôïñá Áäñéáíïý ôçò (ëüãù ôùí åéäùëïëáôñéêþí ôïõ áíôéëÞ-
(117-138 ì.×.). Ïé âõæáíôéíïß ïíüìáæáí ôçí øåùí), îåóçêþíïíôáò èýåëëá áíôéäñÜóåùí
óôçí Êùíóôáíôéíïýðïëç. ÌåôÜ ôï èÜíáôü
ôïõ, ôï ìéóçôü ðëÝïí ìéóïöÝããáñï (õðÞñîå
ôï Ýìâëçìá ôçò èåÜò ÁñôÝìéäïò) äéáãñÜöç-
êå áðü ôç óçìáßá, äéáôçñÞèçêå üìùò ï ðåñÞ-
öáíïò áåôüò ðïõ Ýâëåðå äåîéÜ, ï ïðïßïò êáé

Åðßèåóç Ðåñóþí êáôÜ ôçò Êùíóôáíôéíïõðüëåùò^ áñéóôåñÜ äéáêñßíïíôáé ïé âõæáíôéíïß ôïîüôåò
(Âáôéêáíü, ÁðïóôïëéêÞ âéâëéïèÞêç)

32 ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ
ÓÅÐ. - ÏÊÔ. 2003

áðïôåëïýóå Üññçêôá ìïéñáßá åêåßíç Ôñßôç,
óõíäåäåìÝíï óýìâï- 29ç ÌáÀïõ 1453, üôáí
ëï ìå ôïõò ¸ëëçíåò ï ÌùÜìåè ´ ï Ðïñ-
êáé ôï ÂõæÜíôéï. èçôÞò (1432-1481)
1⁄4ìùò, ç ìåãÜëç áë- êáôÝëáâå ôçí Êùí-
ëáãÞ óôç âõæáíôéíÞ óôáíôéíïýðïëç.
óçìáßá, ç ïðïßá êáé
ôçò Ýäùóå ôçí ôåëéêÞ Åäþ èá ðñÝðåé
ôçò (ìå ìéêñÝò ðáñáëëá- íá óçìåéþóïõìå üôé
ãÝò) ìïñöÞ, Ýãéíå óôá ÷ñü- ï âõæáíôéíüò óôüëïò
íéá ôïõ ÉóáÜêéïõ Êïìíçíïý ÷ñçóéìïðïéïýóå - êáôÜ
(1057-1059). Ï öùôéóìÝíïò áõôüò ôá ðñþôá êõñßùò ÷ñüíéá
áõôïêñÜôïñáò êáôáãüôáí áðü Ïßêï ôçò ôçò Áõôïêñáôïñßáò - äéá-
Ðáöëáãïíßáò, üðïõ óôçí ðüëç ÃÜããñá öïñåôéêÞ óçìáßá áð’ áõôÞí ðïõ
õðÞñ÷å ï èñýëïò ôçò ýðáñîçò öôåñùôïý ÷ñçóéìïðïéïýóáí ïé ÷åñóáßåò äõíÜìåéò:
áåôüìïñöïõ êáé äéêÝöáëïõ èçñßïõ (ãíù- áñ÷éêÜ, ÷ñçóéìïðïéÞèçêå ëåõêÞ óçìáßá
óôïý ùò ×Üãêá), ôï ïðïßï êáé êïóìïýóå ðïõ Ýöåñå êõáíü óôáõñü ìå ôÝóóåñá Â,
ôï èõñåü ôïõ êôÞìáôïò ôçò ïéêïãÝíåéÜò ôïõ Ýíá óôçí êÜèå ãùíßá ôïõ, åíþ áñãüôåñá,
óôçí ÊáóôÜìïíç. ¸ôóé êáé ï ÉóáÜêéïò ôï áöïý åðáíÞëèå ï áåôüò óôçí åðßóçìç âõ-
÷ñçóéìïðïßçóå ùò Ýìâëçìá ôïõ Âõæáíôßïõ, æáíôéíÞ óçìáßá, êáé ðÜëé ï óôüëïò ÷ñçóé-
ðÜíù óå êßôñéíï öüíôï, èÝëïíôáò íá êõ- ìïðïéïýóå äéáöïñåôéêÞ óçìáßá, ç ïðïßá
âåñíÞóåé õðü ôçí çèéêÞ ðñïóôáóßá ôïõ. Äå Ýöåñå ôçí åéêüíá ôçò Ðáíáãßáò, áåôü ìå
óõíÜíôçóå êáìßá áíôßóôáóç, áöïý ï áåôüò áíïéêôÝò ðôÝñõãåò êáé ôï ìïíïãñÜöçìá
ôçò óçìáßáò åß÷å Þäç äå÷èåß ôüóåò ðïëëÝò ôïõ ×ñéóôïý. Ç óçìáßá áõôÞ, áñ÷éêÜ êüê-
ôñïðïðïéÞóåéò. êéíç êáé, áðü ôçí åðï÷Þ ôïõ Íéêçöüñïõ
ÖùêÜ (963-969), êõáíüëåõêç, äéáôçñÞèç-
Ôï ßäéï áêñéâþò Ýìâëçìá ÷ñçóéìïðïßç- êå ìÝ÷ñé ôá ÷ñüíéá ôùí Êïìíçíþí (11ïò
óå êáé ôï Ïéêïõìåíéêü Ðáôñéáñ÷åßï (ðñï- - 12ïò áéþíáò).
óèÝôïíôÜò ôïõ ìßá ðïéìáíôïñéêÞ ñÜâäï óôï ÌåôÜ ôçí ðôþóç ôçò Âáóéëåýïõóáò, ôï
áñéóôåñü ôïõ ðüäé êáé Ýíá áõôïêñáôïñéêü äéêÝöáëï áåôü ÷ñçóéìïðïßçóáí ùò óýìâï-
óêÞðôñï óôï äåîß), áð’ üðïõ ôï ïéêåéïðïéÞ- ëï áñêåôÜ êñÜôç, áíÜìåóÜ ôïõò ç ÑùóéêÞ
èçêáí ïé ÖñÜãêïé êáé ïé ¸ëëçíåò ôï 1204 Áõôïêñáôïñßá êáé äéÜöïñá ôåõôïíéêÜ êáé
ìå ôçí ðñþôç Üëùóç ôçò Ðüëçò. Ôüôå Üñ÷éóå öñáãêéêÜ êñáôßäéá. Ï äéêÝöáëïò áåôüò åðé-
íá ÷ñçóéìïðïéåßôáé áðü ôï Èåüäùñï ËÜóêá- æåß óôéò ìÝñåò ìáò óôçí áëâáíéêÞ óçìáßá,
ñç Á´ (1204-1222) óôç Íßêáéá, ôï ðáñÜëëá- åíþ ÷ñçóéìïðïéïýíôáí êáé óôç ãåñìáíéêÞ
îå üìùò ï ÉùÜííçò ô ï ÂáôÜôæçò (1222- áõôïêñáôïñéêÞ óçìáßá ìÝ÷ñé ôéò áñ÷Ýò ôïõ
1254), ðñïóèÝôïíôáò ñïìöáßá óôï äåîß ðüäé 20ïõ áéþíá, áð’ üðïõ ôïí «äáíåßóôçêå» êáé
êáé õäñüãåéï ìå óôáõñü óôï áñéóôåñü ðüäé ôïí ðáñÜëëáîå ç Áõóôñßá, ðïõ ÷ñçóéìï-
ôïõ áåôïý, åíþ ðáñÜëëçëá ìåãÜëùóå ôéò ðôÝ- ðïéåß ìïíïêÝöáëï áåôü óôç óçìáßá ôçò. Ï
ñõãÝò ôïõ êáé ôï ñÜìöïò ôïõ Ýãéíå áíïéêôü, äéêÝöáëïò áåôüò åßíáé åðßóçò ôï Ýìâëçìá
ìå ôç ãëþóóá ôïõ íá êñÝìåôáé, óçìÜäé ôçò ôïõ Ãåíéêïý Åðéôåëåßïõ Óôñáôïý (ìå ôçí
áðåéëçôéêüôçôÜò ôïõ. Ç óçìáßá áõôÞ äéáôç- åðéãñáöÞ «ÅËÅÕÈÅÑÏÍ ÔÏ ÅÕØÕ-
ñÞèçêå ìÝ÷ñé ôéò 15 Áõãïýóôïõ 1261, üôáí ×ÏÍ»), ôïõ Ãåíéêïý Åðéôåëåßïõ ÅèíéêÞò
ï Ìé÷áÞë Ç´ Ðáëáéïëüãïò (1261-1282) - ï ÖñïõñÜò (ÃÅÅÖ) ôçò Êýðñïõ, êáèþò êáé
ïðïßïò êáé åß÷å ôçí ôý÷ç íá áíáêáôáëÜâåé ôùí ðïäïóöáéñéêþí ïìÜäùí ÁÅÊ (Áèëç-
ôçí Êùíóôáíôéíïýðïëç - ðñüóèåóå êïñþíá ôéêÞ ¸íùóç Êùíóôáíôéíïýðïëçò) êáé ÐÁ-
ðÜíù áðü ôá äýï êåöÜëéá ôïõ áåôïý, óôïé- ÏÊ (Ðáíèåóóáëïíßêéïò Áèëçôéêüò 1⁄4ìéëïò
÷åßï ôï ïðïßï äéáôçñÞèçêå ìÝ÷ñé êáé ôç Êùíóôáíôéíïõðïëéôþí).

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ 33
Ç ÅëëçíéêÞ Óçìáßá

12 3
6
45 9
12
78 15
18
10 11

13 14

16 17

34 ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ
ÓÅÐ. - ÏÊÔ. 2003

Ç åîÝëéîç ôçò âõæáíôéíÞò óçìáßáò
êáé ç åìöÜíéóç ôïõ äéêÝöáëïõ áåôïý

óôéò ìåôÜ-âõæáíôéíÝò óçìáßåò

ÅðåîÞãçóç ôùí óçìáéþí:

1. Ç áñ÷áßá ñùìáúêÞ óçìáßá, ç ïðïßá ÷ñçóéìïðïéÞèçêå óôá ðñþôá ÷ñüíéá ôïõ Âõæáíôßïõ.
2. Ç óçìáßá ôïõ ÌåãÜëïõ Êùíóôáíôßíïõ, ç ïðïßá óõíäõÜæåé ôï óôáõñü ôïõ Áãßïõ
Ãåùñãßïõ ìå ôï  (áñ÷éêÜ Âáóéëåþò ÂáóéëÝùí Âáóéëåýùí Âáóéëåýóéí, ìåôÝðåéôá
Âáóéëåþ ÂáóéëÝùí ÂáóéëÝá ÂïÞèåé).
3. Ç âõæáíôéíÞ íáõôéêÞ óçìáßá.
4. Ç âõæáíôéíÞ óçìáßá ìåôÜ ôï 395 ì.×.
5. Ç âõæáíôéíÞ óôñáôéùôéêÞ êáé íáõôéêÞ óçìáßá.
6. Ç óçìáßá ôïõ Íéêçöüñïõ ÖùêÜ.
7. Ç óçìáßá ôïõ ÉóáÜêéïõ Êïìíçíïý ìå ôïí áðëü äéêÝöáëï áåôü.
8. Ç óçìáßá ôùí ÄåóðïôÜäùí ôçò Íßêáéáò êáé ôùí Ðáëáéüëïãùí.
9. Ç óçìáßá ôïõ Ïéêïõìåíéêïý Ðáôñéáñ÷åßïõ.
10. Óçìáßá ôïõ Ìé÷áÞë Ðáëáéïëüãïõ. Ôá äýï óôÝììáôá óõìâïëßæïõí ôçò äýï ðñùôåý-
ïõóåò, ôçí Êùíóôáíôéíïýðïëç êáé ôç Íßêáéá.
11. Ç óçìáßá ôïõ Êùíóôáíôßíïõ Ðáëáéïëüãïõ.
12. Ç ôóáñéêÞ ìïó÷ïâßôéêç óçìáßá.
13. Ç ãåñìáíéêÞ óçìáßá (1848-1867).
14. Ç áëâáíéêÞ óçìáßá.
15. Ï èõñåüò ôïõ Ãåíéêïý Åðéôåëåßïõ Óôñáôïý.
16. Ç óçìáßá ôïõ ìáêåäïíïìÜ÷ïõ Çëßá ÄåëçãéáííÜêç (1906-1908).
17. Ç óçìáßá ôçò Âüñåéáò Çðåßñïõ (1914).
18. Ç óçìáßá ôïõ áõôüíïìïõ Ðïíôéáêïý KñÜôïõò (1919).

Ïé Óçìáßåò ôçò áóýíôáêôåò, óðïñáäéêÝò êáé áóõíôüíéóôåò,
Ôïõñêïêñáôßáò Þôáí êáôáäéêáóìÝíåò åê ôùí ðñïôÝñùí íá
áðïôý÷ïõí, Ý÷ïíôáò ùò Üìåóï áíôßêôõðï ôçí
Ïé õðüäïõëïé ¸ëëçíåò ïõäÝðïôå óõì- êáôÜðíéîÞ ôïõò óôï áßìá êáé ôçí êáôáâïëÞ
âéâÜóôçêáí ìå ôçí ïèùìáíéêÞ êáôï÷Þ êáé, áêüìç ìåãáëýôåñùí êáé ðéï äõóâÜóôáêôùí
êáèþò åîåôÜæïõìå ôçí éóôïñßá áðü ôï 15ï öüñùí ðñïò ôçí ÏèùìáíéêÞ Áõôïêñáôïñßá.
ìÝ÷ñé êáé ôï 19ï áéþíá, âëÝðïõìå üôé ðïëëÝò 1⁄4ðùò åßíáé öõóéêü, êÜèå åîÝãåñóç åß÷å êáé
ðåñéï÷Ýò åðáíáóôÜôçóáí êáôÜ ôùí Ïèùìá- ôç äéêÞ ôçò éäéüìïñöç óçìáßá, åðéíüçóç ôùí
íþí, ìå ôï äéêü ôïõò ôñüðï êáé õðü ôçí ïðëáñ÷çãþí ôçò ðåñéï÷Þò.
çãåóßá ôùí ôïðéêþí ôïõò ïðëáñ÷çãþí. Ïé
«åðáíáóôÜóåéò» üìùò áõôÝò, áíïñãÜíùôåò, ÌåôÜ ôçí ðôþóç ôçò Êùíóôáíôéíïýðï-
ëçò, èá ìðïñïýóáìå íá ðïýìå üôé Üñ÷éóå
íá äéáìïñöþíåôáé ç åèíéêÞ ôáõôüôçôá ôùí
ÅëëÞíùí, ïé ïðïßïé óôïõò êüëðïõò ôçò Âõ-
æáíôéíÞò Áõôïêñáôïñßáò áíôéìåôùðßæïíôáí

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ 35
Ç ÅëëçíéêÞ Óçìáßá

êõñßùò èñçóêåõôéêÜ, ü÷é åèíéêÜ. ¸ôóé, Üñ÷é- óçìáßåò, ðéï ðñïóùðéêÝò êáé äéáöïñåôéêÝò
óå íá ó÷çìáôßæåôáé ç Ýííïéá ôïõ åëëçíéêïý áðü ôçí «áñ÷Ýôõðç» âõæáíôéíÞ, ìå ðïéêéëßá
¸èíïõò. Ç äçìéïõñãßá åëëçíéêÞò óçìáßáò ÷ñùìÜôùí êáé ó÷åäßùí, ïé ïðïßåò üìùò - ìå
Þñèå óôï ðñïóêÞíéï ôçí áìÝóùò åðüìåíç åëÜ÷éóôåò åîáéñÝóåéò - åß÷áí Ýíá êïéíü óç-
ôçò Áëþóåùò: ï åëëçíéóìüò, áêÝöáëïò êáé ìåßï: ôï Óôáõñü Þ/êáé ôçí åéêüíá åíüò Áãßïõ.
áäéïñãÜíùôïò, Ýðñåðå íá âñåé Ýíá óýìâïëï Ï óôáõñüò Þôáí ôï óýìâïëï áõôü ðïõ Ýíùíå
ôï ïðïßï èá áíáðáñéóôïýóå ôç óõíï÷Þ ìå ôïõò ¸ëëçíåò ìå ôç óêÝøç ôçò åëåõèåñßáò
ôï ÂõæÜíôéï êáé èá ðåñéÝêëåéå ôçí åèíéêÞ êáé ôïõò óõíÝäåå ìå ôï ÷ñéóôéáíéóìü. Áêüìç
êáé èñçóêåõôéêÞ åíüôçôÜ ôïõ. Ôï ðñüôõðï êáé óôéò îåíïêßíçôåò åðáíáóôÜóåéò, ìáæß ìå
ôïõ äéêÝöáëïõ êáé, ìåôÝðåéôá, ìïíïêÝöá- ôç óçìáßá ôïõ Áãßïõ ÌÜñêïõ ôùí Åíåôþí,
ëïõ áåôïý êõñéáñ÷ïýóå óå ïëüêëçñï ôïí ôç ëåõêÞ ñùóéêÞ, ôçí ôñß÷ñùìç ãáëëéêÞ êáé
åëëçíéêü ÷þñï áñêåôÝò äåêáåôßåò ìåôÜ ôçí ôçí åñõèñüëåõêç ôùí Éððïôþí ôçò Ñüäïõ,
êáôÜëçøç ôçò Êùíóôáíôéíïýðïëçò, óôá öëÜ- ïé ¸ëëçíåò åß÷áí ðÜíôá ìáæß ôïõò ôéò áõôï-
ìðïõñá, ôéò óçìáßåò, ôéò ðáíôéÝñåò êáé ôá ó÷Ýäéåò óôáõñïöïñïýóåò óçìáßåò, ïé ïðïßåò
ìðáúñÜêéá ôùí õðüäïõëùí ÅëëÞíùí, óôéò Þôáí áõôÝò ðïõ ôïõò åíÝðíåáí êáé ôïõò Ýäé-
öïõóôáíÝëåò êáé ôá åðéóôÞèéá ôùí áñìá- íáí êïõñÜãéï íá óõíå÷ßóïõí ôï Ýñãï ôïõò.
ôïëþí êáé êëåöôþí, äéáôçñþíôáò Ýôóé ôçí Äåí åßíáé ëßãåò öïñÝò ðïõ êëçñéêïß, üíôáò
éóôïñéêÞ ìíÞìç êáé ôçí áíôßóôáóç ðñïò ôïí åðß êåöáëÞò åîåãÝñóåùí, ÷ñçóéìïðïéïýóáí
áëëüèñçóêï êáôáêôçôÞ, áëëÜ êáé ôïí Üññç- ãéá óçìáßá ôï ëÜâáñï ôçò åêêëçóßáò.
êôï óõó÷åôéóìü ìå ôçí Åêêëçóßá, ç ïðïßá
äéáôÞñçóå ôï äéêÝöáëï áåôü ùò ÝìâëçìÜ Áðü ôéò «íÝåò» áõôÝò óçìáßåò, ç ðñþôç
ôçò ìÝ÷ñé ôéò ìÝñåò ìáò. ðïõ áíáöÝñåôáé åßíáé áõôÞ ôùí Êñçôþí, ïé
ïðïßïé, áíáêçñýóóïíôáò Äçìïêñáôßá ðñéí
Ç ðñþôç áð’ áõôÝò ôéò óçìáßåò ìå ôï äéêÝ- áðü ôï 1453, ýøùóáí êüêêéíç óçìáßá ìå
öáëï áåôü Þôáí ç óçìáßá ôïõ ðåëïðïííÞóéïõ ôçí åéêüíá ôïõ Áðüóôïëïõ Ôßôïõ, ðñïóôÜ-
êëÝöôç Êïñêüíäåéëá ÊëáäÜ, ç ïðïßá Þôáí ôç ôïõ íçóéïý. ÃíùóôÞ, åðßóçò, åßíáé êáé
êüêêéíç ìå äéêÝöáëï áåôü óôç ìÝóç êáé õøþ- ç óçìáßá ôùí Óðá÷Þäùí (ãíùóôïß êáé ùò
èçêå ôï 1464 óôç ãåíÝôåéñÜ ôïõ, åíþ áðü ôï ÍôåñåìðÝçäåò), ç ïðïßá Þôáí Üóðñç, Ýöå-
1479-1481 êáé 1481-1482 êõìÜôéæå óôç ÌÜíç ñå ãáëÜæéï óôáõñü êáé ôïí ¢ãéï Ãåþñãéï
êáé ôç ×åéìÜññá, áíôßóôïé÷á. ¸êôïôå, äéÜöï- óôç ìÝóç. Ïé Óðá÷Þäåò ÷ñçóéìïðïéïýóáí
ñïé êëåöôáñìáôïëïß êáé Üëëïé åðáíáóôÜôåò ôç óçìáßá áõôÞ áðü ôï 1431 ìÝ÷ñé êáé
áíüñèùíáí ôç äéêÞ ôïõò éäéüôõðç óçìáßá, ôï 1639 óôçí ðåñéï÷Þ ôçò Çðåßñïõ êáé
ìå äéêÝöáëï Þ ìïíïêÝöáëï áåôü, üðùò ï ôçò ÐåëïðïííÞóïõ· åßíáé ïé ìåôÝðåéôá
Ìåñêïýñéïò-Èåüäùñïò ÌðïõÜ (¹ðåéñïò, ïíïìáóôïß ìéóèïöüñïé ¸ëëçíåò óôñáôéþ-
ãýñù óôá 1490), ï ïðïßïò Þôáí êáé ãåíéêüò ôåò (stradioti) óôç Äýóç. ¢ëëåò ãíùóôÝò
áñ÷çãüò ôïõ Éððéêïý ôïõ Âáóéëåßïõ ôçò Ãáë- óçìáßåò ðïõ Ýöåñáí ìïñöÝò Áãßùí Þôáí
ëßáò, ï ×ñÞóôïò Ìçëéþíçò (¹ðåéñïò, ãýñù ç óçìáßá ôùí Óïõëéùôþí (óôáõñüò ìå
óôá 1750-1760), ï áñìáôïëüò ôïõ Ðáñíáóóïý äÜöíåò ìå ôçí åéêüíá ôïõ Áãßïõ Ãåùñãß-
ËÜìðñïò Ôóåêïýñáò, ôïõ ïðïßïõ ç óçìáßá ïõ óå ëåõêü öüíôï), ôùí ÐåëïðïííÞóéùí
Ýöåñå êáé óôáõñü (áðü åäþ âãÞêå ç ëÝîç (ïé óôñáôçëÜôåò ¢ãéïò Ãåþñãéïò êáé ¢ãéïò
«óôáõñáåôüò», ç ïðïßá áíáöÝñåôáé óôá äç- ÄçìÞôñéïò êáé ç åðéãñáöÞ «ÅÍ ÔÏÕÔÙ
ìïôéêÜ ôñáãïýäéá), áëëÜ êáé ïé Ñïõìåëéþôåò ÍÉÊÁ»), ôçò ÐÜñãáò (êüêêéíç óçìáßá ìå
(ðïõ áðïôåëïýóáí êáé ôïí êïñìü ôçò åëëç- ôç âñåöïêñáôïýóá Ðáíáãßá ÷ñõóïêÝíôçôç
íéêÞò ×åñóïíÞóïõ), ôùí ïðïßùí ç óçìáßá óôï êÝíôñï), ôçò ËåõêÜäáò (ëåõêÞ ìå ôïí
Ýöåñå áåôü, óå óõíäõáóìü ìå ôï óôáõñü. ¢ãéï Ôéìüèåï êáé ôçí Áãßá Ìáýñá), ôùí
Ìáêåäüíùí (Ýöåñå ôïí ¢ãéï ÄçìÞôñéï),
Ùóôüóï, êáèþò ï êáéñüò ðåñíïýóå êáé ç ôçò ×åéìÜññáò (ëåõêÞ óçìáßá ìå ôïõò ôá-
óêëáâéÜ ñßæùíå, ïé õðüäïõëïé ¸ëëçíåò Üñ- îéÜñ÷åò Ìé÷áÞë êáé ÃáâñéÞë), ôçò ÈñÜêçò
÷éóáí íá öôéÜ÷íïõí äéêÝò ôïõò îå÷ùñéóôÝò

