รายงานเชิงวิชาการ เรื่อง บทละครพูดค าฉันท์ มัทนะพาธา จัดท าโดย นางสาว วันวิสา สุดเย็น เลขที่ ๒๕ นางสาว ญาณิศา วงษ์ราช เลขที่ ๓๘ มัธยมศึกษาปีที่ ๕/๖ เสนอ ครูอรวรรณ ธวัชวงษ์ รายงานเล่มนีเ้ป็ นส่วนหนึ่งของวชิาภาไทย ท ๓๒๑๐๑ ภาคเรียนที่๑ ปี การศึกษา ๒๕๖๖ โรงเรียนลาดยาววิทยาคม อ าเภอลาดยาว จังหวัดนครสวรรค์
รายงานเชิงวิชาการ เรื่อง บทละครพูดคา ฉันท ์ มัทนะพาธา จัดท าโดย นางสาว วันวสิา สุดเยน ็ เลขที่๒๕ นางสาว ญาณิศา วงษร ์ าช เลขที่๓๘ มัธยมศึกษาปีที่๕/๖ เสนอ ครูอรวรรณ ธวัชวงษ ์ รายงานเล่มนีเ้ป็ นส่วนหนึ่งของวชิาภาไทย ท ๓๒๑๐๑ ภาคเรียนที่๑ ปี การศึกษา ๒๕๖๖ โรงเรียนลาดยาววิทยาคม
อ าเภอลาดยาว จังหวัดนครสวรรค์ ค าน า รายงานเล่มนี้จัดท าขึ้นเพื่อเป็นส่วนหนึ่งของวิชาภาษาไทย เพื่อให้ได้ศึกษาหาความรู้ในเรื่อง บท ละครพูดค าฉันท์ เรื่อง มัทนะพาธา และได้ศึกษาผ่านแหล่งความรู้ต่างๆ อาทิเช่น ต ารา หนังสือ หนังสือพิมพ์ วารสาร ห้องสมุด และ แหล่งความรู้จากเว็บไซต์ต่างๆ โดยรายงานเล่มนี้มีเนื้อหาความหมายเกี่ยวกับ ความ เป็นมาเรื่องมัทนะพาธา ผู้แต่งเรื่องมัทนะพาธา ประวัติผู้แต่ง ลักษณะค าประพันธ์ และ บทวิเคราะห์ คูณค่า ภาษาไทยด้านวรรณคดีและวรรณกรรม ผู้จัดท าหวังว่า รายงานเล่มนี้จะเป็นประโยชน์กับผู้อ่าน หรือนักเรียน นักศึกษา ที่ก าลังหาข้อมูล เรื่องนี้อยู่ หากมีข้อแนะน าหรือข้อผิดพลาดประการใด ผู้จัดท าขอน้อมรับไว้และขออภัยมา ณ ที่นี้ด้วย คณะจัดท า
สารบัญ เรื่อง หน้า ที่มาของเรื่อง ๑ ผู้แต่ง ๒ ประวัติผู้แต่ง ๒ ลักษณะค าประพันธ์ ๓ ตัวละคร ๖ ฉาก ๖ เรื่องย่อ ๓ -ภาคสวรรค์ ๓ -ภาคพื้นสวรรค์ ๓ บทวิเคราะห์คุณค่าทั้ง ๓ ด้าน ๘ ๑.คุณค่าด้านเนื้อหา ๘ ๒.คุณค่าด้านวรรณศิลป์ ๘ ๓.คุณค่าด้านสังคม ๙ บรรณานุกรม ๑๐ ภาคผนวก ๑๑
ที่มาของเรื่อง มัทนะพาธา แปลว่า ความเจ็บปวดหรือความเดือดร้อยเพราะความรักบทละครพูดค าฉันท์ เรื่อง มัทนะพาธา หรือต านานแห่งดอกกุหลาบ มีลักษณะเป็นบทละครพูดค าฉันท์ จ านวน ๕ องก์ แบ่งเป็น ๒ ภาค คือ ภาคสวรรค์และภาคพื้นดิน1 เป็นบทพระราชนิพนธ์จากจินตนาการในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้า เจ้าอยู่หัว ทรงให้นางเอก ของเรื่องมีนามว่า มัทนา ซึ่งหมายถึง ความลุ่มหลงหรือความรัก แทนค าว่า กุพชกะ ที่แปลว่าดอกกุหลาบ บทละครพูดฉันท์ เรื่อง มัทนะพาธา พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงเริ่มพระราชนิพนธ์ เมื่อ วันที่ ๒ กันยายน พ.ศ.๒๔๖๖ ณ พระราชวังพญาไทและเสร็จสมบูรณ์ในวันที่ ๑๘ ตุลาคม ปีเดียวกัน เมื่อพระ ราชนิพนธ์เสร็จก็พระราชทานแก่สมสมเด็จพระนางเจ้าอิทรศักดิ์ศจีพระวรราชชายา โดยแนวคิดส าคัญของ เรื่องที่เกี่ยวกับความรัก ความลุ่มหลง ความเจ็บปวดทุกข์ทมเพราะความรัก 1ดูรายละเอียดในเรื่องย่อ หน้า ๓
