หน่วยที่ 5 ภัยพิบัติทางธรรมชาติ

65หนว่ ยการเรยี นรทู้ ่ี

ภยั พบิ ตั ิทางธรรมชาติ

สาระการเรยี นรูแ้ กนกลาง
• ปญั หาทางกายภาพและภยั พบิ ตั ิทางธรรมชาตใิ นประเทศและภมู ิภาคต่าง ๆ ของโลก
• สถานการณ์การเปลย่ี นแปลงดา้ นทรัพยากรธรรมชาตแิ ละสิง่ แวดล้อม ได้แก่ การเปล่ียนแปลงสภาพภูมิอากาศ ความเสื่อมโทรมของส่ิงแวดล้อม ความหลากหลาย

ทางชีวภาพ และภยั พิบตั ิ
• การจัดการภยั พิบตั ิ

ภยั พบิ ตั ิทางธรรมชาติ ภยั พบิ ัติทางธรณีภาค

แผ่นดนิ ไหว ภูเขาไฟระเบดิ

สนึ ามิ แผ่นดินถลม่

ภัยพิบตั ทิ างบรรยากาศภาค

ฝนฟา้ คะนอง พายหุ มนุ เขตรอ้ น
พายุทอร์นาโด

ภัยพบิ ตั ทิ างอุทกภาค

อทุ กภัย

ภยั พบิ ตั ทิ างชวี ภาค

ไฟปา่ ภัยแลง้

แผ่นดินไหว

กระบวนการเกดิ แผ่นดนิ ไหว

รอยเลอื่ นปกติ รอยเลื่อนย้อน รอยเลื่อนตามแนวระดบั

แผ่นดินไหว

กระบวนการเกิดแผน่ ดินไหว

เลอ่ื นชนกัน เลื่อนแยกออกจากกัน ภเู ขาไฟระเบดิ

การกระจายแผ่นดนิ ไหวของโลก

แผนท่แี สดงพื้นทเ่ี สี่ยงภยั แผ่นดนิ ไหวในประเทศไทย (21 จังหวัด)*******

19 ม.ิ ย. 2550 4.5 ริกเตอร์ 5 พ.ค. 2557 6.3 รกิ เตอร์

• อ.แม่ริม จ.เชยี งใหม่ • อ.แม่ลาว จ.เชยี งราย

23 ธ.ค. 2551 4.1 ริกเตอร์

• อ.พระแสง จ.สรุ าษฎร์ธานี

16 เม.ย.2555 4.3 ริกเตอร์

• อ.ถลาง จ.ภูเกต็

เครื่องมอื วัดแผน่ ดนิ ไหวของโลก จางเหิง
นกั วิทยาศาสตรช์ าวจนี
โหวเฟิน
ค.ศ. 138 ไซโมมเิ ตอร์
ณ เมืองลวั่ หยาง

ขนาด (Magnitude)การเกิดแผ่นดินไหวของโลก รบี หนี

รกิ เตอร์ (ML) = มาตราวัด
(คิดคน้ โดย : ซี เอฟ รกิ เตอร)์

(Mw) = ใชใ้ นตา่ งประเทศ
- มาตราคลื่นตวั กลาง 4.3 – 6.8
- มาตราคลน่ื ผวิ 4.3 – 8.0
- มาตราโมเมนต์ 5.0 ขึน้ ไป

(MSK) = ใช้ในรัซเซีย อิสราเอล อนิ เดีย
(EMS) = ใช้ในยโุ รป
(Leidu ) =ใชใ้ นประเทศจนี
(ชินโดะ) = ใช้ในญปี่ นุ่

ผลจากแผน่ ดนิ ไหว เกดิ เพลิงไหม้
ดินถล่ม
อาคารบา้ นเรือนเสียหาย
สึนามิ

การปฏบิ ัตติ นในขณะเกิดแผน่ ดินไหว

ตดิ ตามข่าวสาร หลบใตโ้ ตะ๊ ตรวจสอบร่างกายตนเอง
เตรียมของใชท้ ี่จาเป็น หา้ มใช้ลิฟต์ สวมรองเท้าป้องกนั
สังเกตพฤตกิ รรมสตั ว์ ออกจากอาคาร

ภเู ขาไฟปะทุ แกส๊ ต่าง ๆ
ปากปล่องภเู ขาไฟ
เกิดจากการปะทขุ องหินหนืดหลอมเหลวและแกส๊ จากใต้เปลือกโลก
ความรุนแรงของการปะทุจะขึ้นอยู่กบั แรงดนั ท่ีปะทุออกมา ลาวา