36 ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ
ÓÅÐ. - ÏÊÔ. 2003

Áðü ôï 1774, ìåôÜ ôç óõíèÞêç ôïõ Kucuk Kainargi, ç ñùóéêÞ óçìáßá êõìÜôéæå
óôá åëëçíéêÜ åìðïñéêÜ ðëïßá (ç ãñáéêïôïõñêéêÞ óçìáßá)

êáé ôçò Ñùìõëßáò (Ýöåñå ôïõò Áãßïõò Êùí- óçìáßá (Üóðñï-êüêêéíï-ìáýñï) ìå ÷ñõóü
óôáíôßíï êáé ÅëÝíç). óôáõñü. Ïé ïðëáñ÷çãïß ôùí ÁãñÜöùí ÷ñçóé-
ìïðïéïýóáí óçìáßá ìå êüêêéíï óôáõñü.
ÁëëÜ êáé ãíùóôïß êëÝöôåò, áñìáôïëïß êáé
ïðëáñ÷çãïß åß÷áí ôéò äéêÝò ôïõò óçìáßåò: Ïé Ï ÑÞãáò Öåñáßïò-ÂåëåóôéíëÞò (1757-
áäåëöïß ÊáëëÝñãç, ïé ïðïßïé êáôÜãïíôáí áðü 1798) ÷ñçóéìïðïéïýóå óçìáßá ìå ôñåéò ïñé-
ôïí áõôïêñÜôïñá Íéêçöüñï ÖùêÜ, óôïí áãþ- æüíôéåò ãñáììÝò (êüêêéíç, ëåõêÞ êáé ìáýñç),
íá ôïõò êáôÜ ôùí Âåíåôþí óôçí ÊñÞôç (1665) ìå ôï ñüðáëï ôïõ ÇñáêëÞ êáé ôñåéò óôáõñïýò
÷ñçóéìïðïéïýóáí ôï Ýìâëçìá ôïõ ïéêïóÞìïõ óôçí åðéöÜíåéÜ ôïõ· ôçí åðåîÞãçóå ï ßäéïò
ôïõ, äçëáäÞ åííÝá ðáñÜëëçëåò ãáëÜæéåò êáé óôï Ýñãï ôïõ Ðïëßôåõìá ôïõ ÑÞãá, åíþ ôçí
ëåõêÝò ãñáììÝò, ìå ëåõêü óôáõñü óå ãáëÜæéï ßäéá åðåîÞãçóç ãéá ôá ÷ñþìáôá Ýäùóå êé ï
öüíôï óôçí ðÜíù áñéóôåñÞ ãùíéÜ (üìïéá äç- ÕøçëÜíôçò óôç äéêÞ ôïõ óçìáßá (âëÝðå ðéï
ëáäÞ ìå ôçí ðñþôç åðßóçìç íáõôéêÞ óçìáßá êÜôù). Ï ËÜìðñïò Êáôóþíçò ÷ñçóéìïðïéïý-
ôçò ÅëëÜäáò), ìå ôçí åðéãñáöÞ «ÅÍ ÔÏÕÔÙ óå ôïõò Áãßïõò Êùíóôáíôßíï êáé ÅëÝíç óå
ÍÉÊÁ». Ç óçìáßá ôùí Ìáõñïìé÷áëáßùí, ïé ëåõêÞ óçìáßá ìå êõáíü óôáõñü. Áñãüôåñá,
ïðïßïé óõììåôåß÷áí óôçí áðü ôç Ñùóßá õðïêé- üôáí ôï 1792 ç Ñùóßá õðüãñáøå óõíèÞêç
íïýìåíç åðáíÜóôáóç ôïõ 1769, Þôáí ëåõêÞ ìå åéñÞíçò ìå ôçí ÏèùìáíéêÞ Áõôïêñáôïñßá,
êõáíü óôáõñü· ôç äéáôÞñçóáí ìÝ÷ñé êáé ôïí óõíÝ÷éóå ôïí áãþíá ôçò ëåõôåñéÜò êáé ýøù-
ðñþôï ÷ñüíï ôçò ÅðáíÜóôáóçò. Ðáñüìïéá óå óôï Ðüñôï ÊÜãéï ôçò ÌÜíçò ôç äéêÞ ôïõ
óçìáßá ÷ñçóéìïðïéïýóå ï Ìåëéóóçíüò Ìá- óçìáßá, ç ïðïßá Þôáí ôñß÷ñùìç (êüêêéíï,
êÜñéïò, óôçí ïðïßá ôï 1770 ï êáðåôÜí Ôæéïõ- ìáýñï, ìðëå) êáé Ýöåñå ÷éáóôß äýï íáõôéêÝò
âÜñáò ðñüóèåóå óôï êÝíôñï ôïõ óôáõñïý óôç óðÜèåò, ôñåéò êáñäéÝò óå êÜèå ëùñßäá êáé ôç
ìéá ðëåõñÜ ôçí åéêüíá ôïõ ×ñéóôïý êáé óôçí öñÜóç «LAMBRO CAZZONI PRINCIPE
Üëëç ôçò Ðáíáãßáò. Ëßãï áñãüôåñá, ï Æá÷áñß- DI MAINA E LIBERATO DELLA GRE-
áò, êëÝöôçò ôçò Ëáêùíßáò, õøþíåé ôñß÷ñùìç CIA» (ËÜìðñïò Êáôóþíçò, ðñßãêçø ôçò

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ 37
Ç ÅëëçíéêÞ Óçìáßá

12 3
6
45 9
11
78 14
17
10 10α

12 13

15 16

38 ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ
ÓÅÐ. - ÏÊÔ. 2003

Ïé êõñéüôåñåò óçìáßåò ôùí óêëáâùìÝíùí ÅëëÞíùí
êáôÜ ôá ÷ñüíéá ôçò Ôïõñêïêñáôßáò,

ðñéí áðü ôçí ÅðáíÜóôáóç (1453-1820)

ÅðåîÞãçóç ôùí óçìáéþí:

1. Ç óçìáßá ôïõ Êïñêüíäåéëá ÊëáäÜ.
2. Ç óçìáßá ôïõ Ìåñêïýñéïõ ÌðïõÜ, ãåíéêïý áñ÷çãïý ôïõ Éððéêïý. Åßíáé åìöáíÞò
ç ïìïéüôçôá ìå ôï (ìåôÝðåéôá) ãåñìáíéêü äéêÝöáëï áåôü.
3. Ç óçìáßá ôçò ÊñÞôçò.
4. Ç óçìáßá ôùí Óðá÷Þäùí.
5. Ç óçìáßá ôçò ×åéìÜññáò.
6. Ç óçìáßá ôùí áäåëöþí ÊáëëÝñãç. ÌïéÜæåé áñêåôÜ ìå ôç óçìåñéíÞ åëëçíéêÞ óçìáßá.
7. Ç óçìáßá ôùí Ìáõñïìé÷áëáßùí.
8. Ç óçìáßá ôïõ Æá÷áñßá.
9. Ç óçìáßá ôùí ïðëáñ÷çãþí ôùí ÁãñÜöùí.
10. Ç óçìáßá ôïõ ËÜìðñïõ Êáôóþíç (åëëçíéêÞ Ýêäïóç).
10á. Ç óçìáßá ôïõ ËÜìðñïõ Êáôóþíç (éôáëéêÞ Ýêäïóç).
11. Ç óçìáßá ôùí Êïëïêïôñùíáßùí êáé ôïõ Èåüäùñïõ Êïëïêïôñþíç.
12. Ç óçìáßá ôïõ ÃéÜííç ÓôáèÜ.
13. Ç óçìáßá ôïõ ÌÜñêïõ Ìðüôóáñç.
14. Ç óçìáßá Üãíùóôïõ êáðåôÜíéïõ, óõìâïëßæïíôáò ôç óêëáâùìÝíç ÅëëÜäá ðïõ
áãùíßæåôáé íá åëåõèåñùèåß.
15. Ç ãñáéêïôïõñêéêÞ óçìáßá (raya). Áðü ôï 1774, ìåôÜ ôç óõíèÞêç ôïõ Kucuk
Kainargi, ç ñùóéêÞ óçìáßá êõìÜôéæå óôá åëëçíéêÜ åìðïñéêÜ ðëïßá. 1⁄4ìùò ç Ïèù-
ìáíéêÞ áõôïêñáôïñßá, ìç èÝëïíôáò íá ÷Üóåé ôïí Ýëåã÷ï ôïõ åìðïñßïõ, ðáñá÷þñçóå
äéÜöïñá ðñïíüìéá óôïõò ¸ëëçíåò íáõôéêïýò, áíÜìåóÜ ôïõò êáé ôï äéêáßùìá íá
öÝñïõí ôç óçìáßá áõôÞ, ç ïðïßá åß÷å ôñåéò ïñéæüíôéåò ëùñßäåò (êüêêéíï-ìðëå-êüêêé-
íï), äåí Ýöåñå üìùò óôáõñü.
16. Ç óçìáßá ôçò ÅðôáíÞóïõ Ðïëéôåßáò. Ôï 1800, üôáí ç Ñùóßá áíÝëáâå ôç äéïßêçóç ôùí
ÅðôáíÞóùí Þ Éüíéùí íçóéþí, ôá ìåôÝôñåøå óå áõôüíïìï ðñïôåêôïñÜôï, ìÝ÷ñé ôï 1807, üðïõ
ç äéïßêçóç ôùí íçóéþí ìåôáâéâÜóôçêå óôç Ãáëëßá ìå ôç óõíèÞêç ôïõ Ôßëóéô (7-9 Éïõëßïõ
ôïõ 1807). Åßíáé óçìáíôéêÞ ç ýðáñîç ôçò óçìáßáò áõôÞò, ìéáò êáé áðïôåëåß ôçí ðñþôç
åðßóçìç óçìáßá áíåîÜñôçôçò ÅëëçíéêÞò Ðïëéôåßáò ìåôÜ ôçí ðôþóç ôçò Êùíóôáíôéíïýðïëçò.
Õøþèçêå ãéá ðñþôç öïñÜ óôçí áêñüðïëç ôçò ÊÝñêõñáò (13 Éáíïõáñßïõ 1801).
17. Ç óçìáßá ôùí ÅðôáíÞóùí êáôÜ ôçí ðåñßïäï ôçò ÂñåôáíéêÞò êõñéáñ÷ßáò (Íï-
Ýìâñéïò ôïõ 1815 ìÝ÷ñé 5 Éïõíßïõ ôïõ 1864, ïðüôå ç Âñåôáíßá ðáñá÷þñçóå ôá ÅðôÜ-
íçóá óôçí ÅëëÜäá). Ç âñåôáíéêÞ óçìáßá ðñïóôÝèçêå ôï 1817.
Êáé ïé äýï óçìáßåò áðåéêïíßæïõí ôï öôåñùôü ëéïíôÜñé ôïõ Áãßïõ ÌÜñêïõ íá êñáôÜåé
ôï ÅõáããÝëéï (ôï ïðïßï óôç ìÝóç Ýöåñå óôáõñü), áðü ôï ïðïßï îåðåôÜãïíôáí åðôÜ
êïíôÜñéá, ðïõ óõìâüëéæáí ôá åðôÜ íçóéÜ. ÊáôÜ ôá ÷ñüíéá ôçò âåíåôéêÞò êáôï÷Þò
(1386-1797), ç óçìáßá ôïõ êÜèå íçóéïý Ýöåñå ôï öôåñùôü ëéïíôÜñé ôïõ Áãßïõ ÌÜñêïõ,
ìå ìéá åéêüíá ôïõ ðñïóôÜôç-¢ãéïõ ôïõ êÜèå íçóéïý ìå ôï óôáõñü óôï ðÜíù Üêñï.