ผู้แต่ง พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ ๖) ประวัติผู้แต่ง มีพระนามเดิมว่ามหาวชิราวุธ เป็นโอรสองค์ที่ ๒๙ ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๕ ทรงพระราชสมภพเมื่อวันที่ ๑ มกราคม ๒๔๒๓ ทรงศึกษาในประเทศไทยจนพระชนมายุได้ ๑๔ พรรษา ก็เสด็จไปศึกษาต่อที่ประเทศอังกฤษ ต่อมาเสด็จนิวัติประเทศไทยเมื่อวันที่ ๑๖ มกราคม ๒๔๓๘ เพื่อรับการสถาปนาเป็นเจ้าฟ้ามหาวชิราวุธสยามออกซฟอร์ด แต่ทรงพระปรีชาสามารถทางด้านอักษรศาสตร์ เป็นพิเศษ จนแต่งบทละครเป็นภาษาอังกฤษได้ มกุฎราชกุมาร ( ผู้ที่จะได้เป็นพระมหากษัตริย์องค์ต่อไป ) และทรงกลับไปศึกษาวิชาทหาร ณ โรงเรียนทหารบกที่แซนด์เฮิซต์ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๔๓ ได้เข้าศึกษาวิชา ประวัติศาสตร์และวิชากฎหมาย ณ มหาวิทยาลัยเมื่อส าเร็จการศึกษา พระองค์ทรงเสด็จประพาสยุโรปก่อน แล้วจึงเสด็จนิวัติประเทศไทย เสด็จขึ้นครองราชย์เมื่อวันที่ ๒๓ ตุลาคม ๒๔๕๓ ขณะมีพระชนมายุ ๓๐ พรรษา สวรรคตเมื่อวันที่ ๒๕ พฤศจิกายน ๒๔๖๘ ( ครองราชย์ ๑๕ ปี พระชนมายุ ๔๕ พรรษา)
วัตถุประสงค์ในการพระราชนิพนธ์ เรื่อง มัทนะพาธา ทรงตั้งพระทัยเพื่อเป็นหนังสืออ่านกวีนิพนธ์ที่ สนุกสนานในด้านเนื้อหา และเป็นคติสอนใจให้เห็นถึงอานุภาพของความรัก พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้า เจ้าอยู่หัว ทรงมีพระปรีชาสามารถทางด้านอักษรศาสตร์เป็นเลิศ จึงทรงมีพระราชนิพนธ์ทั้งร้อยแก้วและร้อย กรอง กว่า ๒๐๐ เรื่อง เช่น เรื่องศกุนตรา รามเกียรติ์ บทละครเรื่องเวนิสวานิช เป็นต้น ในงานพระราชนิพนธ์ ทรงใช้นามปากกาว่า อัศวพาหุ รามจิตติ พันแหลม ศรีอยุธยานายแก้วนายขวัญ พระขรรค์เพชร นายแก้ว ณ อยุธยา น้อยลา ท่านราม ณ กรุงเทพ ส าหรับบทละครพูดค าฉันท์ เรื่อง มัทนะพาธา ได้รับการยกย่อง จากวรรณคดีสโมสรว่าเป็นยอดของบทละครพูดค าฉันท์นอกจากนี้พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจ้าอยู่หัวยัง ทรงได้รับพระราชสมัญญานามว่า “พระมหาธีรราชเจ้า” ซึ่งมีความหมายว่า “นักปราชญ์ผู้ยิ่งใหญ่” ลักษณะค าประพันธ์ บทละครพูดค าฉันท์ เรื่อง มัทนะพาธา ประกอบไปด้วยกาพย์ ๓ ชนิด คือ กาพย์ยานี ๑๑ กาพย์ฉบัง ๑๖ กาพย์สุรางคนางค์ ๒๘ และฉันท์ ๒๑ ชนิด เช่น วิชชุมมาลาฉันท์ ๘ อินทรวิเชียรฉันท์ ๑๑ อูปชาติฉันท์ ๑๑ ภุชงคประยาตฉันท์ ๑๒ อินวงษ์ฉันท์ ๑๒ วสันตดิลกฉันท์ ๑๔ เป็นต้น ตัวอย่าง กาพย์ยานี๑๑
