สื่อรักษ์ป่าพรุ เล่มที่ 1

”เล่ม 1 สื่อรักษ์...ป่าพรุภูเก็ต
ป่าพรุผืนสุดท้าย...ไม้ขาวบ้านฉัน

จัดทำโดย
โครงการความหลากหลายทางชีวภาพของทรัพยากรชายฝั่ งภูเก็ต

เพื่อการฟื้ นฟูและอนุรักษ์สู่การท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน
คณะเทคโนโลยีและสิ่งแวดล้อม มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ วิทยาเขตภูเก็ต




พิมพ์ครั้งที่ 1 พ.ศ. 2565



หนังสือ “สื่อรักษ์...ป่าพรุภูเก็ต” เป็นส่วนหนึ่งของโครงการศึกษาความ
หลากหลายทางชีวภาพและการเปลี่ยนแปลงการใช้ประโยชน์ที่ดินในบริเวณ
ป่าพรุไม้ขาวจังหวัดภูเก็ต ภายใต้โครงการความหลากหลายทางชีวภาพของ
ทรัพยากรชายฝั่ งภูเก็ต เพื่อการฟื้นฟูและอนุรักษ์สู่การท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน
ซึ่งดำเนินการโดยคณะเทคโนโลยีและสิ่งแวดล้อม มหาวิทยาลัย
สงขลานครินทร์ วิทยาเขตภูเก็ต หนังสือชุดนี้ประกอบด้วย

เล่ม 1 ป่าพรุผืนสุดท้าย...ไม้ขาวบ้านฉัน
เล่ม 2 เทคโนโลยีการสำรวจทรัพยากรธรรมชาติในป่าพรุจูด

ตำบลไม้ขาว จังหวัดภูเก็ต

พื้นที่ป่าพรุบ้านไม้ขาวเป็นแหล่งทรัพยากรธรรมชาติที่มีคุณค่า ควรแก่
การอนุรักษ์ ทางคณะผู้วิจัยจึงได้จัดทำหนังสือชุดนี้ขึ้น เพื่อใช้เป็นสื่อการ
เรียนรู้สำหรับเยาวชนและผู้ที่สนใจ โดยมีเนื้อหาเกี่ยวกับป่าพรุผืนสุดท้าย
ของจังหวัดภูเก็ต ซึ่งข้อมูลทั้งหมดได้จากการศึกษาและสำรวจทรัพยากรใน
พื้นที่ป่าพรุ ตำบลไม้ขาว รวมถึงการศึกษาการเปลี่ยนแปลงการใช้ประโยชน์
ที่ดินรอบพื้นที่ป่าพรุจากอดีตถึงปัจจุบัน ด้วยวิธีการประยุกต์ใช้เทคโนโลยี
ภูมิสารสนเทศและการรับรู้ระยะไกล ทั้งนี้ ทางคณะผู้วิจัยคาดหวังเป็นอย่าง
ยิ่งว่าหนังสือชุดนี้จะเป็นสื่อการเรียนรู้ที่สามารถถ่ายทอดองค์ความรู้ ความ
เข้าใจ และสร้างความตระหนักถึงคุณค่า ความสำคัญของทรัพยากรป่าพรุ ซึ่ง
จะนำไปสู่การอนุรักษ์และการใช้ทรัพยากรอย่างยั่งยืนสืบไป

คณะผู้วิจัย

ศาสตร์พระราชา

พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร
มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร

(รัชกาลที่ 9)

พระองค์ทรงได้รับสมัญญานามว่า “พระบิดาแห่งการอนุรักษ์ทรัพยากร
ธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม” โดยได้ทรงตระหนักถึงคุณค่าความสำคัญของ
ทรัพยากรป่าไม้ ด้วยพระอัจฉริยภาพ และพระปรีชาสามารถที่หลากหลาย
ท้ังทางด้านการคิดค้น ดัดแปลง ปรับปรุง แก้ไขทฤษฎีและวิธีการต่าง ๆ
จึงมีพระราชกรณียกิจด้านการส่งเสริมอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและ
สิ่งแวดล้อม สำหรับการฟื้นฟูทรัพยากรน้ำ ดิน และป่าไม้ รวมทั้งทฤษฎี
ในการอนุรักษ์และพัฒนาทรัพยากรป่าพรุ และทรงมีหลักการดำเนินงาน
ที่มุ่งเน้นการใช้ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติในประเทศอย่างคุ้มค่า
และยั่งยืน ด้วยวิธีการปรับปรุงสภาพพื้นที่ป่าไม้ให้เกิดความสมดุลใน
ระบบนิเวศ เพื่อให้มีสอดคล้องกับสภาพความเป็นอยู่ของพสกนิกรโดย
รอบ ซึ่งจะนำไปสู่การพัฒนาที่ยั่งยืนต่อไป

เรื่อง หน้า

1. ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับป่าพรุจังหวัดภูเก็ต 1
1.1 โครงสร้างของป่าพรุ 2
1.2 ป่าพรุในประเทศไทย 3
4
2. ข้อมูลป่าพรุตำบลไม้ขาว 14
3. เรื่องเล่าพรุไม้ขาว 15
4. ทรัพยากรพืชและสัตว์ที่โดดเด่น 16
5. การใช้ประโยชน์และผลิตภัณฑ์ของชุมชน 17
6. การดำเนินงานและกิจกรรมภายใต้โครงการ 35
7. ฝากรักษ์ป่าพรุไม้ขาว

1 ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับ

ป่าพรุจังหวัดภูเก็ต

ป่าพรุ เป็นสังคมพืชป่าไม้ไม่ผลัดใบ (Evergreen forest) เกิดจาก

อิทธิพลของสภาพพื้นดิน (Edaphic factors) ที่มีน้ำจืดขังติดต่อกันเป็นระยะ
เวลานาน ซึ่งตรงกับนิยามศัพท์ภาษาอังกฤษว่า “Peat swamp forest” ซึ่ง
เป็นหนึ่งในสังคมพืชที่มีน้ำท่วมขัง

~1~

1.1 โครงสร้างของป่าพรุ

ป่าพรุ เป็นสังคมพืชป่าไม้ที่มีเอกลักษณ์เฉพาะทางโครงสร้างและความ
หลาก หลายของทรัพยากร พบในสภาพภูมิประเทศที่มีลักษณะเป็นที่ลุ่มต่ำ
หรือมีแอ่งน้ำจืดขังติดต่อกันตลอดปีและมีการสะสมของชั้นอินทรียวัตถุและ
ซากพืชอย่างต่อเนื่องกันในสภาวะน้ำท่วมขัง พืชพรรณในป่าพรุส่วนใหญ่จึงมี
ลักษณะโครงสร้างพิเศษเพื่อดำรงชีพอยู่ในสภาพสิ่งแวดล้อมดังกล่าว เช่น
โคนต้นมีลักษณะพูพอนระบบรากแก้วสั้นและรากแขนงแผ่กว้างแข็งแรงรวม
ทั้งมีระบบรากพิเศษหรือระบบรากเสริม (รากค้ำยันหรือรากหายใจ) เพื่อช่วย
ในการพยุงลำต้นหรือช่วยในการหายใจซึ่งมีพันธุ์พืชที่เป็นเอกลักษณ์ เช่น
หมากแดง เต่าร้าง กะพ้อแดง มะมุด หลุมพี สาคู หลาวชะโอน อบเชย เป็นต้น
นอกจากนี้ยังเป็นแหล่งที่อยู่อาศัยของสัตว์หายากหลายชนิด เช่น ปลาดุกลำ
พัน นกเงือก นกแซงแซวหางบ่วงใหญ่ ค่างแว่น ลิง เป็นต้น

