E-book กระติบข้าว

หตั ถกรรมล้ำค่ำภมู ปิ ัญญำ
กำรท้ำกระติบขำ้ ว

กระติบข้าว คือ ภาชนะในการบรรจุข้าวเหนียวซ่ึงเป็นสิ่งท่ี
ทรงคุณค่าของชาวอีสาน โดยกระติบข้าวจะมีลักษณะคล้ายกระบุง
มีฝาปิด และมีขาทาด้วยไม้เน้ือแข็งเป็นฐานแยกส่ีแฉก ฝาปิดมีเชือกร้อย
สาหรับหิ้ว วัสดุที่ใช้ทากระติบข้าวคือวัสดุธรรมชาติตามท้องถิ่น เช่น
ไม้ไผ่ ใบจาก ใบตาล ใบลาน ต้นคล้า ต้นไหล ต้นกก หรือ จากต้นพืชท่ี
มลี กั ษณะยาวเรยี ว และถือ นิยมใชก้ นั ในผทู้ บ่ี ริโภคข้าวเหนยี วในภาคเหนือ
และอีสานใช้สาหรับบรรจุข้าวเหนียวท่ีนึ่งสุกแล้ว เพ่ือรักษาคุณภาพของ
ข้าวนึง่ สกุ ให้คงความร้อนได้นาน

1. ส่วนฐาน ทาจากไม้ก้านตาล ไม้ยอปา่ ไมโ้ มก โดยนามา
ดดั โค้งให้เป็นวงกลมแล้วเจาะดว้ ยเหลก็ แหลม และใช้เส้นหวายร้อย
เป็น “ลายหางปลาวา” พร้อมมดั ให้แนน่ ติดกัน ทงิ้ ไวใ้ หแ้ ห้งก่อน
นาไปใช้

• 2. สว่ นตัวกระตบิ ขา้ ว สานดว้ ยไมไ้ ผไ่ ร่
ซ้อนกัน 2 ชั้นเพอื่ ให้เกบ็ ความร้อนได้ดี

• 3. ส่วนฝา จะสานเช่นเดยี วกับตัวกระตบิ
เพียงแตใ่ ห้ใหญ่กว่าเพ่อื สวมครอบปดิ เปิดได้

ขนั ตอนกำรสำนกระติบขำ้ ว

1. ขนั้ แรกคอื การเลอื กไม้ไผโ่ ดยเลอื กไผท่ ตี่ รง ผวิ เรียบและไม่แก่
จนเกินไป ต่อมานาไม้ไผ่มาตดั และทาความสะอาดแลว้ นามาผา่ เป็นบงิ ตาม
ขนาดท่ตี ้องการ

2. เหลาเส้นตอกใหเ้ รยี บและนาเสน้ ตอกไปตากแดดให้แห้ง

3. เมื่อแห้งแลว้ สามารถนามาสานกระติบข้าวในลวดลายที่
ต้องการ โดยเร่มิ ต้นทีก่ ารขึ้นรูปทรงตวั กระติบข้าวเสรจ็ แลว้ นามาพบั คร่งึ
ใหเ้ ปน็ สองช้นั แลว้ จึงพับตัวกระติบข้าวทบคร่ึง พรอ้ มกบั ใช้ไมท้ บุ รมิ ขอบ
กระตบิ ขา้ วใหแ้ นน่
•

4.สานตัวกระติบขา้ วและฝากระตบิ ขา้ วแยกกันจากนัน้ เอา
แผน่ ฝาและแผน่ ก้นกระติบขา้ วเยบ็ เข้ากบั ดา้ นบนและก้นกระติบข้าว โดยใชเ้ หล็ก
แหลมกับเสน้ หวายขา้ มท่ีละ 3 เส้นตอก พร้อมใช้สายยางรัดตัวกระตบิ ข้าวไว้
ขณะเย็บเพื่อไม่ให้ขยับเขยอ้ื นไปมา

5. นากระตบิ ข้าวเปดิ ฝาออกไปอบในถังอบรมควัน เพื่อ
เคลือบผวิ กระตบิ เป็นการปอ้ งกนั มอด แมลง และเชอื้ ราได้เป็นอยา่ งดี

