ชุดการสอน online ส่วนประกอบของการแสดงโขน

ชุดการสอน online

เรื่อง ส่วนประกอบของการแสดงโขน

ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 5 ชุดที่3

โดย
นายพงศกร ประเสริฐศรี
นั ก ศึ ก ษ า ฝึ ก ป ร ะ ส บ ก า ร ณ์ วิ ช า ชี พ ค รู

คำนำ ก

ชุดการสอน online เรื่อง โขน สำหรับนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 5
ได้จัดทำขึ้นเพื่อให้นักเรียนใช้เป็นแนวทางประกอบการศึกษาเรื่อง โขน
โดยเน้นให้นักเรียนได้ใช้กระบวนการสร้างความรู้ความเข้าใจและพัฒนาความรู้ทาง
นาฎศิลป์ด้วยตนเองด้วยการเรียนรู้จากเนื้อหา

ชุดการสอน เรื่อง โขน สำหรับนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 5 มีทั้งหมด
3 ชุด ประกอบด้วย

ชุดที่ 1 เรื่อง ความเป็นมา ความหมายของโขน
ชุดที่ 2 เรื่อง ประเภทของโขน
ชุดที่ 3 เรื่อง ส่วนประกอบของการแสดงโขน
ผู้จัดทำหวังเป็นอย่างยิ่งว่า ชุดการสอน เรื่อง โขน สำหรับนักเรียน
มัธยมศึกษาปีที่ 5 ชุดที่ 3 เรื่อง ส่วนประกอบของการแสดงโขนชุดนี้จะเป็น
ประโยชน์ต่อการพัฒนาการเรียนรู้ของนักเรียนและให้ครูผู้สอนสามารถนำไปใช้
พัฒนาการจัดการเรียนรู้ให้เกิดคุณภาพต่อไป

นายพงศกร ประเสริฐศรี
ผู้สอน

สารบัญ ข

เนื้อหา หน้า
คำนำ ก
สารบัญ ข
คำแนะนำการใช้ชุดการสอนสำหรับครู 1
คำแนะนำการใช้ชุดการสอนสำหรับนักเรียน 2
ชุดการเรียนการสอน Online เรื่อง โขน 3
แบบทดสอบก่อนเรียน 4
ใบความรู้ที่ 1 เรื่อง เรื่องที่ใช้ในการแสดงโขน 6
ใบความรู้ที่ 2 เรื่อง ตัวละครในการแสดงโขน 7
ใบความรู้ที่ 3 เรื่อง เครื่องแต่งกายในการแสดงโขน 8
ใบความรู้ที่ 4 เรื่อง ดนตรีประกอบการแสดงโขน 13
ใบความรู้ที่ 5 เรื่อง ภาษาที่ใช้ในการแสดงโขน 14
ใบความรู้ที่ 6 เรื่อง โอกาสและสถานที่ใช้ในการแสดงโขน 15
กิจกรรมพัฒนาความคิด 16
แบบทดสอบหลังเรียน 17
ภาคผนวก 19
เฉลยแบบทดสอบ 20
การวัดและประเมินผล 21

1

คำแนะนำการใช้ชุดการสอน online สำหรับครู
ชุดที่ 3 เรื่อง ส่วนประกอบของการแสดงโขน

1. ครูใช้ชุดการสอนวิชานาฎศิลป์ เรื่อง โขน สำหรับนักเรียนชั่นมัธยบ
ศึกษาปิที่ 5 ชุดที่ 3 เรื่อง ส่วนประกอบของการแสดงโขน ประกอบกับ
แผนการจัดการเรียนรู้ที่ 9

2. ครูชี้แจงวิธีการศึกษาชุดการสอนที่นักเรียนสามารถศึกษาด้วย
ตนเอง เพื่อให้นักเรียน เกิดความรู้ ความเข้าใจ และทักษะจากการปฏิบัติ
กิจกรรม โดยเน้นย่ำ
ความซื่อสัตย์ต่อตนเอง ต่อเพื่อนร่วมกลุ่ม ต่อครูผู้สอน และนักเรียนต้อง
ปฏิบัติกิจกรรมการฝึกไปตามลำดับชั่นตอน

3. ครูเตรียมสถานที่ อุปกรณ์ในการทดสอบทักษะ กระดาษคำตอบ
แบบทดสอบและอื่นๆ ตามกิจกรรมการฝึกที่กำหนดไว้ในชุดการสอนแต่ละ
ขึ้นตอน

