criminal law

กฎหมายอาญา

หลกั ทวั่ ไปและคำพพิ ากษา

ผชู้ ว่ ยศาสตราจารย์ ดร.รชั นี แตงออ่ น

กฎหมายอาญา

หลกั ทวั่ ไปและคำพพิ ากษา

ผชู้ ว่ ยศาสตราจารย์ ดร.รชั นี แตงออ่ น

กฎหมายอาญา หลกั ทัว่ ไปและคำพิพากษา

ผ้ชู ว่ ยศาสตราจารย์ ดร.รัชนี แตงออ่ น

ข้อมูลทางบรรณานกุ รมของหอสมุดแห่งชาติ
รชั นี แตงอ่อน.
กฎหมายอาญา หลักทว่ั ไปและคำพิพากษา.— ชลบรุ ี : บางแสน

การพมิ พ์, 2565.
300 หน้า.
1. กฎหมายอาญา หลักท่ัวไป คำพิพากษา. I. ชอื่ เร่อื ง
ISBN : xxxxxxxxxxxx

พิมพค์ ร้ังท่ี 1 : เมษายน 2565
จำนวน xxx เลม่
ราคาเล่มละ xxx บาท

จัดพมิ พ์โดย....................
พิมพท์ .่ี .......................
จดั จำหน่ายโดย.............................

ออกแบบปก/รปู เล่ม xxx

คำนำ

หนังสือนี้ ข้าพเจ้าประสงค์ใช้ประกอบการสอนรายวิชา 67813164 กฎหมาย
อาญา 1 (Criminal Law I) เป็นรายวิชาในหลักสูตรนิติศาสตรบัณฑิต แก้ไขปรับปรุงปี พ.ศ.
2564 คณะรัฐศาสตร์และนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยบูรพา ซึ่งเป็นวิชาแกนของนิสิตชั้นปีที่ 1 ท่ี
สำคัญต่อการศึกษาสาขานิติศาสตร์ในปัจจุบัน ข้าพเจ้าได้ดำเนินการปรับปรุงเพิ่มเติมจาก
เอกสารประกอบการสอน กฎหมายอาญา 1 ตั้งแต่หลักสูตรนิติศาสตรบัณฑิต ปี พ.ศ. 2559
เป็นต้นมาเพื่อให้เกิดความทันสมัย ให้สอดคล้องกับการแก้ไขเพิ่มเติมตามประมวลกฎหมาย
อาญาปัจจุบนั

สำหรับหนังสือวิชากฎหมายอาญา 1 นี้มีเนื้อหาสาระเกี่ยวกับหลักทั่วไปใน
กฎหมายอาญา การใชก้ ฎหมายอาญา โทษและวธิ ีการเพอ่ื ความปลอดภัยความรบั ผิดในทาง
อาญา การพยายามกระทำความผิด ตัวการและผู้สนับสนุน การกระทำความผิดหลายบท
หรือหลายกระทง การกระทำความผิดอกี อายุความ และหลักกฎหมายที่ใช้แก่ความผดิ ลหุ
โทษ นอกจากน้ี สะท้อนให้เหน็ เนอื้ หาวิชาอย่างเป็นระบบ วัตถุประสงค์ เน้ือหาซ่งึ ประกอบ
ตัวอย่างคำพิพากษาฎีกา ที่น่าสนใจและทันสมัยเกี่ยวกับกฎหมายอาญา และบทสรุป
ตวั อย่างคำถามท้ายบทประกอบการทบทวนศึกษา ทงั้ น้ีขา้ พเจา้ ได้สอดแทรกการวิเคราะห์
ความคิดเห็นและการใช้กฎหมายอาญาที่ประยุกต์นำมาใช้กับสถานการณ์ปัจจุบันและ
ผลงานวจิ ยั ของขา้ พเจา้ ด้วย

อน่ึง การนำเสนอเนื้อหาข้าพเจ้าไดอ้ ้างอิงและเรียบเรียงจากตำรา หนังสือกฎหมาย
ที่สำคัญของอาจารย์ผู้บรรยายกฎหมายอาญาหลายท่าน อาทิ ศาสตราจารย์จิตติ ติงศภัทริย์
ศาสตราจารย์ ดร.หยุด แสงอทุ ยั ศาสตราจารย์ ดร.คณติ ณ นคร ศาสตราจารย์พเิ ศษ
ดร. เกียรติขจร วัจนะสวัสดิ์ ศาสตราจารย์ ดร.ทวีเกียรติ มีนะกนิษฐ ศาสตราจารย์สมยศ
เชอ้ื ไทย ศาสตราจารย์แสวง บญุ เฉลมิ วิภาส ศาสตราจารย์ ดร.ณรงค์ ใจหาญ ศาสตราจารย์
ดร.สุรศักดิ์ ลิขสิทธิ์วัฒนกุล ศาสตราจารย์ ดร.วีระพงษ์ บุญโญภาส ศาสตราจารย์ ดร.อภิ
รัตน์ เพ็ชรศิริ ศาสตราจารย์ ดร.คณพล จันทน์หอม รองศาสตราจารย์ดร.ประธาน วัฒน
วาณิชย์ และรองศาสตราจารย์ ดร.ปกป้อง ศรีสนิท เป็นต้น สำหรับรูปแบบการอ้างอิงใน
หนังสือเล่มนี้ ข้าพเจ้าใช้รูปแบบการอ้างอิงของ Oxford University Standard for the
Citation of Legal Authorities (OSCOLA) 4th Edition ซ่ึงเป็นรปู แบบการอ้างองิ สำหรับ
งานเขยี นทางนิติศาสตร์ของคณะนติ ิศาสตร์ มหาวทิ ยาลัยธรรมศาสตร์

ข้าพเจ้าขอขอบพระคุณครูบาอาจารย์ผู้ประสิทธิประสาท สาขานิติศาสตร์
โดยเฉพาะสาขาอาญาและกระบวนการยุติธรรมทางอาญาแก่ข้าพเจ้า อาทิ ศาสตราจารย์
สมยศ เชื้อไทย ศาสตราจารย์ ดร.ทวีเกียรติ มีนะกนิษฐ ศาสตราจารย์ ดร.สุรศักด์ิ
ลิขสทิ ธิ์วัฒนกุล ศาสตราจารย์ ดร.ณรงค์ ใจหาญ ระดับเนตบิ ัณฑติ ศาสตราจารยด์ ร.เกยี รติ
ขจร วัจนะสวสั ด์ิ หม่อมหลวงไกรฤกษ์ เกษมสนั ต์ ณ อยธุ ยา อาจารย์ทป่ี รึกษาวิทยานิพนธ์
อาทิ ศาสตราจารย์ ดร.อภิรัตน์ เพ็ชรศิริ ศาสตราจารย์ (เกียรติคุณ) จรัญ ภักดีธนากุล
และ อาจารย์ที่ปรึกษาดุษฎีบัณฑิต Professor Dr. Mário João Ferreira Monte รวมถึง
คณาจารย์ทุกท่านที่ไม่ได้กล่าวไว้ในคำนำนี้ ผู้ประสิทธิประสาทความรู้ทางนิติศาสตร์ให้แก่
ขา้ พเจา้ ตลอดจนเจ้าของตำรา หนงั สอื และบทความทางวชิ าการทุกทา่ นมาไว้ ณ ท่นี ้ีด้วย

ขา้ พเจ้าหวงั เป็นอย่างยิง่ ว่าหนังสือนี้จะเปน็ ประโยชน์ต่อผู้เรยี น รวมท้ังผู้ที่ต้องการ
ศึกษาค้นควา้ กฎหมายอาญาไม่มากกน็ ้อย ลูกศิษยข์ องข้าพเจา้ ท่ีจะเติบโตในหน้าที่การงาน
ในวิชาชีพนิติศาสตรแ์ ละอาชพี ทเี่ กยี่ วขอ้ งตอ่ ไป

ท้ายนี้ ข้าพเจ้าขอน้อมรับความคิดเห็นของผู้อ่านเพื่อประโยชน์ในการปรับปรุงแก้ไข
และพัฒนาต่อไป และหากผลงานนี้จะมีความบกพร่องใดข้าพเจา้ ของน้อมรับไว้แต่เพียงผูเ้ ดียว

รัชนี แตงอ่อน
เมษายน 2565

กติ ตกิ รรมประกาศ

สารบญั

บทท่ี 1 ........................................................................................................................1
การใช้กฎหมายอาญา .................................................................................................. 1

คำนำ ............................................................................................................................ 1
ความหมายและลักษณะของกฎหมายอาญา.................................................................. 1
หลกั การกำหนดความผิดทางอาญา............................................................................... 2
การใช้กฎหมายอาญา.................................................................................................... 5
สรปุ ทา้ ยบท ................................................................................................................22
คำถามท้ายบท ............................................................................................................23
บรรณานุกรม ..............................................................................................................24
บทท่ี 2 ......................................................................................................................26
ขอบเขตของการใชก้ ฎหมายอาญา ............................................................................26
คำนำ ..........................................................................................................................26
การกระทำผิดในราชอาณาจักร ................................................................................... 26

หลักดนิ แดน (The territorial principle) ..............................................................26
หลักอำนาจลงโทษสากล (Universality principle) ...............................................35
หลักบคุ คล (Personality principle) .....................................................................36
การคำนึงถึงผลแหง่ คำพิพากษาของศาลตา่ งประเทศ (คดีอาญา).................................42
สรปุ ทา้ ยบท ................................................................................................................47
คำถามท้ายบท ............................................................................................................48
บรรณานุกรม ..............................................................................................................50

บทท่ี 3 ......................................................................................................................51
โทษทางอาญาและวิธีการเพื่อความปลอดภยั .............................................................51

คำนำ ..........................................................................................................................51
โทษตามกฎหมายอาญา ..............................................................................................51
โทษประหารชีวิต......................................................................................................... 54
การคำนวณโทษจำคกุ .................................................................................................56
การเริม่ นบั โทษ และนบั โทษต่อ...................................................................................57
เปลี่ยนโทษจำคกุ เปน็ โทษกักขัง...................................................................................60
สถานท่ีกักขัง............................................................................................................... 61
สิทธิหน้าที่ของผตู้ ้องโทษกกั ขัง....................................................................................62
โทษปรับ .....................................................................................................................63
กักขังแทนคา่ ปรับ .......................................................................................................65
การทำงานบริการสังคมแทนค่าปรับ............................................................................ 66
โทษริบทรพั ยส์ นิ .........................................................................................................69
โทษระงับด้วยการตาย ................................................................................................76
วธิ ีการเพอื่ ความปลอดภยั ...........................................................................................77
การกักกนั ...................................................................................................................77
หา้ มเขา้ เขตกำหนด.....................................................................................................78
การทำทัณฑบ์ น...........................................................................................................79
การหา้ มเสพสรุ ายาเสพติดให้โทษ................................................................................80
หา้ มการประกอบอาชีพ...............................................................................................80
สรุปทา้ ยบท ................................................................................................................81
คำถามทา้ ยบท ............................................................................................................82
บรรณานุกรม ..............................................................................................................83

บทที่ 4 ......................................................................................................................85
การเพิ่มโทษ ลดโทษและรอการลงโทษ......................................................................85

คำนำ ..........................................................................................................................85
การเพิ่มโทษ ................................................................................................................ 85
การลดโทษ .................................................................................................................87
การรอการลงโทษ รอการกำหนดโทษ .........................................................................89
การบวกโทษท่ีรอไวใ้ นคดีก่อนเขา้ กบั คดหี ลงั ...............................................................96
สรุปท้ายบท ................................................................................................................99
คำถามทา้ ยบท ..........................................................................................................100
บรรณานุกรม ............................................................................................................101
บทที่ 5 ....................................................................................................................103
ความรับผิดทางอาญา..............................................................................................103
คำนำ ........................................................................................................................103
โครงสรา้ งความรับผดิ ทางอาญา................................................................................103
ความรับผดิ ในทางอาญา ...........................................................................................106
สำคัญผดิ ในตัวบคุ คล.................................................................................................127
สำคัญผดิ ในข้อเทจ็ จริง..............................................................................................128
การกระทำโดยพลาด.................................................................................................131
ประมาท ...................................................................................................................134
ความสัมพันธ์ระหวา่ งการกระทำและผล ...................................................................139
เหตแุ ทรกแซง ...........................................................................................................143
สรุปท้ายบท ..............................................................................................................145
คำถามทา้ ยบท ..........................................................................................................147
บรรณานุกรม ............................................................................................................149

บทท่ี 6 ....................................................................................................................151
กฎหมายยกเวน้ ความผดิ .........................................................................................151