ความสำคัญของป่าพรุที่ให้คุณประโยชน์แก่มนุษย์ มีทั้งทางตรงและทาง
อ้อม เช่น การนำไม้มาสร้างอาคารบ้านเรือนและผลิตภัณฑ์ต่างๆ ในครัว
เรือน ใช้เป็นอาหาร เครื่องนุ่งห่ม และใช้ทำยารักษาโรค นอกจากนี้ป่าพรุยัง
เป็นพื้นที่ชุ่มน้ำที่กักเก็บคาร์บอนและช่วยลดโลกร้อน รวมทั้งเป็นแหล่งกัก
เก็บน้ำจืดขนาดใหญ่ ซึ่งจากประโยชน์ที่หลากหลายของป่าพรุ จึงจำเป็น
อย่างยิ่งที่ต้องร่วมกันอนุรักษ์เพื่อรักษาความสมดุลของระบบนิเวศให้คงอยู่
ต่อไป

~2~

11..22 ปป่่าาพพรรุุใในนปปรระะเเททศศไไททยย

ป่าพรุจะพบบนพื้นที่ใกล้ฝั่ งทะเลในเขตร้อนชื้นที่มีฝนตกชุกสำหรับ
ประเทศไทยมีพื้นที่ป่าพรุ พบกระจายอยู่ทางภาคตะวันออก (โดยเฉพาะจัง
หวัดตราด) และทางภาคใต้ตอนล่าง (โดยเฉพาะจังหวัดนราธิวาส) เมื่อปี พ.ศ.
2528 พบว่าพื้นป่าพรุที่ยังคงสภาพดั้งเดิมเป็นสังคมพืชป่าไม้ผืนใหญ่เหลืออยู่
เพียงแห่งเดียว คือ ป่าพรุโต๊ะแดง ซึ่งอยู่ในเขตอำเภอตากใบ อำเภอสุไหงปาดี
และอำเภอสุไหงโกลก มีพื้นที่ประมาณ 120,000 ไร่ โดยเป็นป่าสมบูรณ์
ประมาณ 50,000 ไร่ ในปัจจุบันมีเนื้อที่เหลืออยู่ไม่เกิน 10,000 ไร่ ทั้งนี้ จึงมี
การพัฒนาพื้นที่เป็น “ศูนย์วิจัยและศึกษาธรรมชาติป่าพรุสิรินธร” ซึ่งเป็น
หน่วยงานที่สนับสนุนและส่งเสริมการมีส่วนร่วมของภาคประชาชนใน
อนุรักษ์และดูแลรักษาทรัพยากรป่าพรุโต๊ะแดง

ป่าพรุโต๊ะแดง จังหวัดนราธิวาส ป่าพรุผืนสุดท้ายของไทย
(ที่มา: https://mgronline.com/travel/detail/9590000110516)

~3~

2 ข้อมูลป่าพรุ

ตำบลไม้ขาว

ป่าพรุบ้านไม้ขาวตั้งอยู่ชายฝั่ งทะเลทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือของจังหวัด
ภูเก็ต บริเวณหมู่ที่ 3 และหมู่ที่ 4 ตําบลไม้ขาว อําเภอถลาง มีเนื้อที่ประมาณ
252 ไร่ ซึ่งเป็นระบบนิเวศที่ได้รับการจัดลําดับในทะเบียนพื้นที่ชุ่มน้ำที่มีความ
สํา คัญระดับระดับชาติและนานาชาติ (สํานักงานนโยบายและแผนสิ่งแวดล้อม,
2542) โดยพื้นที่ป่าพรุบ้านไม้ขาวจะอยู่ถัดเข้ามาจากหาดทราย ในอดีตเป็นป่า
พรุผืนใหญ่ ปัจจุบันถูกตัดขาดออกจากกัน เนื่องจากการก่อสร้าง การพัฒนา
และการเปลี่ยนแปลงสภาพที่ดิน เหลือเพียงพรุผืนเล็ก ๆ จำนวน 8 แห่ง ที่มี
สภาพแตกต่างกัน ซึ่งป่าพรุที่มีสภาพเสื่อมโทรม ได้แก่ ป่าพรุยายรัตน์ สำหรับ
ป่าพรุที่ถูกเปลี่ยนสภาพเป็นสระน้ำ ได้แก่ ป่าพรุทุ่งเตียน ป่าพรุยาว และป่าพรุ
เจ๊ะสัน ส่วนป่าพรุที่ยังคงสภาพและค่อนข้างเป็นป่าที่สมบูรณ์ ได้แก่ ป่าพรุ
หลังวัดไม้ขาว ป่าพรุจูด ป่าพรุแหลมหยุด และป่าพรุจิก พื้นที่ชุ่มน้ำป่าพรุบ้าน
ไม้ขาว มีคุณค่าและความสําคัญ โดยเป็นป่าพรุผืนสุดท้ายของจังหวัดภูเก็ต ที่ใช้
เป็นแหล่ง อาหารและสมุนไพร นำไม้มาใช้สอยก่อสร้างและทำเชื้อเพลิงและ
เป็นแหล่งน้ำที่ใช้สำหรับการเกษตร รวมทั้งมีความสําคัญทางสิ่งแวดล้อมและ
ระบบนิเวศ

~4~

แผนที่ป่าพรุตำบลไม้ขาว

~5~

2.1 ป่าพรุตำบลไม้ขาว

ทีมวิจัยทำการสำรวจพื้นที่ป่าพรุไม้ขาวทั้ง 8 แห่ง เพื่อศึกษาลักษณะภาพ
รวมของพื้นที่ป่าพรุในปัจจุบันว่ามีสภาพแวดล้อมในพื้นที่เป็นอย่างไรโดยแต่
ละพื้นที่มีทรัพยากรเด่น การใช้ทำประโยชน์ และเส้นทางการเข้าถึงพื้นที่ ดังนี้

(1) ป่าพรุเจ๊ะสัน
ตั้งอยู่หมู่ที่ 3 ตำบลไม้ขาว มีเนื้อที่ประมาณ 204 ไร่ เป็นพรุขนาดใหญ่ที่มีการ
ขุดลอกเป็นสระน้ำ เพื่อใช้เป็นที่สาธารณะประโยชน์ พื้นที่ตรงกลางมีลักษณะ
เป็นเกาะ มีพรรณไม้หลากหลายชนิด บริเวณชายตลิ่งล้อมรอบด้วยสันคูน้ำ
ขนาดใหญ่ และมีถนนลาดยาง ซึ่งรถยนต์สามารถวิ่งผ่านได้ ปัจจุบันใช้เป็น
พื้นที่สำหรับการนันทนาการ ออกกำลังกาย พักผ่อน และชมทิวทัศน์

~ 6~

(2) ป่าพรุจิก
ตั้งอยู่หมู่ที่ 3 และหมู่ที่ 4 ตำบลไม้ขาว มีเนื้อที่ประมาณ 77 ไร่ เป็นพรุที่เกิด
ขึ้นเองตามธรรมชาติ มีสภาพค่อนข้างสมบูรณ์ โดยชื่อ พรุจิก มาจากในอดีต
พบต้นจิก (จิกทะเล) เป็นจำนวนมากจนกลายเป็นเกาะกลางน้ำ จึงเป็นที่มา
ของชื่อพรุแห่งนี้ แต่ต่อมาได้มีการขุดทำคันตลิ่งและสร้างถนน พรรณไม้ที่พบ
เช่น ลำเพ็ง (ลำเท็ง) บกเบา ไข่เข้ เป็นต้น และในอดีตพบปลาดุกลำพัน ซึ่งเป็น
สัตว์เฉพาะถิ่นของป่าพรุ