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ 39
Ç ÅëëçíéêÞ Óçìáßá

ÌÜíçò êáé åëåõèåñùôÞò ôçò ÅëëÜäïò). Ïé Ïé Óçìáßåò ôçò
Êïëïêïôñùíáßïé, áðü ôá ôÝëç ôïõ 18ïõ áéþ- ÅðáíÜóôáóçò
íá, ÷ñçóéìïðïéïýóáí Üóðñç óçìáßá ìå ãá-
ëÜæéï óôáõñü (óôáõñüò ôïõ Áãßïõ ÁíäñÝá), Ðñïôïý îåêéíÞóïõìå ôçí áíáöïñÜ ìáò
ôçí ïðïßá áðü ôï 1806 ÷ñçóéìïðïéïýóå êáé óôéò óçìáßåò ôçò åëëçíéêÞò ÅðáíÜóôáóçò,
ï Èåüäùñïò Êïëïêïôñþíçò. êáô’ áñ÷Üò oöåßëïõìå íá ôïíßóïõìå üôé ç
ÅðáíÜóôáóç äåí îåêßíçóå óå üëç ôçí ÅëëÜ-
Ï Óêéáèßôçò áñìáôïëüò ÃéÜííçò Óôá- äá ôáõôü÷ñïíá óå ìéá ìÝñá êáé óå üëåò ôéò
èÜò ÷ñçóéìïðïéïýóå óôï óôïëßóêï ôïõ ðåñéï÷Ýò (÷åñóáßåò êáé íçóéþôéêåò), áëëÜ óõ-
êáôÜ ôá 1800 ìéá ãáëáíÞ óçìáßá ìå Ýíá íÝâçêå Ýðåéôá áðü ìåñéêÜ ãåãïíüôá, ôá ïðïßá
ëåõêü öáñäý óôáõñü óôï êÝíôñï, üìïéá ìå ñáãäáßá åðåêôÜèçêáí óôéò ãýñù ðåñéï÷Ýò, áí
ôçí ðñþôç åðßóçìç óçìáßá îçñÜò ôçò Åë- êáé ç åðßóçìç çìåñïìçíßá ôçò åîÝãåñóçò åß÷å
ëÜäáò. Ï ÌÜñêïò Ìðüôóáñçò óôï Óïýëé ïñéóôåß ç ÐáñáóêåõÞ 25 Ìáñôßïõ 1821, üôáí
õøþíåé óôéò 26 Ïêôùâñßïõ ôïõ 1820 ëåõêÞ èá åïñôáæüôáí ï Åõáããåëéóìüò ôçò Èåïôüêïõ.
óçìáßá ìå ôïí ¢ãéï Ãåþñãéï êáé ôçí åðé- Åðßóçò, óôçí ðáãßùóç ôïõ «ìýèïõ» ôçò Áãß-
ãñáöÞ «ÅËÅÕÈÅÑÉÁ, ÈÑÇÓÊÅÉÁ, ÐÁ- áò Ëáýñáò óõíÝâáëå ç óõããñáöÞ ôï 1824 ôçò
ÔÑÉÓ» ìå äÜöíç óôç ìÝóç. ÁëëÜ êáé ðïëëïß Éóôïñßáò ôçò ÅëëçíéêÞò ÅðáíÜóôáóçò áðü ôï
Üëëïé ÷ñçóéìïðïßçóáí óçìáßåò ìå ãáëÜæéï ÃÜëëï éóôïñéêü Francois Pouqueville, ï ïðïßïò
óôáõñü, ï ïðïßïò åßôå óôçñéæüôáí óå áíå- äéçãÞèçêå öáíôáóôéêÝò ëåðôïìÝñåéåò áðü ôç
óôñáììÝíï ìéóïöÝããáñï åßôå åß÷å óôç ìÝóç äïîïëïãßá êáé ôçí «Ýíáñîç» ôçò ÅðáíÜóôá-
ìéá áíèéóìÝíç äÜöíç, ðáñÜëëçëá ìå ôéò óçò, õðåñèåìáôßæïíôáò ôïí Ðáëáéþí Ðáôñþí
åðéãñáöÝò «ÅÍ ÔÏÕÔÙ ÍÉÊÁ» Þ «ÌÁ- Ãåñìáíü (ðñïóùðéêü ôïõ ãíùóôü) êáé ôï èñç-
×ÏÕ ÕÐÅÑ ÐÉÓÔÅÙÓ ÊÁÉ ÐÁÔÑÉÄÏÓ». óêåõôéêü óôïé÷åßï. ÅðéðëÝïí, íá åîçãÞóïõìå
ÔÝëïò, íá áíáöÝñïõìå üôé Üãíùóôïò êáðå- üôé ï üñïò «óçìáßåò ôçò ÅðáíÜóôáóçò» ðåñé-
ôÜíéïò ó÷åäßáóå Üóðñï óôáõñü ðÜíù óå ëáìâÜíåé ôéò éäéáßôåñåò óçìáßåò êÜèå ðåñéï-
ìáýñï ðáíß, èÝëïíôáò íá ðáñáóôÞóåé ôçí ÷Þò, ïé ïðïßåò âñßóêïíôáí óå ÷ñÞóç êõñßùò
áäïýëùôç åëëçíéêÞ øõ÷Þ, ç ïðïßá, ðáñÜ ôï êáôÜ ôïí ðñþôï ÷ñüíï ôïõ áãþíá, êáèþò áðü
üôé Þôáí óêëáâùìÝíç (ìáýñï), ðïëåìïýóå ôï 1822 êáé åíôåýèåí èåóðßæåôáé åéäéêüò íüìïò
(óôáõñüò) êáé ðñüóìåíå óôç ëýôñùóç êáé áíáöïñéêÜ ìå ôç ÷ñÞóç óõãêåêñéìÝíïõ åßäïõò
áíáãÝííçóÞ ôçò (ëåõêü). óçìáßáò, ìå óêïðü íá õðÜñ÷åé ïñãáíùìÝíç
÷ñÞóç ôçò. Áõôü üìùò äå óçìáßíåé êáé üôé Ýðá-
¢îéá ìíåßáò åßíáé ç éóôïñßá ôçò óçìáßáò øáí íá õößóôáíôáé áíõðåñèÝôùò ïé óçìáßåò
ôïõ óïõëéþôç Ôïýóéá Ìðüôóáñç, ï ïðïßïò ôçò ÅðáíÜóôáóçò ìåôÜ ôï 1822.
ëßãï ðñéí áðü ôçí ÅðáíÜóôáóç åß÷å óçìáßá,
äþñï ôçò ÌåãÜëçò Áéêáôåñßíçò, êßôñéíç ìå- ÊáôÜ ôï ðñþôï Ýôïò ôçò ÅðáíÜóôáóçò
ôáîùôÞ, êåíôçìÝíç ìå êñïõóôü ðïñöõñü ìå- äåí õðÞñ÷å åíéáßá äéïßêçóç êáé, óõíåðþò,
ôÜîé ìå ðáñÜóôáóç ôïõ Áãßïõ Ãåùñãßïõ óôç Ýíá åíéáßï óýìâïëï ôïõ áãþíá, êáé Ýôóé ï
ìéá ðëåõñÜ êáé ôïõ Áãßïõ Äçìçôñßïõ óôçí êÜèå ïðëáñ÷çãüò, åìðíåõóìÝíïò áðü ôï
Üëëç, ìå ôçí åðéãñáöÞ «ÁÐÏÃÏÍÏÉ ÔÏÕ ðÜèïò ôçò åëåõèåñßáò, ôéò éóôïñéêÝò ôïõ
ÐÕÑÑÏÕ», ôçí ïðïßá êáé ÷ñçóéìïðïßçóå ãíþóåéò, ôç èñçóêåõôéêÞ ôïõ ðñïóÞëùóç,
êáôÜ ôç äñÜóç ôïõ åíáíôßïí ôïõ ÁëÞ ÐáóÜ ôçí ðñïóùðéêÞ ôïõ öáíôáóßá, ôéò ïéêïãå-
êáé êáôÜ ôçí ðïëéïñêßá ôïõ Ìåóïëïããßïõ. íåéáêÝò ôïõ ðáñáäüóåéò êáé ôï ìßóïò ãéá
ÊáôÜ ôçí çñùéêÞ Ýîïäï, ç üìïñöç áõôÞ óç- ôïõò Ôïýñêïõò, ÷ñçóéìïðïéïýóå ôç äéêÞ ôïõ
ìáßá ðåñéÞëèå óôá ÷Ýñéá ôïõ Êßôóïõ ÔæáâÝë- óçìáßá. 1⁄4ëåò üìùò Ýöåñáí ôï óçìÜäé ôïõ
ëá, ï ïðïßïò ôç ìåôÝöåñå óôçí 3⁄4äñá. Ôï óôáõñïý (Ýíäåéîç èñçóêåõôéêÞò åõëÜâåéáò),
1832 ôçí ðÞñå ï Êþóôáò ÂÝéêïò, ãéá íá ôçí
åðéóôñÝøåé ôï 1859 óôïõò Ôæáâåëëáßïõò, ïé
ïðïßïé ôåëéêÜ ôçí ðáñÝäùóáí óôçí ïéêïãÝ-
íåéá ôïõ Ìðüôóáñç óôï Ìåóïëüããé.

40 ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ
ÓÅÐ. - ÏÊÔ. 2003

åíþ ìåñéêÝò áð’ áõôÝò Ýöåñáí ôçí êïõêïõâÜ- Ç óçìáßá áõôÞ åßíáé üìïéá ìå åêåßíç ðïõ
ãéá (óýìâïëï óïößáò) Þ ôïí áåôü (óýìâïëï ýøùóå ï ÁëÝîáíäñïò ÕøçëÜíôçò ôï ÖåâñïõÜñéï
åëåõèåñßáò). Óýíçèåò óýìâïëï Þôáí êáé ï
áíáãåííþìåíïò öïßíéêáò, üðùò åðßóçò êáé ôïõ 1821 óôï ÉÜóéï Ìïëäáâßáò
ôï ößäé, êëáäéÜ äÜöíçò êáé Üãêõñåò (ãéá ôá
íçóéÜ). Ïé áãùíéóôÝò ÷ñçóéìïðïéïýóáí ðñï- 1⁄4ôáí óôéò 19 Éáíïõáñßïõ ôïõ 1821 ïñãá-
óöéëåßò êëáóéêÝò ñÞóåéò, üðùò «ÅÍ ÔÏÕ- íþèçêå ç ðñþôç äéïßêçóç (¢ñåéïò ÐÜãïò
ÔÙ ÍÉÊÁ», «ÌÁ×ÏÕ ÕÐÅÑ ÐÉÓÔÅÙÓ ÁíáôïëéêÞò ×Ýñóïõ ÅëëÜäïò) êáé óõóôÜèç-
ÊÁÉ ÐÁÔÑÉÄÏÓ», «(Ç) ÅËÅÕÈÅÑÉÁ Ç êå ôï ðñþôï ðïëßôåõìá, ÷ñçóéìïðïéÞèçêå
ÈÁÍÁÔÏÓ», «ÉÇÓÏÕÓ ×ÑÉÓÔÏÓ ÍÉÊÁ», óçìáßá ðïõ ðáñáðÝìðåé óôçí áñ÷áßá Áèçíá-
«ÌÅÈ’ ÇÌÙÍ Ï ÈÅÏÓ», «Ç ÔÁÍ Ç ÅÐÉ úêÞ Äçìïêñáôßá· Ýöåñå ôñåéò êÜèåôåò ãñáììÝò
ÔÁÓ», «ÅÊ ÔÇÓ ÓÔÁÊÔÇÓ ÌÏÕ ÁÍÁ- (ðñÜóéíç-ëåõêÞ-ìáýñç) êáé ôñåéò áëëçãïñéêÝò
ÃÅÍÍÙÌÁÉ» ê.ô.ë. Ç åììïíÞ óôçí ðáñïõ- öéëéêÝò ðáñáóôÜóåéò: ôï óôáõñü (ðßóôç êáé
óßá ôïõ óôáõñïý, üìùò, äåí ïöåéëüôáí ìüíï åëðßäá ãéá ôç äßêáéç õðüèåóç ôïõ ÃÝíïõò), ôç
óôï âáèý èñçóêåõôéêü óõíáßóèçìá ôùí Åë- öëåãüìåíç êáñäßá (áãíüôçôá ôïõ óêïðïý ôçò
ëÞíùí, áëëÜ áðïôåëåß êáé ìéá ðñïóðÜèåéá ÅðáíÜóôáóçò êáé öëüãá ãéá ôçí åëåõèåñßá)
åôåñïðñïóäéïñéóìïý ðñïò ôçí ôïõñêéêÞ êáé ôçí Üãêõñá (óôáèåñüôçôá óôïí ôåëéêü
çìéóÝëçíï, ç ïðïßá êé áõôÞ êõñéáñ÷åß óôéò óêïðü êáé áðüöáóç ãéá èõóßá).
óçìáßåò ôùí Ïèùìáíþí.
Ç ðñþôç üìùò óáöþò åðáíáóôáôéêÞ óç-
Ç ðáëáéüôåñç áðü ôéò åðáíáóôáôéêÝò óç- ìáßá åßíáé áõôÞ ðïõ õøþèçêå óôï ÉÜóéï ôçò
ìáßåò, áí åîáéñÝóïõìå ôéò Þäç õðÜñ÷ïõóåò Ìïëäáâßáò óôéò 22 Öåâñïõáñßïõ ôïõ 1821
ðñéí áðü ôçí ÅðáíÜóôáóç, Þôáí áõôÞ ôçò áðü ôïí ÁëÝîáíäñï ÕøçëÜíôç êáé åõëïãÞèç-
ÖéëéêÞò Åôáéñåßáò. ÊáôáóêåõÜóôçêå ìå ôéò êå áðü ôï Ìçôñïðïëßôç Âåíéáìßí óôç ÌïíÞ
ïäçãßåò ôïõ Ðáëáéþí Ðáôñþí Ãåñìáíïý áðü ôùí Ôñéþí Éåñáñ÷þí ôÝóóåñéò ìÝñåò ìåôÜ·
ëåõêü ýöáóìá êáé Ýöåñå ôá óýìâïëá ôïõ åöï- ç ôñß÷ñùìç áõôÞ óçìáßá (ìáýñï-Üóðñï-êüê-
äéáóôéêïý ôùí éåñÝùí ôçò ÖéëéêÞò Åôáéñåßáò êéíï) åß÷å ðñïôáèåß áðü ôï Íéêüëáï ÕøçëÜ-
(ôïí éåñü äåóìü ìå ôéò 16 óôÞëåò) êáé ðÜíù íôç êáé Üëëïõò Öéëéêïýò. Áðü ôç ìéá ðëåõñÜ
áðü áõôü êüêêéíï óôáõñü, ðåñéâáëëüìåíï
áðü óôåöÜíé êëáäéþí åëéÜò· êÜôù áðü ôï
óôáõñü õðÞñ÷áí äýï ëïã÷ïöüñåò óçìáßåò
ìå ôá áñ÷éêÜ ÇÅÁ êáé ÇÈÓ (Þ Åëåõèåñßá
Þ ÈÜíáôïò). ÐáñáëëáãÝò êáé ðñïóèÞêåò
(áíåóôñáììÝíç çìéóÝëçíïò, ößäé, óôáõñüò,
êïõêïõâÜãéá ê.ô.ë) óôï åöïäéáóôéêü ôùí
éåñÝùí âñßóêïõìå óå äéÜöïñåò óçìáßåò. Ôï
Á÷áúêüí ÄéåõèõíôÞñéïí öñüíôéóå íá êáôá-
óêåõÜóåé êáé íá äéáíåßìåé áñêåôÝò ÖéëéêÝò
óçìáßåò óôá óôñáôüðåäá ôçò ÐåëïðïííÞóïõ.
Ìßá áðü áõôÝò ýøùóå ï Ãåþñãéïò Óéóßíçò
ôï 1821 óôçí ¹ëéäá, ôç ìïíáäéêÞ ðïõ óþ-
æåôáé óÞìåñá (óõëëïãÞ Åèíéêïý Éóôïñéêïý
Ìïõóåßïõ). Ó’ áõôÞí ôç óçìáßá ïñêßæïíôáí,
åíþðéïí ôïõ éåñÝá êáé ôïõ åõáããåëßïõ, ïé ìõ-
çìÝíïé óôç ÖéëéêÞ Åôáéñåßá êáé áõôÞ áñ÷éêÜ
ðñïïñéæüôáí ãéá íá êáèéåñùèåß ùò åðßóçìç
óçìáßá ôçò ÅðáíÜóôáóçò êáé, ìåôÝðåéôá, ôïõ
Åëëçíéêïý ÊñÜôïõò.

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ 41
Ç ÅëëçíéêÞ Óçìáßá

Ýöåñå ôï ìõèéêü áíáãåííþìåíï öïßíéêá ìå ÔñéÜäá êáé ôïõò ¢ãéïõò Ãåþñãéï êáé ÄçìÞ-
ôçí åðéãñáöÞ «ÅÊ ÔÇÓ ÓÔÁÊÔÇÓ ÌÏÕ ôñéï êáé êÜôù, ìå ÷ñõóÜ ãñÜììáôá, «ÆÇÔÙ
ÁÍÁÃÅÍÍÙÌÁÉ», åíþ áðü ôçí Üëëç Ýöå- Ç ÅËÅÕÈÅÑÉÁ», ï äå Öùêéáíüò Üóðñç
ñå åñõèñü óôáõñü ðëáéóéùìÝíï áðü óôåöÜ- óçìáßá ìå ôïí ÅóôáõñùìÝíï. ÐáñÜëëçëá,
íé äÜöíçò êáé ôçí åðéãñáöÞ «ÅÍ ÔÏÕÔÙ üôáí ç Á´ ÅèíéêÞ ÓõíÝëåõóç ôçò Åðéäáýñïõ
ÍÉÊÁ», êáé ç åðåîÞãçóÞ ôçò ðåñéãñÜöåôáé Ýöåñå óôï ðñïóêÞíéï ôï èÝìá ôçò êáèéÝñù-
óôïõò Íüìïõò Óôñáôéùôéêïýò1 (Üñèñá ÉÁ´ óçò óçìáßáò, áðïöáóßóôçêå íá
êáé É´). Ìå ôç óçìáßá áõôÞ ðïëÝìçóå êáé ìç ÷ñçóéìïðïéçèåß
èõóéÜóôçêå ï Éåñüò Ëü÷ïò óôï ÄñáãáôóÜíé ç óçìáßá
êáé ì’ áõôÞ Ýãéíå ïëïêáýôùìá óôç ÌïíÞ ôïõ
ÓÝêïõ ï ÃåùñãÜêçò Ïëýìðéïò (2 Óåðôåì- áõôÞ ëüãù ôïõ áöïñéóìïý
âñßïõ ôïõ 1821). ÐáñáëëáãÞ ôçò óçìáßáò ðïõ õðÝóôç ï ÁëÝîáíäñïò ÕøçëÜíôçò áðü
Þôáí ç ðßóù ðëåõñÜ, áíôß ôçò äÜöíçò, íá ôïí ïéêïõìåíéêü ÐáôñéÜñ÷ç Ãñçãüñéï Å´ (ìå-
öÝñåé ôïõò Áãßïõò Êùíóôáíôßíï êáé ÅëÝíç. ôÜ áðü áöüñçôåò ðéÝóåéò êáé áðåéëÝò áðü ôçí
ÁõôÞ ôç óçìáßá Ýöåñáí êáé ïé Ìáõñïöüñïé Ðýëç ãéá ìáæéêÝò óöáãÝò ÅëëÞíùí), áëëÜ êáé
ôïõ ÕøçëÜíôç, ôï ðñþôï ôáêôéêü åëëçíéêü ëüãù ôùí öéëéêþí óõìâüëùí ðïõ Ýöåñå.
óôñáôéùôéêü óþìá ôçò Áíåîáñôçóßáò· ãé’ áõ-
ôïýò, ôï ëåõêü óõìâüëéæå ôçí áäåëöüôçôá, Óôéò 21 Ìáñôßïõ ôïõ 1821, ï ÁíäñÝáò
ôï êüêêéíï ôïí ðáôñéùôéóìü êáé ôï ìáýñï ôç Ëüíôïò óôçí ÐÜôñá êáôáëáìâÜíåé ôï öñïý-
èõóßá. Ðáñüìïéá óçìáßá õøþèçêå êáé óôïí ñéï ôçò ðüëçò ìå êüêêéíç óçìáßá ìå ìáýñï
Ðýñãï ôïõ ÆáöåéñÜêç, êáôÜ ôçí åîÝãåñóç óôáõñü óôç ìÝóç, ç ïðïßá êáé áñãüôåñá åõ-
ôçò ÍÜïõóáò ôï 1822, ìåôÜ ôï ôÝëïò ôçò äï- ëïãÞèçêå óôçí ðëáôåßá ôïõ Áãßïõ Ãåùñãßïõ
îïëïãßáò, åíþ äéÜöïñïé Üëëïé ïðëáñ÷çãïß áðü ôïí Ðáëáéþí Ðáôñþí Ãåñìáíü, ìÝóá
ðñïóÝèåóáí ôçí åðéãñáöÞ «ÅËÅÕÈÅÑÉÁ óå æçôùêñáõãÝò ôïõ ëáïý. Åßíáé åìöáíÞò
Ç ÈÁÍÁÔÏÓ». ç ïìïéüôçôÜ ôçò ìå ìéá ðáëéÜ âõæáíôéíÞ óç-
ìáßá. Ç ðáñÜäïóç öÝñåé ôïõò ï÷õñùìÝíïõò
Åßíáé éäéáßôåñá óçìáíôéêÞ ç ðáñïõóßá Ôïýñêïõò íá ôç âëÝðïõí êáé, îåãåëáóìÝíïé
ôïõ áíáãåííþìåíïõ öïßíéêá óôç óçìáßá áðü ôï ÷ñþìá ôçò, íá ôñÝ÷ïõí ðñïò âïÞèåéá
ôïõ ÕøçëÜíôç: ï öïßíéêáò, ìõèéêü ðôçíü ôùí ÅëëÞíùí, ìéáò êáé íüìéóáí üôé Þôáí
ôçò Áñáâßáò, åß÷å ìïñöÞ áåôïý ìå åñõèñü- Ëáëéþôåò Ôïýñêïé, áöÞíïíôáò Ýôóé ôïõò
÷ñõóá öôåñÜ êáé êýêëï æùÞò ãýñù óôá åðáíáóôáôçìÝíïõò ¸ëëçíåò íá ðëçóéÜóïõí
500 ÷ñüíéá· üôáí áíôéëáìâáíüôáí ôï èÜíá- áíåíü÷ëçôïé ôï Öñïýñéï.
ôü ôïõ, Ýêáíå öùëéÜ áðü áñùìáôéêÜ îýëá,
ôá ïðïßá Üíáâáí ïé êáõóôéêÝò áêôßíåò ôïõ Ôçí ßäéá ìÝñá (êáô’ Üëëïõò óôéò 17 Þ 23
Þëéïõ êáé êáéãüôáí ìáæß ì’ áõôÜ. Ëßãåò þñåò
ìåôÜ, áíáãåííéüôáí áðü ôéò óôÜ÷ôåò ôïõ.
Ðáñüëï üìùò ôï âáèõóôü÷áóôï íüçìá ôçò
óçìáßáò áõôÞò, äå ÷ñçóéìïðïéÞèçêå óôçí êõ-
ñßùò ÅëëÜäá, ãéáôß Üëëïé äýï ðïëÝìáñ÷ïé,
ï Èåüäùñïò ÂëáäéìçñÝóêïõ êáé ï ÓÜââáò
Öùêéáíüò, ÷ñçóéìïðïßçóáí äéáöïñåôéêÝò
óçìáßåò, ï ìåí ðñþôïò êõáíÞ ìå ôçí Áãßá

1 Óôï Üñèñï ÉÁ’ áíáöÝñåôáé:«Ç åëëçíéêÞ óçìáßá, ôüóïí åéò ôá ôçò îçñÜò óôñáôåýìáôá, üóïí êáé åéò ôá ôçò
èáëÜóóçò, ðñÝðåé íá åßíáé êáôáóêåõáóìÝíç åê ôñéþí ÷ñùìÜôùí, Üóðñïõ, ìáýñïõ êáé êüêêéíïõ. Ôï Üóðñïí
óçìáßíåé ôçí áèùüôçôá ôçò äéêáßáò çìþí åðé÷åéñÞóåùò êáôÜ ôùí ôõñÜííùí· ôï ìáýñïí ôïí õðÝñ ðáôñßäïò êáé
åëåõèåñßáò èÜíáôïí çìþí· êáé ôï êüêêéíïí ôçí áõôåîïõóéüôçôá ôïõ åëëçíéêïý ëáïý êáé ôçí ÷áñÜí áõôïý, äéüôé
ðïëåìåß äéÜ ôçí áíÜóôáóéí ôçò ðáôñßäïò».