6.นาฐานกระตบิ ข้าวหรือตีนติบขา้ ว มาเย็บใส่ก้นกระตบิ ขา้ ว
การทาฐานกระตบิ ข้าว นาไมก้ า้ นตาลไม้ยอป่า หรือไม้โมก ไสให้ได้ขนาดตามท่ี
ตอ้ งการ แลว้ เย็บกงเวยี นบนขอบริมด้านบน

7.ทาหูโดยการเจาะรู 2 รู ด้านบนฝากระติบ และเจาะฐาน
กระตบิ ขา้ วให้ตรงกับหฝู าบน แลว้ ใชเ้ ชอื กไนล่อนรอ้ ยและมดั ใหเ้ รียบรอ้ ย

เคล็ดลับในกำรทำ้ กระตบิ ข้ำว

1. เลอื กไมไ้ ผ่ทมี่ ีอำยนุ ้อย ตังแต่ 10 เดอื น ถงึ 1ปี

2. กำรรมควันกระติบข้ำวหลงั สำนเสร็จ ด้วยวตั ถดุ บิ ท่ีนำ้ มำเปน็ เชอ่ื เพลงิ จะตำ่ งกนั เช่น
ฟำง แกลบ กำบมะพร้ำว โดยกำรใชเ้ ชือเพลงิ ท่ีตำ่ งกันนนั จะสง่ ผลตอ่ สขี องกระตบิ ขำ้ ว
ท้ำใหเ้ กิดสสี นั ทสี่ วยงำม

3.น้ำเส้นตอกมำจุม่ น้ำเพื่อใหต้ อกนมุ่ และง่ำยต่อกำรสำน

4.เลือกติดทม่ี ีขนำดเล็ก เน่อื งจำกตอกขนำดเล็กนันเม่ือสำนออกมำจะควำมสวยงำมและ
คงทนกวำ่ ตอกขนำดใหญ่

เคลด็ ลับในกำรท้ำกระติบขำ้ ว

4.เลอื กติดท่ีมีขนำดเล็ก เนอ่ื งจำกตอกขนำดเล็กนันเม่อื สำนออกมำจะควำม
สวยงำมและคงทนกว่ำตอกขนำดใหญ่

5. บำงจังหวดั มีกำรใชค้ ล้ำในกำรท้ำกระตบิ เนืองจำกมีสีทส่ี วยงำมและ
คงทนกวำ่ ไม้ไผ่

6. กำรสำนฝำล่ำงจะต้องไมใ่ หไ้ ม้ไผถ่ ม่ี ำกเกนิ ไปเพื่อท่ีจะได้มีชอ่ งใหไ้ อ
นำ้ เข้ำสู่เมล็ดขำ้ วได้ทว่ั ถงึ

7.ใชก้ ำ้ นตำลทำ้ ตนี กระติบข้ำวเพรำะคุณสมบตั ขิ องกำ้ นตำลจะมีควำมเหนียว
จึงสำมำรถรบั นำ้ หนกั ไดด้ ี

จุดเด่นของผลติ ภัณฑก์ ระติบขำ้ ว

• จากการเปรยี บลกั ษณะจุดเด่นของกระตบิ ข้าวในภาคอีสานตอนบน
คอื การใช้วัตถุดบิ และวิธีการทาที่ทาใหส้ ามารถกกั เก็บรกั ษาความร้อนไดด้ ี
อีกทั้งยังมีการเพ่มิ ลวดลายให้กระติบข้าวมีความสวยงามตามความ
ตอ้ งการโดยใช้วตั ุดบิ จากธรรมชาตใิ นการทาเช่นเปลอื กไม้ทน่ี ามาใช้เปน็ สี
ย้อมหาพบไดใ้ นชมุ ชน เพ่อื ให้เป็นผลิตภัณฑท์ ี่ดีและมีความสวยงามโดยมี
ความประณีตในการทาและมีความทนทานตอ่ การใช้งาน