~7~

(3) ป่าพรุแหลมหยุด
ตั้งอยู่หมู่ที่ 4 ตำบลไม้ขาว มีเนื้อที่ประมาณ 13 ไร่ เป็นพื้นที่ป่าพรุธรรมชาติ
ซึ่งอยู่ติดกับป่าพรุยาวโดยมีถนนกั้น อดีตมีลักษณะพื้นที่เป็นแหลมสำหรับ
เป็นจุดพักเรือประมง ต่อมาได้มีการสร้างสะพานในพื้นที่แต่ไม่แล้วเสร็จทาง
เข้ามีขนาดเล็ก ซึ่งสามารถเข้าพื้นที่ได้โดยใช้จักรยานยนต์หรือรถสามล้อ
เท่านั้น สำหรับพรรณไม้ที่พบ เช่น เสม็ด ยูคาลิปตัส จิก กระถิน ปาล์ม ผัก
หวานป่า เป็นต้น และสิ่งมีชีวิตที่พบ เช่น ปลาหมอไทย

~8~

(4) ป่าพรุยาว
ตั้งอยู่หมู่ที่ 4 ตำบลไม้ขาว มีเนื้อที่ประมาณ 29 ไร่ เดิมมีลักษณะเป็นสระ
น้ำยาว ต่อมาได้มีการปรับสภาพพื้นที่เป็นรูปตัวแอล (L) เพื่อปรับปรุงให้เป็น
แหล่งน้ำใช้เป็นประปาหมู่บ้านไม้ขาว สำหรับพรรณไม้ที่พบ เช่น มะกรูดผี
มะกล่ำ กำชำ (มะหวด) ลูกปด ลูกเปี๊ยะ เป็นต้น ซึ่งพืชบางชนิดสามารถรับ
ประทานได้ และบางชนิดเป็นสมุนไพรพื้นบ้าน และสิ่งมีชีวิตที่พบ เช่น เหยี่ยว
แดง ตะกวด กิ้งก่า หนอนผีเสื้อ เป็นต้น

~9~

(5) ป่าพรุจูด/พรุจวด
ตั้งอยู่หมู่ที่ 4 ตำบลไม้ขาว มีเนื้อที่ประมาณ 127 ไร่ พื้นที่บางส่วนมีสภาพเป็นป่าพรุ
ที่ค่อนข้างสมบูรณ์ ในฤดูแล้งปริมาณน้ำจะลดลง จึงทำให้สามารถเดินเข้าไปในพื้นที่
บางส่วนได้ นอกจากนี้มีการขุดคันดินเพื่อกั้นน้ำ โดยชาวบ้านเข้ามาใช้ประโยชน์จาก
การเก็บพืชและจับปลาไว้สำหรับการบริโภค สำหรับพรรณไม้เด่นที่พบ คือ เสม็ดขาว
ส่วนพรรณไม้ที่พบบริเวณโดยรอบ เช่น กระจูด กก หว้า มะม่วงหิมพานต์ เป็นต้น อีก
ทั้งมีพืชสมุนไพรหลากหลายชนิด

~ 10 ~

(6) ป่าพรุหลังวัดไม้ขาว
ตั้งอยู่หมู่ที่ 4 ตำบลไม้ขาว ชาวบ้านเรียกว่า พรุไม้ขาว มีเนื้อที่ประมาณ 43 ไร่
ซึ่งมีปัญหาจากการแทรกซึมของน้ำทะเลทำให้ต้นไม้บางส่วนตายไป และเกิด
น้ำท่วมขังตลอดปีจนกลายเป็นหนองน้ำธรรมชาติ ซึ่งกลางหนองน้ำมีอุทก
สีมา (โบสถ์ในน้ำ) และในปัจจุบันมีโครงการปลูกป่าเฉลิมพระเกียรติเพื่อการ
อนุรักษ์และดูแลพื้นที่ทรัพยากรป่าพรุดังกล่าว

~ 11 ~

(7) ป่าพรุทุ่งเตียน
ตั้งอยู่หมู่ที่ 4 ตำบลไม้ขาว มีเนื้อที่ประมาณ 18 ไร่ ในอดีตเป็นพื้นที่นาข้าว
ต่อมาพื้นที่ส่วนหนึ่งถูกขุดลอกเป็นหนองน้ำเพื่อใช้เป็นแหล่งน้ำสาธารณะ
ประโยชน์ โดยมีพรรณไม้ล้อมรอบหนองน้ำ เช่น ย่านยานุ้ยหรือพาโหม
เสม็ด และยังพบเห็ดเหม็ด ซึ่งเป็นเห็ดที่ขึ้นใต้ต้นเสม็ด ชาวบ้านนิยมนำมาทำ
เป็นอาหาร สำหรับสิ่งมีชีวิตที่พบ เช่น ปลานิล ปลาซิว ปลากระดี่ กุ้งกุเลา
เป็นต้น

~ 12 ~

(8) ป่าพรุยายรัตน์
ตั้งอยู่หมู่ที่ 4 ตำบลไม้ขาว มีเนื้อที่ประมาณ 21 ไร่ เป็นพื้นที่ป่าพรุ

เสื่อมโทรม ซึ่งอยู่ติดกับสนามบินหรือท่าอากาศยานนานาชาติภูเก็ต โดย
ป่าพรุแห่งนี้ เป็นจุดระบายน้ำจากป่าพรุแหลมหยุดถึงป่าพรุยายรัตน์เพื่อ
ออกสู่ทะเล สำหรับพรรณไม้ที่พบ เช่น ถั่วทะเล ปอทะเล โพธิ์ทะเล ลูกเมลา
มันปู (แก้มช่อน) เป็นต้น

~ 13 ~

3 เรื่องเล่าพรุไม้ขาว

พื้นที่ตำบลไม้ขาวเป็นแหล่งที่มีทรัพยากรป่าพรุแห่งเดียวและเป็นทรัพยากร
ป่าพรุผืนสุดท้ายของจังหวัดภูเก็ต ซึ่ง “พรุไม้ขาว” เป็นชื่อที่มาจากในอดีตมี
ต้นไม้สีขาวขึ้นอยู่ในบริเวณนี้ จึงเรียกว่าไม้ขาว พื้นที่ป่าพรุในตำบลไม้ขาว เดิม
เป็นพื้นที่ป่าพรุที่มีขนาดใหญ่ แต่ถูกตัดขาดกลายเป็นพื้นที่ป่าพรุผืนเล็ก ๆ 10
แห่ง

ในปัจจุบันบางพื้นที่ได้เปลี่ยนสภาพไปจนไม่เหลือสภาพพื้นที่พรุ เช่น พรุ
เป็ดน้ำ และพรุทับเคย ซึ่งถูกเปลี่ยนเป็นสนามบิน จึงเหลือเพียง 8 แห่ง ใน
ส่วนของพื้นที่อื่น ๆ ชาวบ้านในพื้นที่สามารถนำทรัพยากรต่าง ๆ ในป่าพรุมา
ใช้ประโยชน์ เช่น ในอดีตใช้เปลือกเสม็ดที่ลอกเฉพาะส่วนเปลือกออกมาเป็น
กาบแล้วเย็บเป็นตับเพื่อใช้มุงหลังคา นอกจากนี้ยังใช้เป็นยารักษาโรค และไม้
บกเบาใช้สำหรับทำเกี๊ยะ (เกือกไม้แบบจีน)

คำบอกเล่าจาก
นายเนตร เดชากุล (ปราชญ์ชาวบ้าน)
นายประจวบ ทองภิบาล (ชาวบ้านชุมชนไม้ขาว)