สาเหตุ

เกิดจากหินหนืดทอี่ ยใู่ ตเ้ ปลือกโลกเกดิ การเคล่ือนตัวทาให้มีแรงดันโดยจะปะทุ
และแทรกขึ้นมาตามรอยแยกหรือปะทอุ อกมาจากปลอ่ งภเู ขาไฟ แนวรอยตอ่ ของ
เปลอื กโลกจะมีโอกาสเกดิ ภเู ขาไฟมากท่ีสุด

หินหนืดแทรกตัว

ลาวาหลาก

กระเปาะหนิ หนดื

ช้ันหิน หนิ หนดื (แมกมา)
ธรณภี าค

การกระจายภูเขาไฟของโลก

ผลจากภูเขาไฟปะทุ

แก๊สภูเขาไฟ ทีฟรา ลาวาหลาก
แผน่ ดนิ ถลม่ ลาฮาร์ หินตะกอนภูเขาไฟหลาก

การปฏบิ ัตติ นในขณะภเู ขาไฟปะทุ

ตดิ ตามขา่ วสาร อพยพออกจากพื้นท่ี อาศยั ศนู ย์อพยพชวั่ คราว

วางแผนช่องทาง หา้ มหลบในอาคาร รอฟงั ประกาศจากทาง
การตดิ ตอ่ สือ่ สาร ทไี่ มแ่ ข็งแรง ราชการให้อพยพกลบั

สนึ ามิ 3 เม่อื ใกลช้ ายฝ่ัง คล่ืนจะลดความเรว็ และมี
ความสงู เพิ่มขนึ้ โถมเขา้ ทาลายสิ่งตา่ ง ๆ
กระบวนการเกิดสึนามิ

2 คลน่ื ใตท้ ะเลลกึ ทีม่ คี วามยาวคลนื่ มาก
เคลอ่ื นตวั ดว้ ยความเรว็ 700 กม./ชม.

30 เมตร

30 เซนตเิ มตร – 1 เมตร

1 เกิดแผ่นดินไหวหรอื ภเู ขาไฟปะทใุ ตม้ หาสมทุ รจะกระตนุ้
ใหเ้ ปลือกโลกเคลอ่ื นตวั เกิดคลน่ื กระจายออกทกุ ทิศทาง

สาเหตุการเกดิ สึนามิ อุกกาบาตตกในทะเล

แผ่นดนิ ไหวใตท้ ะเล ***ภูเขาไฟปะทุใตท้ ะเล**** แผน่ ดนิ ถลม่ ใตท้ ะเล

การกระจายสนึ ามขิ องโลก มหาสมทุ รแปซฟิ กิ

มหาสมุทรแปซฟิ ิก

ผลจากสนึ ามิ แหล่งนา้ จดื กลายเปน็ นา้ เคม็
เกิดการสูญเสยี ชีวติ
ชายฝัง่ เสียหาย
อาคาร บา้ นเรือน เสยี หาย

ผลจากสนึ ามิ หลังเกดิ สนึ ามิ

ก่อนเกดิ สนึ ามิ

ภาพถ่ายจากดาวเทียมแสดงความเสียหายในขณะบริเวณเมอื งชายฝั่งนาโตริ จงั หวดั มยิ างิ ประเทศญี่ป่นุ

การปฏิบตั ติ นในขณะเกดิ สึนามิ

ตดิ ตามขา่ วสาร อพยพไปยังท่สี งู ฟงั ประกาศ และอพยพ
เตรยี มของใชท้ ี่จาเป็น ทน่ี ้าทว่ มไม่ถึง เมื่อสถานการณป์ กติ

หา้ มอยใู่ กลส้ ง่ิ ปลูกสร้าง
ทเี่ สยี หาย

***แผน่ ดนิ ถล่ม***

เป็นการเคลือ่ นท่ขี องดินหรอื หนิ ตามบรเิ วณพ้นื ที่ลาดชนั ที่เป็นภเู ขาหรือเนนิ เขาเนื่องจากแรงดึงดูดโลก อาจเคล่ือนหลุดออกมาหรือพงั ทลายลงมาก็ได้

สาเหตุ

1. ฝนตกหนักติดตอ่ กนั หลายวัน เกิดจากธรรมชาติ
2. สภาพภูมิประเทศท่ีเปน็ หบุ เขาและมคี วามลาดชันมาก การกระทาของมนุษย์
3. การตัดถนนผ่านภเู ขา
4. การตดั ไมท้ าลายป่า
5. การกอ่ สรา้ งสาธารณูปโภคต่าง ๆ เช่น ขุดดนิ ดดู ทราย
6. การใชท้ ีด่ นิ ไม่เหมาะสม เช่น การทาเหมือง

การทาเกษตรในพ้นื ทล่ี าดชนั

การกระจายแผน่ ดนิ ถลม่ ของโลก

ผลจากแผน่ ดนิ ถล่ม พืนทเ่ี กษตรเสียหาย
เกิดการสญู เสยี ชีวติ
บ้านเรอื นเสยี หาย
ถนนตัดขาด