คำนำ ........................................................................................................................151
หลกั ความยนิ ยอม .....................................................................................................151
หลกั มีอำนาจกระทำโดยชอบด้วยกฎหมาย ...............................................................152
ปอ้ งกัน .....................................................................................................................153
สรุปทา้ ยบท ..............................................................................................................166
คำถามท้ายบท ..........................................................................................................167
บรรณานุกรม ............................................................................................................168
บทที่ 7 ....................................................................................................................169
กฎหมายยกเวน้ โทษ ................................................................................................169
คำนำ ........................................................................................................................169
จำเปน็ .......................................................................................................................169
ผ้กู ระทำความผิดเปน็ เด็ก..........................................................................................174
คนวกิ ลจริต...............................................................................................................178
ผมู้ ึนเมา ....................................................................................................................180
คำส่งั ทีช่ อบด้วยกฎหมายของเจ้าพนกั งาน ................................................................181
สามีภริยา..................................................................................................................181
สรุปทา้ ยบท ..............................................................................................................183
คำถามทา้ ยบท ..........................................................................................................184
บรรณานกุ รม ............................................................................................................185
บทที่ 8 ....................................................................................................................186
เหตุลดโทษ ..............................................................................................................186
คำนำ ........................................................................................................................186

อ้างความไมร่ ู้กฎหมาย ..............................................................................................186
คนวกิ ลจริตยงั สามารถร้ผู ิดชอบ ................................................................................187
ผมู้ นึ เมายงั สามารถรผู้ ิดชอบ .....................................................................................188
ปอ้ งกนั เกนิ สมควรแก่เหตุ หรือจำเป็นเกินสมควรแก่เหตุ...........................................188
การกระทำผิดระหว่างญาติ .......................................................................................189
บนั ดาลโทสะ.............................................................................................................190
ผกู้ ระทำความผดิ เปน็ เยาวชน....................................................................................198
เหตุบรรเทาโทษ ........................................................................................................ 199
สรุปท้ายบท ..............................................................................................................202
คำถามท้ายบท ..........................................................................................................203
บรรณานุกรม ............................................................................................................204
บทที่ 9 ....................................................................................................................205
การพยายามกระทำความผิด ...................................................................................205
คำนำ ........................................................................................................................205
พยายามกระทำความผดิ ...........................................................................................205
พยายามกระทำความผิดซ่ึงเป็นไปไม่ได้อยา่ งแน่แท้...................................................210
ยับยงั้ กลบั ใจ .............................................................................................................216
สรปุ ท้ายบท ..............................................................................................................219
คำถามท้ายบท ..........................................................................................................221
บรรณานกุ รม ............................................................................................................222
บทที่ 10 ..................................................................................................................223
ผู้กระทำความผดิ หลายคน.......................................................................................223
คำนำ ........................................................................................................................223
ตัวการ ......................................................................................................................223

ผใู้ ช้...........................................................................................................................227
ผ้โู ฆษณาหรือผู้ประกาศ ............................................................................................230
ผู้สนับสนนุ ................................................................................................................231
ขอบเขตของผู้ใช้ ผู้โฆษณา ผู้สนบั สนนุ ......................................................................234
การเขา้ ขัดขวางของผใู้ ช้ ผโู้ ฆษณาหรอื ประกาศหรือผสู้ นบั สนนุ .................................236
เหตุส่วนตวั เหตุลกั ษณะคดี.......................................................................................237
สรปุ ทา้ ยบท ..............................................................................................................239
คำถามท้ายบท ..........................................................................................................240
บรรณานุกรม ............................................................................................................242
บทที่ 11 ..................................................................................................................243
การกระทำกรรมเดยี ว หรือการกระทำหลายกรรมต่างกัน.........................................243
คำนำ ........................................................................................................................243
การกระทำกรรมเดยี วผิดกฎหมายหลายบท ..............................................................243
การกระทำหลายกรรมตา่ งกัน ...................................................................................246
สรุปทา้ ยบท ..............................................................................................................250
คำถามท้ายบท ..........................................................................................................251
บรรณานกุ รม ............................................................................................................252
บทที่ 12 ..................................................................................................................253
การกระทำความผิดอกี ............................................................................................253
คำนำ ........................................................................................................................253
การเพิ่มโทษทจ่ี ะลงหนึ่งในสาม .................................................................................253
การเพิ่มโทษทจี่ ะลงกง่ึ หน่ึง........................................................................................255
ความผดิ ท่ีไมถ่ ือว่าเปน็ ความผิดเพ่ือการเพ่มิ โทษ .......................................................257
สรุปทา้ ยบท ..............................................................................................................257

คำถามท้ายบท ..........................................................................................................259
บรรณานกุ รม ............................................................................................................260
บทที่ 13 ..................................................................................................................261
อายุความในคดีอาญา..............................................................................................261
คำนำ ........................................................................................................................261
อายุความฟ้องคดีอาญา ............................................................................................. 261
อายุความร้องทุกข์คดอี าญา ......................................................................................263
สรุปท้ายบท ..............................................................................................................269
คำถามท้ายบท ..........................................................................................................270
บรรณานุกรม ............................................................................................................271
บทที่ 14 ..................................................................................................................272
บทบัญญตั ิที่ใช้แกค่ วามผดิ ลหุโทษ...........................................................................272
คำนำ ........................................................................................................................272
ความหมายของความผดิ ลหุโทษ................................................................................272
ความผิดลหโุ ทษ แม้ไมม่ เี จตนากเ็ ปน็ ความผดิ ...........................................................273
พยายามกระทำความผดิ ลหุโทษ ไม่ต้องรับโทษ.........................................................274
สนับสนุนความผดิ ลหุโทษ ไม่ตอ้ งรับโทษ ..................................................................275
สรปุ ท้ายบท ..............................................................................................................275
คำถามท้ายบท ..........................................................................................................276
บรรณานกุ รม ............................................................................................................277
บรรณานุกรม...........................................................................................................278
ดัชนีคน้ คำ...............................................................................................................282
ประวัตผิ ู้เขียน..........................................................................................................286

1

บทท่ี 1
การใชก้ ฎหมายอาญา

คำนำ

ในบทนีจ้ ะกลา่ วถงึ ความหมาย ลักษณะของกฎหมายอาญา การใช้กฎหมายอาญา
การบัญญัติกฎหมายอาญา และโทษทางอาญา กฎหมายที่บัญญัติในภายหลังยกเลิก
ความผดิ กฎหมายท่ีบญั ญตั ิในภายหลงั แตกต่างจากกฎหมายที่ใช้ในขณะกระทำความผิดให้
ใชก้ ฎหมายในส่วนทเ่ี ป็นคณุ แกผ่ ูก้ ระทำความผดิ ซึ่งเป็นหลกั สำคญั ของกฎหมายอาญา

ความหมายและลักษณะของกฎหมายอาญา

ศาสตราจารยจ์ ิตติ ตงิ ศภัทิย์ กล่าวถึง การแบง่ แยกประเภทความผิดอาญามีหลาย
ประเภทที่สำคัญ อาจมีแบ่งแยกตามความต่างในแง่ของกฎหมาย เช่น ความผิดในตัวเอง
(Mala in se) กับความผิดพิเศษ เพราะมีกฎหมายห้ามตามพฤติการณ์ของกาลเทศะ
(Mala prohibita)1 อนึ่ง การกระทำผิดที่เป็นความผิดในตัวเอง คือความผิดที่ถือว่าเป็น
บาปและขัดต่อหลักศีลธรรมของสังคมอย่างร้ายแรง ได้แก่ ฆ่าคนตาย ชิงทรัพย์ ทำร้าย
รา่ งกาย หรือความผิดตา่ งๆในประมวลกฎหมายอาญาภาคความผดิ เป็นตน้ การกระทำผิด
ที่กฎหมายบัญญัติเป็นข้อห้าม คือ ความผิดที่ไม่ขัดต่อศีลธรรม และผู้กระทำผิดไม่มีความ
ประพฤติเป็นอาชญากร และถึงแม้ความผิดดังกล่าวจะขัดต่อสังคม แต่ก็ยังไม่ถึงขั้นที่จะถูก
ประณามว่าชั่วร้าย เช่น การลักลอบขนของหนีภาษี การกักตุนสินค้า การลักลอบเข้าเมือง
การค้ากำไรเกินควร2 การกระทำควาผดิ เกี่ยวกับคอมพิวเตอร์ การกระทำความผิดเกี่ยวกบั
กฎหมายจราจร เปน็ ตน้

1 จติ ติ ตงิ ศภัทยิ ์, คำอธบิ ายกฎหมายอาญา ภาค 1 (พมิ พค์ ร้ังที่ 11, ศูนย์การพมิ พเ์ พชรรุ่ง 2555) 13.
2 คณพล จนั ทนห์ อม, รากฐานกฎหมายอาญา (พิมพค์ ร้ังท่ี 2, สำนกั พมิ พ์วญิ ญชู น 2561) 80-81.

2

อาชญากรรมกับขนบธรรมเนยี มประเพณี
ขนมธรรมเนียมประเพณีเป็นสิ่งที่ยอมรับกันในสังคมแต่การฝ่าฝืนขนบธรรมเนียม
ประเพณีไม่จำเป็นต้องได้รับโทษทางอาญา เพียงแต่ผู้ฝ่าฝืนจะถูกสังคมตำหนิเท่านั้น ทั้ง
อาชญากรรมและขนบธรรมเนียมประเพณี มีสิ่งที่เหมือนกันคือ เป็นตัวกำหนดวิถีทางการ
แสดงออกถึงความประพฤติของสมาชิกในสังคม สิ่งที่ต่างกันคือ ขนบธรรมเนียมประเพณี
ใช้เฉพาะบางพ้นื ท่ี แตก่ ฎหมายใชบ้ งั คับได้ท่ัวไปกับทกุ คนในสงั คม
อาชญากรรมกับศลี ธรรม
ในอดีตศีลธรรมกับกฎหมายเป็นเรื่องเดียวกัน เมื่อสังคมพัฒนามากขึ้นกฎหมาย
สามารถคลี่คลายจากศลี ธรรม แตไ่ ม่ไดแ้ ยกออกอยา่ งเดด็ ขาดจากกนั 3
ศีลธรรมได้ คือ ระเบียบปฏิบัติที่ทำให้เป็นคนดีมีความกตัญญู ซึ่งอยู่ในจิตใจของ
คน ระดับศีลธรรมในจิตใจย่อมสูงต่ำแตกต่างกันไป ขึ้นอยู่กับประสบการณ์การเรียนรู้ของ
แต่ละคน รวมถึง ค่านิยมของบุคคลที่แตกต่างกันไปด้วย แต่กฎหมายเน้นที่การแสดงออก
ของพฤติกรรม อาชญากรรมคือ การกระทำผิดต่อกฎหมาย ผู้กระทำต้องได้รับโทษ
พฤติกรรมที่เป็นอาชญากรรม มีทั้งเป็นกรณีที่ผิดกฎหมายแต่อาจไม่ผิดศีลธรรม หรือผิด
กฎหมายและศีลธรรม กรณีผิดศลี ธรรม แต่ไม่ผิดกฎหมาย ยอ่ มไมถ่ ือว่าเป็นอาชญากรรม
ศาสตราจารย์ ดร.วีระพงษ์ บุญโญภาส และสุพัตรา แผนวิชิต ได้กล่าวถึง
ความหมายของอาชญากรรมว่าอาชญากรรม คือ “การกระทำที่ทำให้สังคมเกิดความ
เสียหาย เนื่องจากการละเมิดกฎหมายอาญามเี จตนาชั่วร้าย ผิดศีลธรรม และมีการกำหนด
บทลงโทษต่อการกระทำนนั้ ”4

หลักการกำหนดความผิดทางอาญา

Herbert L. Packer กล่าวถึงหลักการกำหนดความผิดทางอาญาไว้ในหนังสือ
เรอ่ื ง The Limits of the Criminal Sanction ไว้ 6 ประการ5 ดงั นี้

1) การกระทำที่ชนส่วนมากเห็นว่าเป็นการกระทำที่กระทบต่อสังคม และหมู่ชน
สว่ นมากไม่ได้ใหอ้ ภยั กบั การกระทำนั้น

2) ถ้าการกระทำนั้นเป็นความผิดทางอาญาจะไม่ขัดแย้งกับวัตถุประสงค์ของการ
ลงโทษทางอาญา

3 ปกปอ้ ง ศรีสนิท, กฎหมายอาญาช้ันสงู (พมิ พ์คร้ังที่ 2 สำนกั พมิ พ์วญิ ญูชน 2561) 22.
4 วีระพงษ์ บุญโญภาส และสุพตั รา แผนวิชิต, อาชญากรรมทางเศรษฐกิจ (พิมพค์ รง้ั ที่ 7, สำนกั พิมพน์ ิติธรรม 2557) 7.
5 เกียรตขิ จร วัจนะสวสั ด์ิ, คำอธิบายรายวิชากฎหมายอาญา ภาค 1 (เล่ม 1, พมิ พค์ รง้ั ท่ี 11, สำนกั พิมพ์กรุงสยาม
พบั ลชิ ชงิ่ 2562) 2