~ 14 ~

4 ทรัพยากรพืชและ
สัตว์ที่โดดเด่น

ทรัพยากรที่พบในพื้นที่ป่าพรุโดยรอบเป็นพื้นที่ลุ่มน้ำขังและมีส่วนที่เป็น
ป่าปก จึงทำให้ในพื้นที่มีความหลากหลายของทรัพยากรทั้งพืชและสัตว์ ซึ่ง
บางชนิดจะพบได้เฉพาะในบริเวณพื้นที่ป่าพรุเท่านั้น โดยสัตว์ที่พบ เช่น เต่า
หับ เต่ากา ตะพาบน้ำ ปลาจุก ปลาโจน ปลาสลิด ปลาลาด เป็นต้น และใน
อดีตมีสัตว์เฉพาะที่เคยพบถิ่น คือ ปลาดุกอำพัน (ปลามัด) และสำหรับพรรณ
ไม้เด่นที่พบ เช่น กระจูด เสม็ดขาว ไม้บกเบา และลูกไข่เข้/ต้นไข่เข้

คำบอกเล่าจาก
นายเนตร เดชากุล (ปราชญ์ชาวบ้าน)
นายประจวบ ทองภิบาล (ชาวบ้านชุมชนไม้ขาว)
~ 15 ~

5 การใช้ประโยชน์และ
ผลิตภัณฑ์ของชุมชน

พื้นที่ป่าพรุบ้านไม้ขาวมีทรัพยากรธรรมชาติที่หลากหลายทั้งพรรณไม้และ
สัตว์ต่าง ๆ ที่อาศัยอยู่ในพื้นที่ ชาวบ้านที่อาศัยอยู่ในพื้นที่ใกล้เคียงจึงได้มีการใช้
ประโยชน์จากป่าพรุหลายประการ โดยใช้เป็นอาหารและยารักษาโรค ในอดีต มี
การนำต้นกระจูดมาใช้ในการทำเครื่องจักสานเป็นผลิตภัณฑ์ต่าง ๆ สำหรับใช้
ในครัวเรือน แต่ในปัจจุบันต้นกระจูดในป่าพรุจูดมีจำนวนลดลง และในการทำ
เครื่องจักสานนั้นมีกระบวนการเตรียมเส้นกระจูดแห้งที่ซับซ้อน ทำให้ผู้ผลิต
หันมาใช้วัสดุอื่นทดแทน เช่น ไม้ใผ่และหวาย โดยชุมชนบ้านไม้ขาวได้มีการจัด
ตั้งกลุ่มจักสาน เพื่อผลิตเครื่องจักสานหลายชนิดที่ทำจากไม้ไผ่และหวาย เช่น
ตะกร้า ฝาชีและพัด เป็นต้น
นอกจากนี้ยังมีชาวบ้านบางกลุ่ม ใช้ป่าพรุเป็นแหล่งสร้างรายได้ ได้แก่กลุ่ม
คนหาปลาเพื่อนำมาประกอบอาหารในครัวเรือนและจำหน่าย กลุ่มคนที่เข้าไป
ตัดไม้เพื่อเอามาใช้ในการก่อสร้างขนาดเล็ก เช่น นั่งร้าน หรือศาลา และกลุ่มคน
ที่เข้ามาใช้พื้นที่สำหรับเลี้ยงสัตว์ เช่น วัว ควาย

สุ่มจับปลา ฝาชี
~ 16 ~

6 การดำเนินงานและ
กิจกรรมภายใต้โครงการ

ทีมวิจัยโครงการศึกษาความหลากหลายทางชีวภาพและการเปลี่ยนแปลง
การใช้ที่ดินในบริเวณป่าพรุไม้ขาว จังหวัดภูเก็ต ภายใต้โครงการความหลาก
หลายทางชีวภาพของทรัพยากรชายฝั่ งภูเก็ต เพื่อการฟื้นฟูและอนุรักษ์สู่การ
ท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน คณะเทคโนโลยีและสิ่งแวดล้อม มหาวิทยาลัยสงขลา
นครินทร์ วิทยาเขตภูเก็ต โดยได้ดำเนินงาน 2 ส่วนหลัก ๆ ได้แก่

(1) สำรวจความหลากหลายทางชีวภาพของป่าพรุ เพื่อจัดทำฐานข้อมูล
ทรัพยากรในพื้นที่ป่าพรุตำบลไม้ขาวให้เป็นปัจจุบัน โดยทำการเลือกสำรวจ
ในพื้นที่ป่าพรุจูด ซึ่งเป็นป่าพรุที่มีความอุดมสมบูรณ์มากที่สุดในการศึกษา
ทรัพยากรต่าง ๆ ได้แก่ การสำรวจพรรณไม้บก พรรณไม้น้ำ ชนิดของนก
แมลง สัตว์ว่ายน้ำ สัตว์หน้าดิน แพลงก์ตอน และสัตว์เลี้ยงเลี้ยงลูกด้วยนม
ขนาดเล็ก

(2) ศึกษาการใช้ที่ดินในบริเวณป่าพรุตำบลไม้ขาว โดยการใช้เทคโนโลยี
สารสนเทศภูมิศาสตร์ (Geographic Information System: GIS) และการรับรู้
ระยะไกล (Remote Sensing: RS) เพื่อจัดทำฐานข้อมูลขอบเขตของป่าพรุ และ
วิเคราะห์การใช้ประโยชน์ที่ดินและการเปลี่ยนแปลงของพื้นที่ในช่วง 10 ปี
(ปี พ.ศ. 2554-2563)

นอกจากนี้ ยังได้ดำเนินกิจกรรมต่าง ๆ ทั้งการศึกษาการใช้ประโยชน์
จากทรัพยากรป่าพรุ การถ่ายทอดองค์รู้ต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องกับการศึกษาวิจัย
รวมทั้งกิจกรรมอื่นๆ ที่สร้างการมีส่วนร่วมของหน่วยงานราชการและ
ประชาชนในพื้นที่ เพื่อส่งเสริมการอนุรักษ์และหวงแหนทรัพยากรป่าพรุ
ตำบลไม้ขาว ซึ่งเป็นป่าพรุผืนสุดท้ายของจังหวัดภูเก็ต ให้คงอยู่สืบไป โดย
รายละเอียดกิจกรรมต่าง ๆ มีดังต่อไปนี้

~ 17 ~

การประชุมหารือร่วมกับหน่วยงานภาครัฐ

ทีมวิจัยโครงการความหลากหลายทางชีวภาพของทรัพยากรชายฝั่ งภูเก็ต
เพื่อการฟื้นฟูและอนุรักษ์สู่การท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน คณะเทคโนโลยีและ
สิ่งแวดล้อม มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ วิทยาเขตภูเก็ต ได้ร่วมกับองค์การ
บริหารส่วนตำบลไม้ขาว นำโดย นายประจักษ์ ขุนแทน ปลัดอบต.ไม้ขาว และ
นายวิรัติ มาแก้ว รองนายกอบต.ไม้ขาว นายโชคดี อินทร์กลับ ประธานสภา
อบต.ไม้ขาว เจ้าหน้าที่พัฒนาชุมชน ผู้ใหญ่บ้านและปราชญ์ชาวบ้าน เพื่อรับฟัง
ข้อคิดเห็นและปรึกษาหารือ รวมทั้งแลกเปลี่ยนแนวทางในการพัฒนาชุมชนไม้
ขาวอย่างยั่งยืน โดยอาศัยโจทย์วิจัยจากชุมชนบ้านไม้ขาว