การปฏบิ ัตติ นในขณะเกิดแผน่ ดนิ ถลม่

ตดิ ตามพยากรณ์อากาศ อพยพออกจากพ้ืนท่ี ห้ามเขา้ ใกล้บา้ นเรอื น
หา้ มเข้าใกล้ลาน้า ที่ไดร้ บั ความเสยี หาย
สงั เกตสญั ญาณเตือนภัย
ทางธรรมชาติ ทาทางเบย่ี งดินและนา้

พายุ

พายุ คอื ลมทเี่ กดิ จากการเคลือ่ นทขี่ องอากาศอยา่ งรวดเรว็ และรุนแรงและสภาพอากาศสามารถบง่ บอกถงึ
ความรุนแรงของพายแุ ต่ละระดบั ได้

พายุฝนฟ้าคะนอง พายหุ มนุ เขตรอ้ น พายทุ อรน์ าโด

ผลกระทบจากความรุนแรงของพายุ

พายฝุ นฟา้ คะนอง พายุหมุนเขตรอ้ น

พายทุ อรน์ าโด

กระบวนการเกิด พายุฝนฟา้ คะนอง

ความสงู (กม.)

12

9

6

3 ขั้นเตบิ โตเตม็ ท่ี ขั้นสลายตวั

1.5
0

ขน้ั กอ่ ตัว

แผนท่กี ารกระจายพายฝุ นฟา้ คะนองของโลก

ผลจากพายุฝนฟา้ คะนอง

ลมกระโชกแรง ฟ้าแลบ
ฝนตกหนกั
พายุลูกเห็บ น้าทว่ ม
ฉับพลัน

กระบวนการเกดิ พายหุ มุนเขตร้อน

กระแสอากาศไหลออก การไหลของกระแส เกิดบรเิ วณละติจดุ
อากาศรอ้ นชน้ื ในแนวดิ่ง 8 - 15 องศาเหนือและใต้

กาแพงตาพายุ ตาพายุ (ลมสงบ เกิดขึนเหนอื พนื มหาสมุทรทมี่ ีอุณหภูมิ
และเป็นศนู ย์กลาง พืนผิวนา้ ทะเล 27 องศาเซลเซียสขึนไป
ลมผิวพน้ื ความกดอากาศตา่ )
แถบฝนหมุนเปน็ วงกว้าง (10 – 100 กม.) โตเต็มทม่ี ีเส้นผา่ นศนู ย์กลางตังแต่
100 กิโลเมตรขนึ ไป

(Tornado)

(Typhoon) (Hurricane) (Typhoon)
(Baguio)

(cyclone)

(Willy-willy)

ไต้ฝุ่น (Typhoon) พายโุ ซนร้อน ***ดเี ปรสชนั่ ***
หรือ เฮอร์ริเคน (Hurricane) (Tropical Storm) (Tropical Depression)
โดยมคี วามเรว็ ลม ไมเ่ กนิ 63 กิโลเมตรตอ่ ชัว่ โมง
เปน็ พายุทม่ี คี วามเร็วลม ไมเ่ กิน 118 กโิ ลเมตรตอ่ ชัว่ โมง
สูงกวา่ 118 กิโลเมตรต่อชัว่ โมง (34 นอต)
(64 นอต)
(64 นอต)

แผนที่การกระจายพายุหมนุ เขตร้อนของโลก

ผลจากพายหุ มนุ เขตรอ้ น

กระบวนการเกิด พายทุ อรน์ าโด

การเกิดพายุฝนฟ้าคะนองแบบซเู ปอรเ์ ซลล์

ซเู ปอร์เซลล์ ความรนุ แรงขนึ อยกู่ บั ความเร็วที่จดุ ศนู ย์กลาง
(Supercell) ความเร็วของการเคลือ่ นท่ี ทิศทาง
และความกว้างของวงพายุ
เมโซไซโคลน เมฆควิ มูโลนมิ บัส หยาดน้าฟา้ ทต่ี กจาก
ใตฐ้ านเมฆระเหย เป็นพายุประจ้าถ่นิ ตอนกลางของสหรฐั อเมริกา
ก่อนตกลงถงึ พน้ื ดนิ
เกิดในชว่ งฤดูร้อนไปจนถึงปลายฤดูใบไมร้ ่วง
ผนงั เมฆ ลกู เห็บ ฝน
ทอร์นาโด