42 ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ
ÓÅÐ. - ÏÊÔ. 2003

Ïé åðáíáóôÜôåò ïñêßæïíôáé êáé ï Ðáëáéþí Ðáôñþí Ãåñìáíüò åõëïãåß ôç óçìáßá ôïõ Áãþíïò
(ÁèÞíá, ÅèíéêÞ ÐéíáêïèÞêç)

ôïõ ÌÜñôç), ïðëáñ÷çãïß, ðñüêñéôïé, ðñïå- êáèþò ïé ïðëáñ÷çãïß ìïßñáæáí åèíüóçìá
óôïß, áñ÷éåñåßò êáé ðïëõÜñéèìá ðáëéêÜñéá áðü êüêêéíï ýöáóìá ìå êõáíü óôáõñü. Ôçí
óõãêåíôñþíïíôáé óôç ÌïíÞ ôçò Áãßáò åðüìåíç ìÝñá, ôï Åðáíáóôáôéêüí Äéåõèõ-
Ëáýñáò, Ý÷ïíôáò ùò ëÜâáñï ôç ÷ñõóïêÝ- íôÞñéïí óôçí ÐÜôñá áðåõèýíåé ðåñÞöáíç
íôçôç åéêïíéóìáôïðïäéÜ ôçò Êïßìçóçò ôçò áíáêïßíùóç ðñïò ôïõò áíôéðñïóþðïõò ôùí
Èåïôüêïõ ðïõ êïóìïýóå ôçí Ùñáßá Ðýëç åõñùðáúêþí êñáôþí ðïõ âñßóêïíôáí óôçí
ôïõ íáïý ôçò ÌïíÞò, ôçí ïðïßá - óýìöù- ðüëç, äçëþíïíôáò ðåñßôñáíá ôï óêïðü êáé
íá ìå ôçí ðáñÜäïóç - ýøùóå ï Ðáëáéþí ôïõò óôü÷ïõò ôçò ÅðáíÜóôáóçò. Ðéï êÜôù
Ðáôñþí Ãåñìáíüò, ïñêßæïíôÜò ôïõò. Ôï èá áíáöÝñïõìå ôéò ãíùóôüôåñåò áðü ôéò
ëÜâáñï ôçò Áãßáò Ëáýñáò, ôï ïðïßï öõ- óçìáßåò ôçò ÅðáíÜóôáóçò.
ëÜóóåôáé óôï èçóáõñïöõëÜêéï ôçò ÌïíÞò,
åßíáé âõóóéíß, êåíôçìÝíï ìå áóçìÝíéá êáé Ïé ÊáëáññõôÞíïé ôçò Çðåßñïõ åß÷áí
÷ñõóÞ êëùóôÞ êáé óôïëéóìÝíï ìå ìáñãáñß- ëåõêÞ óçìáßá ìå êüêêéíï óôáõñü. Ïé
ôåò, ìå ÷ñõóÜ êñüóóéá ïëüãõñá. Óå ëßãåò Âáñâéôóéþôåò, ïðëáñ÷çãïß ôçò ÐåëïðïííÞ-
þñåò, ïé îåóçêùìÝíïé ñáãéÜäåò êõñéåýïõí óïõ, åß÷áí ôçí ôñß÷ñùìç óçìáßá ôïõ ÕøçëÜ-
ôá ãåéôïíéêÜ ÊáëÜâñõôá, åíþ óôéò 24 Ìáñ- íôç ìáæß ìå ãáëÜæéï óôáõñü. Ï ÅììáíïõÞë
ôßïõ åéóÝñ÷ïíôáé óôçí ÐÜôñá ï ÌðåíéæÝëïò ÐáððÜò ôùí Óåññþí, ï ïðïßïò êáé êÞñõîå
Ñïýöïò, ï ÁóçìÜêçò ÆáÀìçò êáé Üëëïé ôçí ÅðáíÜóôáóç óôéò ÊáñõÝò ôïõ Áãßïõ
ïðëáñ÷çãïß, ìáæß ìå ôïí Åðßóêïðï Ãåñìá- 1⁄4ñïõò, ï ïðëáñ÷çãüò ôçò Èåóóáëïìáãíç-
íü, ï ïðïßïò õøþíåé óôçí ðëáôåßá ôïõ Áãß- óßáò ÌÞôñïò Ëéáêüðïõëïò êáé ï ðñüêñé-
ïõ Ãåùñãßïõ Ýíá ìåãÜëï îýëéíï óôáõñü, ôïò ôçò ÍÜïõóáò, ËïãïèÝôçò ÆáöåéñÜêçò,
óýìâïëï ôçò ÅðáíÜóôáóçò, õðü ôéò éá÷Ýò ÷ñçóéìïðïéïýóáí ëåõêÞ óçìáßá ìå ôïí ¢ãéï
êáé åíèïõóéþäåéò êñáõãÝò ôùí ÅëëÞíùí, Ãåþñãéï. Åðßóçò, ï ÄçìÞôñéïò Ðëáðïýôáò
÷ñçóéìïðïéïýóå Üóðñç óçìáßá ìå ãáëÜæéï

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ 43
Ç ÅëëçíéêÞ Óçìáßá

óôáõñü êáé óôéò ôÝóóåñåéò ãùíéÝò ôïõ Þôáí ÓôïõñíÜñç êáé ÃÜôóï ÁããåëÞ, êõñéáñ÷ïý-
ãñáììÝíï ôï É×ÍÊ (Éçóïýò ×ñéóôüò ÍéêÜ). óå ç óçìáßá ôïõ ðñþôïõ, ç ïðïßá Þôáí ëåõ-
Ï ÁèáíÜóéïò ÄéÜêïò åß÷å ëåõêÞ óçìáßá, ìå êÞ êáé Ýöåñå êüêêéíï óôáõñü óôï êÝíôñï
ôïí ¢ãéï Ãåþñãéï óôç ìÝóç êáé ôçí åðéãñá- êáé ôÝóóåñåéò ìéêñüôåñïõò óôáõñïýò óôá
öÞ «ÅËÅÕÈÅÑÉÁ Ç ÈÁÍÁÔÏÓ»· óýìöù- ôÝóóåñá ëåõêÜ ôåôñÜãùíá ôçò óçìáßáò. Ï
íá ìå ôçí ðáñÜäïóç, ôçí Ýöôéáîå óôç ÌïíÞ Ìáêåäüíáò áãùíéóôÞò Íéêüëáïò ÔóÜìçò
ôïõ Ïóßïõ ËïõêÜ, ðáñüíôùí ôùí Åðéóêüðùí ÷ñçóéìïðïéïýóå ìéá ëåõêÞ óçìáßá, ìå ãá-
Ôáëáíôßïõ Íåüöõôïõ êáé Óáëþíùí ÇóáÀá. ëÜæéï óôáõñü, ç ïðïßá óôá äýï áñéóôåñÜ ôçò
Ï Èåüäùñïò Êïëïêïôñþíçò, üðùò ðñïáíá- ôåôñÜãùíá Ýãñáöå «ÓÇÌÅÁ ÅËÇÍÇÊÇ»
öÝñáìå, ÷ñçóéìïðïéïýóå ôç óçìáßá ôçò ïéêï- êáé «ÍÇÊÏËÁ ÔÓÁÌÇÓ».
ãÝíåéÜò ôïõ, ç ïðïßá Þôáí ëåõêÞ ìå ãáëÜæéï
óôáõñü óôç ìÝóç. Óôçí Ôñßðïëç, óýìöùíá ìå Éäéáßôåñï åíäéáöÝñïí ðáñïõóéÜæïõí ïé
ôçí ðáñÜäïóç, ï Ãñçãüñéïò Äßêáéïò Ðáðá- óçìáßåò ôùí ìåãÜëùí íçóéþí ôïõ Áéãáßïõ,
öëÝóóáò Ýó÷éóå ôï âáèý ãáëÜæéï åóþñáóü ïé ïðïßåò Ýìïéáæáí áñêåôÜ ìåôáîý ôïõò êáé
ôïõ (ôï åðïíïìáæüìåíï áíôåñß), ó÷çìÜôéóå Ýöåñáí Ýíôïíá ôá áëëçãïñéêÜ ÖéëéêÜ óôïé-
Ýíá ôåôñÜãùíï êáé äéÝôáîå ôï ðñùôïðáëß- ÷åßá. Ôï ðñþôï íçóß ðïõ ýøùóå óçìáßá ôçò
êáñü ôïõ êáé ãíùóôü áãùíéóôÞ, Ðáíáãéþôç ÅðáíÜóôáóçò Þôáí ïé ÓðÝôóåò (26 Ìáñôßïõ
ÊåöáëÜ, íá ó÷ßóåé äýï ëïõñßäåò áðü ôçí ôïõ 1821), ìéáò êáé ïé Ìðïôáóáßïé êáé ï
Üóðñç öïõóôáíÝëá ôïõ, Ýôóé þóôå íá ó÷ç- Ãåþñãéïò ÐÜíïõ Þóáí ìÝëç ôçò ÖéëéêÞò
ìáôßæïõí óôáõñü. Ç óçìáßá áõôÞ, ç ïðïßá Åôáéñåßáò. Óôéò 2 Áðñéëßïõ ôïõ 1821, ìåôÜ
êáé áðü ðïëëïýò èåùñåßôáé üôé áðïôÝëåóå ôç ôï óôïëéóìü ôùí ðëïßùí ôïõò ìå ôç íÝá óç-
âÜóç ôçò ðñþôçò åðßóçìçò óçìáßáò ôïõ Åë- ìáßá, ïé Óðåôóéþôåò êáôåõèýíèçêáí ðñïò
ëçíéêïý ÊñÜôïõò, õøþèçêå ó’ Ýíá îÝöñåíï ôçí 3⁄4äñá, ìå óêïðü íá ôçí ìðÜóïõí óôçí
ðáíçãõñéóìü óôï ôïõñêéêü äéïéêçôÞñéï ôçò ÅðáíÜóôáóç· áíôéêñßæïíôáò ôï ðñùéíü ôçò
åëåýèåñçò ðëÝïí ðüëçò. åðüìåíçò ìÝñáò ôç óçìáßá ôïõ íçóéïý, ôç
äÝ÷ôçêáí ìå åíèïõóéáóìü êáé Üñ÷éóáí íá ôç
Ç Ëáóêáñßíá Ìðïõìðïõëßíá, ç ãíùóôü- ÷ñçóéìïðïéïýí, ðáñÜ ôéò áíôéññÞóåéò ìåñé-
ôåñç (ìáæß ìå ôç Ìáíôþ ÌáõñïãÝíïõò) ãõ- êþí. Ç óçìáßá áõôÞ, ðïõ õøþèçêå ãéá ðñþ-
íáßêá ôïõ áãþíá, ÷ñçóéìïðïéïýóå óçìáßá ôç öïñÜ óôéò 31 Ìáñôßïõ ôïõ 1821 áðü ôïí
ç ïðïßá åß÷å êüêêéíï ðåñßãõñï, ìðëå öüíôï Áíôþíéï Ïéêïíüìï, äåõôåñåýïíôá ðëïßáñ÷ï
êáé Ýöåñå âõæáíôéíü ìïíïêÝöáëï áåôü êáé êáé íåïìõçìÝíï óôç ÖéëéêÞ Åôáéñåßá, åõëï-
óôï êÜôù ìÝñïò ôçò ôï öïßíéêá êáé ôçí Üãêõ- ãÞèçêå áðü ôïí Áñ÷éåðßóêïðï ÃåñÜóéìï
ñá. Ï ÌÜñêïò Ìðüôóáñçò, áìÝóùò ìåôÜ óôéò 18 Áðñéëßïõ ôïõ 1821. Ðáñüìïéá ìå ôç
ôçí Ýíáñîç ôçò ÅðáíÜóôáóçò, áñ÷ßæåé íá óçìáßá ôùí Óðåôóþí Þôáí êáé ç óçìáßá ôùí
÷ñçóéìïðïéåß êáôÜëåõêç óçìáßá ìå êõáíü Øáñþí, ç ïðïßá õøþèçêå óôéò 11 Áðñéëßïõ
óôáõñü ðëáéóéùìÝíï áðü äÜöíç. Óôéò 28 ôïõ 1821, üôáí Ýöôáóå ôï óðåôóéþôéêï ðëïßï
Áðñéëßïõ ôïõ 1821, Ýíïðëïé ôùí ðåñé÷þñùí ôïõ Ôóïýðá, êáèþò êáé ç óáìéþôéêç óçìáßá,
ôçò ÁèÞíáò õøþíïõí óôï ÄéïéêçôÞñéï ôçò ôçí ïðïßá ðñþôïò ýøùóå ï Êùíóôáíôßíïò
ðüëçò ìéá ëåõêÞ óçìáßá ìå êüêêéíï óôáõ- Ëá÷áíÜò óôéò 17 Áðñéëßïõ ôïõ 1821 óôï Âá-
ñü· óôçí ðÜíù áñéóôåñÞ ðëåõñÜ Ýöåñå ôç èý ôçò ÓÜìïõ, áãíáíôåýïíôáò áðü ìáêñéÜ
ãëáýêá ôçò ÁèçíÜò, åíþ óôç äåîéÜ äýï äýï óðåôóéþôéêá ðëïßá. Óôç ÓÜìï üìùò ãé-
Üãñõðíïõò ïöèáëìïýò. ÊÜôù Þôáí ãñáì- íüôáí ÷ñÞóç êáé Üëëùí äýï óçìáéþí: ôçò
ìÝíç ç öñÜóç «Ç ÔÁÍ Ç ÅÐÉ ÔÁÓ» êáé åðßóçìçò óçìáßáò ôçò ÄéïéêÞóåùò êáé ôçò
óôç ìÝóç õðÞñ÷áí ïé 16 êüêêéíåò ãñáììÝò, óçìáßáò ðïõ ýøùóå ï Ëõêïýñãïò ËïãïèÝ-
ï éåñüò äåóìüò ôçò ÖéëéêÞò Åôáéñåßáò. Óôç ôçò óôï ÊáñëïâÜóé óôéò 8 ÌáÀïõ ôïõ 1821,
Èåôôáëïìáãíçóßá, ç ïðïßá åðáíáóôÜôçóå ôçí ïðïßá åõëüãçóå ï Ìçôñïðïëßôçò Êýñéë-
õðü ôïí ¢íèéìï ÃáæÞ êáé ôïõò ïðëáñ÷çãïýò ëïò. Ç óçìáßá ôçò ÄéïéêÞóåùò Þôáí üìïéá ì’
ÂáóäÝêç, ÃáñÝöç, Êþóôá ÂåëÞ, Íéêüëáï áõôÞí ôçò ÖéëéêÞò Åôáéñåßáò, åíþ ç óçìáßá

44 ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ
ÓÅÐ. - ÏÊÔ. 2003

ôïõ ËïãïèÝôç åß÷å êõáíü öüíôï êáé Ýöåñå ôñþåé ôá áõãÜ ôïõ áåôïý (ôïõ ãÝíïõò) - ìå
åñõèñü óôáõñü ðÜíù áðü ìéá áíåóôñáììÝ- ôïõò Ôïýñêïõò êáé ôïí áåôü - ðïõ ôñþåé ôç
íç åñõèñÞ çìéóÝëçíï· êÜôù áðü ôï óôáõñü ãëþóóá ôïõ öéäéïý - ìå ôïõò ¸ëëçíåò.
õðÞñ÷å Ýíáò ìåãÜëïò ðñÜóéíïò áåôüò ðïõ
Ýôñùãå Ýíá ðñÜóéíï ößäé. Óôç ÌÜíç, ïé Ìáõñïìé÷áëáßïé óÞêùóáí
ôç óçìáßá ôïõ óôáõñïý êáé åíþèçêáí ìå
Ïé óçìáßåò ôùí ôñéþí íáõôéêþí íçóéþí ôïí ÔæáíåôÜêç-ÃñçãïñÜêç óôçí áíáôïëéêÞ
åß÷áí óýìâïëá ôï óôáõñü, ôï ößäé, ôçí Üãêõ- Ëáêùíßá. Óôéò 17 Ìáñôßïõ ôïõ 1821, ðåñß-
ñá, ôçí êïõêïõâÜãéá êáé ôï äüñõ, ðïõ üëá ðïõ 12.000 ÌáíéÜôåò ðïëåìéóôÝò êçñýóóïõí
ìáæß ðáôïýóáí åðß ôçò áíåóôñáììÝíçò ðüëåìï êáôÜ ôçò ÏèùìáíéêÞò Áõôïêñáôïñß-
çìéóåëÞíïõ. Ïé óçìáßåò ôùí Óðåôóþí êáé áò, îåêéíþíôáò áðü ôçí Áñåüðïëç, ìåôÜ ôç
ôùí Øáñþí Ýöåñáí ôçí åðéãñáöÞ «ÅËÅÕ- äïîïëïãßá óôïí Éåñü Íáü ôùí Ðáììåãßóôùí
ÈÅÑÉÁ Ç ÈÁÍÁÔÏÓ», ôçò 3⁄4äñáò Ýöåñå Ôáîéáñ÷þí. Ç óçìáßá ôçò ÌÜíçò Þôáí ëåõ-
ôçí åðéãñáöÞ «Ç ÔÁÍ Ç ÅÐÉ ÔÁÓ», åíþ êÞ ìå ãáëÜæéï óôáõñü êáé ôéò åðéãñáöÝò
êáé ïé ôñåéò óçìáßåò ôçò ÓÜìïõ Ýöåñáí ôá «ÍÉÊÇ Ç ÈÁÍÁÔÏÓ» êáé «Ç ÔÁÍ Ç
«ÇÅ» «ÇÈ» (¹ åëåõèåñßá Þ èÜíáôïò). ÅÐÉ ÔÁÓ». Íá óçìåéþóïõìå üôé åäþ ÷ñç-
Ôá óýìâïëá áõôÜ, üðùò áíáöÝñáìå, Þóáí óéìïðïéåßôáé ç ëÝîç «Íßêç» êáé ü÷é ç ëÝîç
Üìåóá óõó÷åôéóìÝíá ìå ôç ÖéëéêÞ Åôáéñåßá: «Åëåõèåñßá», ãéáôß ç ÌÜíç Þôáí ðÜíôá
ï óôáõñüò óõìâüëéæå ôç ÷ñéóôéáíïóýíç êáé åëåýèåñç: ïëüêëçñç ç ðåñéï÷Þ ôçò ÌÜíçò
ôç äéêáéïóýíç ôïõ áãþíá, ç áíåóôñáììÝíç õðÞñîå áõôüíïìç êáé áíåîÜñôçôç êáè’ üëç
çìéóÝëçíïò ôïí éóëáìéóìü êáé ôçí ðôþóç ôçí Ôïõñêïêñáôßá, ìå áðïôÝëåóìá ç ëÝîç
ôçò ÏèùìáíéêÞò Áõôïêñáôïñßáò, ôï äüñõ ÌÜíç íá óçìáßíåé óõ÷íÜ ôïí ôüðï üðïõ æïý-
ôç äýíáìç ôùí ÅëëÞíùí, ç Üãêõñá ôç óôáèå- óáí åëåýèåñïé Üíèñùðïé êáôÜ ôçí ðåñßïäï
ñüôçôá êáé ôçí åðéìïíÞ ôïõ áãþíá, ôï ößäé ôçò äïõëåßáò. ÊáôÜ ðáñüìïéï ôñüðï ìå ôá
ôç ãíþóç êáé ôçí éåñüôçôá ôïõ óêïðïý ôïõò, ìåãÜëá íçóéÜ ôïõ Áéãáßïõ, êéíÞèçêáí êáé
åíþ ï áåôüò ôç âïÞèåéá ôïõ Èåïý êáé ôçò èñç- ôá ìéêñüôåñá, ìå ðñþôç ôçí ÊÜóï, áêïëïõ-
óêåßáò ãéá ôç äéåîáãùãÞ ôïõ áãþíá. Åðßóçò, èïýìåíç áðü ôçí ÊÜñðáèï, ôç ×Üëêç, ôçí
ïé íçóéþôåò ðáñïìïßáæáí ôï ößäé - ôï ïðïßï ÔÞëï, ôç Íßóõñï, ôçí ÊÜëõìíï, ôç ËÝñï,

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ 45
Ç ÅëëçíéêÞ Óçìáßá

ôçí ÐÜôìï êáé ôçí ÁóôõðÜëáéá. Ôåëåõôáßá ÅðáíÜóôáóç ïíïìáæüôáí Óáëôßêéïé), óôéò
áíáöïñÜ ìáò óôéò åðáíáóôáôéêÝò óçìáßåò, 2 ÌáÀïõ ôïõ 1821 óçêþèçêå ìßá åðáíáóôá-
ç óçìáßá ôïõ ÷ùñéïý ËÜâáñá óôïí ¸âñï. ôéêÞ óçìáßá ç ïðïßá åß÷å ìáýñï óôáõñü
Óôï ÷ùñßï áõôü, ðïõ ðÞñå ôï üíïìÜ ôïõ ðÜíù óå êõáíü öüíôï. Ðáñüìïéá óçìáßá
ëüãù ôçò ÷ñÞóçò ëáâÜñïõ (ðñéí áðü ôçí ÷ñçóéìïðïßçóáí êáé óôç ÓáìïèñÜêç.