~ 18 ~

ลลงงพพืื้้นนททีี่่ศศึึกกษษาาเเสส้้นนททาางงปป่่าาพพรรุุ

~ 19 ~

ทีมวิจัยดำเนินการลงสำรวจพื้นที่ป่าพรุร่วมกับนักวิชาการป่าไม้
จากอุทยานแห่งชาติสิรินาถ ผู้ใหญ่บ้านหมู่ที่ 4 และปราชญ์ชาวบ้าน

เพื่อวางแผนการเก็บความหลากหลายทางชีวภาพในพื้นที่
ป่าพรุจูด ตำบลไม้ขาว จังหวัดภูเก็ต
เพื่อตรวจสอบความถูกต้องของขอบเขตพื้นที่ป่าพรุใน
ปัจจุบันจากภาพถ่ายดาวเทียม
เพื่อสอบถาม และสัมภาษณ์ประชาชนในพื้นที่ด้านการใช้
ประโยชน์ในพื้นที่ป่าพรุ

~ 20 ~

สำรวจสภาพพื้นที่ป่าพรุ ตำบลไม้ขาว

ทีมวิจัยลงสำรวจพื้นที่ป่าพรุ ตำบลไม้ขาว ร่วมกับนายเนตร เดชากุล
ปราชญ์ชาวบ้าน เพื่อสำรวจสภาพแวดล้อมในพื้นที่ป่าพรุ พร้อมทั้งได้
สัมภาษณ์ข้อมูลเกี่ยวกับทรัพยากรและประวัติความเป็นมาของป่าพรุทั้ง
8 แห่ง ในพื้นที่ตำบลไม้ขาว

~ 21 ~

การสำรวจความหลากหลายทางชีวภาพป่าพรุ

ทีมวิจัยร่วมกับเจ้าหน้าที่จากอุทยานแห่งชาติสิรินาถ
โดยนายกลยุทธ ทองดีเพ็ง นักวิชาการป่าไม้ปฏิบัติการ
และนางสาวสุชัญญา แกว้ ก่อศรี นักวิชาการป่าไม้ ได้ลงพื้น
ที่สำรวจป่าพรุจูด ตำบลไม้ขาว เพื่อเก็บข้อมูลความหลาก
หลายทางชีวภาพของทรัพยากรป่าพรุบนบก โดยการลง
สำรวจครั้งนี้ได้รับความร่วมมือและอำนวยความสะดวก
จาก อบต.ไม้ขาว และผู้นำชุมชนบ้านไม้ขาว

วัดขนาดของลำต้นและความสูงของต้นไม้

สำรวจชนิดของพันธุ์ไม้ต่าง ๆ

~ 22 ~

การติดตามและเก็บข้อมูลความหลากหลาย
ของทรัพยากรป่าพรุจูด

ทีมวิจัยได้ลงพื้นที่สำรวจป่าพรุจูด ตำบลไม้ขาว เพื่อติดตามและเก็บข้อมูล
ความหลากหลายของทรัพยากรป่าพรุจูด เพื่อเก็บข้อมูลเกี่ยวกับพรรณไม้บก
นก แมลง แพลงก์ตอน สัตว์หน้าดินขนาดใหญ่ พรรณไม้น้ำ สัตว์ว่ายน้ำ และ
ข้อมูลคุณภาพสิ่งแวดล้อมเบื้องต้น โดยมีนักศึกษาจากคณะเทคโนโลยีและสิ่ง
แวดล้อม มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ วิทยาเขตภูเก็ต ร่วมสำรวจเพื่อเรียนรู้
และฝึกฝนการใช้เครื่องมือต่าง ๆ และฝึกปฏิบัติการเก็บข้อมูลในพื้นที่จริง

~ 23 ~

การเก็บข้อมูลโดยการสัมภาษณ์และสำรวจ
ป่าพรุบนบก-ในน้ำ

ทีมวิจัยได้ลงพื้นที่สำรวจและสัมภาษณ์ชาวบ้านเกี่ยวกับการใช้
ประโยชน์จากทรัพยากรชายฝั่ งและป่าพรุ และสัมภาษณ์ข้อมูลเกี่ยวกับ
การพบเห็นสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมขนาดเล็กและสัตว์อื่น ๆ ที่พบเจอ
บริเวณป่าพรุ ตำบลไม้ขาว เพื่อใช้เป็นข้อมูลประกอบการศึกษาการใช้
ประโยชน์จากทรัพยากรในท้องถิ่น และการสำรวจทรัพยากรป่าพรุ

~ 24 ~

การจัดทำแผนที่และการตรวจสอบ
ข้อมูลขอบเขตพื้นที่ป่าพรุ

ทีมวิจัยร่วมกับเจ้าหน้าที่จากองค์การบริหารส่วนตำบลไม้ขาว
นำโดยนายสมพล บุญศรี นักวิเคราะห์นโยบายและแผนชำนาญการ
และนายภิรมย์ คชาวุธ ผู้ช่วยนายช่างโยธา เพื่อตรวจสอบความถูกต้อง
ของข้อมูลขอบเขตพื้นที่ป่าพรุไม้ขาว ซึ่งใช้เป็นฐานข้อมูลสำหรับใช้ใน
การศึกษาการใช้ประโยชน์ที่ดินในบริเวณป่าพรุตำบลไม้ขาว

~ 25 ~

การสำรวจและเก็บข้อมูลตำแหน่งหรือ
พิกัดของการใช้ประโยชน์ที่ดิน

ทีมวิจัยได้ลงพื้นที่สำรวจและเก็บข้อมูลเชิงพื้นที่โดยการระบุตำแหน่ง
หรือพิกัด ของการใช้ประโยชน์ที่ดินในพื้นที่ตำบลไม้ขาว จังหวัดภูเก็ต เพื่อ
ใช้เป็นข้อมูลประกอบในการจำแนกการใช้ประโยชน์ที่ดิน ซึ่งเป็นส่วนหนึ่ง
ของการศึกษาภายใต้โครงการย่อยในหัวข้อ “การศึกษาความหลากหลาย
ทางชีวภาพและการเปลี่ยนแปลงการใช้ที่ดินในบริเวณป่าพรุไม้ขาว
จังหวัดภูเก็ต”

~ 26 ~

การเก็บเปลือกและใบเสม็ดเพื่อ
นำมาสกัดสีธรรมชาติ

ทีมวิจัยได้ลงพื้นที่ป่าพรุจูด เพื่อเก็บลอกเปลือกนอกและใบของ
ต้นเสม็ด โดยนำมาใช้สำหรับการสกัดสีธรรมชาติเพื่อทำผ้ามัดย้อม
ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของการศึกษาและนำวัสดุหรือทรัพยากรจากป่าพรุ
มาใช้เกิดประโยชน์

~ 27 ~

กิจกรรม
“การทำผ้ามัดย้อมโดยใช้สีจากธรรมชาติ”

ทีมวิจัยได้จัดกิจกรรม “การทำผ้ามัดย้อมโดยใช้สีจากธรรมชาติ”
นำทีมโดย นางสาวศิริพร หนักเพ็ชร ได้ถ่ายทอดวิธีการสกัดสีย้อมจาก
วัสดุธรรมชาติที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม โดยใช้เปลือกและใบเสม็ดใน
พื้นที่ป่าพรุจูด ตำบลไม้ขาว จังหวัดภูเก็ต ที่ทางทีมวิจัยได้ศึกษาและ
ทดลอง ซึ่งได้มีการสาธิตการมัดผ้าในหลายรูปแบบเพื่อให้เกิดลวดลาย
ต่าง ๆ ให้กับกลุ่มบัณฑิตอาสาตำบลเทพกระษัตรี นักศึกษา อาจารย์
และเจ้าหน้าที่/บุคลากร ม.อ.ภูเก็ต ที่สนใจ