ทศิ ทางของพายุ

แผนท่กี ารกระจายพายทุ อรน์ าโดของโลก

**ระดับความรนุ แรงของพายทุ อรน์ าโด***

EF – 0 EF – 1 EF – 2 EF – 3 EF – 4 EF – 5

65 – 85 MPH 86 – 110 MPH 111 – 135 MPH 136 – 165 MPH 166 – 200 MPH > 200 MPH

เสียหายน้อย เสยี หาย เสยี หายหนกั เสยี หาย เสยี หาย เสียหาย

105 – 137 กม/ชม ปานกลาง 178 – 2178 กม/ชม รุนแรง รนุ แรงมาก รนุ แรงมากท่สี ุด

138 – 177 กม/ชม 218 – 266 กม/ชม 267 – 322 กม/ชม มากกว่า322 กม/ชม

ผลจากพายทุ อรน์ าโด

ระดับเบา ระดบั ปานกลาง ระดับรนุ แรง

การปฏิบัติตน

ตดิ ตามพยากรณ์อากาศ หลบในอาคาร หา้ มออกจากบา้ นทันที
ห้ามอย่ใู กลต้ ้นไม้ใหญ่ หลงั พายสุ งบ
ซอ่ มแซมท่ีอยอู่ าศยั ไม่ใสเ่ คร่อื งประดับโลหะ
ใหแ้ ขง็ แรง ตัดต้นไม้ที่โค่นลม้

อทุ กภยั : กระบวนการเกดิ อทุ กภยั

สาเหตุของการเกิดอุทกภัยของโลก

ฝนตกหนกั เข่อื นแตก

น้าทะเลหนนุ

การกระจายอุทกภยั ของโลก

อทุ กภยั ในไทยปี2554 พายโุ ซนร้อนไหหมา่

• ปลายเดือนมิถนุ ายน พายโุ ซนรอ้ นนกเตน
• ภาคเหนือและภาคตะวันออกเฉียงเหนอื
• ปลายเดือนกรกฏาคม พายโุ ซนรอ้ นไห่ถาง
• ภาคเหนือและภาคตะวันออกเฉยี งเหนอื
• 27-29 กันยายน 2554 พายโุ ซนร้อนเนสาด
• ภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนือบรเิ วณพน้ื ทีร่ มิ แม่นา้ โขง
• พายตุ ่อเนือ่ งจากไหถ่ าง
พายุโซนร้อนนาลแก • ภาคตะวันออกเฉยี งเหนอื และ

• 5 – 7 ตุลาคม 2554 ด้านตะวนั ออกของภาคเหนือ
• ภาคกลางและภาคตะวันออก

ภยั จากการเกิดอุทกภยั

นา้ ปา่ ไหลหลาก แผ่นดินถลม่ ไฟฟา้ ดูด หรอื ร่วั

ภัยจากสตั ว์ร้าย มลพษิ ทางนา้ ความเสียหายทางเศรษฐกิจ

การปฏิบตั ิตน

ตดิ ตามพยากรณ์อากาศ อยใู่ นอาคารทแี่ ขง็ แรง ซอ่ มแซมบา้ นเรือน
เตรียมวางแผนอพยพ ห้ามเขา้ ใกลอ้ ปุ กรณ์ไฟฟา้ ชว่ ยเหลอื ผู้ประสบภยั
ขุดลอกแหล่งนา้ ไม่ขับขย่ี านพาหนะ ฝงั ซากส่งิ มีชวี ิต

ไฟปา่

สาเหตกุ ารเกดิ

กระบวนการเกดิ ไฟปา่

ภยั แล้ง ***กง่ิ ไม้เสยี ดสี*** ฟา้ ผา่

สามเหลย่ี มไฟ

เผาหาของป่า เผาไร่ เผาขยะ

พ้นื ที่เส่ยี งการเกดิ ไฟป่าของโลก

พ้นื ที่เส่ยี งการเกดิ ไฟป่าของไทย

ท่มี า : กรมอทุ ยานแหง่ ชาติ สตั ว์ป่า และพันธพุ์ ืช, ส้านักปอ้ งกัน ปราบปราม และควบคมุ ไฟปา่

ผลจากไฟป่า

ปญั หาหมอกควนั

พ้นื ท่ีป่าและพรรณไม้
ถูกเผาไหม้

หนา้ ดนิ ถูกเปดิ โล่ง

สตั วป์ า่ ลดลง
เกดิ การอพยพ

การปฏบิ ตั ิตน

เตรยี มอปุ กรณด์ บั ไฟปา่ อพยพไปยังที่ปลอดภัย สร้างระบบปอ้ งกนั ไฟปา่
ดแู ลพนื ท่ีริมแนวชายป่า สร้างแนวกนั ไฟ ไม่ประมาทในการจุดไฟ
ท้าระบบปอ้ งกนั ไฟป่า ไมส่ ูดดมควนั ไฟ จัดเวรเฝา้ ระวงั ไฟป่า