1 1a 2
4a
34 6
9
5 5a 12

78

10 11

46 ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ
ÓÅÐ. - ÏÊÔ. 2003

14 15 16

17 18 18a

19 19a 20

20a 21 21a

22 22a 22β

23 24 25

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ 47
Ç ÅëëçíéêÞ Óçìáßá

Ïé êõñéüôåñåò óçìáßåò ðïõ ÷ñçóéìïðïéÞèçêáí êáôÜ
ôïí ðñþôï ÷ñüíï ôçò ÅðáíÜóôáóçò ôïõ 1821
(åðßóçìåò, ÷åñóáßåò êáé íáõôéêÝò)

ÅðåîÞãçóç ôùí óçìáéþí:

1. Ç óçìáßá ðïõ ðñüôåéíå ï ÑÞãáò Öåñáßïò ÂåëåíóôéëÞò ùò óçìáßá ôçò «ÅëëçíéêÞò
Äçìïêñáôßáò».
1á. ÐáñáëëáãÞ ôçò óçìáßáò ôïõ ÑÞãá Öåñáßïõ.
2. Ç óçìáßá ôçò ÖéëéêÞò Åôáéñåßáò, ôçí ïðïßá ó÷åäßáóå ï Ðáëáéþí Ðáôñþí Ãåñìáíüò
êáé ýøùóå ï Ãåþñãéïò Óéóßíçò óôçí ¹ëéäá.
3. Ç óçìáßá ôïõ Áñåßïõ ÐÜãïõ, ç ïðïßá ÷ñçóéìïðïéÞèçêå óôçí áíáôïëéêÞ ×Ýñóï
ÅëëÜäá.
4&4á. Ïé äýï üøåéò ôçò óçìáßáò ôïõ ÁëÝîáíäñïõ ÕøçëÜíôç.
5&5á. Ïé äýï üøåéò ôçò óçìáßáò Ìáõñïöüñùí, ðáñáëëáãÞ ôçò óçìáßáò ôïõ ÕøçëÜíôç.
6. Ç óçìáßá ôïõ ÁíäñÝá Ëüíôïõ.
7. Ç óçìáßá ôùí Êáëáññõôçíþí ôçò Çðåßñïõ.
8. Óçìáßá ôçí ïðïßá ÷ñçóéìïðïßçóáí äéÜöïñïé ðñüêñéôïé (ÅììáíïõÞë ÐáðÜò, ÌÞ-
ôñïò Ëéáêüðïõëïò, ËïãïèÝôçò ÆáöåéñÜêçò ê.Ü.).
9. Ç óçìáßá ôïõ ÄçìÞôñç Ðëáðïýôá.
10. Ç óçìáßá ôïõ ÁèáíÜóéïõ ÄéÜêïõ.
11. Ç óçìáßá ôïõ Èåüäùñïõ Êïëïêïôñþíç.
12. Ç óçìáßá ôïõ Ãñçãüñéïõ Äßêáéïõ ÐáðáöëÝóóá, ç ïðïßá êáé èåùñåßôáé ùò ç âÜóç
ôçò êáèéÝñùóçò ôçò ðñþôçò åðßóçìçò åëëçíéêÞò óçìáßáò.
13. Ç óçìáßá ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýóå ï ÌÜñêïò Ìðüôóáñçò.
14. Ç óçìáßá, ó÷Ýäéï ôïõ ¢íèéìïõ ÃáæÞ, ðïõ ÷ñçóéìïðïéüôáí óôç Èåôôáëïìáãíçóßá.
15. Ç óçìáßá ôçò çñùéêÞò ÌÜíçò.
16. Ç óçìáßá ôïõ Õäñáßïõ êáðåôÜíéïõ Ãåþñãéïõ Óá÷ôïýñç.
17. Ç óçìáßá ôïõ ðõñðïëçôÞ Êùíóôáíôßíïõ ÊáíÜñç.
18. Ç óçìáßá ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýóå áñ÷éêÜ ï íáýáñ÷ïò ÁíäñÝáò Ìéáïýëçò.
18á. Ç óçìáßá ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýóå ìåôáãåíÝóôåñá ï ÁíäñÝáò Ìéáïýëçò.
19&19á. Óçìáßåò ôùí Óðåôóþí.
20&20á. Óçìáßåò ôçò 3⁄4äñáò.
21&21á. Óçìáßåò ôùí Øáñþí.
22. Ç óçìáßá ôçò ÓÜìïõ, ðïõ õøþèçêå óôéò 17 Áðñéëßïõ 1821 áðü ôïí Êùíóôáíôßíï
Ëá÷áíÜ óôï Âáèý.
22á. Ç óçìáßá ôçò ÓÜìïõ, ðïõ õøþèçêå óôéò 8 ÌáÀïõ 1821 áðü ôï Ëõêïýñãï Ëïãï-
èÝôç óôï ÊáñëïâÜóé.
22â. Ç åðßóçìç óçìáßá ôçò ÄéïéêÞóåùò ôçò ÓÜìïõ êáôÜ ôï ðñþôï Ýôïò ôçò ÅðáíÜóôáóçò.
23. ÐáíôéÝñá ôçò Åôáéñåßáò ôçò ÅðáíáóôÜóåùò, ìå óýìâïëá ôçò ÖéëéêÞò Åôáéñåßáò.
Õøþèçêå óôéò 2 Áðñéëßïõ 1821 áðü ôï ÄçìÞôñéï ÃïõäÞ óôï óðåôóéþôéêï ðëïßï ôïõ.
24. ÃåíéêÞ íáõôéêÞ óçìáßá ôçò ÅðáíÜóôáóçò.
25. Ç óçìáßá ôïõ ÷ùñéïý ËÜâáñá óôïí ¸âñï.

48 ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ
ÓÅÐ. - ÏÊÔ. 2003

Ç ÊáèéÝñùóç ôçò ôìçìÜôùí, üðïõ óôï üíïìá ôçò Áãßáò êáé
ÅëëçíéêÞò Óçìáßáò ÁäéáéñÝôïõ ÔñéÜäïò êÞñõîáí «ôçí ðïëéôéêÞí
ýðáñîéí êáé áíåîáñôçóßáí ôïõ åëëçíéêïý
1⁄4ðùò åßäáìå áíáëõôéêÜ óôçí ðñïçãïýìå- Ýèíïõò åíþðéïí Èåïý êáé áíèñþðùí»,
íç åíüôçôá, ôï ðñþôï Ýôïò ôçò åëëçíéêÞò Åðá- ÷ñçóéìïðïéþíôáò êáé ôçí ðñþôç óöñáãßäá
íÜóôáóçò êýëçóå ìå ôçí áíÜäåéîç êáé ÷ñÞóç ôçò ÐñïóùñéíÞò Äéïßêçóçò ôçò ÅëëÜäïò. Ç
ðïëõÜñéèìùí êáé äéáöïñåôéêþí ìåôáîý ôïõò Á´ ÅëëçíéêÞ ÅèíïóõíÝëåõóç, üðùò Ýìåéíå
óçìáéþí, ÷åñóáßùí êáé íáõôéêþí, ïé ïðïßåò óôçí éóôïñßá, óõíÝôáîå êáé ôï ðñþôï Ðñï-
åß÷áí êïéíü óçìåßï ôï óôáõñü Þ (óôéò óðÜíéåò óùñéíü Ðïëßôåõìá ôçò ÅëëÜäïò (ãíùóôü
ðåñéðôþóåéò ðïõ áõôüò áðïõóßáæå) ôç ìïñöÞ êáé ùò Ïñãáíéêüò Íüìïò ôçò Åðéäáýñïõ),
åíüò ¢ãéïõ. Áöïý äåí õðÞñ÷å åíéáßá äéïßêç- ôï ïðïßï êáé ïõóéáóôéêÜ áðïôåëåß ôï ðñþôï
óç, äåí õðÞñ÷å ïýôå Ýíá åíéáßï óýìâïëï ôïõ óýíôáãìá ôçò ÅëëÜäáò, ðïõ êáèéÝñùíå óå
áãþíá, ôï ïðïßï íá áíáãíùñßæåôáé áðü üëá äýï Üñèñá2 ôïí ôýðï êáé ôá ÷ñþìáôá ôçò
ôá ìÝñç ôïõ áãþíá êáé, êáô’ åðÝêôáóç, èá åðßóçìçò åëëçíéêÞò óçìáßáò (êõáíü êáé ëåõ-
åðéóçìïðïéïýóå ôçí ÅðáíÜóôáóç. êü), åîïõóéïäïôþíôáò ôï Åêôåëåóôéêü Óþìá
íá ðñïóäéïñßóåé ôï ó÷Þìá êáé ôéò ëåðôïìÝ-
Ôçí 1ç Éáíïõáñßïõ ôïõ 1822 óõíÞëèáí ñåéåò ðïõ áöïñïýóáí óôç ÷ñÞóç ôçò. ¸ôóé,
óôçí Åðßäáõñï ïé ÐáñáóôÜôåò ôïõ ¸èíïõò, ìå âÜóç ôá äýï áõôÜ Üñèñá, ï Ðñüåäñïò
ðñüêñéôïé, äçìïãÝñïíôåò, áãùíéóôÝò êáé ôïõ Åêôåëåóôéêïý Óþìáôïò, ÁëÝîáíäñïò
áíôéðñüóùðïé ôùí äéáöüñùí åëëçíéêþí ÌáõñïêïñäÜôïò, åêäßäåé óôéò 15 Ìáñôßïõ
ôïõ 1822 óôçí Êüñéíèï ôï ÄéÜôáãìá 540, ôï
ïðïßï ðáñáèÝôïõìå áõôïýóéï ðéï êÜôù:

2 Ôï Ðñïóùñéíü Ðïëßôåõìá ôçò ÅëëÜäïò êáèüñéóå óôá äýï ðéï êÜôù Üñèñá ôá ÷ñþìáôá ôçò óçìáßáò: “ñä’. Ôá ÷ñþ-
ìáôá ôïõ åèíéêïý óçìåßïõ êáé ôùí óçìáéþí ôçò èáëÜóóçò êáé ôçò îçñÜò äéïñßæïíôáé ôá åîÞò: êõáíïýí êáé ëåõêüí.”
“ñå’. Ôï åêôåëåóôéêüí óþìá èÝëåé ðñïóäéïñßóåé ôïí ó÷çìáôéóìüí ôùí óçìáéþí”.

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ 49
Ç ÅëëçíéêÞ Óçìáßá

Ç Óçìáóßá ôçò ôéêÜ óôïé÷åßá, åðáíåñ÷üìáóôå óôï åñþôçìá
Óçìáßáò ôùí ÷ñùìÜôùí êáé ó÷Þìáôïò ôçò óçìáßáò.
ÃÉÁÔÉ ïé ÅèíïðáôÝñåò åðÝëåîáí ôá ÷ñþìá-
Ìå åîáßñåóç ôá äýï áõôÜ íôïêïõìÝíôá, ôá áõôÜ ãéá ôç óçìáßá êáé ÃÉÁÔÉ åðÝëåîáí
êáìßá Üëëç óõìðëçñùìáôéêÞ Ýíäåéîç, Ýíôõ- ôï óõãêåêñéìÝíï ó÷Þìá;
ðï, íüìïò Þ êáíïíéóìüò äåí Ý÷åé âñåèåß,
þóôå íá ìáò äéáöùôßóåé ùò ðñïò ôï ìå Åßíáé äýóêïëï íá ãíùñßæïõìå ôéò áëç-
ðïéï óêåðôéêü ïé ÅèíïðáôÝñåò ôçò ÅëëÜ- èéíÝò ðñïèÝóåéò ôùí õðåõèýíùí ãéá ôçí
äáò åðÝëåîáí ôá äýï áõôÜ ÷ñþìáôá ãéá ôéò åðéëïãÞ ôçò óçìáßáò. Êáíåßò äåí ìðïñåß
óçìáßåò ôïõ êñÜôïõò, áëëÜ êáé ùò ðñïò ôï íá áðáíôÞóåé ìå áêñßâåéá óôá ðéï ðÜ-
ãéáôß êáèéÝñùóáí ôñßá åßäç óçìáéþí, äýï íù åñùôÞìáôá, áí êáé áðü ôï Äçìïôéêü
ãéá ôç èÜëáóóá êáé Ýíá ãéá ôçí îçñÜ. Ôï ìü- áêüìç äéäáóêüìáóôå ðÜíù-êÜôù üôé «ôá
íï óôïé÷åßï ðïõ ìðïñïýìå íá éó÷õñéóôïýìå ÷ñþìáôá ôçò åëëçíéêÞò óçìáßáò (ìðëå êáé
üôé áíôéëáìâáíüìáóôå, êé áõôü êáèáñÜ áðü Üóðñï) óõìâïëßæïõí ôïí ïõñáíü êáé ôïí
éóôïñéêÞ êáé åèíïëïãéêÞ Ýñåõíá, åßíáé ç ÷ñÞ- áöñü ôçò èÜëáóóáò, åíþ ïé åííÝá ãñáììÝò
óç ôïõ óôáõñïý ùò êýñéïõ ãíùñßóìáôïò êáé áíôéóôïé÷ïýí óôéò åííÝá óõëëáâÝò ôçò öñÜ-
ôùí ôñéþí óçìáéþí: üðùò Ý÷ïõìå ôïíßóåé, ï óçò Åëåõèåñßá Þ ÈÜíáôïò». Ôï ðéï ðÜíù
óôáõñüò Þôáí ôï óýìâïëï ðïõ Ýíùíå ôïõò «óôé÷Üêé» äåí åßíáé áðü ðïõèåíÜ ôåêìç-
áðáíôá÷ïý ¸ëëçíåò, ôáõôßæïíôÜò ôïõò ìå ñéùìÝíï, ðáñÜ ìüíï Ý÷åé åðéêñáôÞóåé óôç
ôï ×ñéóôéáíéóìü êáé ôï ÂõæÜíôéï êáé öÝñ- ëáúêÞ áíôßëçøç, êáôÜ ðáñüìïéï ôñüðï ìå
íïíôÜò ôïõò óå Üìåóç (èñçóêåéïëïãéêÞ ôï «ìýèï» ôçò Áãßáò Ëáýñáò. Ãéá íá ìðï-
êáé ðïëéôéóôéêÞ) áíôéäéáóôïëÞ ìå ôïõò ìïõ- ñÝóïõìå íá áðáíôÞóïõìå ðåñéåêôéêÜ êáé
óïõëìÜíïõò Ïèùìáíïýò. Ç Åêêëçóßá, óôá óõíïëéêÜ ôá äýï áõôÜ åñùôÞìáôá, ðñÝðåé
äýóêïëá êáé óêïôåéíÜ ÷ñüíéá ðïõ äéÞëèå ï íá áíáôñÝîïõìå óå ðïëëÝò ðçãÝò êáé íá
õðüäïõëïò åëëçíéóìüò, õðÞñîå ôï ìïíáäéêü êáëýøïõìå ÷ñïíéêÜ ü÷é ìüíï ôçí åðáíá-
óçìåßï óôÞñéîÞò ôïõ, õðïâáóôÜæïíôáò ôçí óôáôéêÞ ðåñßïäï, áëëÜ êáé ôçí áñ÷áúêÞ êáé
ðßåóç ôçò ÏèùìáíéêÞò Áõôïêñáôïñßáò êáé âõæáíôéíÞ åðï÷Þ.
óôçñßæïíôáò ôï ¸èíïò õëéêÜ, ðíåõìáôéêÜ
êáé ìå êÜèå Üëëï äõíáôü ôñüðï. Ï óôáõ- ÕðÜñ÷ïõí ðïëëÝò êáé äéÜöïñåò åêäï÷Ýò,
ñüò óôçí ÅëëÜäá üìùò õðÞñ÷å áéþíåò ïé ïðïßåò ðñïóðáèïýí íá áðïêñõðôïãñáöÞ-
ðñéí áðü ôçí Ýëåõóç ôïõ ×ñéóôéáíéóìïý óïõí ôï íüçìá ôùí äýï ÷ñùìÜôùí: ç åðéêñá-
ùò ó÷Ýäéï ìå ôï ïðïßï äéáêïóìïýíôáí ôÝóôåñç öÝñåé ôï êõáíü êáé ôï ëåõêü íá óõì-
äéÜöïñá áããåßá, ïé ëáâÝò ôùí îéöþí êáé âïëßæïõí ôï ãáëÜæéï ïõñáíü êáé ôç ãáëÜæéá
Üëëá áíôéêåßìåíá, åíþ ìíçìïíåýåôáé êáé èÜëáóóá ðïõ ðåñéâÜëëåé ôçí ÅëëÜäá êáé
áðü áñêåôïýò áñ÷áßïõò óõããñáöåßò. Áð’ ôá ëåõêÜ óýííåöá êáé ôï ëåõêü áöñü ôùí
ü,ôé ðñïÝêõøå áðü Ýñåõíá, ïé áñ÷áßïé áã- êõìÜôùí ôçò èÜëáóóáò. ¢ëëç åêäï÷Þ öÝñåé
ãåéïðëÜóôåò ìåôá÷åéñßæïíôáí ôï óôáõñü ùò ôï ëåõêü íá óõìâïëßæåé ôçí áãíüôçôá ôçò
Üëëï Ýíá áðëü ãåùìåôñéêü ó÷Þìá ìå óêïðü ÅëëçíéêÞò ÅðáíÜóôáóçò, ôïí êáèáñü êáé
ôïí êáëëùðéóìü ôùí Ýñãùí ôïõò, ÷ùñßò íá Üóðéëï óêïðü ôùí ÅëëÞíùí, åíþ ôï êõáíü
ôïõ áðïäßäïõí éäéáßôåñç óçìáóßá, ìïëïíüôé ôçí ïõñÜíéá äýíáìç, ç ïðïßá ðñïóôÜôåõå
õðÜñ÷ïõí óôïé÷åßá ðïõ êáôáäåéêíýïõí üôé ôïõò áãùíéóôÝò (ïõñáíï÷ñùìáôéóìÝíç êáé
ç ëáôñåßá ôïõ Äéüíõóïõ ÂÜê÷ïõ Þôáí óôå- óáí êñßíï áãñïý ëåõêÞ). Ôá ßäéá üìùò
íÜ äåìÝíç ìå ôï ó÷Þìá ôïõ óôáõñïý. ÷ñþìáôá êáôÜ ôçí ÅëëçíéêÞ ÅðáíÜóôáóç
õðïäÞëùíáí «ôçí äéêáéïóýíçí êáé ôçí ðß-
1⁄4ìùò Ýðåéôá áð’ áõôÜ ôá óõìðëçñùìá- óôçí ôï êõáíüí, ôçí çèéêÞí êáèáñüôçôáí
êáé ôçí áãíüôçôáí ôïõ óêïðïý ôï ëåõêüí».
Èá ìðïñïýóå åðßóçò íá ëå÷èåß üôé ôï Üóðñï
óõìâïëßæåé ôá ÷éïíéóìÝíá âïõíÜ êáé ôï ãá-
ëÜæéï ôç óïâáñüôçôá ôïõ åëëçíéêïý ëáïý.