4. ครูคอยสังเกตให้คำแนะนำและแก้ปัญหาร่วมกับนักเรียนในระหว่าง
การปฏิบัติกิจกรรม ตามชุดการสอน

5. เมื่อนักเรียนปฏิปัติกิจกรรมในชุดการสอนเสร็จสิ้นในแต่ละขึ้นตอน
แล้ว ครูให้นักเรียน ทำแบบทดสอบ

6. ครูตรวจแบบทดสอบ แบบวัดผลและประเมินผลการปฏิบัติกิจกรรม
และเก็บผลการ ประเมินบันทึกไว้เป็นหลักฐานโดยปฏิบัติทุกครั้งที่มี
กิจกรรมการเรียนการสอน
ผลเพื่อกระตุ้นให้ผู้เรียนเกิดแรงจูงใจกระดีอรือรันในการเรียนรู้

7. ครูแจ้งผลการทดสอบและผลการประเมินทุกครั้งที่มีการทดสอบการ
วัดผลและประเมิน

ข2

คำแนะนำการใช้ชุดการสอน สำหรับนักเรียน
ชุดที่ 2 เรื่อง ส่วนประกอบของการแสดงโขน

1. นักเรียนศึกษาชุดการสอนวิชานาฎศิลปิ เรื่อง โขน ชุดที่ 3
เรื่อง ส่วนประกอบของการแสดงโขน สำหรับนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่
5 เพื่อให้มีความรู้ ความเข้าใจ

2. นักเรียนศึกษาคำแนะนำการใช้ชุดการสอนให้เข้าใจก่อนลงมือปฏิบัติ
กิจกรรมตามขั้น ตอนที่กำหนด

3. นักเรียนควรปฏิบัติกิจกรรมตามลำดับขั้นตอนที่กำหนดในชุดการ
สอนควรขอคำปรึกษาจากครูผู้สอน

4. นักเรียนปฏิบัติกิจกรรมตามแบบประเมินที่กำหนด เพื่อวัดผลและ
ประเมินผล

5. นักเรียนทำแบบทดสอบเมื่อเรียนจบในแต่ละชุดการสอนเพื่อ
ประเบินผลการ พัฒนาการเรียนรู้

ชุดการเรียนการสอน Online 3

ชุดการสอนวิชานาฎศิลป์ เรื่อง โขน

ชุดที่ 3 เรื่อง ส่วนประกอบของการแสดงโขน

นักเรียนขึ้นมัธยมศึกษาบิที่ 5

สาระสำคัญ

นาฎศิลป์ไทย มีวิวัฒนาการมาตั้งแต่สมัยสุโขทัยจนถึงปัจจุบันและมี ลักษณะแตกต่าง
กันไปตามยุคสมัย จนพัฒนามาเป็นนาฎศิลป์ระดับมาตรฐานที่มีแบบแผนและเป็นเอกลักษณ์ของ
คนไทย

ผลการเรียนรู้ที่คาดหวัง

1. อธิบายความเป็นมาของการแสดงโขนได้
2. เขียนบรรยายรูปแบบการแสดง และประเภทของโขนได้
3. เห็นคุณค่าของนาฎศิลปีไทย ประเภทโขน

สาระการเรียนรู้

1. เรื่องที่ใช้ในการแสดงโขน
2. ตัวละคร
3. เครื่องแต่งกาย ในการแสดง
4. ดนตรีประกอบการแสดง
5. ภาษาท่ี่ใช้ในการแสดง
6. โอกาสและสถานที่ใช้ในการแสดง

แบบทดสอบก่อนเรียน 4

เรื่อง ส่วนประกอบในการแสดงโขน
ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 5 ภาคเรียนที่ 2

คำชี้แจง ให้นักเรียนเลือกคำตอบที่ถูกที่สุดเพียงข้อเดียว

1.เครื่องแต่งกายในข้อได ไม่ไช่เครื่องแต่งกายของตัวพระ

ก. กรองศอ ข. ทับทรวง

ค. ห่มนาง ง. กำไลเท้า

2."เทริด" คือเครื่องแต่งกายที่ใช้สวมกับส่วนใดของร่างกาย

ก. ศีรษะ ข. คอ

ค. เอว ง. แขน

3.