~ 28 ~

โครงการ
“อบรมการทำผ้ามัดย้อมจากวัสดุในท้องถิ่น”

ทีมวิจัยร่วมกับโครงการสถานภาพและการแพร่กระจายของจักจั่นทะเล
ตามธรรมชาติเพื่อการจัดการท่องเที่ยวชุมชนหาดไม้ขาวอย่างยั่งยืน นำทีมโดย
ดร.จินดา สวัสดิ์ทวี ได้จัดโครงการ “อบรมการทำผ้ามัดย้อมจากวัสดุใน
ท้องถิ่น” ณ ศูนย์วิสาหกิจชุมชนกลุ่มกระเป๋าสานไม้ขาว ชุมชนบ้านไม้ขาว
จังหวัดภูเก็ต ซึ่งทางทีมวิจัยได้ร่วมถ่ายทอดองค์ความรู้เกี่ยวกับการทำผ้ามัด
ย้อม วิธีการสกัดสีจากวัสดุธรรมชาติ พร้อมเทคนิคต่าง ๆ ในการเพิ่มความเข้ม
ของสีและเพื่อให้ผ้าสามารถติดสีได้ดีขึ้น โดยใช้สีธรรมชาติจากวัสดุท้องถิ่น
(เปลือกและใบเสม็ดในพื้นที่ป่าพรุจูด ตำบลไม้ขาว และใบมะม่วง) โดยไม่ใช้
สารเคมี ให้กับกลุ่มมัดย้อมชุมชนบ้านไม้ขาว

~ 29 ~

การใช้เทคโนโลยีเพื่อจัดเก็บข้อมูลพื้นฐานชุมชน

ทีมวิจัยร่วมกับศูนย์อาสาสมัครเพื่อสังคม มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์
จัดโครงการฝึกอบรม “การใช้เทคโนโลยีเพื่อจัดเก็บข้อมูลพื้นฐานชุมชน”
โดยเป็นการอบรมเชิงปฏิบัติการให้กับบัณฑิตอาสาสู้ภัยโควิดที่ปฏิบัติงาน
ในพื้นที่จังหวัดภูเก็ต (7 ตำบล) และจังหวัดพังงา (1 ตำบล) เพื่อเรียนรู้การ
ใช้เทคโนโลยีสารสนเทศภูมิศาสตร์ (GIS) และเทคนิคการถ่ายภาพด้วย
สมาร์ทโฟนพร้อมบันทึกข้อมูลพิกัดบนรูปภาพ ซึ่งกิจกรรมในครั้งนี้มุ่งเน้น
ให้บัณฑิตอาสาฯ สามารถนำองค์ความรู้จากการฝึกอบรมไปประยุกต์ใช้ใน
การลงพื้นที่ปฏิบัติงานได้อย่างถูกต้อง โดยมี นางสาวจุฑาพร เกษร และคณะ
เป็นวิทยากรในการอบรมครั้งนี้

~ 30 ~

โครงการนักสำรวจรุ่นใหม่-รวมพลคนรักษ์พรุภูเก็ต

ทีมวิจัยได้จัดโครงการและมอบเกียรติบัตรแก่ผู้เข้าร่วมที่ผ่านการฝึกอบรม
โครงการ “การใช้เทคโนโลยีเพื่อจัดเก็บข้อมูลพื้นฐานชุมชน” โดยมีผู้ใหญ่บ้าน
หมู่ที่ 4 และปราชญ์ชาวบ้านให้การต้อนรับและความรู้เกี่ยวกับทรัพยากรป่าพรุ
อีกทั้งได้มีการสำรวจทรัพยากรในพื้นที่ป่าพรุจูด และฝึกทักษะการใช้
เครื่องมือด้านการสำรวจ

ฝึกทักษะการใช้เครื่องมือหาตำแหน่งพิกัด
บนพื้นโลกด้วยดาวเทียมแบบพกพา
(Handheld GNSS/GPS)
ฝึกใช้อุปกรณ์สำรวจด้านป่าไม้

~ 31 ~

การสัมภาษณ์ข้อมูลและบทความเกี่ยวกับ
การอนุรักษ์พื้นที่ป่าพรุตำบลไม้ขาว

ทีมวิจัยได้เข้าพบนายสราวุธ ศรีสาคูคาม นายกองค์การบริหารส่วนตำบล
ไม้ขาว นางสาวอารี บาวแดง ครูโรงเรียนบ้านไม้ขาว และนายวินัย แซ่อิ๋ว ผู้ใหญ่
บ้านหมู่ที่ 4 บ้านไม้ขาว เพื่อสัมภาษณ์ข้อมูลและบทความเกี่ยวกับการอนุรักษ์
พื้นที่ป่าพรุตำบลไม้ขาว สำหรับใช้ประกอบในการจัดทำหนังสือสื่อการเรียน
รู้ป่าพรุไม้ขาว โดยหนังสือดังกล่าวจะเป็นการรวบรวมข้อมูลการศึกษาความ
หลากหลายทางชีวภาพและการเปลี่ยนแปลงการใช้ที่ดินบริเวณป่าพรุไม้ขาว
จังหวัดภูเก็ต รวมถึงบทความเชิงอนุรักษ์จากผู้นำท้องถิ่น ผู้บริหาร และ
ปราชญ์ชาวบ้าน ที่มีส่วนร่วมในการดำเนินโครงการฯ ซึ่งทางทีมวิจัยคาดหวัง
ว่าหนังสือดังกล่าวจะเป็นสื่อในการถ่ายทอดองค์ความรู้ที่ได้จากการศึกษา
วิจัยในครั้งนี้

~ 32 ~

โครงการประกวดวาดภาพเชิงอนุรักษ์
“ป่าพรุภูเก็ตที่ฉันรักษ์”

ทีมวิจัยได้เชิญชวนประชาชนทั่วไปและเยาวชนที่มีใจรักในงานศิลปะ

และวาดภาพ ส่งผลงานประกวดวาดภาพเชิงอนุรักษ์ ภายใต้หัวข้อ

“ป่าพรุภูเก็ตที่ฉันรักษ์” โดยมีประเภทการประกวดทั้งสิ้น 5 ระดับ

ได้แก่

(1) บุคคลทั่วไป (ไม่จำกัดอายุ)

(2) นักเรียนระดับชั้นประถมศึกษาปีที่ 1-3

(3) นักเรียนระดับชั้นประถมศึกษาปีที่ 4-6

(4) นักเรียนระดับชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 1-3

(5) นักเรียนระดับชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 4-6

~ 33 ~

จากการดำเนินโครงการประกวดวาดภาพเชิงอนุรักษ์ ภายใต้หัวข้อ
“ป่าพรุภูเก็ตที่ฉันรักษ์” ได้มีการจัดแสดงผลงานในระหว่างการตัดสินผลงานใน
ประเภทต่าง ๆ และต่อมาได้จัดการมอบรางวัลให้แก่ผู้ที่ชนะการประกวดในแต่ละ
ประเภท พร้อมทั้งมอบเกียรติบัตรให้กับตัวแทนจากโรงเรียนต่าง ๆ ที่ส่งผลงาน
เข้าร่วมประกวดในครั้งนี้

ซึ่งภายในงานทางทีมวิจัยได้ถ่ายทอดองค์ความรู้ที่ได้จากการศึกษาวิจัยและ
นำเสนอผลการดำเนินงานภายใต้โครงการ โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อให้ผู้เข้าร่วมได้
ทราบถึงลักษณะของป่าพรุ นำเสนอผลจากการสำรวจและติดตามทรัพยากรใน
ป่าพรุ และการดำเนินงานเชิงอนุรักษ์ของโครงการ รวมถึงได้จัดนิทรรศการ
แสดงผลงานที่ได้รับรางวัลและผลงานที่ส่งเข้าประกวดในแต่ละประเภท