50 ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ
ÓÅÐ. - ÏÊÔ. 2003

¸÷åé õðïóôçñé÷ôåß3 ç Üðïøç üôé ôá äýï ïðïßá ÷ñçóéìïðïéïýóáí óõ÷íüôáôá ïé
÷ñþìáôá ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ôçí êëáóéêÞ áãùíéóôÝò ôçò ÅðáíÜóôáóçò, äçëþíïíôáò
åëëçíéêÞ áñ÷áéüôçôá ôçò ÁèÞíáò, áöïý ôï ôçí áðåñßóðáóôç ðñïóÞëùóç êáé áöïóßù-
ëåõêü êáé ôï ãáëÜæéï Þôáí ôá ÷ñþìáôá ôïõ óÞ ôïõò óôçí åðßôåõîç ôïõ õøçëüôåñïõ ôùí
ðÝðëïõ ôçò éåñïõñãßáò ôçò èåÜò ÁèçíÜò. Ç áãáèþí, ôçò åëåõèåñßáò, ãéá ôçí áðüêôçóç
ßäéá Üðïøç óõíäÝåé ôç ìåí óçìáßá ôçò îçñÜò ôçò ïðïßáò äå äÝ÷ïíôáí êáíÝíá áðïëýôùò
ìå ôç óçìáßá ôïõ Íéêçöüñïõ ÖùêÜ êáé ôç óõìâéâáóìü êáé Þóáí ðáíÝôïéìïé íá ôçí
äå óçìáßá ôçò èÜëáóóáò ìå ôç óçìáßá ôùí áðïêôÞóïõí ìå üëá ôá ìÝóá, äßíïíôáò
ÊáëëÝñãçäùí (ïé ïðïßïé Þôáí áðüãïíïé ôïõ áêüìç êáé ôçí ßäéá ôïõò ôç æùÞ. Ðáñáë-
Íéêçöüñïõ ÖùêÜ), åíþ ãéá ôïí êõáíüëåõêï ëáãÞ áõôÞò ôçò åêäï÷Þò öÝñåé ôïí áñéèìü
óõíäõáóìü êÜíåé óõó÷åôéóìü ìå ôçí åðßóç- ôùí ãñáììþí íá áíôéóôïé÷åß óôïí áñéèìü
ìç óôïëÞ ôùí Âõæáíôéíþí êáé ôç óçìáßá ôïõ ôùí ãñáììÜôùí ôçò ëÝîçò Åëåõèåñßá, ôï
âõæáíôéíïý óôüëïõ. Ï Íéêüëáïò Æáöåéñßïõ õðÝñôáôï áãáèü ãéá êÜèå Üíèñùðï, Ýíá
(âëÝðå âéâëéïãñáößá) áíáöÝñåé üôé êõáíü- áãáèü ãéá ôï ïðïßï ïé ¸ëëçíåò óôï ñïõ
ëåõêá Þôáí ôá óÞìáôá (óçìáßåò) ôùí óõíôáã- ôçò éóôïñßáò ðÜíôïôå ðïëåìïýí êáé ÷ýíïõí
ìÜôùí ôïõ ÌÝãá ÁëÝîáíäñïõ, áëëÜ êáé üôé áßìá ãéá íá ôï áðïêôÞóïõí. Åðßóçò, èõìß-
ïé Éïõäáßïé îå÷þñéæáí ôïõò ¸ëëçíåò áðü æïõìå üôé ï áñéèìüò åííÝá (9) áíÝêáèåí
ôá ëåõêÜ åíäýìáôá ìå êõáíÜ ðåñéæþìáôá, èåùñïýíôáí éåñüò êáé ìõóôéêéóôéêüò, åíþ
üðùò áíáöÝñåôáé óôçí ÊáéíÞ ÄéáèÞêç, ãé’ õðÜñ÷åé êáé ç åñìçíåßá üôé ç åíáëëáãÞ
áõôü êáé âëÝðïíôáò ôïõò ìáèçôÝò ôïõ Éçóïý ôùí êõáíþí êáé ôùí ëåõêþí ãñáììþí óõì-
ìå ðáñüìïéá åíäõìáóßá ôïõò êáôçãüñçóáí âïëßæåé ôá êýìáôá ôïõ Áéãáßïõ ÐåëÜãïõò.
ùò åëëçíßæïíôåò. Êõáíüëåõêá Þôáí êáé ïé- ¸÷åé õðïóôçñé÷ôåß5 üôé ïé åííÝá êõáíüëåõ-
êüóçìá êáé ç áõôïêñáôïñéêÞ óçìáßá ôùí êåò ïñéæüíôéåò ëùñßäåò óõìâïëßæïõí ôéò åí-
äõíáóôåéþí ôùí Ìáêåäüíùí (9ïò - 11ïò áéþ- íÝá Ìïýóåò Þ ôçí áìåñéêáíéêÞ óçìáßá (ç
íáò) êáé ôùí Ðáëáéïëüãùí (13ïò - 15ïò áéþ- ÷þñá áõôÞ âïÞèçóå ôçí ÅëëÜäá áñêåôÜ
íáò), áëëÜ êáé ï èñüíïò ôïõ Ïéêïõìåíéêïý óôïí áãþíá). Ç ðéèáíüôåñç åêäï÷Þ üìùò
ÐáôñéÜñ÷ç. ÕðÜñ÷åé åðßóçò êáé ç åêäï÷Þ4 ôç óõó÷åôßæåé ìå ôç óçìáßá ôùí áäåëöþí
ðïõ öÝñåé ôá ÷ñþìáôá íá óõìâïëßæïõí ôç ÊáëëÝñãç, áðïãüíùí ôïõ áõôïêñÜôïñá
âñÜêá ôïõ íáõôéêïý êáé ôç öïõóôáíÝëá ôïõ Íéêçöüñïõ ÖùêÜ.
óôåñéáíïý, êÜôé ôï ïðïßï óõíÜäåé ìå áõôü
ðïõ åßðå ï ÁëÝîáíäñïò ÌáõñïêïñäÜôïò, Åßíáé óçìáíôéêü íá áíáöÝñïõìå üôé
üôáí õðÝãñáøå ãéá ôçí êáôÜñãçóç ôçò óç- ç ðñþôç öïñÜ ðïõ ç óçìåñéíÞ óçìáßá
ìáßáò ôçò ÖéëéêÞò Åôáéñåßáò (âëÝðå óôçí ôçò óôåñéÜò (êáé ðñþçí åðßóçìç ôïõ
åðüìåíç óåëßäá). Eëëçíéêïý KñÜôïõò) ÷ñçóéìïðïéÞèçêå
Þôáí óôç ÓêéÜèï ôï ÓåðôÝìâñéï ôïõ
Åñ÷üìåíïé óôçí åñìçíåßá ôùí åííÝá 1807, üôáí ïé áñìáôïëïß ôïõ Ïëýìðïõ,
ðáñÜëëçëùí êõáíüëåõêùí ãñáììþí, ðñÝ- ìåôÜ ôç óõíèÞêç ôïõ Ôßëóéô ìåôáîý Ñù-
ðåé íá áíáöÝñïõìå üôé ç åðéêñáôÝóôåñç óßáò êáé Ôïõñêßáò, öôÜíïõí óôï íçóß ìå
åñìçíåßá öÝñåé ôïí áñéèìü ôùí ãñáììþí 70 êáôáäñïìéêÜ ðëïßá õðü ôéò äéáôáãÝò
íá áíôéóôïé÷åß óôéò åííÝá óõëëáâÝò ôçò ôïõ ÃéÜííç ÓôáèÜ, êáôåâÜæïõí ôç ñùóé-
öñÜóçò «Åëåõèåñßá Þ ÈÜíáôïò», ôçí êÞ óçìáßá êáé áíåâÜæïõí ãáëÜæéá óçìáßá

3 Ô. Êïíôüò, óôï Üñèñï ôïõ ‘‘Óçìáßá ÅëëçíéêÞ’’, ðïõ äçìïóéåýôçêå óôçí åöçìåñßäá Ãíþìç óôéò 28, 29 êáé 30
Ìáñôßïõ 1999 & ÄçìÞôñéïò Âñ. ÊáëëÝñãçò, Ç ÅèíéêÞ Óçìáßá, ÁèÞíá 1998.

4 Â. ÐéðåñÜêçò, óôï Üñèñï ôïõ ‘‘Ç ÅëëçíéêÞ óçìáßá’’, ðïõ äçìïóéåýôçêå óôçí åöçìåñßäá ×áíéþôéêá ÍÝá
óôéò 24 Ìáñôßïõ 1996.

5 Ô. Êïíôüò, óôï Üñèñï ôïõ ‘‘Óçìáßá ÅëëçíéêÞ’’, ðïõ äçìïóéåýôçêå óôçí åöçìåñßäá Ãíþìç óôéò 28, 29 êáé 30
Ìáñôßïõ 1999 & ÄçìÞôñéïò Âñ. ÊáëëÝñãçò, Ç ÅèíéêÞ Óçìáßá, ÁèÞíá 1998.

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ 51
Ç ÅëëçíéêÞ Óçìáßá

ìå ëåõêü óôáõñü (ô’ ïõñáíïý ðáíôéÝñá). Ç «ÐÜëç» ìåôáîý ôçò
Óôç ÌïíÞ ôçò Åõáããåëßóôñéáò óôï íçóß Åðßóçìçò & ôùí Åðá-
ó÷åäéÜóôçêå, õöÜíèçêå, åõëïãÞèçêå êáé íáóôáôéêþí Óçìáéþí
õøþèçêå ç ðñþôç åëëçíéêÞ óçìáßá ìå
ôï ëåõêü óôáõñü óôç ìÝóç åðß ãáëáíïý ÄéáâÜæïíôáò ôçí éóôïñßá ôçò êáèéÝñùóçò
öüíôïõ. Óå áõôÞ ï ÍÞöùí üñêéóå ôïõò ôçò åëëçíéêÞò óçìáßáò, Üëëï Ýíá åñþôçìá èá
ïðëáñ÷çãïýò Èåüäùñï Êïëïêïôñþíç, ðñÝðåé íá ãåííéÝôáé óôï ìõáëü ìáò. Ãéáôß ïé
ÁíäñÝá Ìéáïýëç, Ðáðáèýìéï Âëá÷Üâá, ÅèíïðáôÝñåò äåí áðïöÜóéóáí íá ÷ñçóéìïðïéç-
ÃéÜííç ÓôáèÜ, ÍéêïôóÜñá, ôïí Óêéáèßôç èåß ç óçìáßá ôçò ÖéëéêÞò Åôáéñåßáò Þ, Ýóôù, ôïõ
äéäÜóêáëï ôïõ ãÝíïõò ÅðéöÜíéï-ÓôÝ- ÁëÝîáíäñïõ ÕøçëÜíôç ùò åðßóçìç óçìáßá;
öáíï ÄçìçôñéÜäç êáé ðïëëïýò Üëëïõò,
Ýðåéôá áðü ìåãÜëç óýóêåøç ðïõ Ýêáíáí Áíôßèåôá ìå ôá ðñïçãïýìåíá åñùôÞìáôá,
óôï ìïíáóôÞñé ãéá íá êáôáóôñþóïõí ôï ôá ïðïßá áðáíôþíôáé ìüíï ìå åéêáóßåò, åäþ
ó÷Ýäéï äñÜóçò ôïõò. Ç ðñþôç öïñÜ ðïõ ìðïñïýìå íá äþóïõìå óáöåßò êáé óõãêåêñéìÝ-
õøþèçêå ç óçìåñéíÞ åðßóçìç (íáõôéêÞ) íåò áðáíôÞóåéò. Ç Á´ ÅèíéêÞ ÓõíÝëåõóç ôçò
óçìáßá ôçò ÅëëÜäáò Þôáí ôï 1823 óôçí Åðéäáýñïõ, âÜæïíôáò ðÜíù áð’ üëá ôá óõì-
Êüñéíèï, üôáí, ìåôÜ áðü 364 ÷ñüíéá óêëá- öÝñïíôá ôïõ ¸èíïõò - þóôå íá äéáöõëÜîåé
âéÜò, áðåëåõèåñþèçêå êáé Ýãéíå ç ðñþôç ôï óêïðü ôïõ áãþíá êáé íá áíôéóôñÝøåé ôçí
ðñùôåýïõóá ôçò ÅëëÜäáò. åóöáëìÝíç åíôýðùóç ðïõ åß÷å áñ÷éêÜ äçìéïõñ-
ãçèåß óôéò áõëÝò ôçò Åõñþðçò êáé éäéáßôåñá
Åðéðñüóèåôá, Üëëï Ýíá èÝìá, áíáöï- óôïõò êüëðïõò ôçò ÉåñÜò Óõììá÷ßáò ãéá ôçí
ñéêÜ ìå ôï ó÷Þìá ôçò óçìáßáò, ôï ïðïßï ÅðáíÜóôáóç (üôé äçëáäÞ åðñüêåéôï ãéá Ýíá
ïõäÝðïôå èá ìðïñÝóåé íá äéáóáöçíéóôåß, åðáíáóôáôéêü êßíçìá ôï ïðïßï Þôáí õðïêéíïý-
åßíáé ôï ãéáôß ïé ÅèíïðáôÝñåò åðÝëåîáí ìåíï áðü ìõóôéêÞ óõíùìïôéêÞ ïñãÜíùóç, ìå
ôç óçìáßá íá Ý÷åé ãáëÜæéï öüíôï êáé ëåõ- óêïðü ôçí êáèåóôùôéêÞ áëëáãÞ êáé êïéíùíéêÞ
êü óôáõñü, áíôß íá Ý÷åé ëåõêü öüíôï êáé ìåôáññýèìéóç ôçò ðåñéï÷Þò ôùí Âáëêáíßùí) -
êõáíü óôáõñü: 1⁄4ðùò áíáöÝñáìå óôéò ðÞñå ôçí áðüöáóç íá áðáëåßøåé üëá ôá öéëéêÜ
ðñïçãïýìåíåò åíüôçôåò, áëëÜ êáé üðùò êáé âõæáíôéíÜ óýìâïëá ðïõ ùò ôüôå Ýöåñáí ïé
öáßíåôáé êáé áðü ôéò óçìáßåò ðïõ äéáóþ- óçìáßåò ôçò ÅðáíÜóôáóçò, ðáñÜëëçëá ìå ôçí
æïíôáé, óôéò óôáõñüó÷çìåò óçìáßåò ôïõ Üñíçóç ôïõ Åðáíáóôáôéêïý Äéåõèõíôçñßïõ íá
áãþíá (áëëÜ êáé ðñéí áðü ôçí ÅðáíÜóôá- äå÷ôåß Éôáëïýò «åëåõèåñüöñïíåò» åèåëïíôÝò
óç), ôï ôåëåõôáßï ó÷Ýäéï Þôáí êáé ôï ðéï óôïõò êüëðïõò ôïõ áãþíá, ðñïâÜëëïíôáò Ýôóé
êïéíü, Ý÷ïíôáò ôéò ñßæåò ôïõ óôç âõæáíôéíÞ ðåñßôñáíá óôéò åõñùðáúêÝò êõâåñíÞóåéò üôé
íáõôéêÞ óçìáßá. Áðü ôïõò ïðëáñ÷çãïýò, ç ÅðáíÜóôáóç Þôáí Ýíáò êáèáñÜ áðåëåõèå-
ìüíï ï ÃéÜííçò ÓôáèÜò êáé ï Ãñçãüñéïò ñùôéêüò áãþíáò. Åêôüò áðü ôçí Üðïøç áõôÞ
Äßêáéïò ÐáðáöëÝóóáò ÷ñçóéìïðïéïý- ôïõ Óðõñßäùíïò Ôñéêïýðç, õðÜñ÷åé êáé ç ðñï-
óáí ôï ðñþôï ó÷Ýäéï, èá ðñÝðåé üìùò öïñéêÞ ðáñÜäïóç ôùí Åôáéñéóôþí, ç ïðïßá
íá áíáöåñèåß êáé üôé áñêåôïß Üãíùóôïé äéáôõðþíåôáé6 óôï âéâëßï ôïõ ÓáêåëëÜñéïõ
áãùíéóôÝò ÷ñçóéìïðïéïýóáí ôï ó÷Ýäéï ìå
ôï ãáëÜæéï öüíôï êáé ôï ëåõêü óôáõñü.
Äõóôõ÷þò, êáé ðÜëé äåí õðÜñ÷ïõí óôïé-
÷åßá ôá ïðïßá íá áéôéïëïãïýí ôçí åðéëïãÞ
ôïõ ó÷Þìáôïò áõôïý.

6 Óôç óåëßäá 208, áíáöÝñåôáé:«Ï ðïëõìÞôéò Ìáõñï÷ïñäÜôïò [sic], õðïãñÜöùí ôü øÞöéóìá ôÞò áíôéêáôáóôÜóåùò ôÞò
Õøçëáíôåßïõ Óçìáßáò äéÜ ôÞò “Êõáíïëåýêïõ”, åãÝëá êÜôù áðü ôÜ ìïõóôÜêéá ôïõ. Áöïý, ÷ñõóïß ìïõ äéðëùìÜôáé, óÜò
êÜìíåé ôüóïí êáêüí Þ Óçìáßá ôÞò ÖéëéêÞò Åôáéñåßáò, óÜò ôÞí áëëÜæù åõ÷áñßóôùò ìÝ ôÜ ÷ñþìáôá ôÞò ÖïõóôáíÝëëáò
êáé ôçò ÂñÜêáò. ÅðåéäÞ üìùò èá ìïõ óêïôßæåôå ôï êåöÜëé ìå ôçò íüôáéò óáò, óáò ôçí ïíïìÜæù “Êõáíüëåõêïí” êáé äåí
åßìáé õðï÷ñåùìÝíïò íá óáò åîçãÞóù, ôé èá åéðÞ “Êõáíüëåõêïò”. Íá ôï åõñÞôå óåéò, ðáíôïãíþóôáé äéðëùìÜôáé».