จากภาพดังกล่าว ในท่าทางโขน สื่อถึงลักษณะใด

ก. ดีใจ สนุกสนาน

ข. ยกรบ ต่อสู้

ค. กอดกัน รักกัน

ง. เจรจา พูดคุย

4. โขนใช้กาพย์ประเภทใดในการถ่ายทอดศิลปะโขน

ก. สามัคคีเภทคำฉันท์ ข. กลอนแปด

ค. กาฬฉบัง ง. กล่อนสี่

5. เพลงหน้าพาทย์เพลงใด ที่ใช้สำหรับการร้องไห้ เศร้าโศกเสียใจ

ก. เพลงลา ข. เพลงโลม

ค. เพลงเชิด ง. เพลงโอด

5

6. การแสดงโขน นิยมใช้แสดงในโอกาสได
ก. งานมงคล
ข. งานอวมงคล
ค. งานเทศกาลต่างๆ
ง, งานพระราชพิธี

7. การแสดงนาฎศิลปีไทย นิยมเพียงเรื่องเดียว คือ เรื่อง รามเกียรติ์
ซึ่งได้เค้าเดิมมาจากเรื่อง รามายณะ ของอินเดีย คืออะไร

ก. ละคร ข. ลิเก
ค.ระบำ ง. โขน
8. ภิบาก เป็นตัวละคร ในเรื่องใด
ก. อิเหนา
ข. ขุนช้างขุนแผน
ค. มโนราห์
ง. รามเกียรติ์
9. เครื่องดนตรีใด ที่ไม่ได้อยู่ในวงปี่พาทย์เครื่องห้า
ก. ปีนอก
ข. ฆ้องวงใหญ่
ค. ตะโพน
ง. ระนาดเอก
10.

จากภาพดังกล่าวตัวละครโขน เป็นสัตว์ชนิดใด

ก. นาคา ข. กวางทอง

ค. กิเลนไฟ ง. ครุท

ใบความรู้ที่ 1 6

เรื่อง เรื่องที่ใช้ในการแสดงโขน

เรื่องที่นำมาแสดงโขน เป็นวรรณคดีที่สำคัญของไทย

รามเกียรติ์

เรื่อง รามเกียรติ์ ซึ่งพระมหากษัตริย์ของไทยหลายพระองค์ได้ทรงพระราชนิพนธ์
เรื่องรามเกียรติ์ เป็นวรรณคดีที่เรียบเรียงจากเค้าโครงและเนื้อหาของมหากาพย์รา
มายณะของอินเดีย ซึ่งกล่าวถึงพระนารายณ์เทพเจ้าสำคัญในศาสนาฮินดูที่
อวตารมาเป็นพระรามเพื่อปราบปรามทศกัณฐ์ในกลียุค และยังถือว่ารามายณะนี้เป็น
คัมภีร์ชั้นรองที่มีความสำคัญของชาวฮินดูด้วย

ใบความรู้ที่ 2 7

เรื่อง ตัวละครในการแสดงโขน

ในการแสดงโขนนั้นได้นำเรื่อง รามเกียรติ์ มาแสดงซึ่งมีแงค์ประกอบหลาย
อย่างแต่ที่ขาดไม่ได้ก็คือตัวละคร ซึ่งแต่ละตัวมีบุคลิกภาพ ลักษณะนิสัยที่แตก
ต่างกันซึ่งมีคุณค่าที่ผู้ชมควรนำมาปฏิบัติเป็นแบบอย่างตัวละครสำคัญในการ
แสดงโขนนั้น ได้แบ่งออกเป็น 4 ประเภท็ คือ ตัวพระตัวนาง ตัวยักษ์ และตัว
ลิง แต่ละประเภทก็จะมีตัวละครอีกหลายตัว

ใบความรู้ที่ 3 8

เรื่อง เครื่องแต่งกายในการแสดงโขน

" ชุดยืนเครื่อง "

เครื่องแต่งกายในการแสดงโขนคือเครื่องแต่งตัวซึ่งเรียกว่า
แต่งกายยืนเครื่องโขน ได้จำลองรูปแบบเครื่องต้น อันเป็น
เครื่องทรงของพระมหากษัตริย์ที่ใช้ทรงในเวลาประกอบพระราช
พิธีสำคัญๆ และหัวโขน เป็นเครื่องแต่งกายที่สำคัญที่สุด
ชิ้นหนึ่ง มีกรรมวิธีการสร้างที่ต้องอาศัยความชำนาญความ
ปราณีตและฝีมือในการปันหุ่นติดพิมพ์ เขียนลวดลาย ปิดทอง
ประดับเพชร เป็นงานแท้ศิลป์อย่างหนึ่งในงานช่างสิบหมู่ของ
ไทยที่สืบทอดกันมาแต่โบราณ

