BAHAN AJAR
GEGURITAN
KANGGE KELAS XII
APRI ERWIDYARANI, S.Pd.
MAHASISWA PPG DALAM JABATAN
KATEGORI II
UNY
BAHAN AJAR
GEGURITAN
A. IDENTITAS B. KOMPETENSI DASAR
Kelas : XII 3.2 Menelaah teks geguritan.
4.2 Menulis geguritan dan
Mata Pelajaran : Bahasa Jawa membacanya.
Materi : Geguritan
C. INDIKATOR D. TUJUAN PEMBELAJARAN
3.2.1Menguraikan pengertian, ciri-ciri 1.Melalui kegiatan pembelajaran dengan
geguritan dan unsur-unsur pembangun pendekatan scientifik, model pembelajaran
geguritan. (C4) problem based learning, diskusi, tanya
3.2.2 Menyimpulkan jenis, struktur dan kaidah jawab, dan presentasi peserta didik dapat
geguritan tradisional dan modern. (C5) menguraikan pengertian, ciri-ciri
3.2.3 Mengkategorikan nilai-nilai yang geguritan dan unsur-unsur pembangun
terkandung dalam geguritan. (C6) geguritan (C4, HOTS), menyimpulkan jenis,
4.2.1 Membuat geguritan sesuai kaidah dan struktur dan kaidah geguritan tradisional
struktur yang benar.(C6) dan modern (C5, HOTS), dan
4.2.2 Mempraktekkan gaguritan yang dibuat. mengkategorikan nilai-nilai yang
(P3) terkandung dalam geguritan (C6, HOTS).
F. DIMENSI PENGETAHUAN 2.Melalui kegiatan pembelajaran dengan
a. Faktual : Flipbook geguritan pendekatan scientifik, model pembelajaran
b. Konseptual : Pangretosan gegurtitan, jenis geguritan, problem based learning, diskusi, tanya
unsur geguritan. jawab, dan presentasi peserta didik dapat
c. Prosedural : Cara memparafrasekan geguritan, cara membuat geguritan sesuai kaidah dan
membaca geguritan, cara membuat geguritan. struktur yang benar (C6, HOTS) dan
d. Metakognitif : Membaca gegiritan. mempraktekkan gaguritan yang dibuat (P3,
e. Materi remidial : Bagi peserta didik yang belum HOTS).
mencapai KKM diberi arahan untuk mempelajari kembali
materi yang belum dikuasai dengan bimbingan guru.
f. Materi pengayaan : Video membaca geguritan.
FASE 1. IDENTIFIKASI MASALAH
FAKTUAL Pamulangan
[Budhi Setyawan]
KASUNYATAN
Wayahe lingsir wengi Jare simbah aku kudu sekolah
Langite peteng tanpa cahya Kareben dadi bocah genah mrenah ora nggladrah
Kemrosake angin nimbus pulung
ati Jare rama ibu aku kudu sregep mangkat
Aku kepingin ngerti Kareben dadi wong pangkat urip ora kesrakat mlarat
Apa sejatine kang winadi
Jare bapak ibu guru aku kudu sinau
Dakdulu langit katon peteng iku Tambah ilmu
Kesaru praptane konang mabur
saka paran ujare Kareben kelakon kabeh kang tinuju
Sajake lagi ana gara-gara Nanging
Aku ora nyeruwe
Sapletik ukara prakanca, ….
Tan wrunga bisa dadi ngambra-
ambra Coba delengen kahanan nyata
Apa isih bisa pamulangan kang ana dadekake urip
Wayahe lingsir wengi
Datan ana kaendahan tumata
Konang mabur nuruti karep Pamulangan kang tanpa tuladha
Sairing karo getering pangarep- Pamulangan kang kasatan piwulang
arep Pamulangan kang ngajarake angka-angka wuta
Kang kan]dhang kala geseh karo
kasunyatan Siji lan siji ana pira?
SMA Muhammadiyah 1 Magelang
(Kapetethik saka Prigel Basa Jawa Jare anut kang duwe kersa
kanggo SMA/SMK/MA Kelas XII) Jan ora weruh subasita, trapsila, apa maneh tata
krama
Lali dosa…
Kabeh lurung binarung kumalungkung
Pamrih pamuji siji
Pamulangan ora aweh pepadang
Simbah,
Nyuwun pangapunten
Kula mboten kepingin dados dokter
Jalaran duite bapak mboten wonten sakoper
Kapendhet saking :
https://www.celebrities.id/read/contoh-geguritan-
bahasa-jawa-23B4vi
FASE 2. MENGORGANISASI
PESERTA DIDIK
MATERI KONSEPTUAL
PANGERTENE GEGURITAN
Geguritan yaiku wohing susastra kang basané cekak,
mentes lan éndah. Geguritan asalé saka tembung
"gurit", kang ateges kidung utawa tulisan kang
awujud tatahan. Déné geguritan ing kéné, ateges
rumpakan kidung kang mawa paugeran gumathok,
yaiku: Cacahing gatrané ora tartamtu, nanging apese
4 gatra.Saben-saben sagatrané guru wilangan lan
guru lagu padha waé, runtut mawa purwakanthi guru
swara.Lumrahe kabuka utawa kawiwitan srana
ukara: "Sun anggegurit".