3

3) การปราบปรามการกระทำความผิด คือ การถือว่าการกระทำนั้นเป็นความผิด
ทางอาญาจะไมม่ ผี ลเป็นการลดการกระทำทสี่ งั คมเห็นวา่ ถูกต้องให้นอ้ ยลง

4) หากการกระทำนั้นเป็นควาผิดทางอาญา การบังคับใช้กฎหมายต้องมีความ
เสมอภาคและเท่าเทยี มกัน

5) หากเป็นการกระทำความผิดทางอาญา การใช้กระบวนการยุติธรรมทางอาญา
กับการกระทำดังกล่าวจะไม่เกินขีดความสามารถในการใช้กระบวนการนั้นทั้งด้านคุณภาพ
และปรมิ าณ

6) ไมม่ มี าตรการอน่ื ๆใดแลว้ นอกจากการใช้กฎหมายอาญากับการกรณที เี่ กิดข้ึน
หลกั การกำหนดความผดิ ทางอาญา เปน็ หลักพน้ื ฐานของการศึกษากฎหมายอาญา
ในประเทศไทยเช่นกัน โดยเฉพาะการกำหนดความผิดและโทษทางอาญาไว้ในประมวล
กฎหมายอาญา สำหรับประมวลกฎหมายอาญาที่บังคับใช้อยู่ในปัจจุบัน เริ่มมีผลบังคับใช้
ตั้งแต่วันที่ 1 มกราคม พ.ศ. 2500 ซึ่งเป็นประมวลกฎหมายที่ใช้แทน “กฎหมายลักษณะ
อาญา” ทั้งนี้ “บทบัญญัติทั่วไป” ในภาค 1 นี้ เป็นบทบัญญัติที่สำคัญต่อความผิดตาม
กฎหมายอื่นด้วย เพราะตามมาตรา 17 บัญญัติว่า “มาตรา 17 บทบัญญัติในภาค 1 แห่ง
ประมวลกฎหมายนี้ ให้ใช้ในกรณีแห่งความผิดตามกฎหมายอื่นด้วย เว้นแต่กฎหมายนั้นๆ
จะได้บัญญัติไว้เป็นอย่างอื่น” นอกจากน้ี ประมวลกฎหมายอาญานั้น เปน็ กฎหมายอาญา
หลกั ของทกุ ประเทศในระบบซวิ ลิ ลอว์ (civil law)6
อนึ่ง รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560 มาตรา 29 บัญญัติว่า
“บุคคลไม่ต้องรับโทษอาญา เว้นแต่ได้กระทําการอันกฎหมายที่ใช้อยู่ในเวลาที่กระทําน้ัน
บัญญัติเป็นความผิดและกําหนดโทษไว้ และโทษที่จะลงแก่บุคคลนั้นจะหนักกว่าโทษท่ี
บญั ญตั ิไว้ในกฎหมายที่ใชอ้ ยูใ่ นเวลาที่กระทาํ ความผดิ มิได้
ในคดีอาญา ให้สนั นิษฐานไวก้ ่อนว่าผตู้ ้องหาหรือจําเลยไม่มีความผดิ และก่อนมีคํา
พิพากษาอันถึงที่สุดแสดงว่าบุคคลใดได้กระทําความผิด จะปฏิบัติต่อบุคคลนั้นเสมือนเป็น
ผู้กระทาํ ความผดิ มิได้
การควบคุมหรือคุมขังผู้ต้องหาหรือจําเลยให้กระทําได้เพียงเท่าที่จําเป็น เพ่ือ
ป้องกันมใิ ห้มกี ารหลบหนี
ในคดอี าญา จะบังคบั ให้บุคคลใหก้ ารเปน็ ปฏปิ ักษ์ต่อตนเองมิได้
คําขอประกันผู้ต้องหาหรือจําเลยในคดีอาญาต้องได้รับการพิจารณาและจะเรียก
หลักประกนั จนเกนิ ควรแก่กรณมี ไิ ด้ การไม่ใหป้ ระกนั ตอ้ งเป็นไปตามที่กฎหมายบัญญัติ”
และตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 2 บัญญัติว่า “บุคคลจักต้องรับโทษ
ในทางอาญาต่อเมื่อได้กระทำการอนั กฎหมายทีใ่ ชใ้ นขณะกระทำนน้ั บญั ญตั ิเป็นความผิด

6 คณิต ณ นคร, กฎหมายอาญาภาคความผิด (พมิ พค์ รงั้ ท่ี 9, สำนกั พิมพ์วญิ ญูชน 2549) 61.

4

และกำหนดโทษไว้ และโทษที่จะลงแก่ผู้กระทำความผิดนั้น ต้องเป็นโทษที่บัญญัติไว้ใน
กฎหมาย

ถ้าตามบทบัญญัติของกฎหมายที่บัญญัติในภายหลัง การกระทำเช่นนั้นไม่เป็น
ความผิดต่อไป ให้ผู้ที่ได้กระทำการนั้นพ้นจากการเป็นผู้กระทำความผิด และถ้าได้มีคำ
พิพากษาถึงที่สุดให้ลงโทษแล้ว ก็ให้ถือว่าผู้นั้นไม่เคยต้องคำพิพากษาว่าได้กระทำความผิด
น้ัน ถ้ารบั โทษอยู่ก็ใหก้ ารลงโทษน้นั สิ้นสดุ ลง”

มาตรา 2 วรรคหนึ่งมาจากสุภาษิตละตินวา่ “ไม่มีความผิด และไม่มีโทษ โดยไม่มี
กฎหมาย” (Nullum crimen, nulla poena sine lege) ("no crime without law")
("no punishment without law") หรือ “ไมม่ ีความผดิ ไม่มโี ทษ หากไม่มกี ฎหมาย” “No
crime or punishment without law” ภาษาอังกฤษ เรยี กว่า Principle of Legality 7

สหพนั ธส์ าธารณรฐั เยอรมนี ไดก้ ำหนดหลกั การน้ีในรัฐธรรมนญู มาตรา 103 วรรค
สอง เป็นหลัก “การห้ามใช้กฎหมายย้อนหลัง” ถือเป็น “การคุ้มครองความมั่นคงแน่นอน
ของกฎหมายและความนา่ เช่ือถือไวว้ างใจต่อระบบกฎหมาย” เพ่อื ป้องกนั ไม่ใหร้ ัฐใช้อำนาจ
รัฐทางอาญาโดยอำเภอใจ8

ทั้งนี้ รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560 มาตรา 29 ได้บัญญัติ
ไว้เพื่อให้สอดคล้องกับหลักสากลอันเป็นหลักสำคัญของการบังคับใช้กฎหมายอาญาของ
ประเทศไทย และประมวลกฎหมายอาญาซงึ่ มลี ำดับศักด์ิลำดับรองจากกฎหมายรัฐธรรมนูญ
ต้องบญั ญัติใหส้ อดคลอ้ งกนั 9

อย่างไรก็ตาม การบัญญัติความผิดอาญาในประเทศไทย มาตรา 77 แห่ง
รัฐธรรมนญู พุทธศกั ราช 256010 ได้บญั ญตั ถิ งึ ความสำคญั ของการกำหนดความผดิ อาญาว่า

7 เกยี รตขิ จร วัจนะสวสั ด์ิ (เชิงอรรถ 5) 3.
8 ศศิภา พฤกษฎาจนั ทร์, ‘การปรบั ใชส้ ูตรของร้าดบรุค (Radbruchsche Formel) ในฐานะขอ้ จำกดั ของหลกั การหา้ มใช้
กฎหมายยอ้ นหลัง เป็นผลรา้ ยแก่บคุ คลในทางอาญาโดยศาลรัฐธรรมนูญ แห่งสหพนั ธ์สาธารณรฐั เยอรมนี’ (2564) 3
วารสารนติ ิศาสตร์ มหาวทิ ยาลัยธรรมศาสตร์ 260, 266.
9 ทวเี กยี รติ มีนะกนิษฐและรณกรณ์ บุญมี, คำอธิบายกฎหมายอาญา ภาคทวั่ ไป (พมิ พ์ครั้งที่ 22, สำนักพมิ พว์ ญิ ญูชน
2564) 25.
10 รฐั ธรรมนญู แหง่ ราชอาณาจักรไทย พุทธศกั ราช 2560 มาตรา 77 บญั ญตั วิ า่ “รฐั พึงจดั ให้มีกฎหมายเพยี งเท่าทจ่ี ำเปน็
และยกเลิกหรอื ปรับปรุงกฎหมายที่หมดความจำเปน็ หรอื ไมส่ อดคล้องกบั สภาพการณ์ หรือทีเ่ ปน็ อุปสรรคตอ่ การ
ดำรงชวี ิตหรอื การประกอบอาชพี โดยไมช่ ักชา้ เพอื่ ไม่ใหเ้ ป็นภาระแกป่ ระชาชน และดำเนินการใหป้ ระชาชนเขา้ ถงึ ตัวบท
กฎหมายต่าง ๆ ได้โดยสะดวกและสามารถเขา้ ใจกฎหมายไดง้ า่ ยเพอื่ ปฏบิ ัตติ ามกฎหมายไดอ้ ยา่ งถกู ต้อง

การกำหนดความผิดอาญาเทา่ ทจี่ ำเป็นไมเ่ ป็นอุปสรรคตอ่ การพฒั นาประเทศ กอ่ นการตรากฎหมายทุกฉบบั
รัฐพงึ จดั ให้มีการรบั ฟังความคิดเห็นของผเู้ กย่ี วข้องวเิ คราะหผ์ ลกระทบทอ่ี าจเกดิ ขนึ้ จากกฎหมายอย่างรอบดา้ นและเปน็
ระบบ รวมทั้งเปิดเผยผลการรบั ฟังความคิดเห็นและการวิเคราะหน์ ้ันตอ่ ประชาชน และนำมาประกอบการพจิ ารณาใน
กระบวนการตรากฎหมายทกุ ขนั้ ตอน เมอื่ กฎหมายมผี ลใชบ้ งั คับแล้ว รัฐพึงจดั ให้มกี ารประเมนิ ผลสัมฤทธ์ิของกฎหมายทุก
รอบระยะเวลาทกี่ ำหนดโดยรับฟังความคิดเหน็ ของผ้เู กีย่ วขอ้ งประกอบด้วยเพอ่ื พฒั นากฎหมายทุกฉบบั ใหส้ อดคล้องและ
เหมาะสมกับบรบิ ทตา่ ง ๆ ท่เี ปล่ียนแปลงไป

5

ความผิดทางอาญาควรบัญญัติไว้เท่าที่จำเป็นต่อสภาวการณ์ของสังคมไทยในปัจจุบนั และ
ควรกำหนดเป็นความผิดอาญาเฉพาะการกระทำที่เป็นความผิดร้ายแรงเท่านั้น11 หากรัฐ
กำหนดฐานความผิดทางอาญามากเกินความจำเป็นจะทำให้เกิดกฎหมายอาญาเฟ้อ (over-
criminalization) ได้12 นอกจากนี้กฎหมายควรมีบทลงโทษทางอาญาให้เหมาะสมกับ
บุคคลและความร้ายแรงของความผิด พึงหลีกเลี่ยงการจำคุกบุคคลในระยะสั้น เพื่อให้เกิด
ประโยชน์ต่อการดำเนนิ กระบวนการยุติธรรมทางอาญาและคุ้มครองสิทธิของประชาชนให้
ไดร้ บั การอำนวยความยตุ ิธรรมอยา่ งเทา่ เทียม และเสมอภาคกนั

การใช้กฎหมายอาญา 13

การใช้กฎหมายอาญาเพื่อลงโทษบุคคลใด ต้องพิจารณาถึงวันที่ผู้นั้นกระทำ
ความผิดว่ามีการบัญญัติกฎหมายอาญาไว้ชัดเจน เพื่อคุ้มครองบุคคลไม่พึงต้องถูกรับโทษ
โดยไม่ได้กระทำความผิด เพราะกฎหมายไม่ได้บัญญัติความผิด และโทษไว้ ซึ่งเป็นไปตาม
หลกั ความชอบดว้ ยกฎหมาย

1.การลงโทษบุคคลใดได้ จะตอ้ งมกี ฎหมายบญั ญตั เิ ป็นความผิดและกำหนดโทษไว้
การลงโทษบุคคลกฎหมายอาญาต้องบัญญัติให้ชัดเจน จะใช้กฎหมายจารีต