52 ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ
ÓÅÐ. - ÏÊÔ. 2003

¸ã÷ñùìç ëéèïãñáößá ðïõ áðåéêïíßæåé ôï ÄçìÞôñéï ÕøçëÜíôç

Ã. Óáêåëëáñßïõ ÖéëéêÞ Åôáéñåßá, ôï ïðïßï êáé ôçò ÓôåñåÜò ÅëëÜäáò óôéò 6 Ìáñôß-
åêäüèçêå óôçí Ïäçóóü ôï 1909. ïõ 1822. Ï ÄçìÞôñéïò ÕøçëÜíôçò, èÝëï-
íôáò íá óõãêåñÜóåé ôéò áíôéäñÜóåéò, óôéò
ÌåôÜ ôçí êáèéÝñùóç ôçò åðßóçìçò 9 Áðñéëßïõ ôïõ 1822 ãñÜöåé áðü ôï Äáäß
óçìáßáò ùóôüóï äåí ðáýåé ç ÷ñÞóç ôùí óôï Âïõëåõôéêü ôá åîÞò óïöÜ ëüãéá:
äéáöüñùí åðáíáóôáôéêþí óçìáéþí, ðáñÜ
ìüíï ìåôÜ áðü áñêåôÜ ÷ñüíéá. Ïé ðéï «Ðåñß äå ôçò ìïñöÞò êáé ôïõ ÷ñþ-
«åðßìïíåò» åðáíáóôáôéêÝò óçìáßåò Þôáí ìáôïò ôçò óçìáßáò, ïðïßïé ðïôÝ êáé áí
ôá ðïëý÷ñùìá ìðáúñÜêéá ôçò Ñïýìåëçò Þóáí ïß ëüãïé ôþí íåùôåñéóÜíôùí, ïýô’
êáé ç óçìáßá ôïõ Áñåßïõ ÐÜãïõ, ï ïðïßïò åíáíôéþèçí ðïôÝ, ïýô’ åíáíôéïýìáé, ôçí
ìÜëéóôá åß÷å åðßìïíá æçôÞóåé ôç ÷ñÞóç óùôçñßáí ôçò ÅëëÜäïò èåùñþí ïõ÷ß åéò
ôçò éäéüôõðÞò ôïõ óçìáßáò óôçí ðåñéï÷Þ ôá ÷ñþìáôá, áëë’ åéò ôáò ðñÜîåéò êáé
ôïõ, äßíïíôáò êáé ó÷åôéêÞ åíôïëÞ («Íá åéò ôçí áðáèÞ êáé åéëéêñéíÞ áöéÝñùóéí
åìðïäßóåéò íá ìç ðåñéöÝñåôáé ç ôñß÷ñùìç ðñïò ôçí êïéíÞí ôïõ Ýèíïõò ùöÝëåéáí
óçìáßá åéò ôçí ðåñéöÝñåéáí ôïõ Áñåßïõ êáé äüîáí. ÌÜëéóôá äå êáé âëÝðùí
ÐÜãïõ áëëÜ ìüíïí ç åèíéêÞ») óôïí ðëç- Ýíôáõèá óçìáßáò äéáöüñùí åéäþí, ôáò
ñåîïýóéü ôïõ, Ãåþñãéï ÁéíéÜíá, ðïõ èá ìåí ëåõêÜò, ôáò äå ðïéêßëùí ÷ñùìÜôùí,
ìåôÝâáéíå óôç ÓõíÝëåõóç ôùí ×éëéÜñ÷ùí êáé óôï÷áæüìåíïò üôé äåí óõìöÝñåé ïõäÝ
êáé ëïéðþí áñ÷çãþí ôçò ÐåëïðïííÞóïõ ðñÝðåé ôïéáýôç áíïìïéþôçò, åðñüóôáîá

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ 53
Ç ÅëëçíéêÞ Óçìáßá

í’ αêïëïõèÞóùóéí όëïé ôηí íÝáí. ÁíÜãêç Ïé ÌåôáôñïðÝò
üìùò íá åôïéìáóèþóéí áõôïý áñêåôáß óôç Óçìáßá
êáé íá óôáëþóéí åéò ôá äéÜöïñá óôñá-
ôéùôéêÜ óþìáôá, íá ãñÜøç ðåñß áõôþí Áðü ôçí êáèéÝñùóÞ ôçò, ôï ÌÜñôéï ôïõ
ç ÂïõëÞ ðñïò ôïí ¢ñåéïí ÐÜãïí». 1822, ìÝ÷ñé êáé óÞìåñá, ç åëëçíéêÞ óçìáßá
Ý÷åé õðïóôåß äéÜöïñåò ìéêñÝò ôñïðïðïéÞ-
Ôá ÷ñþìáôá ôçò óçìáßáò åðáíáëáì- óåéò, ïé ïðïßåò áíôéêáôüðôñéæáí êõñßùò ôéò
âÜíïíôáé7 êáé óôï Íüìï ôçò Åðéäáýñïõ óõíôáãìáôéêÝò áëëáãÝò ôïõ ðïëéôåýìáôïò
áðü ôç ´ ÅèíéêÞ ÓõíÝëåõóç óôï ¢óôñïò ôçò ÷þñáò. Ðéï êÜôù èá åîåôÜóïõìå ôéò
ôï 1823, ôïíßæïíôáò ðáñÜëëçëá ôïí ôåñ- êõñéüôåñåò áðü áõôÝò.
ìáôéóìü ôçò ÷ñÞóçò ôùí åðáíáóôáôéêþí
óçìáéþí. 1⁄4ìùò, åíþ èá ðåñéìÝíáìå íá Óôéò 30 Éïõëßïõ ôïõ 1828, ìå ôï ØÞöéóìá
åêëåßøåé ç ðïëõìïñößá ôùí óçìáéþí êá- É´, áñ. 3529, ï êõâåñíÞôçò ÉùÜííçò Êáðïäß-
ôÜ ôï ôÝëïò ôïõ Áãþíá, êÜôé ôÝôïéï äå óôñéáò ëáìâÜíåé ôçí áðüöáóç ôçò åîïìïßù-
óõìâáßíåé, áöïý óôï Ðïëéôéêü Óýíôáãìá óçò ôçò óçìáßáò ôùí åìðïñéêþí ðëïßùí ìå
ôçò ÅëëÜäïò, ôï ïðïßï óõíÝôáîå ç ô Åèíé- áõôÞ ôùí ðïëåìéêþí, ìéáò êáé Þôáí ìåãÜëç
êÞ ÓõíÝëåõóç ôçò ÔñïéæÞíáò (1ç ÌáÀïõ áäéêßá ãéá ôá åìðïñéêÜ ðëïßá, ôá ïðïßá ðñï-
ôïõ 1827), êáé ðÜëé óõíáíôïýìå áíÜëïãç óÝöåñáí éóÜîéåò õðçñåóßåò óôï êñÜôïò, íá
ìíåßá8 ãéá ôç óçìáßá. öÝñïõí äéáöïñåôéêÞ óçìáßá. Ìå Âáóéëéêü
ÄéÜôáãìá óôéò 4 Áðñéëßïõ ôïõ 1833, ï âá-
Èá ìðïñïýóáìå íá ðïýìå üôé, ìåôÜ óéëéÜò 1⁄4èùíáò ñõèìßæåé áíáëõôéêüôåñá ôï
ôçí ßäñõóç ôïõ Åëëçíéêïý êñÜôïõò, ç èÝìá ôùí íáõôéêþí óçìáéþí. Óôéò 20 Áðñé-
÷ñÞóç ôùí åðáíáóôáôéêþí óçìáéþí Üñ- ëßïõ ôïõ 1841, ìå ôçí õð’ áñéèìü 3658 äéáôá-
÷éóå íá ðáñáêìÜæåé, áìÝóùò üìùò ìåôÜ ãÞ ôçò Ãñáììáôåßáò åðß ôùí Íáõôéêþí ôçò
ôï áôõ÷Ýò ãåãïíüò ôçò äïëïöïíßáò ôïõ Åðéêñáôåßáò, ñõèìßæïíôáé ïé ëåðôïìÝñåéåò
ðñþôïõ êõâåñíÞôç ôçò ÅëëÜäáò, ÉùÜííç ôçò êáôáóêåõÞò êáé ôùí äéáóôÜóåùí ôùí
Êáðïäßóôñéá (27 Óåðôåìâñßïõ ôïõ 1831), óçìáéþí, åíþ ìå Âáóéëéêü ÄéÜôáãìá óôéò
åðáíáóôáôéêÝò óçìáßåò îáíáêÜíïõí ôçí 28 Áõãïýóôïõ ôïõ 1858 (ðåñß åëëçíéêÞò
åìöÜíéóÞ ôïõò: óôç ÓðÜñôç êáé ôç ÌÜíç ðïëåìéêÞò êáß åìðïñéêÞò óçìáßáò) êáíïíß-
õøþíåôáé ëåõêÞ óçìáßá ìå ôçí ðáñÜóôá- æåôáé ç ÷ñÞóç ôùí äéáöüñùí äéáêñéôéêþí
óç ôïõ Ëõêïýñãïõ, åíþ óôçí Ðåñá÷þñá ôçò ðïëåìéêÞò êáé åìðïñéêÞò óçìáßáò, üðùò
ïé Óõíôáãìáôéêïß Ý÷ïõí êüêêéíç óçìáßá åðßóçò êáé ôá óçìåßá åðÜñóåùò êáé ïé äéá-
ìå ëåõêü óôáõñü êáé äýï ãáëÜæéåò ôáéíßåò óôÜóåéò êáé áíáëïãßåò ôùí óçìáéþí. Óôéò 28
ðÜíù êáé êÜôù êáé ôçí åðéãñáöÞ «ÅÍÙ- Äåêåìâñßïõ ôïõ 1863, ï âáóéëéÜò Ãåþñãéïò
ÓÉÓ-ÓÕÍÔÁÃÌÁ». Ëßãï áñãüôåñá, óôéò Á´ åêäßäåé íÝï Âáóéëéêü ÄéÜôáãìá, ôï ïðïßï
ðáñáìïíÝò ôçò åêëïãÞò ôïõ ðñþôïõ âá-
óéëéÜ ôçò ÅëëÜäáò, õøþíïíôáé êõáíüëåõ-
êåò óçìáßåò ìå öïßíéêá êáé ôçí åðéãñáöÞ
«ÏÈÙÍ ÇÃÅÌÙÍ ÔÇÓ ÅËËÁÄÏÓ».

7 Ôá äýï ðéï êÜôù Üñèñá âñßóêïíôáí óôï Íüìï ôçò Åðéäáýñïõ:
ã´. Ôá ÷ñþìáôá ôïõ åèíéêïý óçìåßïõ êáé ôïí óçìáéþí ôçò èáëÜóóçò êáé ôçò îçñÜò åßíáé ôï êõáíïýí êáé ëåõêüí.
ä´. Ï ó÷çìáôéóìüò ôùí óçìáéþí, êáé ôïõ åèíéêïý óçìåßïõ èÝëåé åßóèáé êáôÜ ôçí ðåñß ôïõôùí ðñïåêäïèåßóáí
ÄéáôáãÞí ôçò ÄéïéêÞóåùò [ðñïöáíþò åííïåßôáé ôï øÞöéóìá ôçò 15 Ìáñôßïõ 1822]. åêôüò ôùí óçìáéþí ôïýôùí,
Üëëáò íá ìç ìåôá÷åéñßæïíôáé ïé ¸ëëçíåò, ôüóïí åéò ôçí ãçí, üóïí êáé åéò ôçí èÜëáóóáí.
8 Ôï Üñèñï 149 ôïõ Ðïëéôéêïý ÓõíôÜãìáôïò ôçò ÅëëÜäïò áíáöÝñåé: Ôá ÷ñþìáôá ôïõ åèíéêïý óçìåßïõ êáé
ôùí óçìáéþí ôçò èáëÜóóçò êáé ôçò îçñÜò åßíáé ôï êõáíïýí êáé ôï ëåõêüí. Ï ó÷çìáôéóìüò ôùí åèíéêþí óçìáéþí
êáé ôïõ åèíéêïý óçìåßïõ èá åßíáé êáôÜ ôçí ðñïåêäïèåßóáí äéáôáãÞí ôçò ÊõâåñíÞóåùò [ðñïöáíþò åííïåßôáé ôï
øÞöéóìá ôçò 15 Ìáñôßïõ 1822], êáé åêôüò ôùí óçìáéþí ôïýôùí Üëëáò íá ìç ìåôá÷åéñßæùíôáé ïé ¸ëëçíåò ìÞôå
åßò ôçí ãçí ìÞôå åéò ôçí èÜëáóóáí.

54 ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ
ÓÅÐ. - ÏÊÔ. 2003

12 3

45 6

78 9

10 11

Ïé óçìáßåò ôùí áëýôñùôùí ðåñéï÷þí ôçò ÅëëÜäáò

ÅðåîÞãçóç ôùí óçìáéþí:
1. Ç íáõôéêÞ óçìáßá ôçò Çãåìïíßáò ôçò ÓÜìïõ.
2. Ç óçìáßá ôçò Çãåìïíßáò ôçò ÓÜìïõ.
3. Ç ðñéãêçðéêÞ óçìáßá ôçò Çãåìïíßáò ôçò ÓÜìïõ.
4. Ç óçìáßá ôïõ ÅììáíïõÞë ÌáõñïãÝíç êáôÜ ôçí ÊñçôéêÞ ÅðáíÜóôáóç ôïõ 1866.
5. Ç óçìáßá ôïõ ïðëáñ÷çãïý Áíôþíéïõ ÓÞöáêá êáôÜ ôçí ÊñçôéêÞ ÅðáíÜóôáóç ôïõ 1866.
6. Ç óçìáßá ôïõ Íéêüëáïõ ÁíäñåáäÜêç, ï ïðïßïò êáôáãüôáí áðü ôï ÷ùñéü Âñýóåò,
êáôÜ ôçí ÊñçôéêÞ ÅðáíÜóôáóç ôïõ 1878.
7. Óçìáßá ðïõ ÷ñçóéìïðïéÞèçêå óôï ïëïêáýôùìá ôçò ÌïíÞò Áñêáäßïõ ôï 1866.
ÁíÞêå óôïí ïðëáñ÷çãü Ãåþñãéï ÄáóêáëÜêç. ÖÝñåé ôï óôáõñü ìå ôï ÉÓ ×Ó ÍÉ ÊÁ
êáé ôá áñ÷éêÜ Ê(ÊñÞôç) Å(¸íùóç) Å(Åëåõèåñßá) Þ È(ÈÜíáôïò).
8. Óçìáßá ôïõ Êùíóôáíôßíïõ ÌÜíïõ áðü ôçí ÊñçôéêÞ åðáíÜóôáóç ôïõ 1879.
9. Ç óçìáßá ôçò ÊñçôéêÞò ðïëéôåßáò.
10. Ç óçìáßá ôïõ ïðëáñ÷çãïý ôïõ Ìáêåäïíéêïý Áãþíá, Çëßá ÄåëçãéáííÜêç, áîéùìá-
ôéêïý ðïõ Ýðåóå êáôÜ ôç ìÜ÷ç ôïõ Óêñá ôï 1918.
11. ËÜâáñï ôïõ Ìáêåäïíéêïý Áãþíá, ðïõ áíÞêå óôï ìáêåÓäïÔíÑïÁìÔÜÉÙ÷ïÔÉËÊïÇõÅêÜÐÉÐÈÅáÙðÑáÇëïÓõÇêÜ.55

Ç ÅëëçíéêÞ Óçìáßá

Áößóá ôïõ 1912 ìå ôá íÝá áðåëåõèåñùìÝíá ìÝñç

êáèüñéæå ôï ó÷Þìá êáé ôéò áíáëïãßåò äéá-
óôÜóåùí ôçò åðßóçìçò âáóéëéêÞò óçìáßáò,
ðñïóèÝôïíôáò ôï âáóéëéêü óôÝììá óôï êÝ-
íôñï ôïõ óôáõñïý ôùí óçìáéþí ôïõ Ðïëå-
ìéêïý Íáõôéêïý êáé ôùí Öñïõñßùí, åíþ ç
âáóéëéêÞ óçìáßá èá Ýöåñå óôï ìÝóï ôïõ
óôáõñïý ôá åìâëÞìáôá ôïõ êñÜôïõò êáé ôá
ïéêüóçìá ôçò âáóéëéêÞò ïéêïãÝíåéáò. Åðß-
óçò, ìå Âáóéëéêü ÄéÜôáãìá êáèïñßæïíôáé
ïé ðïëåìéêÝò óçìáßåò ôùí ÔáãìÜôùí óôéò
9 Áðñéëßïõ ôïõ 1864, äéáôçñþíôáò ìÝ÷ñé
óÞìåñá ôçí ßäéá ìïñöÞ, äçëáäÞ êõáíüëåõ-
êç ìå óôáõñü, ìåôáîùôÞ ìå ÷ñõóÜ êñüó-
óéá ïëüãõñá - óõìâïëßæïõí ôéò øõ÷Ýò ðïõ
ç ðáôñßäá åìðéóôåýåôáé óôç óçìáßá - êáé
ìå ôïí Ýöéððï ¢ãéï Ãåþñãéï óôç ìÝóç.
Ïé äéáóôÜóåéò ôùí óçìáéþí ðåñéëÞöèç-
êáí êáé óå íÝï Âáóéëéêü ÄéÜôáãìá, ðïõ
åêäüèçêå óôéò 26 Óåðôåìâñßïõ ôïõ 1867.