UNSUR-UNSUR GEGURITAN
A. Unsur Fisik
- Diksi
- Citraan
- Majas
- Bunyi
- Tipologi
B. Unsur Batin
- Tema
- Rasa Pangrasa
- Nada/Irama
- Amanat/Pitutur
JINIS-JINIS GEGURITAN
Ana loro, yaiku:
1. Geguritan Klasik/ Lawas
yaiku geguritan kang nganggo basa jawa lawas lan
duweni sipat ora bebas. Maksude ora bebas yaiku, ana
aturan - aturan kanggo nyusun geguritan jenis iki.
Paugerane yaiku :
• Diwiti tembung "sun gegurit"
• Cacahe gatra (larik) ing saben padane padha, paling
sithik 4 gatra utawa 4 larik. Iki mlebu ing purwakanti guru
swara.
• Cacahe wanda ing saben gatrane padha
• Guru lagu manut purwakanti guru swara A,I,U,E,O
• Tuladha Geguritan Klasik:
Sun gurit
Tur kabeh padha ngemati
Wong kang miskine kepati
Supaya padha mengerti
Bungah susah amratani
2. Geguritan Modern/ Anyar
yaiku geguritan kang duweni sipat bebas merdeka artine
ora kaiket dening guru gatra, guru lagu, guru wilangan,
lan guru swara. Geguritan jenis iki ugo gawa bahasa jawa
sing modern utawa basa jawa jaman saiki.
Jinis Geguritan adhedhasar surasa kang kamot ing sajrone
gegurtitan
Kaperang dadi 7 (pitu), yaiku :
1. Ode
2. Himne
3. Elegi
4. Epigram
5. Satire
6. Romansa
7. Balada
FASE 3. MEMBIMBING
PENYELIDIKAN
MATERI PROSEDURAL
TRAP-TRAPAN PANULISE GEGURITAN
Trap-trapan panulise geguritan iku
kaperang dadi telung trap kang penting,
yaiku :
1. Nemtokake ide/tema
2. Nyaring
3. Ngripta geguritan
Trap-trapan lan cara kanggo mahami lan
ngudhari surasane geguritan
1. Maca lan njingglengi geguritan wiwitan
nganti pungkasan
2. Nggoleki materi-materi kang penting,
kayata :
- Irah- irahan geguritan
- Tembung kunci
- Lelewaning basa
- Symbol-simbol
3. Negesi lang awe dudutan surasane
geguritan
4. Nggancarake nggunakake basane dhewe
FASE 4. MENGANALISIS DAN
EVALUASI
WOSING WULANGAN
Geguritan yaiku wosing susastra kang basane cekak, menthes lan
endah. tegese ukarane ora nggladrah, tembunge duwe makna
kang jero, lan nggunakake tembung-tembung rinengga.
unsur geguritan kaperang dadi loro, yaiku unsur batin )diksi,
citraan, bunyi, tipografi) lan unsur batin ( tema, rasa pangrasa,
nadairama, manat/pitutur.
jinising geguritan kaperang dadi loto, yaiku geuritan klasik lan
modern.
jinising geguritan miturut wosing geguritan kaperang dadi 7
(pitua0 yaiku, ode, himne, elegi, epigram, satire, romansa, balada.
Trap-trapan nulis geguritan yaiku, nemtokake tema, nyaring, lan
ngripta geguritan.
RELEVANSI
Kanthi sinau geguritan ing pamulangan menika saged ndadosaken
siswa prigel maos geguritan.
Kathah piwulang luhur ingkang saged dipunpendhet saking nilai-
nilai ingkang kawrat ing geguritan
GLOSARIUM
Geguritan
cekak
menthes
rinengga.
diksi
citraan
tipografi
klasik
modern.
KAPUSTAKAN
Widaryatmo, Gandung. 2014. Prigel Basa Jawa Kanggo
SMA/ SMK/ MA Kelas XII. Jakarta: Erlangga.
https://www.celebrities.id/read/contoh-geguritan-
bahasa-jawa-23B4vi
https://www.gramedia.com/literasi/pengertian-
geguritan/