9

ตัวพระ

ตัวนาง 10

11

ตัวยักษ์

ตัวลิง 12

ใบความรู้ที่ 4 13

เรื่อง ดนตรีประกอบการแสดงโขน

วงดนตรีที่ใช้ประกอบการแสดงโขน คือ "วงปี่พาทย์"

วงดนตรีที่ใช้บรรเลงประกอบการแสดงโขน คือ วงปี่พาทย์ ซึ่ง
จัดเป็นวงดนตรีที่เป็นเอกลักษณ์ประจำชาติของเรานอกจากนี้
นักดนตรีจะต้องเป็นผู้มีความสามารถและประสบการณ์สูงเพราะ
ในการแสดงโขนนั้นจะต้องบรรเลงเพลงประกอบการขับร้องเพลง
หน้าพาทย์ประกอบอากัปกิยาของตัวโขนในตอนที่สำคัญ

ใบความรู้ที่ 5 14

เรื่อง ภาษาที่ใช้ในการแสดงโขน

ภาษาที่ใช้ในการแสดง
บทการแสดงโขนซึ่งปรมาจารย์ด้านนาฎศิลป์ไทยได้

ประพันธ์ขึ้นใช้สำหรับแสดง มีรูปแบบเป็นงานร้อยกรอง ได้แก่
กลอนแบบบทละคร บทพากย์ที่แต่งเป็นกาพย์ และคำเจรจาที่
แต่งเป็นร่าย การเลือกใช้คำจะใช้คำที่มีความหมายลึกซึ้งคำยาก
ที่ต้องแปลและมีการใช้คำราชาศัพท์มาก และโดยเฉพาะผู้พากย์
เจรจาแทนตัวโขนนั้นจะต้องมีความสามารถมีไหวพริบปฏิกาณ
อย่างสูงที่จะเจรจาโต้ตอบ กระทู้ และดันสดได้อีกด้วย

พากย์โอ้หรือการพากย์รำพัน

อนิจจาเจ้าเพื่อนไร้ มาบรรลัยอยู่เอองค์

พี่จะได้สิ่งไดปอง พระศพน้องในหิวา

จะเชิญศพพระเยาวเรศ เข้ายังนิเวศน์อยุธยา

ทั้งพระญาติวงศา จะพิโรธพิไรเรียม

ว่าพี่พามาเสี ยชนม์ ในกมลให้ตรมเกรียม

จะเกลี่ยกรายขึ้นทำเทียม ต่างแก่นทิพบรรทม

จะอุ้มองค์ขึ้นต่างโกศ ต่างเสียพระสนม

เอาพระโอษฐ์มาระงม อันร่ำร้องประจำเวร

ใบความรู้ที่ 6 15

เรื่อง โอกาสและสถานที่ในการแสดงโขน

โขนเป็นนาฎศิลป์ไทยที่หาชมได้ยาก เนื่องจากแต่เดิมมีได้เฉพาะพระมหกษัตริย์
เท่านั้นและมีเล่นกันแต่ในพระราชฐาน โอกาสที่ประชาชนทั่วไปจะได้ชมจึงมีน้อย
หากจะได้ชมโขนแต่ละครั้งก็ต้องเป็นโอกาสสำคัญ ๆ เช่น ในงานพระราชพิธีโสกันต์
งามสมโภชพระราชเศวตคชาธารหรือในงานอวมงคล เช่น ในงานพระราชพิธี
พระบรมศพ เป็นต้น