ประเพณีและกฎหมายที่ใกล้เคียงอย่างยิ่ง (analogy) มาลงโทษไม่ได้ อีกทั้ง กรณีกำหนด
หรอื ขยายบทกฎหมายอาญาท่ีมีอยูแ่ ล้ว รวมตลอดถึงห้ามใช้บทกฎหมายท่ใี กล้เคียงอย่างยิ่ง
ในทางเพิ่มโทษ คือ หากกรณีใดที่มีกฎหมาย ในส่วนที่เป็นคุณแล้ว ในกรณีนั้นก็ต้องใช้
กฎหมายในส่วนท่เี ปน็ คณุ เสมอ14

หลักการตีความกฎหมายอาญาต้องเคร่งครัด โดยจะอาศัยเทียบบทกฎหมายที่
ใกลเ้ คียงอย่างย่งิ มาใชใ้ หเ้ ป็นผลรา้ ยมไิ ด้ ทัง้ นี้ ศาสตราจารย์ ดร.เกียรติขจร วจั นะสวัสด์ิได้
อ้างอิงตามงานเขียนของศาสตราจารย์เอกูต์ ที่ว่า “บทบัญญัติแห่งกฎหมายอาญาซึ่ง

รัฐพงึ ใชร้ ะบบอนุญาตและระบบคณะกรรมการในกฎหมายเฉพาะกรณที ีจ่ ำเป็นพงึ กำหนดหลักเกณฑ์การใช้
ดุลพนิ จิ ของเจ้าหนา้ ที่ของรัฐและระยะเวลาในการดำเนินการตามขน้ั ตอนตา่ ง ๆ ทีบ่ ัญญตั ไิ วใ้ นกฎหมายให้ชัดเจน และพงึ
กำหนดโทษอาญาเฉพาะความผิดร้ายแรง”
11 ดิศรณ์ ลิขิตวิทยาวุฒิ, ‘การกำหนดความผิดอาญาให้สอดคล้องกับบทบญั ญัติรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ.
2560 มาตรา 77 : ศึกษากรณีความผิดตามพระราชบัญญัติว่าด้วยความผิดอันเกิดจากการใช้เช็ค พ.ศ.2534’ (2561) 3
วารสารกระบวนการยตุ ธิ รรม 1, 3.
12 ปกป้อง ศรสี นทิ (เชิงอรรถ 3) 23.
13 วีระชาติ เอยี่ มประไพ, คำบรรยายเนตบิ ณั ฑติ ยสภา กฎหมายอาญา 1-58 ครัง้ ท่ี 68 , กรุงเทพมหานคร: เนติบณั ฑติ ย
สภา, 2558, หน้า 21-25.
14 หยดุ แสงอทุ ยั ,กฎหมายอาญาภาค1, พมิ พ์ครั้งที่16 กรงุ เทพมหานคร : สำนกั พมิ พ์มหาวิทยาลยั ธรรมศาสตร์, 2537 .
หน้า44-45.

6

กำหนดความผิดหรือบัญญัติโทษไว้จะต้องใช้บังคับตามตัวอักษร จะลงโทษบุคคลเพราะได้
กระทำการอนั คล้ายคลงึ กนั กับทีไ่ ด้มกี ฎหมายบัญญตั ไิ วน้ ้ันไม่ได้”15

นอกจากนี้ การกำหนดความผิดทางอาญาและโทษทางอาญาไว้เพื่อให้สิทธิ
ผู้เสียหายโดยนิตินัยสามารถดำเนินการใช้สิทธิฟ้องร้องดำเนินคดีกับผู้กระทำความผิดได้
ตามกฎหมายวธิ พี ิจารณาความอาญาเรียกวา่ ผูเ้ สียหายทีแ่ ท้จรงิ ซงึ่ การพจิ ารณาว่าผู้ใดเป็น
ผู้เสียหายที่แท้จริงต้องพิจารณาว่า การกระทำที่กล่าวหานั้นในขณะที่ถูกกระทำน้ัน
กฎหมายบัญญัติไว้ว่าการกระทำนั้นเป็นความผิดทางอาญา กำหนดโทษแก่ผู้กระทำ
ความผดิ เท่าน้นั ผเู้ สยี หายไดร้ ับความเสยี หายเน่ืองจากการกระทำน้นั และไมม่ สี ่วนร่วมหรือ
เปน็ ผูก้ ่อใหเ้ กดิ ความผิดนั้นดว้ ย16

กรณไี มม่ ีกฎหมาย “บญั ญัตเิ ปน็ ความผิด” ไดแ้ ก่
ตัวอย่างกรณี การปลูก “พชื กระท่อม” เพือ่ รับประทานใช้สำหรับปรงุ อาหารหรือ
ดื่มกินในครัวเรือน ไม่ถือว่าเป็นความผิด เพราะไม่มีกฎหมายบัญญัติให้เป็นยาเสพติดให้
โทษอีกตอ่ ไป แตถ่ ้านำไปแปรรปู โดยต้มเพ่ือการพาณชิ ย์ ถอื ว่าผดิ กฎหมายซ่ึงจะมีกฎหมาย
หลายฉบับทบ่ี ัญญัตเิ ป็นความผิดกรณใี ชพ้ ืชกระทอ่ มเพื่อนำไปขายโดยไม่ได้รับอนุญาต
ตัวอย่างกรณีการวางเพลิงเผาทรัพย์ตามมาตรา 217 การวางเพลิงเผาทรัพย์ของ
ผู้อื่น เปน็ ความผิด ไม่มีข้อความว่า หรือผ้อู น่ื เปน็ เจ้าของรวมอยู่ดว้ ย จงึ ตีความคำวา่ ทรัพย์
ของผู้อื่น ให้รวมถึงทรพั ย์ที่ผู้อื่นมีส่วนเป็นเจ้าของรวมอยู่ด้วยไมไ่ ด้ (คำพิพากษาศาลฎีกาท่ี
3643/2526)
ตัวอย่างกรณีการทำให้เสียทรัพย์ การทำให้เสียทรัพย์โดยประมาทไม่มีกฎหมาย
บัญญัติเป็นความผิดอาญา (คำพิพากษาศาลฎีกาท่ี 2277/2554) ตัวอย่างข้อสอบเนติ
บัณฑิต สมัยที่ 67 ข้อ 6 มีคำถามว่า นายแดงวิ่งหนีคนอื่นโดยไม่ดูให้ดีแล้วไปชน
จักรยานยนต์ของผูเ้ สียหายท่ีจอดไวล้ ้มลงไฟหน้าแตก เป็นการกระทำโดยประมาท แต่นาย
แดงไมต่ ้องรับผิดทางอาญา เพราะ มาตรา 2 คือ ความผิดฐานทำให้เสียทรัพย์โดยประมาท
ไม่มกี ฎหมายอาญาบญั ญัติเปน็ ความผิดไว้17
ตัวอย่างกรณีการดูหมิ่นซึ่งหน้า มาตรา 393 ดูหมิ่นซึ่งหน้า ถ้าเป็นการกล่าวด้วย
วาจาต้องกล่าวต่อหน้าผู้เสียหาย ถ้าโทรศัพท์ด่าคนละอำเภอไม่เป็นความผิดมาตราน้ี (คำ
พพิ ากษาศาลฎีกาที่ 3711/2557)
กรณีไมม่ ีกฎหมาย “กำหนดโทษไว้” ได้แก่

15 เกยี รตขิ จร วจั นะสวัสดิ์ (เชงิ อรรถ 5) 10.
16 คนงึ ฦๅไชย, กฎหมายวธิ พี จิ ารณาความอาญา (เล่ม 1, สำนกั พิมพ์วิญญชู น 2561) 20.
17 สหรฐั กิติ ศุภการ, หลกั และคำพพิ ากษา กฎหมายอาญา (พิมพ์คร้งั ที่ 7, บรษิ ัท อมรินทร์พริน้ ต้ิงแอนด์พับลชิ ช่ิง จำกดั
(มหาชน) 2560) 40.

7

คำพิพากษาศาลฎีกาท่ี 369/2541 พระราชบัญญัติสุขาภิบาล พ.ศ. 2495 ไม่มี
มาตราใดบัญญัติกำหนดโทษผู้กระทำผิดไว้ จึงนำเอาบทกำหนดโทษผู้กระทำผิดตาม
พระราชบัญญัติการเลือกตั้งสมาชิกสภาเทศบาล พ.ศ. 2482 มาตรา 72 ซึ่งอยู่ในหมวด 9
อันเป็นเรื่องบทกำหนดโทษ มาใช้บังคับโดยอนุโลมด้วยหาได้ไม่ ฉะนั้น เมื่อมีผู้กระทำผิด
การเลือกตั้งกรรมการสุขภิบาลเกิดขึ้น จึงขอให้ลงโทษผู้กระทำความผิดนั้นไม่ได้ เพราะ
ไม่มีกฎหมายบัญญัติเป็นความผิดและกำหนดโทษไว้ กรณีเช่นนี้ต้องด้วย ประมวล
กฎหมายอาญา มาตรา 2

คำพิพากษาศาลฎีกาที่ 3/2542 ในคดีหมิ่นประมาท มาตรา 332 (2) ไม่ได้ให้
อำนาจศาลสั่งให้จำเลยโฆษณาคำขออภัยด้วย คงให้อำนาจเฉพาะสั่งให้โฆษณาคำ
พิพากษา จงึ ส่ังใหโ้ ฆษณาคำขออภัยไมไ่ ด้

2.หากมกี ฎหมายบัญญตั ิไว้แลว้ ก็ตอ้ งแปล ตคี วามกฎหมายนนั้ โดยเครง่ ครัด
ศาสตราจารย์ ดร.เกียรติขจร วัจนะสวัสดิ์ ได้อธิบายถึงคำว่า “บัญญัติเป็น

ความผดิ ” ตามมาตรา 2 วรรคหนึง่ กฎหมายตอ้ งบัญญัตใิ ห้ชัดเจนแน่นอน ปราศจากความ
คลุมเครือ เพราะว่า ประชาชนจะได้รู้ล่วงหน้าว่าจะกระทำการอย่างใดหรือไม่กระทำการ
อย่างใดที่เป็นความผิดกฎหมายอาญานั้น เช่น ตามมาตรา 288 ผู้ใดฆ่าผู้อื่น18 เป็นบท
กฎหมายที่มีความชัดเจน แน่นอน ว่าผู้กระทำต้องไม่ฆ่าคนตาย มิฉะนั้นต้องระวางโทษ
อาญาสูงถงึ ประหารชวี ิตได้

นอกจากนี้ ยังสอดคลอ้ งกบั มาตรา 64 “บคุ คลจะแกต้ วั วา่ ไม่รู้กฎหมายเพื่อให้พ้น
จากความรับผิดในทางอาญาไม่ได้” ซึ่งป้องกันไม่ให้ประชาชนอ้าง เป็นข้อแก้ตัวเพราะว่า
กฎหมายไดบ้ ัญญตั ิไว้ชดั เจนเปน็ ลายลักษณ์อกั ษร

ในปัจจุบันประมวลกฎหมายเสพติด พ.ศ. 2564 มีผลบังคับใช้ในวันที่ 9 ธันวาคม
พ.ศ. 2564 มีบทบัญญัติเกย่ี วกับความผิดและโทษทางอาญาไวช้ ัดเจน ซึง่ ประมวลกฎหมาย
ยาเสพติด ปรับใช้มาตรา 17 แห่งประมวลกฎหมายอาญาเช่นกัน ทั้งนี้ การกำหนดนิยาม
ความหมายของคำว่า “ยาเสพติด” “ยาเสพติดให้โทษ” “ความผิดเกี่ยวกับยาเสพติด”
“ความผิดร้ายแรงเกี่ยวกับยาเสพติด” ให้ชัดเจนเพื่อป้องกันปัญหาการบังคับใช้กฎหมายนี้
ซึ่งปฏิเสธไม่ได้ว่า ประเทศไทยมีคดีเกี่ยวกับยาเสพติดและมีผู้ต้องขังในเรือนจำมาก จึง
จำเปน็ ต้องรวบรวมกฎหมาย ปรับแกไ้ ขกฎหมายให้เกดิ ความทนั สมัยสอดคล้องกบั ปัจจบุ นั

การบัญญัติความผิดและโทษทางอาญา ควรต้องมีการบัญญัติให้ชัดเจนเป็นลาย
ลักษณ์อักษรเพื่อป้องกันการตีความกฎหมาย ซึ่งปัจจุบันกฎหมายอาญาได้บัญญัติ

18 เกยี รตขิ จร วัจนะสวสั ด์ิ (เชงิ อรรถ 5) 9.