~ 34 ~

ฝากรักษ์
ป่าพรุไม้ขาว

~ 35 ~

ป่าพรุถือเป็นทรัพย์สินที่มีค่าอย่างยิ่งของชุมชน ทั้งนี้เพราะเป็นป่าที่มีลักษณะ
จำเพาะที่แตกต่างจากป่าทั่ว ๆ ไป กล่าวคือเป็นป่าที่เกิดจากการผสมผสานระหว่าง
ความเป็นป่าบกและป่าน้ำ จึงเป็นพื้นที่ที่มีความอุดมสมบูรณ์สูงอย่างยิ่ง เป็นที่รวม
ของความหลากหลายของพันธุ์พืชและพันธุ์สัตว์ โดยเฉพาะพันธุ์สัตว์นั้นมีทั้งสัตว์บก
และสัตว์น้ำ ดังนั้น หากจะกล่าวไปแล้วป่าพรุเปรียบเสมือนเป็น Super market เป็น
แหล่งอาหารหล่อเลี้ยงชุมชน นอกเหนือจากนี้ยังมีประโยชน์อื่น ๆ อีกมากมาย เช่น
แหล่งพลังงาน ยารักษาโรค หรือสร้างอาชีพต่าง ๆ จากผลิตภัณฑ์ของป่าพรุ ดังนั้น
กล่าวโดยรวมแล้วพื้นที่ใดก็ตามที่มีป่าพรุอยู่จึงถือเสมือนเป็นแหล่งต้นทุนของชุมชน
นั้น ๆ ในเรื่องของความมั่นคงในด้านอาหาร อาชีพและสิ่งแวดล้อม สำหรับป่าพรุไม้
ขาว จังหวัดภูเก็ต ถือเป็นป่าพรุแห่งเดียวของจังหวัดภูเก็ต ที่ยังอุดมสมบูรณ์ และได้ทำ
หน้าที่ของตัวมันเองในการดูแลชุมชนรอบข้างตามที่กล่าวข้างต้น จึงขอให้ชุมชนและ
ทุกคนได้ร่วมกันดูแลป่าพรุแห่งนี้ให้มีความสมบูรณ์ ยั่งยืนตลอดไป

รองศาสตราจารย์ ดร.พันธ์ ทองชุมนุม
รองอธิการบดีวิทยาเขตภูเก็ต มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

~ 36 ~

พื้นที่ชุ่มน้ำพรุ เป็นระบบนิเวศหนึ่งที่มีคุณค่าในด้านต่าง ๆ เช่น เป็นแหล่ง
อาหาร สมุนไพร แหล่งไม้ในการใช้สอยของชาวบ้าน แหล่งเชื้อเพลิง เป็นแหล่ง
ประมงพื้นบ้าน นอกจากนี้ป่าพรุยังเป็นแหล่งน้ำที่ใช้ในการเกษตร ช่วยควบคุมน้ำ
ท่วม ควบคุมภูมิอากาศ เป็นต้น นอกจากนี้ป่าพรุบ้านไม้ขาวเป็นป่าพรุธรรมชาติผืน
สุดท้ายของจังหวัดภูเก็ต คณะเทคโนโลยีและสิ่งแวดล้อม ซึ่งเป็นหน่วยงานทางด้าน
การศึกษาในพื้นที่ มีนโยบายให้ความสำคัญกับระบบนิเวศน์ดังกล่าว องค์ความรู้ที่
จะมีการถอดออกมาเพื่อให้เยาวชนรุ่นต่อไปได้เรียนรู้ และเห็นความสำคัญของพื้นที่
ดังกล่าว โดยเฉพาะประชาชนและเยาวชนในพื้นที่ ซึ่งจะเป็นแรงสำคัญที่จะช่วยกัน
อนุรักษ์ รักษาป่าพรุผืนสุดท้ายของภูเก็ตให้เกิดความยั่งยืน ได้ใช้ประโยชน์ร่วมกัน
จึงขอเชิญชวนทุกท่าน “ฝากรักษ์ป่าพรุไม้ขาว” เก็บไว้เป็นทรัพยากรที่มีคุณค่าคู่ชาว
ภูเก็ตสืบไป

ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.วีระพงค์ เกิดสิน
คณบดีคณะเทคโนโลยีและสิ่งแวดล้อม
มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ วิทยาเขตภูเก็ต

~ 37 ~

นายปราโมทย์ แก้วนาม
หัวหน้าอุทยานสิรินาถ ภูเก็ต

ป่าพรุไม้ขาวเป็นส่วนหนึ่งของอุทยานแห่งชาติสิรินาถ มีคุณค่าความสำคัญ
โดยเป็นป่าพรุผืนเดียวของจังหวัดภูเก็ต เป็นแหล่งอาหาร แหล่งไม้ใช้สอย แหล่ง
เชื้อเพลิง และแหล่งประมงพื้นบ้าน รวมทั้งมีความสำคัญทางนิเวศวิทยา เป็น
พื้นที่ชุ่มน้ำที่มีระบบนิเวศเฉพาะตัว เช่น ช่วยควบคุมน้ำท่วมเพราะช่วยกักเก็บน้ำ
ไว้ในใต้ดินช่วงฤดูฝนได้ การถ่ายทอดองค์ความรู้เกี่ยวกับป่าพรุสู่เยาวชนถือเป็น
กุญแจหลักในการอนุรักษ์ สร้างความเข้าใจ ปลูกจิตสำนึก เสริมเสร้างแรงจูงใจ
ให้เยาวชนได้เรียนรู้ถึงคุณค่าและความสำคัญของป่าพรุเพื่อเกิดจิตสำนึกที่จะ
อนุรักษ์ป่าพรุไว้ให้ใช้ประโยชน์อย่างยั่งยืน หากไม่มีการอนุรักษ์ไว้ ในที่สุดป่าพรุ
คงเหลือเพียงตำนาน

~ 38 ~

ทาง อบต.ไม้ขาว ได้ร่วมกับสำนักงานที่ดินอำเภอถลาง ในการจัดทำหนังสือ
สำคัญสำหรับที่หลวง (นสล.) ของพื้นที่ป่าพรุในเขตตำบลไม้ขาวทั้งหมด โดยได้มี
การมือในการเข้ามาจัดทำรังวัดขอบเขตและออกเอกสาร นสล. เพื่อเป็นการอนุรักษ์
พื้นที่ป่าพรุและทรัพยากรทางธรรมชาติ ได้มีการจัดตั้งกลุ่มอนุรักษ์ป่าพรุบ้านไม้ขาว
เนื่องจากเคยได้มีการสำรวจพบว่าพื้นที่ป่าพรุมีความอุดมสมบูรณ์ของทรัพยากรใน
พื้นที่ ได้แก่พันธุ์พืชและนกหลายชนิด จึงควรมีการอนุรักษ์ โดย อบต.ไม้ขาว ได้ออก
หนังสือสำคัญสำหรับที่หลวง เพื่อการจัดสรรพื้นที่ให้มีความเหมาะสม โดยการกัน
พื้นที่ไว้ให้เป็นพื้นที่ในอนุรักษ์ มีการใช้รั้วกั้นเพื่อป้องกันการบุกรุกพื้นที่จากชาว
บ้าน และส่วนหนึ่งเพื่อให้ชาวบ้านมาใช้ประโยชน์ในพื้นที่ สุดท้ายนี้อยากฝากน้อง ๆ
เยาวชนให้ช่วยกันดูแลและปกป้องป่าพรุ พื้นที่ชุมน้ำในตำบลไม้ขาวแห่งสุดท้ายของ
จังหวัดภูแก็ต