กาพย์ฉบัง๑๖ กาพย์สุรางคนางค์๒๘ วิชชุมมาลาฉันท์๘
อินทรวิเชียรฉันท์๑๑ อุปชาติฉันท์๑๑ ภุชงคประยาตฉันท์๑๒
อินทวงศ์ฉันท์๑๒ วสันตดิลกฉันท์๑๔ แนะน าตัวละครและฉากในบทละครพูดค าฉันท์ เรื่องมัทนะพาธา ในองก์ที่ ๑ เรื่องราวจะเกิดขึ้นบนสวรรค์ทั้งหมด ตัวละครที่ส าคัญได้แก่ มัทนา: มัทนาเป็นเทพธิดาที่สุเทษณ์หมายปอง มีรูปโฉมงดงามและมีจิตใจซื่อตรง ในอดีตชาติเคยเกิดเป็นธิดา ของท้าวสุราษฎร์ แห่งแคว้นสุราษฎร์ สุเทษณ์: ในอดีตชาติ สุเทษณ์นั้นเกิดเป็นกษัตริย์ปกครองแคว้นปัญจาละ ได้ท าพลีกรรม (การบูชาเทพเจ้า) จน ได้มาเกิดในสวรรค์ สุเทษณ์เป็นเทพผู้มีฤทธิ์ มีนิสัยเอาแต่ใจ และหลงใหลนางมัทนาเป็นที่สุด มายาวิน: เป็นวิทยาธรที่มีความเชี่ยวชาญด้านเวทมนตร์ สุเทษณ์ใช้มายาวินให้ใช้เวทมนตร์เรียกมัทนามาที่ วิมานของตน ท้าวชัยเสน: กษัตริย์หนุ่มรูปงามผู้ครองเมืองหัสตินาปุระ เมื่อได้ไปท่องเที่ยวล่าสัตว์ในป่าก็ได้พบมัทนาและตก หลุมรักนางทันที ฤาษีกาละทรรศิน: ฤาษีผู้บ าเพ็ญเพียรอยู่ในป่าหิมวันต์ และคอยดูแลนางมัทนาเสมือนบุตรสาวของตน
เรื่องย่อของบทละครพูดค าฉันท์ เรื่องมัทนะพาธา ภาคสวรรค์เทพบุตรสุเทษณ์ก าลังกลัดกลุ้มและทุกข์ใจมากเพราะหลงรักมัทนา เทพธิดาผู้มีรูปโฉมงดงาม แต่นางกลับไม่สนใจเขาเลย สุเทษณ์จึงให้มายาวิน วิทยาธรผู้เชี่ยวชาญด้านมนตร์คาถาใช้มนตร์เรียกมัทนา มายังวิมานของตน แต่ด้วยฤทธิ์มนตร์ท าให้มัทนามึนงงจนพูดจาไม่รู้เรื่อง สุเทษณ์จึงสั่งให้มายาวินคลายมนตร์ สะกดและพูดเกี้ยวร าพึงร าพันขอให้มัทนารับรัก แต่นางมัทนาไม่มีใจให้สุเทษณ์จึงกล่าวปฏิเสธไป สุเทษณ์โกรธ มากจึงสาปให้มัทนาไปจุติเป็นดอกกุหลาบบนโลกมนุษย์ ให้นางคืนร่างเป็นหญิงสาวได้ในคืนวันเพ็ญ หากนางมี ความรักเมื่อใดก็จะคงรูปเป็นมนุษย์ไปตลอด ไม่กลับคืนร่างเป็นกุหลาบอีก พร้อมบอกแก่มัทนาว่า หากวัน ใดมัทนาผิดหวังในความรักขึ้นมา ก็ให้อ้อนวอนขอความช่วยเหลือจากสุเทษณ์มัทนาในร่างดอกกุหลาบจึงลง มาจุติ ณ กลางป่าหิมวันต์ ภาคพื้นดิน ฤาษีกาละทรรศินผู้มีตบะแก่กล้ารู้ว่ากุหลาบดอกนี้เป็นเทพธิดาที่ลงมาจุติ จึงขุดดอกกุหลาบไป ปลูกไว้ใกล้อาศรมและดูแลมัทนาเหมือนลูกสาว จนกระทั่งวันหนึ่งท้าวชัยเสน กษัตริย์ผู้ครองเมืองหัสตินาปุระ เสด็จมาท่องเที่ยวล่าสัตว์ในป่า เมื่อชัยเสนได้พบกับมัทนาก็ตกหลุมรักนางทันทีและมัทนาเองก็มีใจให้ชัยเสน เช่นกัน ทั้งสองกล่าวค าสัญญารักแก่กัน ฤาษีกาละทรรศินจึงจัดพิธีวิวาห์อย่างเรียบง่ายให้แก่ทั้งสอง จากนั้นชัย เสนจึงพานางมัทนากลับเมืองหัสตินาปุระ