8

ความหมายของคำวา่ “กระทำชำเรา” ให้ชดั เจนในมาตรา 1 (18) หรือกอ่ นหน้านีท้ บ่ี ัญญัติ
ความหมายของคำว่า “สอ่ื ลามกอนาจารเดก็ ” ให้ชดั เจนเช่นกนั

ศาสตราจารย์ ดร.เกียรติขจร วจั นะสวัสดิ์ อธิบายถงึ กรณสี ญั ญาณโทรศัพท์มือถือ
กับสัญญาณโทรศัพท์จากตู้โทรศัพท์ ในประเด็นว่า ความผิดลักทรัพย์ต้องมีการเอาไปซ่ึง
ทรัพย์ของผู้อื่นหรือซึ่งผู้อื่นเป็นเจ้าของรวมอยู่ด้วยไป คำว่า “เอาไป” ต้องเป็น
สังหาริมทรัพย์ถึงจะเอาไป พาเคลื่อนที่ไปได้ แม้จะเป็นคำพิพากษาศาลฎีกาในยุคเก่า แต่
สามารถนำมาเปน็ ตัวอย่างเพือ่ ศึกษาได้

คำพิพากษาศาลฎีกาที่ 5354/2539 โทรศัพท์มือถือเป็น ทรัพย์ แต่สัญญาณ
โทรศัพท์ ไม่ใช่ ทรพั ย์ การนำโทรศัพท์มือถือมาปรับจูนและก๊อปป้คี ลื่นสัญญาณโทรศัพท์
แล้วใชร้ ับส่งวทิ ยุคมนาคมโดยไมไ่ ด้รบั อนุญาต จึงไม่ใช่ การลักทรัพย์ เป็นเพียงการรบั ส่ง
วิทยุคมนาคมโดยอาศัยคลื่นสัญญาณโทรศัพท์ของผู้เสียหาย หรือเป็นการแย่งใช้
คลื่นสัญญาณโทรศัพท์ของผู้เสียหายโดยไม่มีสทิ ธิ เป็นเพยี งความผิดฐานทำ มี และใชเ้ ครื่อง
วทิ ยคุ มนาคมโดยไม่ไดร้ บั อนุญาตตาม พรบ.วิทยุคมนาคมเท่าน้นั

ข้อสังเกต หลักการตีความเคร่งครัด เป็นแต่การห้ามมิให้ศาลขยายความตามชอบ
ใจเทา่ น้ัน แต่ถ้ากรณีตคี วามโดยขยายความเป็นการตีความตามความม่งุ หมายแหง่ กฎหมาย
ตามทปี่ รากฎจากตัวบทกฎหมายแลว้ ศาลยตุ ธิ รรมก็ชอบทจ่ี ะทำได้ (ความคดิ เหน็ ของ
ศาสตราจารย์พิเศษ ดร.หยดุ แสงอุทัย)

คำพิพากษาศาลฎีกาท่ี 1880/2542 (ประชุมใหญ่) ลักเอาสัญญาณโทรศัพท์จากตู้
โทรศัพท์สาธารณะ ซึ่งอยู่ในความครอบครองขององค์การโทรศัพท์แห่งประเทศไทย ไปใช้
เพื่อประโยชน์โดยทุจริต จึงเป็นความผิดฐานลักทรัพย์ เช่นเดียวกับการลักกระแสไฟฟ้า
คำพิพากษาศาลฎีกาที่ 877/2501 (ประชมุ ใหญ)่ 19 สว่ นคำพิพากษาศาลฎกี าท่ี 5344/2539
ที่จำเลยอ้างมาในฎีกานั้น ข้อเท็จจริงไม่ตรงกับคดีนี้ เนื่องจากคดีดังกล่าวเป็นเรื่องจำเลย
ปรับจูน และก๊อปปี้คลื่นสัญญาณโทรศัพท์มือถือแล้วใช้รับส่งวิทยุคมนาคม โดยอาศัย
คลื่นสัญญาณโทรศัพท์ของผู้เสียหายที่ล่องลอยอยู่ในอากาศกรณีจึงแตกต่างกับข้อเท็จจริง
ในคดีนี้ ซึ่งเป็นเรื่องลักสัญญาณโทรศัพท์ที่อยู่ภายในสายโทรศัพท์และอยู่ในความ
ครอบครองขององคก์ ารโทรศัพท์แห่งประเทศ

ข้อสังเกต การจูนคลื่นสัญญาณโทรทัศน์ ที่ส่งผ่านดาวเทียม มายังจานสัญญาณ
ดาวเทียมที่ติดอยู่ตามบ้าน ไม่ผิดฐานลักทรัพย์ แต่ถ้า ต่อคลื่นสัญญาณโทรทัศน์ผ่านสาย
เคเบ้ลิ โดยทจุ รติ เปน็ ความผดิ ฐานลักทรพั ย์ มาตรา 334 ได้

19 คำพพิ ากษาศาลฎีกาท่ี 877/2501 (ประชมุ ใหญ่) การลกั กระแสไฟฟ้า เป็นความผดิ ตามมาตรา 334 หรอื มาตรา 335
แล้วแต่กรณี

9

คำว่า “เอกสาร” ตามมาตรา 1 (7) หมายถึง “กระดาษหรือวัตถุอื่นใดซึ่งได้ทำให้
ปรากฏความหมายด้วยตัวอักษร ตัวเลข ผัง หรือแผนแบบอย่างอื่น จะเป็นโดยวิธีพิมพ์
ถ่ายภาพ หรือวิธีอื่นอันเป็นหลักฐานแห่งความหมายนั้น” ดังนั้น ข้อมูลในคอมพิวเตอร์จึง
เปน็ เอกสารได้ เพราะเปน็ วตั ถุอื่นใดทำใหป้ รากฏความหมาย

คำพิพากษาฎีกาที่ 4311/2557 จำเลยที่ 1 ถึงที่ 3 ร่วมกันพิมพ์หนังสือแต่งต้ัง
ตัวแทนจำหน่ายอุปกรณ์กันระเบิดพร้อมระบุเงื่อนไขในการสั่งซื้อ ราคาขาย ส่วนลด
เงื่อนไขการชำระเงิน การส่งเสริมการขาย และเงื่อนไขที่ทำให้ตัวแทนจำหน่ายสิ้นสุดลงใน
เครื่องคอมพิวเตอร์ ถือเป็นการใช้เครื่องคอมพิวเตอร์ซึ่งเป็นวัตถุอื่นใดทำให้ ปรากฎ
ความหมาย ซึง่ สามารถอ่านหรือเหน็ ความหมายได้โดยบุคคลท่ีพิมพ์ตวั อักษรน้ันแล้วเก็บไว้
ในเคร่ืองคอมพวิ เตอรเ์ พื่อเปน็ หลักฐานซง่ึ จำเลยท่ี 1 ถงึ ท่ี 3 สามารถนำไปใชไ้ ด้เม่อื ต้องการ
ใช้ จึงเปน็ เอกสารตามป.อ. มาตรา 1(7)

คำวา่ “ผูม้ ีวิชาชพี ในการก่อสร้าง” ตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 227 ไม่ได้
จำกดั เฉพาะผู้ท่ไี ด้เล่าเรียนมาโดยตรงเพือ่ เปน็ สถาปนิก วิศวกร หรือหัวหน้าคนงาน

คำพิพากษาศาลฎีกาที่ 10823/2551 คำว่า ผู้มีวิชาชีพ หมายถึงผู้มีอาชีพที่ต้อง
อาศัยวิชาความรู้ความชำนาญหรือผู้ที่มีความรู้ซึ่งอาจได้จากการเล่าเรียนโดยตรงหรือจาก
การทำงานอันเป็นการฝกึ ฝนในการประกอบอาชีพเป็นปกติธรุ ะก็ได้ ดังนี้ แมจ้ ำเลยท่ี 3 จะ
ไม่ได้จบการศึกษาทางดา้ นการกอ่ สร้างอาคาร ก็ถือได้ว่า จำเลยที่ 3 มีความรู้ความชำนาญ
และใช้ความรู้ด้านการก่อสร้างในการประกอบอาชีพเป็นปกติธุระ จำเลยที่ 3 จึงเป็นผู้มี
วชิ าชีพในการก่อสรา้ งอาคารหรือสงิ่ ปลกู สร้างใด ตามความหมาย ป.อ.มาตรา 227

3.กฎหมายอาญาไมม่ ีผลยอ้ นหลัง
ศาสตราจารย์แสวง บุญเฉลิมวิภาส ได้อธิบายถึง หลักกฎหมายอาญาไม่มีผล

ย้อนหลังไปลงโทษการกระทำที่ผ่านมาแล้วของจำเลย หากในเวลาที่จำเลยกระทำนั้นไม่มี
กฎหมายบัญญัติเป็นความผิด แม้ต่อมาจะมีกฎหมายออกมาแล้วบัญญัติว่าการกระทำน้ัน
เป็นความผิด กฎหมายที่ออกมาในภายหลังนี้ก็ไม่สามารถบังคับกับการกระทำในอดีตของ
จำเลยได้ เท่ากับว่ากฎหมายออกมาใหม่จะใช้บังคับได้เฉพาะการกระทำในปัจจุบันหรือใน
อนาคตเทา่ นัน้ 20

มาจากคำว่า “อันกฎหมายที่ใช้ในขณะกระทำ” กฎหมายอาญาจะย้อนหลังให้มี
ผลรา้ ยแก่จำเลยมิได้ เพราะมาตรา 2 วรรคหนง่ึ ใช้คำว่า “ในขณะกระทำ” กลา่ วคือ หาก
ขณะที่จำเลยกระทำความผิด กฎหมายอาญาของไทยไม่มีบทบัญญัติว่าเป็นความผิด หาก

20 แสวง บุญเฉลมิ วภิ าส, หลกั กฎหมายอาญา (พมิ พค์ รงั้ ท่ี 5, สำนกั พิมพว์ ญิ ญชู น 2551) 21.

10

ต่อมาจะมีการออกกฎหมายย้อนหลังโดยถือว่าการกระทำนั้นเป็นความผิดมิได้21 แต่หาก
เป็นเพียงมาตรการทางกฎหมาย อาทิ การถอนสัญชาติ การตัดสิทธิเลือกตั้งกรณีผู้ทุจริต
การริบทรัพย์ให้ตกเป็นของแผ่นดินที่มิใช่การลงโทษทางอาญา เช่นนี้สามารถนำมาใช้
ย้อนหลังเพอื่ ลงโทษจำเลยได้22

ดังนั้น กฎหมายอาญาต้องบังคับใช้ต่อการกระทำของบุคคลในขณะที่บุคคลนั้น
กระทำการเท่านั้น หากภายหลังมีการเปลี่ยนแปลงกฎหมายต้องไม่กระทบกระเทือนต่อ
สิทธิและหน้าที่ของบุคคล เพื่อประกันความมั่นคงของกฎหมายและประกันสิทธิเสรีภาพ
และศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ด้วย ดังนั้น การบัญญัติกฎหมายให้มีผลย้อนหลังไปลงโทษ
บุคคลสำหรับการกระทำก่อนที่จะมีกฎหมายยอ่ มเป็นการทำลายความเชื่อถือไว้วางใจและ
ทำลายความเช่อื มนั่ ในของบคุ คลดว้ ย23

คำพิพากษาศาลฎีกาที่ 2107/2553 จำเลยเข้าไปยึดถึงครอบครองที่ดินพิพาท
ก่อนวันที่ 4 มีนาคม 2515 อันเป็นวันที่ประกาศของคณะปฏิวัติฉบับที่ 96 ลงวันที่ 29
กุมภาพันธ์ 2515 ที่แก้ไขเพิ่มเติมประมวลกฎหมายที่ดิน มาตรา 108 ทวิ ใช้บังคับ เมื่อ
มาตรา 108 ทวิ วรรคหนึง่ บัญญัติวา่ นับแต่ วันที่ประกาศของคณะปฏิวัตฉิ บบั นี้ ใช้บังคบั
ผู้ใดฝ่าฝืนมาตรา 9 ต้องระวางโทษจำคุก ฯลฯ เช่นนี้ การกระทำของจำเลยจึงไม่อาจมี
ความผดิ ฐานเข้าไปยดึ ถือครอบครองที่ดินอันเปน็ ท่สี าธารณสมบัติของแผน่ ดนิ ตามประมวล
กฎหมายทดี่ ิน มาตรา 9, 108 ทวิ ที่โจทก์ ขอให้ลงโทษได้

คำพิพากษาศาลฎีกาที่ 4815/2541 โจทก์ฟ้องว่าจำเลยกระทำความผิดระหว่าง
เดือนพฤศจิกายน 2536 ซึ่งขณะนั้นพ.ร.บ.จัดหางานและคุ้มครองคนหางานที่ให้เพิ่มความ
ตามมมาตรา 91 ตรียังไม่มีผลใช้บังคับ กรณีจึงนำมาตรา 91ตรี มาใช้ย้อนหลังเป็นผลร้าย
แก่จำเลยมิได้ การกระทำของจำเลยไม่เป็นความผิดตามพระราชบัญญัติว่าการการจัดหา
งานฯ มาตรา 91 ตรี

กรณีตัวอย่าง หลักกฎหมายอาญาไม่มีผลย้อนหลังไปลงโทษการกระทำที่ผ่าน
มาแลว้ ของจำเลย หากในเวลาท่จี ำเลยกระทำนนั้ ไมม่ กี ฎหมายบญั ญัตเิ ปน็ ความผิด

คำพิพากษาศาลฎีกาท่ี 1997/2500 จำเลยออกเช็คก่อนมีพระราชบัญญัติว่าด้วย
ความผดิ อันเกดิ จากการใชเ้ ช็ค พ.ศ. 2497 จำเลยยงั ไมม่ คี วามผดิ ตามพระราชบญั ญตั ินี้

คำพิพากษาศาลฎีกาที่ 2406/2523 จำเลยเข้าไปยึดถือครอบครองทำประโยชน์
ในที่ดินในที่เกิดเหตุก่อนกฎกระทรวงกำหนดเขตให้เป็นป่าสงวนแห่งชาติใช้บังคับ การ
กระทำของจำเลยจงึ ไม่เป็นความผิด ศาลมอี ำนาจยกฟ้องไดเ้ ลย

21 เกียรติขจร วจั นะสวัสดิ์ (เชิงอรรถ 5) 5.
22 ทวเี กียรติ มนี ะกนษิ ฐและรณกรณ์ บุญมี (เชิงอรรถ 9) 27.
23 ศศิภา พฤกษฎาจันทร์ (เชิงอรรถ 8) 266-267.