ด้วยเหตุผลที่ยกมากล่าวนี้นับว่ามีน้ำหนักมากพอที่ยอมรับได้ว่า โขนของไทยเรา
นั้นเป็นนาฎศิลปัชั้นสูงของชาติโดยแท้ ถึงแม้ปัจจุบันเรามีโอกาสได้ชมายขึ้นกว่านอดีต
ก็ยังปรากฏว่านาฎศิลป์โขนอันเป็นสมบัติสำคัญอย่างชาติ ยังไม่ได้รับความสนใจ
และเข้าใจในการแสดงโขนดีเท่าที่ควร โดยเฉพาะในหมู่เยาวชนที่ฝักไผ่ในค่านิยมตาม
ยุคสมัย ที่เปลี่ยนแปลงอยู่ตลอดเวลา จนลืมและไม่รู้จักมรดก รากเหง้า และภูมิปัญญา
ที่บรรพชนรุ่นก่อนสืบทอดรักษาไว้คืออะไร มีความสำคัญอย่างไร จึงอยากให้เรา
ตระหนักว่าสิ่งนี้คือเอกลักษณ์ที่บ่งบอกถึงความเป็นไทยที่นานาประเทศไม่มีและอยากจะ
มีโอกาสได้ชมเพราะมองเห็นคุณค่าความสำคัญในสิ่งที่ประเทศของเรามีอยู่

16

กิจกรรมพัฒนาความคิด

จากการศึกษาคุณสมบัติของโขน
นักเรี ยนเห็ นด้วยหรื อไม่ ที่ โขนได้รับการ

ยกย่องให้เป็ นนาฏศิลป์ชั้นสูง

Yes or No online

แบบทดสอบหลังเรียน 17

เรื่อง ส่วนประกอบในการแสดงโขน
ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 5 ภาคเรียนที่ 2

คำชี้แจง ให้นักเรียนเลือกคำตอบที่ถูกที่สุดเพียงข้อเดียว

1.เครื่องแต่งกายในข้อได ไม่ไช่เครื่องแต่งกายของตัวพระ

ก. กรองศอ ข. ทับทรวง

ค. ห่มนาง ง. กำไลเท้า

2."เทริด" คือเครื่องแต่งกายที่ใช้สวมกับส่วนใดของร่างกาย

ก. ศีรษะ ข. คอ

ค. เอว ง. แขน

3.

จากภาพดังกล่าว ในท่าทางโขน สื่อถึงลักษณะใด

ก. ดีใจ สนุกสนาน

ข. ยกรบ ต่อสู้

ค. กอดกัน รักกัน

ง. เจรจา พูดคุย

4. โขนใช้กาพย์ประเภทใดในการถ่ายทอดศิลปะโขน

ก. สามัคคีเภทคำฉันท์ ข. กลอนแปด

ค. กาฬฉบัง ง. กล่อนสี่

5. เพลงหน้าพาทย์เพลงใด ที่ใช้สำหรับการร้องไห้ เศร้าโศกเสียใจ

ก. เพลงลา ข. เพลงโลม

ค. เพลงเชิด ง. เพลงโอด

18

6. การแสดงโขน นิยมใช้แสดงในโอกาสได
ก. งานมงคล
ข. งานอวมงคล
ค. งานเทศกาลต่างๆ
ง, งานพระราชพิธี

7. การแสดงนาฎศิลปีไทย นิยมเพียงเรื่องเดียว คือ เรื่อง รามเกียรติ์
ซึ่งได้เค้าเดิมมาจากเรื่อง รามายณะ ของอินเดีย คืออะไร

ก. ละคร ข. ลิเก
ค.ระบำ ง. โขน
8. ภิบาก เป็นตัวละคร ในเรื่องใด
ก. อิเหนา
ข. ขุนช้างขุนแผน
ค. มโนราห์
ง. รามเกียรติ์
9. เครื่องดนตรีใด ที่ไม่ได้อยู่ในวงปี่พาทย์เครื่องห้า
ก. ปีนอก
ข. ฆ้องวงใหญ่
ค. ตะโพน
ง. ระนาดเอก
10.

จากภาพดังกล่าวตัวละครโขน เป็นสัตว์ชนิดใด

ก. นาคา ข. กวางทอง

ค. กิเลนไฟ ง. ครุท

ภาคผนวก

เฉลยแบบทดสอบ 20

เรื่อง ความเป็นมา ความหมายของโขน

1. ค 6. ง
2. ก 7. ง
3. ข 8. ง
4. ค 9. ก
5. ง 10.ข

21

การวัดและการประเมินผล

เกณฑ์การประเมินทำแบบ ระดับคุ
ณภาพ ความ
หมาย

4
ดีม
าก
ทดสอบ 3
ดี

ตอบถูก
10 ข้อ 2
พอ
ใช้
ตอบถูก
8-9 ข้อ 1
ปรับ
ปรุง
ตอบถูก
9-7 ข้อ
ตอบถูก
0-5 ข้อ

ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 5