วิเคราะห์คุณค่าวรรณคดี ๑) คุณค่าด้านเนื้อหา ๑.๑)รูปแบบ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระราชนิพนธ์บทละครพูดค าฉันท์ เรื่อง มัทนะพาธา ด้วยค าประพันธ์ประเภทกาพย์และฉันท์ การเลือกถ้อยค าและรูปแบบค าประพันธืมีความเหมาะสมกับเนื้อหา ท า ให้ผู้อ่านรู้สึกคล้อยตาม เกิดความประทับใจอยากติดตามอ่าน เช่น เมื่อมายาวินเล่าเรื่องราวในอดีตถวายสุเทษณ์ว่า เหตุใดมัท นาจึงไม่รักสุเทษณ์ ๑.๒)องค์ประกอบ สาระ สาระหรือแก่นส าคัญชองเรื่องมีอยู่ว่า๒ประการ คือ ทรงปรารถนาจะกล่าวถึงต านานดอกกุหลาบ ซึ่ง เป็นดอกไม้ที่สวยงามแต่ไม่เคยมีต านานทางเทพนิยาย จึงพระราชนิพนธ์ให้ดอกกุหลาบมีก าเนิดจากนางฟ้าถูกสาปให้จุติลงมา เกิดเป็นดอกไม้ชื่อ ดอกกุพชกะ คือ ดอกกุหลาบ โครงเรื่อง มัทนะพาธาเป็นบทละครค าพูดฉันท์ที่พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงคิดโครงเรื่องเอง ไม่ได้ใช้เนื้อ เรื่องหรือตัดตอนมาจากวรรณคดีเรื่องใด โดยมีการผูกเรื่องให้มีความขัดแย้งซึ่งเป็นปมปัญหาของเรื่อง ตัวละคร ในบทละครพูดค าฉันท์ เรื่อง มัทนะพาธา มีตัวละครหลักที่ส าคัญ สุเทษณ์ เป็นคนหมกหมุ่นในตัณหาราคะ เจ้าอารมณ์ เอาแต่ใจตัวเองและไม่ค านึงถึงความรู้สึกผู้อื่น มัทนา เป็นคนซื่อตรง ไม่มีเล่ห์เหลี่ยม ไม่พูดโป้ปด ปากับใจตรงกัน คิดเห็นอย่างไรก็พุด ๒)คุณค่าด้านวรรณศิลป์ การสรรค า เป็นการเลือกใช้ค าที่สื่อความคิดและอารมณ์ได้อย่างงดงาม ดังนี้
การใช้ค าให้เหมาะสมกับประเภทของค าประพันธ์ กวีมีความเชี่ยวชาญด้านฉันทลักษณ์ยิ่ง สามารถแต่งบทเจรจาของตัวละคร ให้เป็นค าฉันท์ได้อย่างคมคาย เช่น บทเกี้ยวพาราสีของสุเทษณ์กับมัทนา แต่งด้วยสันตดิลกฉันท์ ๑๔ มีการสลับต าแหน่งค า เพื่อให้เกิดความไพเราะได้อย่างยอดเยี่ยม การใช้ค าโดยค านึงถึงเสียง อันเกิดจากการเล่นเสียงสัมผัสคล้องจองและการหลากค า ท าให้เกิดความไพเราะ การใช้โวหาร ผู้แต่งใช้อุปมาโวหารในการกล่าวชมความงามของมัทนาเป็นการให้ภาพความงามอย่างไม่มีที่ติ ทั้งผิวพรรณที่ผุดผ่องดั่งทองทา แก้ม ผม นัยน์ตา ทรวดทรงองค์เอว ท าให้ผู้อ่านมองเห็นภาพความงามของมัท นาเด่น เช่น “สุเทษณ์ : รักจริงมิจริงฤก็ไฉน อรไทบ่แจ้งการ?” “มัทนา : รักจริงมิจริงก็สุรชาญ ชยะโปรดสถานใด?” “สุเทษณ์ : รักละเหี่ยอุระระทด เพราะมิอาจจะคลอเคลีย” “มัทนา : ความรักระทดอุระละเหี่ย ฤจะหายเพราะเคลียคลอ” 2 ๓)คุณค่าด้านสังคม ๓.