11

คำพิพากษาศาลฎีกาท่ี 2159/2545 ขณะกระทำผิด พ.ร.บ.บัตรประจำตัว
ประชาชน กำหนดให้ผู้กระทำผิดได้แก่ “ผู้ไม่มีสัญชาติไทย” ต่อมาแก้ไขเป็น “ผู้ใด” ซ่ึง
อาจมีหรือไม่มีสัญชาติไทยก็ผิดได้ ดังนี้ เมื่อจำเลยมีสัญชาติไทย ตามกฎหมายเดิม จึงขาด
องค์ประกอบ แมจ้ ำเลยใหก้ ารรบั สารภาพกล็ งโทษจำเลยไมไ่ ด้

คำพิพากษาศาลฎีกาที่ 1466-1467/2526 จำเลยดัดแปลงอาคารก่อนที่ พ.ร.บ.
ควบคุมอาคาร พ.ศ. 2522 ใช้บังคับขณะกระทำนั้น และไม่เป็นการฝ่าฝืนกฎหมายที่ใช้ใน
ขณะที่จำเลยดัดแปลงอาคาร จะนำกฎหมายที่ใช้ในภายหลังการกระทำความผิด นี้มาใช้
บงั คบั ลงโทษแกจ่ ำเลยมไิ ด้

ข้อยกเวน้ คือ ยอ้ นหลงั ได้ ถา้ ไมใ่ ช่โทษทางอาญา24 มกี รณี ต่างๆ ดังน้ี
1) การสั่งว่าทรัพย์สนิ เป็นของแผ่นดิน ตามมาตรา 20 แห่งพระราชบัญญัติว่าด้วย
ป้องกันและปราบปรามการทุจริตฯ เป็นวิธีการป้องกันและปราบปรามการทุจริตและ
ประพฤติมิชอบอันเป็นวิธีการทางวินัย ไม่ใช่การ ลงโทษทางอาญา คำพิพากษาศาลฎีกาท่ี
219/2539
2) การกำหนดให้ทรัพย์สนิ ตกเป็นของแผ่นดิน ตามกฎหมายฟอกเงนิ มิใช่ โทษทาง
อาญาย้อนหลังได้ ไม่ใช่การริบทรัพย์สินตามความหมายของคำว่า ริบทรัพย์สิน มาตรา 18
เพราะวธิ ีการดำเนนิ คดตี ่างกนั ภาระการพสิ จู น์ตา่ งกนั วิธีการท่ีจะขอคืนทรัพย์สนิ ก็ต่างกัน
คำพิพากษาศาลฎีกาที่ 4175/2550 ส. เป็นผู้จำหน่ายเมทแอมเฟตามีนอันเป็น
ความผิดมูลฐานมาตั้งแต่ปี 2540 จนถึงปี 2544 ส่วนผู้คัดค้านที่ 1 เป็นภริยาผู้คัดค้านที่ 2
เป็นบุตรของ ส. จึงเป็นผู้ซึง่ เกี่ยวข้องสัมพันธ์กับ ส.ผู้กระทำความผดิ มูลฐาน กรณีต้องด้วย
บทบัญญัติมาตรา 51 วรรคสอง แห่ง พ.ร.บ.ปอ้ งกนั และปราบปรามการฟอกเงนิ พ.ศ.2542
ที่ให้สันนิษฐานไว้ก่อนว่าบรรดาทรัพย์สินตามคำร้องเป็นทรัพย์สินที่เกี่ยว กับการกระทำ
ความผิด ภาระการพิสูจน์จึงตกแก่ผู้คัดค้านทั้งสองที่จะต้องนำสืบหักล้างข้อสันนิษฐาน
ดังกล่าวว่าตนเป็นเจ้าของที่แท้จริงและทรัพย์สินนั้นไม่ใช่ทรัพย์สินที่ เกี่ยวกับการกระทำ
ความผิดพ.ร.บ.ป้องกันและปราบปรามการฟอกเงิน พ.ศ.2542 เป็นกฎหมายที่กำหนด
ความผิดเก่ยี วกับการฟอกเงนิ มที ั้งโทษทางอาญาและมาตรการทางแพง่ ให้ทรัพยส์ ินตกเป็น
ของแผ่นดินโดยมิต้อง คำนึงว่าทรัพย์สินนั้นผู้เป็นเจ้าของหรือผู้รับโอนทรัพย์สินจะได้มา
ก่อน พ.ร.บ.ป้องกันและปราบปรามการฟอกเงินมีผลใช้บังคับหรือไม่ เพราะมาตรการ
ดังกล่าวมิใช่โทษทางอาญาหรือเป็นคดีแพ่งที่เกี่ยวเนื่องกั บคดีอาญาจึงมีผลใช้บังคับ
ย้อนหลงั ได้ และไม่ขัดตอ่ รัฐธรรมนูญ

24 มาตรา 18 โทษทางอาญา ไดแ้ ก่ ประหารชวี ติ จำคุก กกั ขัง ปรับ และรบิ ทรัพยส์ ิน

12

คำพิพากษาศาลฎีกาท่ี 8229/2556 กฎหมาย ป.ป.ช. ที่บัญญัติวิธีบังคับคดี
กรณไี ม่อาจบงั คบั ในทรพั ยส์ ินท่ตี กเปน็ ของแผน่ ดิน มผี ลย้อนหลังได้ เพราะไมใ่ ช่โทษ

3) การถอนสัญชาติ ไม่ใช่การลงโทษทางอาญา บังคบั ยอ้ นหลงั ได้ คำพิพากษาศาล
ฎีกาที่ 6411/2534

4) วธิ ีการสำหรบั เด็ก มแี นวฎีกาว่า ไม่ใช่โทษทางอาญา (แตไ่ ม่ไดว้ ินิจฉัยว่า บังคับ
ย้อนหลังไดห้ รอื ไม่ (คำพพิ ากษาศาลฎีกาที่ 3174/2538)

5) การเพิกถอนสิทธิเลือกตั้ง เพื่อมิให้กรรมการบริหารพรรคการเมืองที่ก่อให้เกิด
ความเสียหายแก่บ้านเมืองมีโอกาสจะกระทำความผิดซ้ำอีกในช่วงระยะเวลาหนึ่ง มิใช่การ
ลงโทษทางอาญา จึงมีผลย้อนหลังได้

หลกั กฎหมายอาญาไม่มีผลยอ้ นหลงั มขี ้อยกเวน้ คอื
1. กรณีทีเ่ ป็นเรอ่ื งกฎหมายยกเลกิ ความผดิ เดิม มีผลยอ้ นหลังได้

ตามมาตรา 2 วรรคสอง เป็นกฎหมายยกเลิกความผิด กล่าวคือผู้กระทำจะพ้น
จากการเป็นผู้กระทำความผิด เนื่องจากกฎหมายที่ใช้ในภายหลังการกระทำความผิด
บัญญัตไิ วว้ ่า ไมเ่ ปน็ ความผดิ แล้ว25

ปัจจุบัน ผู้กระทำความผิดและต้องโทษข้อหาเกี่ยวกับ “พืชกระท่อม” เม่ือ
กฎหมายบัญญัติว่า พชื กระท่อมไมใ่ ชย่ าเสพตดิ แลว้ ผคู้ รอบครองเพื่อรบั ประทาน ไม่ใช่เพื่อ
การค้า ก็ต้องไม่มีความผิด หากถูกลงโทษต้องปล่อยตัวออกจากเรือนจำ เช่นนี้ ถือเป็น
กฎหมายยกเลิกความผิดเดิม ตามมาตรา 2 วรรคสอง

ตัวอยา่ ง กฎหมายทบี่ ัญญัตใิ นภายหลัง การกระทำเชน่ นั้นไม่เป็นความผิด ตาม
มาตรา 2 วรรคสอง

คำพิพากษาศาลฎีกาที่ 5666/2552 ระหว่าง พิจารณาของศาลฎีกามี พ.ร.บ.
ธรุ กจิ นำเทย่ี วและมคั คุเทศก์ พ.ศ.2551 มาตรา 3 บญั ญตั ิว่า "ใหย้ กเลกิ (1) พ.ร.บ.ธุรกิจนำ
เที่ยวและมัคคุเทศก์ พ.ศ.2535 (2) พ.ร.บ.ธุรกิจนำเที่ยวและมัคคุเทศก์ (ฉบับที่ 2) พ.ศ.
2545" โดยยกเลิกบทบัญญตั ติ ามมาตรา 26 วรรคสอง, 60 ซึ่งเปน็ บทบัญญัตทิ ี่เป็นความผิด
ตามฟอ้ งท่โี จทก์ฎีกาขอให้ลงโทษจำเลยท่ี 2 ดังน้ัน การฝ่าฝืนมาตรา 26 วรรคสอง, 60 แห่ง
พ.ร.บ.ธุรกิจนำเที่ยวและมัคคุเทศก์ พ.ศ.2535 จึงไม่ถือเป็นความผิดตาม ป.อ. มาตรา 2
วรรคสอง ส่วนความผิดฐานร่วมกันประกอบธุรกิจนำเที่ยวโดยไม่ได้รับใบอนุญาตตาม
พ.ร.บ.ธุรกิจนำเทีย่ วและมัคคุเทศก์ พ.ศ.2535 มาตรา 14, 59 น้นั พ.ร.บ.ธุรกิจนำเที่ยวและ
มัคคุเทศก์ พ.ศ.2551 มาตรา 15, 80 ยังบัญญัติให้เป็นความผิดอยู่ แต่โทษปรับตาม
กฎหมายท่ใี ช้ในภายหลังการกระทำความผดิ เป็นคุณมากกว่า จึงต้องใช้กฎหมายในส่วนที่

25 ทวีเกียรติ มนี ะกนิษฐและรณกรณ์ บญุ มี (เชงิ อรรถ 9) 27.