นายสราวุธ ศรีสาคูคาม
นายกองค์การบริหารส่วนตำบลไม้ขาว

~ 39 ~

ป่าพรุเป็นพื้นที่ป่าที่เป็นแหล่งทรัพยากรที่เป็นแอ่งน้ำที่มีความสำคัญ เป็นแหล่ง
เพาะพันธุ์ ขยายพันธ์ุและเป็นที่อยู่อาศัยของสัตว์น้ำรวมถึงพันธุ์พืชหลายชนิด เป็น
แหล่งเก็บน้ำเพื่อเป็นเครื่องป้องกันภัยธรรมชาติในพื้นที่ป่า ป้องกันภัยแล้งและภัย
ธรรมชาติสึนามิ ซึ่งสิ่งแหล่านี้จะทำให้การดำรงชีวิตและความเป็นอยู่ของชุมชนดีขึ้น
จากการใช้พื้นที่นี้เป็นแหล่งที่อยู่อาศัยทำมาหากินเลี้ยงชีพ
เยาวชน คนรุ่นหลังควรเห็นความสำคัญ รู้จักหวงแหนไม่
ให้ผู้อื่นมาบุกรุกทำลาย ควรอนุรักษ์ไว้เพื่อเป็นแหล่งทำ
มาหากิน โดยความร่วมมือชาวบ้านในพื้นที่และเด็ก ๆ ช่วย
กันปกป้องดูแล เพื่อป้องกันการการบุกรุกพื้นที่ป่าพรุ

นางสาวอารีย์ บาวแดง
ครูโรงเรียนบ้านไม้ขาว

เป็นโครงการที่ควรส่งเสริม เนื่องจากเป็นการ
อนุรักษ์พันธุ์พืชท้องถิ่นที่เป็นพื้นที่สีเขียวของชุมชน
ที่ประชาชนสามารถใช้ประโยชน์ได้ร่วมกันเป็นการ
ส่งเสริมให้นักเรียนและเยาวชนได้รับทราบถึงความ
สำคัญของการมีอยู่ของป่าพรุ ทราบวิธีที่จะอยู่ร่วม
กันและดูแลอย่างถูกต้อง ซึ่งจะส่งเสริมให้เกิดความ
ยั่งยืนในการอนุรักษ์ต่อไป

นายศราวุธ ชุติมันต์
ครูโรงเรียนบ้านไม้ขาว

~ 40 ~

นายเนตร เดชากุล ป่าพรุบ้านไม้ขาว ควรค่าแก่การหวงแหน อนุรักษ์
ปราชญ์ชาวบ้าน ซึ่งบรรพชนของคนบ้านไม้ขาว ได้กินได้ใช้ ได้บริโภค
มายาวนาน ซึ่งลูกหลานควรจะอนุรักษ์ บำรุงรักษา
ทรัพยากรธรรมชาติ แหล่งซับน้ำ ขยายพันธุ์สัตว์น้ำ
พันธุ์นกหายากพืชผักสมุนไพรที่หลากหลายเป็น
วัฒนธรรมความเป็นอยู่ในอดีตที่เกี่ยวข้องกับคน
ไม้ขาวตลอด หากคนรุ่นหลังมองเห็นคุณค่า
ให้ความรัก สร้างการอนุรักษ์ป่าก็จะตอบสนองคุณค่า
ให้แก่ลูก ๆ ทุกคนแห่งบ้านไม้ขาว ตาเนตร บ้านไม้ขาว
คงรักความเป็นบ้านไม้ขาว ตลอดไป

จังหวัดภูเก็ตมีอยู่เพียงป่าพรุเดียวที่ยังมีความสมบูรณ์ที่สุด คือพรุจูด หมู่ที่ 4 บ้านไม้ขาว
เป็นป่าพรุธรรมชาติ ที่ยังไม่มีการเปลี่ยนสภาพ และไม่มีการขุดลอกที่มีความอุดมสมบูรณ์
ของป่า พันธุ์นก พันธุ์ปลา และพันธุ์พืช ที่ขึ้นอยู่ตามธรรมชาติซึ่งเป็นพันธุ์ไม้พื้นถิ่นที่มีอยู่
ในป่าพรุไม้ขาวเพียงแห่งเดียว ควรแก่การอนุรักษ์ไม่ให้มีการเปลี่ยนแปลงพื้นที่ซึ่งจะทำให้
พืชพันธ์ุปลาพื้นถิ่นจะสูญหายไป โดยต้องมีการปลูกฝังเด็ก ๆ ให้มาดูแล และแนะนำการ
เรียนรู้ในพื้นที่ที่เป็นพื้นถิ่นที่แท้จริง ของชุมชนชนบท

จากทะเลเป็นป่าพรุ ที่มีอยู่จริง ๆ โดยต้องอาศัย
ความร่วมมือจากหน่วยงานที่มีส่วนเกี่ยวข้องใน
การมีส่วนร่วมในการประสานงาน และช่วยเหลือ
ชุมชนแห่งนี้ เพื่อดูแลทรัพยากรในพื้นที่ป่าพรุ
ที่มีอยู่อย่างยั่งยืนให้กับลูกหลานตลอดไป

นายวินัย แซ่อิ๋ว
ผู้ใหญ่บ้านหมู่ที่ 4

~ 41 ~

คณะทำงาน

โครงการความหลากหลายทางชีวภาพของทรัพยากรชายฝั่ งภูเก็ต
เพื่อการฟื้ นฟูและอนุรักษ์สู่การท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน

รศ.ดร.พันธ์ ทองชุมนุม รองอธิการบดีวิทยาเขตภูเก็ต
มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์
ผศ.ดร.วีระพงค์ เกิดสิน คณบดีคณะเทคโนโลยีและสิ่งแวดล้อม
นางสาวอุดมลักษณ์ คงสังข์ นักวิจัย
นางสาวจุฑาพร เกษร นักวิจัยและผู้เรียบเรียง
นายสุรเชษฐ์ ปิ่นแก้ว นักวิจัยและผู้เรียบเรียง
นายกลยุทธ ทองดีเพ็ง นักวิชาการป่าไม้ปฏิบัติการ ผู้เรียบเรียง
นายสมพล บุญศรี นักวิเคราะห์นโยบายและแผน ผู้เรียบเรียง
นางสาวพรชนก เกษร ผู้ออกแบบ
นางสาวสูฮัยลาร์ สมาแอ ผู้ตรวจทาน

ขอขอบคุณ

ชาวบ้าน บ้านไม้ขาว
โรงเรียนบ้านไม้ขาว
อุทยานแห่งชาติสิรินาถ
องค์การบริหารส่วนตำบลไม้ขาว
คณะเทคโนโลยีและสิ่งแวดล้อม
มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ วิทยาเขตภูเก็ต

สำนักพิมพ์
ห้างหุ้นส่วนจำกัด เซ้าเทิร์น มีเดีย 076-224599, 076-224707

โครงการความหลากหลายทางชีวภาพของทรัพยากรชายฝั่ งภูเก็ต
เพื่อการฟื้ นฟูและอนุรักษ์สู่การท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน

คณะเทคโนโลยีและสิ่งแวดล้อม
มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ วิทยาเขตภูเก็ต
เลขที่ 80 หมู่ 1 ถนนวิชิตสงคราม ตำบลกะทู้ อำเภอกะทู้ จังหวัดภูเก็ต
โทรศัพท์ 0-7627-6043 โทรสาร 0-7627-6044

www.te.psu.ac.th