๑ สะท้อนแง่คิดให้คนในสังคมได้เข้าใจพุทธวจน3 “ที่ใดมีรัก ที่นั่นมีทุกข์” ว่า เมื่อมีความรัก ต้องรัก อย่างมีสติ ใช้วิจารณญาณอย่างรอบคอบ มิใช่รักอย่างลุ่มหลงจะเกิดความทุกข์ได้ ๓.๒ สะท้อนให้เห็นค่านิยมเกี่ยวกับการครองรักระหว่างหญิงชายต้องเกิดจากความพึงพอใจทั้งสองฝ่าย มิใช่ เกิดจากการบังคับขู่เข็ญให้รับรัก จึงจะเกิดความสุขในชีวิต ๓.๓ สะท้อนให้เห็นค่านิยมของสตรีไทยในยุคสมัยนั้นว่ามีความซื่อสัตย์และยึดมั่นความรักเดียวใจเดียว 2 ภาสกร เกิดอ่อน.,และคณะ. ๒๕๕๙. ภาษาไทย วรรณคดีและวรรณกรรม. (กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพ์ไทย ร่มเกล้า),หน้า ๕๗. 3 คือ ค าสอนที่ออกจากปากของพระผู้มีพระภาคเจ้า พุทธ คือ ผู้รู้ และ วจน คือ วาจา ซึ่งก็คือค าสอนของ ศาสดานั่นเอง
บรรณานุกรม เดชาดิศร, สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยา. ๒๕๔๓ โคลงโลกนิติ. พิมพ์ครั้งที่ ๘ กรุงเทพมหานคร: อักษรเจริญทัศน์. ธเนศ เวศร์ภาดา. ๒๕๔๙. หอมโลกวรรณศิลป์: การสร้างรสสุนทรีแห่งวรรณคดีไทย. กรุงเทพมหานคร:ปาเจ รา. เปลื้อง ณ นคร. ๒๕๔๑ ประวัติวรรณคดีไทย. กรุงเทพมหานคร: ไทยวัฒนาพานิช. ปรมานุชิตชิโนรส, สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระ. ๒๕๔๓. ลิลิตตะเลงพ่าย. กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพ์คุรุ สภาลาดพร้าว. ภาษาไทย, สถาบัน. วิชาการ, กรม กระทรวงศึกษาธิการ. ๒๕๔๒ พินิจวรรณกรรม. กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพ์ คุรุสภาลาดพร้าว. ข้อมูลเว็บไซต์ พระบรมราชาสาวรีย์สมเด็จพระนเรศวรมหาราช.๒๕๕๒.[ออนไลน์].เข้าถึงได้จาก: http://www.holidaythai.com/9kimjor/photo-193625 .(วันที่ค้นข้อมลู ๑๕ มกราคม ๒๕๕๒). สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส.๒๕๕๒.[ออนไลน์].เข้าถึงได้จาก: http://amnajamulet.blogspot.com/p/blog-158.html. (วันที่ค้นหาข้อมูล ๑๕ มกราคม ๒๕๕๒).
ภาคผนวก ภาคผนวก ๑ พระบาทสมเด็จมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว แหล่งที่มา https:/thwikipedia.org/wiki/ พระบาทสมเด็จหงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว. ภาคผนวก ๒ ค าฉันท์ย้อนความจากเรื่อง มัทนะพาธาแหล่งที่ https:/kingchulalongkorn.car.chula.ac.th/thvarticle/kingrama6. 6