13

เป็นคณุ แก่จำเลยท้ังสองไม่วา่ ในทางใดตาม ป.อ. มาตรา 3 ปัญหาดงั กลา่ วเป็นปัญหาข้อ
กฎหมายที่เกี่ยวกับความสงบเรียบร้อย ศาลฎีกามีอำนาจยกขึ้นอ้างและแก้ไขโดยปรับให้
ถกู ต้องไดต้ าม ป.วิ.อ. มาตรา 195 วรรคสอง ประกอบมาตรา 225

คำพิพากษาศาลฎกี าท่ี 1792/2551 พ.ร.บ. การเลือกตัง้ สมาชกิ สภาท้องถิ่นหรือ
ผู้บรหิ ารทอ้ งถ่นิ พ.ศ.2545 ออกมาใช้บงั คับในระหว่างการพิจารณาของศาลอุทธรณ์ภาค 1
และต่อมามีการออกพระราชกฤษฎีกาให้บทกฎหมายดงั กล่าวมีผลบงั คับใช้แก่การเลือก ตั้ง
สมาชิกสภาเทศบาลนครสมุทรปราการเมื่อ พ.ศ. 2547 และตามมาตรา 3 แห่ง
พระราชบัญญัติการเลือกตั้งสมาชิกสภาท้องถิ่นฯ บัญญัติให้ยกเลิก พ.ร.บ.การเลือกต้ัง
สมาชิกสภาเทศบาล พ.ศ.2482 และตามมาตรา 44 แห่งพระราชบัญญัติการเลือกตั้ง
สมาชิกสภาท้องถิ่นฯ เพียงแต่บัญญัติคุณสมบัติของผู้สมัครรับเลือกตั้งเป็นสมาชิกสภา
ท้องถิ่นเท่า นั้น บทกฎหมายดังกล่าวที่ใช้บังคับภายหลังการกระทำความผิดหาได้มี
บทบัญญัติว่าการ กระทำของจำเลยเป็นความผิดต่อไป จึงถือว่าจำเลยพ้นจากการเป็น
ผูก้ ระทำความผดิ ตาม ป.อ. มาตรา 2 วรรคสอง

กรณีตัวอย่าง คำส่ังของจงั หวดั สรุ นิ ทร์ ไมใ่ ชบ่ ทบญั ญตั ขิ องกฎหมายจึงไม่เข้ากรณี
กฎหมายใชภ้ ายหลังยกเลิกความผิดตามมาตรา 2 วรรคสอง26

คำพิพากษาศาลฎีกาที่ 10325/2550 เดิมที่ดินพิพาทเป็นที่สาธารณสมบัติของ
แผ่นดินสำหรับพลเมืองใช้ร่วมกัน แต่ต่อมามีคำสั่งจังหวัดสุรินทร์ให้เพิกถอนหนังสือสำคัญ
สำหรับที่ทางหลวงบาง ส่วนซึ่งรวมทั้งที่ดินพิพาท ที่ดินพิพาทย่อมไม่เป็นสาธารณสมบัติ
ของแผ่นดินสำหรับพลเมืองใช้ร่วมกันอีก ต่อไป นับแต่วันที่คำสั่งจังหวัดสุรินทร์มีผลใช้
บังคับ แต่ที่ดินพิพาทยังคงมีสภาพเป็นที่ดินอันเป็นทรัพย์สินของแผ่นดินอยู่ต่อไป หาได้
เปลี่ยนแปลงตกไปเป็นกรรมสิทธิ์ของบุคคลหนึ่งบุคคลใดไม่ และคำสั่งจังหวัดสุรินทร์
ดังกล่าวมิใช่บทบัญญัติของกฎหมาย กรณีจึงหาใช่มีกฎหมายออกใช้ภายหลังยกเลิก
ความผดิ ตาม ป.อ. มาตรา 2 วรรคสอง การกระทำของจำเลยจึงเป็นความผิดตาม ป.ที่ดิน
มาตรา 9, 108 ทวิ วรรคหนึ่ง

คำพิพากษาศาลฎีกาที่ 4123/2550 ประกาศคณะปฏิรูปการปกครองในระบอบ
ประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข ฉบับที่ 32 ข้อ 3 บัญญัติว่า บรรดา
บทบัญญัติใดตาม พ.ร.บ.การเลือกตั้งสมาชิกสภาท้องถิ่นหรือผู้บริหารท้องถิ่นฯ ที่ขัดหรือ
แย้งกบั ประกาศฉบบั นี้ใหใ้ ช้บทบัญญัติในประกาศฉบับนี้แทน ตามประกาศฉบับดังกล่าวให้
คณะกรรมการการเลือกตั้งต้องประกาศผลการเลือกตั้ง ให้แล้วเสร็จโดยเร็ว ซึ่งต้องไม่เกิน
สามสิบวนั นับแตว่ นั เลือกตั้ง และใหค้ ณะกรรมการการเลอื กตั้งมคี ำสั่งเพิกถอนสิทธิเลือกตั้ง

26 วเิ ชยี ร ดิเรกอุดมศักดิ์, อาญาพิสดาร ฉบับปรบั ปรงุ ใหม่ ปี 2564 (เลม่ 1, ห้างห้นุ ส่วนจำกัดแสงจันทรก์ ารพิมพ์ 2564).
11.

14

ของผู้ได้รับการ เลือกตั้งภายหลังประกาศผลการเลือกตั้งแล้วได้ ดังนั้น บทบัญญัติ ตาม
พ.ร.บ.การเลือกตั้งสมาชิกสภาท้องถน่ิ หรือผบู้ ริหารท้องถิน่ ฯ ท่ีขดั หรอื แย้งกับเรื่องดังกล่าว
เท่านั้นที่จะมีผลเป็นอันถูกยกเลิกไป ส่วนบทบัญญัติอื่นนอกจากนั้นยังมีผลใช้บังคับอยู่
รวมทั้งบทบัญญัติที่ว่าการกระทำของจำเลยตามฟ้องเป็นความผิดและกำหนดโทษไว้ จึง
ไม่ใช่กรณีที่มีกฎหมายที่บัญญัติในภายหลังว่าการกระทำของจำเลยตามฟ้องไม่เป็น
ความผิดต่อไป หรือกฎหมายที่ใช้ภายหลังการกระทำความผิดเป็นคุณแก่ผู้กระทำ
ความผิด

คำพิพากษาศาลฎีกาที่ 2719/2550 แม้ขณะเกิดเหตุการณ์ที่จำเลยตั้งสถาน
บริการประเภทสถานที่ที่มีสุรา น้ำชาและเครื่องดื่มอย่างอื่นจำหน่ายและบริการโดยมีท่ี
สำหรับพักผ่อนหลับนอน ให้แก่ลูกค้าโดยไม่ได้รับใบอนุญาต จะเป็นความผิดตาม พ.ร.บ.
สถานบริการฯ มาตรา 26 วรรคหนึ่ง ฉบับเดิมก็ตาม แต่เนื่องจากในระหว่างการพิจารณา
ของศาลอุทธรณ์ ได้มี พ.ร.บ.สถานบริการ (ฉบับท่ี 4)ฯ ออกมาใช้บงั คับ ซงึ่ ตามพ.ร.บ.ฉบับ
หลังนี้ มาตรา 3 ได้บัญญัติให้ยกเลิกความในบทนิยามคำว่า "สถานบริการ" ในมาตรา 3
แหง่ พ.ร.บ.สถานบรกิ ารฯ เดมิ และได้บัญญตั ิข้อความใหมไ่ วใ้ นมาตรา 3 ว่า "สถานบรกิ าร"
หมายความวา่ สถานที่ท่ีตง้ั ขึ้นเพอื่ ใหบ้ ริการโดยหวังประโยชน์ในทางการค้าดงั ตอ่ ไปน้ี ...(2)
สถานที่ที่มีอาหาร สุรา น้ำชา หรือเครื่องดื่มอย่างอื่นจำหน่ายและบริการโดยมีผู้บำเรอ
สำหรบั ปรนนบิ ตั ิ ลูกคา้ ดงั น้ี เม่ือฟอ้ งของโจทก์กล่าวอ้างเพียงวา่ สถานทท่ี ีจ่ ำเลยตั้งขึ้นเพ่ือ
ให้บริการนั้น เป็นสถานที่ที่มีสุรา น้ำชาและเครื่องดื่มอย่างอื่นจำหน่ายและบริการโดยมีท่ี
สำหรับพักผ่อนหลับนอน ให้แก่ลูกค้าเท่านั้น โดยไม่ปรากฏว่ามีผู้บำเรอสำหรับปรนนิบัติ
ลูกค้าดว้ ย กรณีจึงไมเ่ ขา้ บทนยิ ามคำวา่ "สถานบรกิ าร" ตาม พ.ร.บ.สถานบริการ (ฉบบั ท่ี 4)
ฯ ทั้งไม่มีบทบัญญัติใดตาม พ.ร.บ.สถานบริการดังกล่าว ระบุไว้ว่าการตั้งสถานที่เพื่อ
ให้บริการตามฟ้องจะต้องได้รับใบอนุญาตจาก พนักงานเจ้าหน้าที่ และมีบทกำหนดโทษใน
กรณีที่มีผู้ฝา่ ฝืนไว้เช่น พ.ร.บ.สถานบริการฉบับเดมิ ถือได้ว่าตามบทบัญญตั ิของกฎหมายที่
บัญญัติในภายหลังการกระทำเช่นนั้นไม่เป็น ความผิดต่อไป จำเลยจึงพ้นจากการเป็น
ผู้กระทำความผดิ ตาม ป.อ. มาตรา 2 วรรคสอง จำเลยจงึ ไมม่ คี วามผิดฐานตั้งสถานบริการ
โดยไมไ่ ด้รับใบอนุญาต

คำพิพากษาศาลฎีกาที่ 7768/2548 แม้ขณะเกิดเหตุ ว. จะเข้ามาดำรงตำแหน่ง
ปลัดเมืองพัทยาโดยการว่าจ้างตามความในมาตรา 50 ของ พ.ร.บ.ระเบียบบริหารราชการ
เมืองพัทยา พ.ศ.2521 แต่ปลัดเมืองพัทยาก็มีฐานะเป็นพนักงานเมืองพัทยาตามความใน
มาตรา 64 และพนักงานเมืองพัทยามีฐานะเป็นเจ้าพนักงานตาม ป.อ. ตามความในมาตรา
66 ของพระราชบัญญัติฉบับดังกล่าวที่ใช้บังคับในขณะกระทำความผิดคดีนี้ ดังนั้น หาก
ขณะดำรงตำแหน่งปลัดเมืองพัทยา ว. ได้กระทำการใดผิดต่อตำแหน่งหน้าที่ราชการ ซ่ึง

15

กฎหมายบัญญัติเป็นความผิดและกำหนดโทษไว้ และ ว. มิได้ถึงแก่ความตายเสียก่อน ว. ก็
ต้องรับผิดในทางอาญาในฐานะเจ้าพนักงานตามที่ ป.อ. มาตรา 2 และมาตรา 147 ถึง
มาตรา 166 บัญญัตไิ ว้ แมจ้ ะปรากฏว่าภายหลังกระทำความผิดได้มี พ.ร.บ.ระเบียบบริหาร
ราชการเมืองพัทยา พ.ศ.2542 มาตรา 3 ให้ยกเลิก พ.ร.บ.ระเบียบบริหารราชการเมือง
พัทยา พ.ศ.2521 และมีบทบัญญัติเกี่ยวกับที่มาของผู้ดำรงตำแหน่งปลัดเมืองพัทยา
แตกต่างจาก กฎหมายเดิม แต่ความผิดที่ ว. ถูกกล่าวหาในคดีนี้มิได้มีการยกเลิกไปและก็
มไิ ด้เป็นเรือ่ งทก่ี ฎหมายท่ีใช้ในภายหลังการกระทำความผิด บญั ญตั ิวา่ การกระทำใดไม่เป็น
ความผิดหรือกำหนดโทษเป็นคุณแก่ผู้กระทำความผิด จึงไม่ใช่กรณีที่จำเลยที่ 1 จะอ้าง
ป.อ. มาตรา 2 และมาตรา 3 มาเปน็ ประโยชนแ์ กค่ ดขี องจำเลยที่ 1 ได้

คำพิพากษาศาลฎีกาที่ 9900/2554 พ.ร.บ.การเลือกตั้งสมาชิกสภาท้องถิ่นหรือ
ผู้บริหารท้องถิ่น พ.ศ. 2545 ไม่ได้บัญญัติถึงลักษณะความผิดฐานก่อให้เกิดการวุ่นวายใน
การเลือกตั้งตามที่โจทก์ฟ้องไว้อีก จึงเป็นกรณีที่กฎหมายที่บัญญัติในภายหลังมิได้
กำหนดให้การกระทำเช่นน้ันเป็นความผิดต่อไป จำเลยที่ 1 จึงพ้นจากการเป็นผู้กระทำ
ความผิดตาม ประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 2 วรรคสอง เมื่อการกระทำของจำเลยที่
1 ไมเ่ ป็นความผดิ เช่นน้ี จึงเป็นเหตุยกฟอ้ งตาม ปวิอ. มาตรา 185

ข้อสังเกต มาตรา 2 วรรคสอง
เมื่อมีกฎหมายที่ใช้ในภายหลังการกระทำความผิดยกเลิกความผิดตามกฎหมาย
เดิมไปแล้ว หากโจทก์ บรรยายฟ้องขอใหล้ งโทษตามกฎหมายเดิม ศาลจะยกฟ้อง
กรณที ศี่ าลฎีกาวินจิ ฉัยวา่ ไม่ถือว่ากฎหมายท่ีใช้ในภายหลังการกระทำความผิด
ยกเลกิ ความผดิ ไดแ้ ก่
ก) กรณีที่ตามกฎหมายท่ีใช้ในภายหลังการกระทำความผิด ได้บัญญัติการกระทำ