×Üñôçò ôçò ÅëëÜäáò ìå ÷ñïíïëïãéêÞ óåéñÜ ôùí
áðåëåõèåñùìÝíùí ìåñþí

56 ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ
ÓÅÐ. - ÏÊÔ. 2003

Óôéò 31 ÌáÀïõ ôïõ 1914, áðïöáóßóôçêå ñü÷ñùìåò. Óôéò 18 Áõãïýóôïõ ôïõ 1970, ç
ìå íÝï Âáóéëéêü ÄéÜôáãìá ç óçìáßá ôùí áíáëïãßá ôçò óçìáßáò Üëëáîå áðü 2:3 óå
Õðïõñãåßùí, Ðñåóâåéþí êáé Äçìüóéùí- 7:12, ìå áðïôÝëåóìá íá ãßíåé êÜðùò ðéï
Äçìïôéêþí êáôáóôçìÜôùí íá öÝñåé óôÝì- ìáêñüóôåíç.
ìá óôç ìÝóç (äçëáäÞ íá åßíáé ßäéá ìå áõôÞ
ôùí Öñïõñßùí), åíþ ïé éäéþôåò åðéôñåðü- ÌåôÜ ôç ìåôáðïëßôåõóç ðïõ åðÞëèå
ôáí íá õøþíïõí ôçí åìðïñéêÞ íáõôéêÞ ìå ôçí ðôþóç ôçò ×ïýíôáò ôïí Éïýëéï ôïõ
óçìáßá (ðáíïìïéüôõðç ìå ôçí ðïëåìéêÞ, 1974 êáé ôçí åãêáèßäñõóç ìå äçìïøÞöé-
÷ùñßò üìùò ôï óôÝììá). Åðßóçò, ãéá ôéò óìá ôçò ðñïåäñåõüìåíçò êïéíïâïõëåõôé-
ÌïíÜäåò ôïõ Óôñáôïý, èåóìïèåôÞèçêå êÞò äçìïêñáôßáò, øçößæåôáé ï íüìïò õð’
íá öÝñïõí ðïëåìéêÞ óçìáßá ìüíï ôá Óõ- áñ. 48/1975 «Ðåñß ôÞò åèíéêÞò óçìáßáò
íôÜãìáôá ôïõ Ðåæéêïý êáé ôùí Åõæþíùí. ôçò åëëÜäïò êáé ôïõ åìâëÞìáôïò ôçò åëëç-
Ôïí Áðñßëéï ôïõ 1926, ÐïëåìéêÞ Óçìáßá íéêÞò Äçìïêñáôßáò», åíþ ìå ôï Ðñïåäñéêü
áðïíåìÞèçêå êáé óôç ÓôñáôéùôéêÞ Ó÷ïëÞ ÄéÜôáãìá 515/1975 ñõèìßæïíôáé ïé ëåðôï-
Åõåëðßäùí, ìå ôïí êáèïñéóìü ôùí äéáêñé- ìÝñåéåò ôçò ìïñöÞò êáé ôùí äéáóôÜóåþí
ôéêþí ôçò ôïí Éïýëéï ôïõ ßäéïõ Ýôïõò êáé ôçò. Ìïëïíüôé êáé ôá äýï áõôÜ Ýããñáöá
ôçí ðñïóèáöáßñåóç ôïõ óôÝììáôïò óôá êá- äåí êÜíïõí áíáöïñÜ óå «êáôÜ èÜëáóóáí»
ôïðéíÜ ÷ñüíéá, áíÜëïãá ìå ôéò ðïëéôåéáêÝò óçìáßá, äåí ôçí êáôáñãïýí. Ï Íüìïò 851/
áëëáãÝò ôçò ÷þñáò. Ôï 1938 êáèïñßóôç- 21-12-1978 (ÖÅÊ 233 ôÁ´) «Ðåñß åèíéêÞò
êáí ëåðôïìåñþò ïé ðïëåìéêÝò óçìáßåò Óçìáßáò, ôùí Ðïëåìéêþí Óçìáéþí êáé ôïõ
ôùí ÓõíôáãìÜôùí Ðåæéêïý êáé Åõæþíùí Äéáêñéôéêïý ÓÞìáôïò ôïõ ÐñïÝäñïõ ôçò
êáé áðïíåìÞèçêáí ðïëåìéêÝò óçìáßåò óôá Äçìïêñáôßáò» êáèüñéóå ôçí åðßóçìç
íåïóýóôáôá ÓõíôÜãìáôá Éððéêïý. åèíéêÞ óçìáßá ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýìå ìÝ-
÷ñé óÞìåñá, êáèþò êáé ôéò ôå÷íéêÝò êáé
Óôéò 25 Ìáñôßïõ ôïõ 1924, ôá Õðïõñ- ôõðéêÝò ðñïäéáãñáöÝò ôçò. ÁíÜìåóá óå
ãåßá Óôñáôéùôéêþí êáé Íáõôéêþí, ìå óêï- áõôÝò, ïñßóôçêå ï êïíôüò ôùí óçìáéþí
ðü ôçí åêôÝëåóç ôïõ øçößóìáôïò ôçò Ä´ éäéùôþí, ãñáöåßùí êáé êáôáóôçìÜôùí íá
ÓõíôáêôéêÞò ÅèíïóõíÝëåõóçò óôçí ÁèÞíá ìç öÝñåé óôáõñü, áíôßèåôá ìå ôéò óçìáßåò
«Ðåñß áíáêçñýîåùò ôçò Äçìïêñáôßáò», ôùí äçìüóéùí, äçìïôéêþí, åêðáéäåõôéêþí
äéÝôáîáí ôçí áöáßñåóç ôùí óôåììÜôùí êáé óôñáôéùôéêþí áñ÷þí. Óôï Üñèñï 9
áðü ôéò óçìáßåò, ãéá íá åðáíÝëèïõí óôéò üìùò êáôáñãïýíôáé ïé äéáôÜîåéò ôùí ðñï-
10 Ïêôùâñßïõ ôïõ 1935, üôáí ç Å´ ÅèíéêÞ çãïýìåíùí åôþí (1967, 1969, 1971, 1973,
ÓõíÝëåõóç óôçí ÁèÞíá áðïöáóßæåé ôï ØÞ- 1975), ìå áðïôÝëåóìá, ï Íüìïò 48/1975
öéóìá «Ðåñß êáôáñãÞóåùò ôçò áâáóéëåý- êáé ôï ÐÄ 515/1975 íá êáôáñãçèïýí, áíôß
ôïõ Äçìïêñáôßáò». Ôïí Áðñßëéï ôïõ 1967, íá óõìðëçñùèïýí, êáé ìáæß êáôáñãÞèçêå
ìåôÜ ôçí ðñáîéêïðçìáôéêÞ êáôÜëçøç ôçò ç ðñþôç åëëçíéêÞ óçìáßá, üðùò åß÷å êá-
åîïõóßáò áðü ôç ×ïýíôá, áöáéñåßôáé ôï èïñéóôåß áðü ôçí Á´ ÅèíéêÞ ÓõíÝëåõóç
óôÝììá áðü ôéò óçìáßåò, åíþ ôï 1969 ìå ôçò Åðéäáýñïõ êáé åß÷å ðáñáìåßíåé áíáë-
íÝï øÞöéóìá êáôáñãÞèçêå ç óôåñéáíÞ ëïßùôç ó÷åäüí ãéá 156 ÷ñüíéá, äéáìÝóïõ
óçìáßá êáé êáèéåñþèçêå ùò åðßóçìç ç äåóðïôéóìïý, ìïíáñ÷ßáò, âáóéëåßáò, äéêôá-
íáõôéêÞ óçìáßá· áí êáé äåí ïñßóôçêáí ôïñßáò êáé äçìïêñáôßáò. Ôï 1980, ìå ôï
óõãêåêñéìÝíåò áðï÷ñþóåéò ôïõ ìðëå, êá- Ðñïåäñéêü ÄéÜôáãìá 348/17-4-1980 (ÖÅÊ
èïñßóôçêå üôé üëåò ïé óçìáßåò Ýðñåðå íá 98 ôÁ´), êáèïñßóôçêáí ëåðôïìåñþò ïé ðñï-
Ý÷ïõí ôï ßäéï ÷ñþìá ìå ôéò «ðñüôõðåò» äéáãñáöÝò ãéá ôçí êáôáóêåõÞ ðïëåìéêþí
äýï êõâåñíçôéêþí õðçñåóéþí. Êñßíïíôáò óçìáéþí. ÊáôÜ ãåíéêÞ ïìïëïãßá, ìåôÜ ôï
áðü ôéò óçìáßåò ðïõ öôéÜ÷ôçêáí ìåôáîý 1978 ÷ñçóéìïðïéåßôáé ðéï áðáëü ãáëÜæéï
1970-1975, ðñÝðåé íá óõìðåñÜíïõìå üôé ãéá ôéò åëëçíéêÝò óçìáßåò (óå óýãêñéóç
ïé «ðñüôõðåò» óçìáßåò Þôáí êÜðùò óêïõ- ìå ôéò ÷ïõíôéêÝò).

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ 57
Ç ÅëëçíéêÞ Óçìáßá

12 3
4β
4 4α 7
10
56 13
16
89

11 12

14 15

58 ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ
ÓÅÐ. - ÏÊÔ. 2003

17 18 18α

18β 19

Ïé óçìáßåò ôçò ÅëëÜäáò (åðßóçìåò, ðïëåìéêÝò,
âáóéëéêÝò êáé åðáíáóôáôéêÝò) ìåôÜ ôï 1822

ÅðåîÞãçóç ôùí óçìáéþí:

1. Ç óçìáßá ôùí Öñïõñßùí êáé ôùí ÔáãìÜôùí Ðåæéêïý, üðùò áõôÞ êáèïñßóôçêå áðü
ôï ÄéÜôáãìá 540, óôéò 15 Ìáñôßïõ 1822. ÌÝ÷ñé ôï 1978 Þôáí êáé ç åðßóçìç óçìáßá ôçò
ÅëëÜäáò (ìå ôçí ðñïóèÞêç ôïõ óôÝììáôïò êáôÜ ôá Ýôç 1833-1924 êáé 1935-1967).
2. Ç óçìáßá ôùí Ðïëåìéêþí Ðëïßùí, üðùò áõôÞ êáèïñßóôçêå áðü ôï ÄéÜôáãìá 540,
óôéò 15 Ìáñôßïõ 1822. ÌåôÜ ôçí êáôÜñãçóç ôçò åìðïñéêÞò íáõôéêÞò óçìáßáò ôï 1828,
êáèéåñþèçêå ùò íáõôéêÞ óçìáßá ôçò ÅëëÜäáò (ìå ôçí ðñïóèÞêç ôïõ óôÝììáôïò êáôÜ
ôá Ýôç 1833-1924 êáé 1935-1969).
3. Ç óçìáßá ôùí Åìðïñéêþí Ðëïßùí, üðùò áõôÞ êáèïñßóôçêå áðü ôï ÄéÜôáãìá
540, óôéò 15 Ìáñôßïõ 1822. ÊáôáñãÞèçêå óôéò 30 Éïõëßïõ 1828, ìå ôï ØÞöéóìá É´,
áñ. 3529.
4,4á & 4â. Óçìáßåò ôùí Óõíôáãìáôéêþí ôçò Ðåñá÷þñáò.
5. ÅðáíáóôáôéêÞ óçìáßá ìå ðáñÜóôáóç ôçò ÁèçíÜò ðëáéóéùìÝíç áðü êëÜäïõò åëéÜò
êáé ôçí åðéãñáöÞ «Ἡ ἈèÞíá áùëâ͵» (1832).
6. Óçìáßá ìå ôï öïßíéêá êáé ôçí åðéãñáöÞ «ÏÈÙÍ Á´ ÇÃÅÌÙÍ ÔÇÓ ÅËËÁ-
ÄÏÓ».
7. Ç âáóéëéêÞ óçìáßá ôïõ 1⁄4èùíá.
8. Ç åðßóçìç åëëçíéêÞ óçìáßá êáôÜ ôçí åðï÷Þ ôïõ 1⁄4èùíá (1833-1862), ôïõ Ãåþñ-
ãéïõ ôïõ Á´ (1863-1913), ôïõ Êùíóôáíôßíïõ ôïõ Á´ (1913-1917 êáé 1920-1922), ôïõ
ÁëÝîáíäñïõ ôïõ Á´ (1917-1920) êáé ôïõ Ãåþñãéïõ ôïõ ´ (1922-1924).
9. Ç âáóéëéêÞ óçìáßá ôïõ Ãåþñãéïõ ôïõ Á´.
10. Ç ðïëåìéêÞ óçìáßá ôùí ÔáãìÜôùí Ðåæéêïý, üðùò áõôÞ éó÷ýåé áðü ôï 1864.
11. Ç ðïëåìéêÞ óçìáßá ôïõ Ãåþñãéïõ ôïõ Á´.

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ 59
Ç ÅëëçíéêÞ Óçìáßá

12. Ç âáóéëéêÞ óçìáßá ôïõ Êùíóôáíôßíïõ ôïõ Á´.
13. Ç åðßóçìç åëëçíéêÞ óçìáßá êáôÜ ôçí åðï÷Þ ôïõ Ãåþñãéïõ ôïõ ´ (1935-1947), ôïõ
Ðáýëïõ ôïõ Á´ (1947-1964) êáé ôïõ ôÝùò âáóéëéÜ Êùíóôáíôßíïõ ôïõ ´ (1964-1973).
ÌåôÜ ôï 1969, áöáéñÝèçêå ôï óôÝììá.
14. Ç åðßóçìç íáõôéêÞ óçìáßá êáôÜ ôá ÷ñüíéá 1936-1969.
15. Ç åðßóçìç åëëçíéêÞ óçìáßá áðü ôï 1970 ìÝ÷ñé ôï 1975· åßíáé áîéïðñüóåêôç ç
áëëáãÞ ðïõ õðÝóôç óôéò äéáóôÜóåéò ôçò ëüãù ôçò áëëáãÞò ôùí áíáëïãéþí áðü 2:3 óå
7:12, áëëÜ êáé ç áëëáãÞ óôï ÷ñþìá.
16. Ç åðßóçìç åëëçíéêÞ óçìáßá áðü ôï 1975 ìÝ÷ñé ôï 1978.
17. Ç åðßóçìç åëëçíéêÞ óçìáßá áðü ôï 1978 ìÝ÷ñé óÞìåñá.
18. Ôï åëëçíéêü åèíüóçìï.
18á. Ôï åëëçíéêü åèíüóçìï: ÷ñçóéìïðïéåßôáé óôá åðßóçìá Ýããñáöá ôïõ êñÜôïõò, ùò
óöñáãßäá Þ «ëïãüôõðï».
18â. Ôï åëëçíéêü óôñáôéùôéêü åèíüóçìï. ÖÝñåôáé óôá êáëýììáôá êåöáëÞò ôïõ Åëëç-
íéêïý Óôñáôïý (Óôï Ðïëåìéêü Íáõôéêü êáé ôçí ÐïëåìéêÞ Áåñïðïñßá õðÜñ÷åé ìßá
÷ñõóÞ Üãêõñá/ Ýíáò ÷ñõóüò áåôüò óôç ìÝóç). Áðü ôüôå ðïõ êáèéåñþèçêå (1833),
ôñïðïðïéÞèçêå ðïëëÝò öïñÝò, ìå óêïðü íá áíôéêáôïðôñßóåé ôéò ðïëéôåéáêÝò áëëáãÝò.
Ç ôåëåõôáßá ìåôáâïëÞ ðïõ õðÝóôç Þôáí ôçí åðï÷Þ ôçò Äéêôáôïñßáò (1967-1974),
üôáí Ýöåñå ôï «áíáãåííþìåíï Öïßíéêá», Ýíá áðü ôá áñ÷áéïåëëçíéêÜ óýìâïëá ðïõ
êáðçëåýôçêå ôï äéêôáôïñéêü êáèåóôþò ôçò ×ïýíôáò. Áðü ôéò 8 Éáíïõáñßïõ 1975,
êáôüðéí äéáôáãÞò ôïõ Á/ÃÅÅÈÁ, Óôñáôçãïý Äéïíõóßïõ Áñìðïýæç, áõôüò áöáéñåßôáé
áðü ôï óôñáôéùôéêü åèíüóçìï êáé üëá ôá äéáêñéôéêÜ ôùí óôñáôéùôéêþí· äéáôçñÞèç-
êå åíôïýôïéò, ãéá ôå÷íéêïýò ëüãïõò, óôá êïìâßá êáé îßöç ôùí Áîéùìáôéêþí, ìÝ÷ñé ôç
óôáäéáêÞ áíôéêáôÜóôáóÞ ôïõò.
19. Ç áñ÷éêÞ ðïëåìéêÞ óçìáßá ôçò ÐïëåìéêÞò Áåñïðïñßáò, ç ïðïßá âñéóêüôáí óå
÷ñÞóç áðü ôï 1931, Ýôïò ßäñõóçò ôïõ 1⁄4ðëïõ ôçò Áåñïðïñßáò ìÝ÷ñé êáé ôï 1980, ïðüôå
áíôéêáôáóôÜèçêå ôï êõêëéêü åèíüóçìï ìå ôïí Áñ÷Üããåëï Ìé÷áÞë åðß íåöþí, ìå ôï
Ðñïåäñéêü ÄéÜôáãìá 348/17-04-1980. Ç íÝá ðïëåìéêÞ óçìáßá áðü ôï 1982 ìÝ÷ñé êáé
ôï 2000 óôáäéáêÜ äéáíåìÞèçêå óôéò ÌïíÜäåò ôçò ÐïëåìéêÞò Áåñïðïñßáò.

ÂIÂËÉÏÃÑÁÖÉÁ

¸íôõðç

* 1. ¸êèåóéò ôçò ÐïëåìéêÞò Éóôïñßáò ôùí ÅëëÞíùí (äýï ôüìïé), Ýêäïóç Áñ÷çãåßïõ
Åíüðëùí ÄõíÜìåùí, Ãåíéêü Åðéôåëåßï ÅèíéêÞò Áìýíçò, ÁèÞíá 1970.

* ÄçìÞôñçò Ê. ÁããåëÞò, ÅëëçíéêÞ Óçìáßá (480 ð.×. - 2000 ì.×.), åêäüóåéò ÐñïóêÞíéï,
ÁèÞíá 2001.

* Íéêüëáïò Æáöåéñßïõ Ç ÅëëçíéêÞ Óçìáßá áðü ôïõò áñ÷áßïõò ÷ñüíïõò ìÝ÷ñé óÞìåñá,
åêäüóåéò Åëåýèåñç ÓêÝøéò, ÁèÞíá 2001.

60 ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ
ÓÅÐ. - ÏÊÔ. 2003

* ÉùÜííçò ÌáæáñÜêçò-ÁéíéÜí, Ç éóôïñßá ôçò ÅëëçíéêÞò Óçìáßáò, Ðïëéôéóôéêü ºäñõìá
ÔñáðÝæçò Êýðñïõ, Ëåõêùóßá 1996.

* Éóôïñßá ôïõ Åëëçíéêïý Óôñáôïý (1821-1997), Äéåýèõíóç Éóôïñßáò Óôñáôïý, Ãåíéêü
Åðéôåëåßï Óôñáôïý, ÁèÞíá 1997.

* «ÉóôïñéêÜ», Ýíèåôá ôçò åöçìåñßäáò Åëåõèåñïôõðßá (êÜèå ÐÝìðôç), áðü ôï 1999
ìÝ÷ñé êáé óÞìåñá.

* ÌåãÜëç ÁìåñéêáíéêÞ Åãêõêëïðáßäåéá, åêäüóåéò Êùíóôáíôßíïõ ÅììáíïõÞë-Ä. ÊéôóéÜ,
ÁèÞíá 1970.

* Ï óýìâïõëïò ôùí íÝùí, ÍÝá, ðáéäéêÞ êáé ó÷ïëéêÞ Åãêõêëïðáßäåéá åéêïíïãñáöçìÝíç,
ÃéÜííçò Êïý÷ôóïãëïõ, åêäüóåéò ¢ôëáò, ÁèÞíá 1966.

* Ðåñéïäéêü Focus, ôåý÷ïò 33 (ÁèÞíá, ÍïÝìâñéïò 2002), óó . 28-34, Üñèñï ôçò ÅëÝ-
íçò Ìáõñïýëç.

* Ðåñéïäéêü Ç Èçôåßá óÞìåñá, ôåý÷ïò 81 (ÁèÞíá, ÄåêÝìâñéïò 2001), óó. 58-61, Üñèñï
ôçò Äíóçò Éóôïñßáò Óôñáôïý ôïõ ÃÅÓ.

* Ðåñéïäéêü É÷þñ, ôåý÷ïò 19 (ÁèÞíá, ÌÜñôéïò 2002), óó. 6-23, Üñèñï ôïõ Ãéþñãïõ
Ôóáãêñéíïý êáé ôåý÷ïò 28 (ÁèÞíá, ÄåêÝìâñéïò 2002), óó. 6-13 Üñèñï ôïõ ÅõÜããåëïõ
ÌðåîÞ.

* ÉùÜííçò ÌáæáñÜêçò-ÁéíéÜí, Óçìáßåò Åëåõèåñßáò, ÉóôïñéêÞ êáé ÅèíïëïãéêÞ Åôáéñåßá
ôçò ÅëëÜäïò, ÁèÞíá 1996.

* ÓôñáôéùôéêÞ Åðéèåþñçóç, ôåý÷ïò 3/2002 (ÌÜéïò-Éïýíéïò), óó. 32-47, Üñèñï ôïõ
Âáóßëåéïõ Ìáëéóéüâá.

* Ãåþñãéïò ÌðåëäÝêïò, ÔÜãìáôá Áñéóôåßáò êáé ÓôñáôéùôéêÜ ÌåôÜëëéá ôçò ÅëëÜäïò,
Ãåþñãéïò ÌðåëäÝêïò, Ðïëåìéêü Ìïõóåßï, ÁèÞíá 1991.

ÇëåêôñïíéêÞ

* Éóôïóåëßäá Áéïëßò http://www.geocities.com/aeolis.geo/symshmright.htm
* Éóôïóåëßäá ¢ñçò http://www.hellasarmy.gr
* Éóôïóåëßäá ÂïõëÞò ôùí ÅëëÞíùí http://www.parliament.gr
* Éóôïóåëßäá Ãåíéêïý Åðéôåëåßïõ Óôñáôïý http://www.army.gr
* Éóôïóåëßäá ÅëëçíéêÝò ÃñáììÝò http://www.e-grammes.gr/lags_gr.htm
* Éóôïóåëßäá Flags of the World http://fotw.vexillum.com/lags/index.html
* Éóôïóåëßäá ÉåñÜò ÌïíÞò Åõáããåëéóôñßáò ÓêéÜèïõ http://www.evagelistria.com.gr
* Éóôïóåëßäá Íåüôåñçò ÅëëçíéêÞò Éóôïñßáò http://www.gorgopotamos.batcave.net/
History%20of%20Greece.htm
* Éóôïóåëßäá Ðñåóâåßáò ôçò ÅëëÜäáò óôç Öéíëáíäßá http://www.greekembassy.l/
lag.htm
* Éóôïóåëßäá ãéá ôç óçìáßá http://www.mathisis.com/nqcontent.cfm?a_id=4979
* ÓôñáôéùôéêÞ éóôïóåëßäá http://www.typos.com.cy/nqcontent.cfm?tt=article&a_
id=5395

* CD-ROM Éóôïñßá ôçò Íåüôåñçò êáé Óýã÷ñïíçò ÅëëÜäáò (1821-1981), Conceptum
êáé Åêäüóåéò ÐáôÜêç (1998).

* DVD-ROM 6 õðÝñï÷ïé åëëçíéêïß ôßôëïé ðïëõìÝóùí, RAM êáé Äçìïóéïãñáöéêüò 1⁄4ìé-
ëïò ËáìðñÜêç (2002).

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ 61
Ç ÅëëçíéêÞ Óçìáßá