ความผิดตาม กฎหมายเดิมไว้ในกฎหมายที่ใช้ในภายหลังการกระทำความผิด
ดว้ ย
ข) กรณีท่ีกฎหมายที่ใช้ในภายหลังการกระทำความผดิ ไม่ได้ยกเลิกกฎหมายที่ใช้
ในขณะกระทำความผิด แต่บัญญัติกรณีที่เป็นความผิดเฉพาะเจาะจงไว้เป็น
การเพ่มิ เติม
การยกเลกิ ประกาศทอ่ี อกโดยอาศยั อำนาจ ตามพระราชบญั ญัติจะถือว่าเป็นเร่ืองท่ี
กฎหมายที่ใช้ในภายหลังการกระทำความผิด มายกเลิกความผิดหรือไม่ มีแนวคำพิพากษา
ศาลฎีกา วินิจฉยั ไว้ 2 แนว
1) วินิจฉยั วา่ ประกาศไม่มฐี านะเป็นกฎหมาย ดงั น้ัน จงึ ไมม่ ผี ลเป็นการลบล้าง
การกระทำความผิดของจำเลย ซึง่ เปน็ ความผดิ ตามกฎหมายท่ใี ชอ้ ย่ใู นขณะน้ัน
2) ไม่ไดว้ ินิจฉัยไว้ตรงๆๆ ว่าเป็นกฎหมายทมี่ ีผลลบล้างความผิดทไ่ี ด้กระทำไว้

16

แตก่ ม็ ผี ลในทำนองนนั้
ข้อสังเกต หากไม่มีฐานะเป็นกฎหมายแล้วย่อมไม่อาจนำ มาตรา 2 และมาตรา

3 มาใชบ้ งั คบั ได้
ถ้ามีการยกเลิก กฎหมายลำดับรอง เช่น กฎกระทรวง พระราชกฤษฎีกา เทศ

บัญญัติ ข้อบงั คบั สขุ าภบิ าล จะถอื ว่า กฎหมายภายหลังยกเลกิ ความผิดหรือไม่
กรณี กฎกระทรวง ศาลฎีกา เคยวินจิ ฉัยไว้วา่ เปน็ กรณีกฎหมายยกเลกิ ความผดิ
กรณี พระราชกฤษฎีกา ศาลฎีกาเคยวินิจฉัยว่า การยกเลิกพระราชกฤษฎีกา

ไม่ได้ทำให้ลบล้างความผดิ ทีไ่ ด้กระทำไปในขณะ พระราชกฤษฎีกา ใช้บังคับ ยังคงถือเป็น
ความผิดตามกฎหมายแมบ่ ทท่อี อกพระราชกฤษฎกี า น้ัน
2. กฎหมายทเ่ี ปน็ คุณแก่ผู้กระทำความผดิ ตามมาตรา 3 มผี ลย้อนหลงั ได้

มาตรา 3 วรรคหนง่ึ บญั ญตั วิ ่า “ถา้ กฎหมายท่ใี ชใ้ นขณะกระทำความผดิ แตกต่าง
กับกฎหมายที่ใช้ในภายหลังการกระทำความผิด ให้ใช้กฎหมายในส่วนที่เป็นคุณแก่
ผู้กระทำความผิด”

หลักสำคัญ คือ กฎหมายอาญาจะย้อนหลังเป็นคุณแก่จำเลยได้ ตามมาตรา 2
วรรคสองและตามมาตรา 327
หลกั เกณฑใ์ นการพิจารณาว่ากฎหมายใดเปน็ คุณกว่า

1) พิจารณาที่ประเภทของโทษซึ่งบัญญัติไว้ใน มาตรา 18 ลดหลั่นกันลงไปตาม
ความหนักเบา

หากกฎหมายที่ใช้ในขณะกระทำความผิดมีโทษจำคุกตลอดชีวิต กฎหมายที่ใช้ใน
ภายหลังการกระทำความผิด มโี ทษประหารชีวติ เชน่ นี้ กฎหมายท่ีใช้ในขณะกระทำความผิด
เป็นคณุ กว่า

2) พิจารณาอตั ราโทษ ถา้ เป็นโทษประเภทเดียวกนั เชน่ โทษจำคุกกด็ ูวา่ โทษจำคุก
ขัน้ สงู กฎหมายทใ่ี ช้ในขณะกระทำความผิดหรอื ใหม่ต่ำกว่ากัน

เช่น กฎหมายที่ใช้ในขณะกระทำความผิดจำคุกไม่เกิน 10 ปี กฎหมายที่ใช้ใน
ภายหลังการกระทำความผิด จำคุกไม่เกิน 5 ปี อย่างนี้ กฎหมายที่ใช้ในขณะกระทำ
ความผิดเป็นคุณกว่า

นอกจากดโู ทษขน้ั สงู แล้ว เราต้องดโู ทษขน้ั ตำ่ ดว้ ย เชน่ กฎหมายท่ีใชใ้ นขณะกระทำ
ความผิดจำคุกตั้งแต่ 5 ถึง 10 ปี แต่กฎหมายที่ใช้ในภายหลังการกระทำความผิดจำคุกไม่
เกนิ 10 ปี เชน่ นี้ กฎหมายที่ใชใ้ นภายหลงั การกระทำความผิดเป็นคุณกว่า เพราะกฎหมาย
ท่ีใชใ้ นภายหลังการกระทำความผิด ศาลจำคุกนอ้ ยเพียงใดกไ็ ด้

27 เกยี รตขิ จร วจั นะสวสั ด์ิ (เชิงอรรถ 5) 8.

17

อย่างไรก็ตาม หากโทษจำคุกตามกฎหมายเดิมและกฎหมายที่แก้ไขใหม่มีระวาง
โทษจำคุกเท่ากัน ส่วนโทษปรับตามกฎหมายที่แก้ไขใหม่มีระวางโทษปรับสูงกว่าโทษตาม
กฎหมายเดิม เช่นน้ี ต้องถือว่ากฎหมายที่แก้ไขใหม่ไม่เป็นคุณแก่จำเลยต้องใช้กฎหมายเดิม
อันเป็นกฎหมายที่ใช้ขณะกระทำความผิดบังคับแก่จำเลยตามคำพิพากษาศาลฎีกาท่ี
1087/256128

3) พจิ ารณาเหตุฉกรรจ์
ถ้ากฎหมายที่ใช้ในขณะกระทำความผิดมีเหตุฉกรรจ์ ทำให้รับโทษหนักขึ้น เช่น
กฎหมายที่ใช้ในขณะกระทำความผิดลักทรัพย์ในเวลากลางคืน มีเหตุฉกรรจ์ แต่ หากมี
กฎหมายที่ใช้ในภายหลังการกระทำความผิด บัญญัติว่า ลักทรัพย์ ไม่ว่าเวลาใด ก็มีโทษ
เท่ากัน โดยไม่ได้ แบ่งว่าเหตุฉกรรจ์ใดมีโทษมากกว่า หรือไม่ เช่นนี้ กฎหมายที่ใช้ใน
ภายหลงั การกระทำความผิด เป็นคุณ
4) พิจารณาเหตุเพิ่มโทษ
กฎหมายที่ใช้ในขณะกระทำความผิดกำหนดว่า การกระทำอย่างหนึ่งมีเหตุเพิ่ม
โทษ เช่นเคยกระทำผิดมาแล้ว ต้องรับโทษหนักขึ้น แต่ถ้ากฎหมายที่ใช้ในภายหลังการ
กระทำความผิดยกเลิกเหตุเพิ่มโทษไป เช่นนี้ กฎหมายที่ใช้ในภายหลังการกระทำความผิด
ก็เป็นคณุ กวา่
5) ถา้ มกี ฎหมายลา้ งมลทนิ ถือวา่ เป็นคณุ แกผ่ ู้กระทำความผดิ
6) พจิ ารณาจากเหตยุ กเวน้ โทษ หรือเหตลุ ดโทษ
ถ้ากฎหมายที่ใช้ในภายหลังการกระทำความผิด มีเหตุยกเว้นโทษ หรือลดโทษ ก็
ถือว่า กฎหมายที่ใช้ในภายหลังการกระทำความผิด เป็นคุณแก่ผู้กระทำผิดมากกว่า
กฎหมายทใ่ี ชใ้ นขณะกระทำความผดิ
7) อายคุ วาม
ตามกฎหมายฉบับใดสนั้ กวา่ ย่อมเปน็ คุณแกผ่ ู้กระทำผิดมากกว่า กฎหมายฉบับท่ี
มีอายคุ วามทยี่ าวกวา่
8) ถ้ากฎหมายที่ใช้ในภายหลังการกระทำความผิด กำหนดเป็นความผิดอันยอม
ความได้ ย่อมเป็นคุณแกผ่ กู้ ระทำผดิ
การกำหนดให้เป็นความผิดอันยอมความได้ มีผลถึงการฟ้องร้องผู้กระทำผิดที่ต้อง
อยใู่ นกำหนดอายุความร้องทุกข์ภายใน 3 เดือนนับแต่รูเ้ รื่องและรู้ตัวผู้กระทำความผิด ตาม
ประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 96 นอกจากนั้นระหว่างดำเนินคดีคู่ความสามารถตกลง
ถอนคำรอ้ งทุกข์ ถอนฟอ้ ง ยอมความกนั ทำใหค้ ดยี ตุ ิ

28 วเิ ชยี ร ดิเรกอุดมศักดิ์ (เชงิ อรรถ 26) 12.

18

9) พิจารณาอายุล่วงเลยการลงโทษ ถ้ากฎหมายที่ใช้ในภายหลังการกระทำ
ความผดิ กำหนดไว้สน้ั กว่า ก็เปน็ คณุ กวา่

10) พจิ ารณาอายุลว่ งเลยการบังคับใช้วธิ ีการเพือ่ ความปลอดภยั
11) พิจารณาเงอ่ื นไขความรบั ผิดทางอาญาเข้มงวดกวา่ กนั หรือไม่
กฎหมายที่ใช้ในขณะกระทำความผิดต้องรบั ผิดเมือ่ กระทำโดยเจตนา
12) พิจารณาว่ามีกฎหมายจำกัดขอบเขตการรวมโทษกรณีกระทำผิดหลายกรรม
ตา่ งกันตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 91
13) ถา้ ระหว่างการพจิ ารณาของศาลใดศาลหนึ่งในคดีความผิดเก่ียวกับอาวุธปืนได้
มีกฎหมายให้นำอาวุธปืนไปมอบให้เจ้าหน้าที่แล้ว จะไม่มีความผิด กรณีต้องถือว่าใน
ระหว่างน้ัน กฎหมายทใ่ี ช้ในภายหลังการกระทำความผิด ยกเวน้ โทษให้แกผ่ ู้มีอาวุธปืนและ
กระสุนปืน ตอ้ งใช้กฎหมายทใี่ ชใ้ นภายหลงั การกระทำความผดิ แล้วพพิ ากษายกฟอ้ ง

ตัวอย่างคำพพิ ากษาศาลฎกี า การใช้กฎหมายในสว่ นทเ่ี ป็นคุณมาตรา 3
การใช้กฎหมายในส่วนทีเ่ ป็นคุณตามมาตรา 3 เมื่อกฎหมายที่บังคับใช้ในภายหลงั

ที่จำเลยกระทำความผิดแตกต่างจากกฎหมายที่ใช้ขณะจำเลยกระทำความผิดเช่นนี้
กฎหมายที่บงั คับใช้ภายหลังต้องนำเฉพาะส่วนท่ีเปน็ คุณใหแ้ ก่จำเลยในทุกกรณี ยกตัวอย่าง
การบัญญัติโทษทางอาญาแตกต่างกัน หากกฎหมายที่บัญญัติในภายหลังบัญญัติโทษหนัก
กวา่ เดมิ เช่นนถ้ี อื ว่าโทษทางอาญานีไ้ มเ่ ปน็ คุณกบั จำเลย จงึ ไม่นำมาใช้บงั คับกบั จำเลย

คำพิพากษาศาลฎีกาที่ 1018/2564 การที่จะนำบทบัญญัติของกฎหมายตาม
ป.อ. มาตรา 3 มาใช้บงั คับในฐานกฎหมายที่เป็นคณุ ได้นัน้ จะตอ้ งเปน็ กรณีที่นำมาใช้บังคับ
แก่ความรบั ผิดทางอาญาของผกู้ ระทำความผดิ เท่านัน้

อย่างไรก็ตาม หากกฎหมายที่บังคับใช้ภายหลัง โทษทางอาญาเบากว่าซึ่งถือว่า
แตกตา่ งจากกฎหมายที่บังคับใชใ้ นขณะจำเลยกระทำความผิด ถอื ว่าเป็นคุณให้ศาลนำมาใช้
เพอื่ ช่วยเหลือจำเลย

คำพิพากษาศาลฎีกาท่ี 3795/2562 ในระหวา่ งพิจารณาของศาลฎกี าได้มี พ.ร.บ.
ยาเสพติดให้โทษ (ฉบับที่ 7) พ.ศ.2562 แก้ไขเพิ่มเติม พ.ร.บ.ยาเสพติดให้โทษ พ.ศ.2522
โดยมาตรา 8 ใหย้ กเลกิ บทความผิดในมาตรา 26 เดมิ และมาตรา 9 บัญญัติความผิดฐานมี
พืชกระทอ่ มไวใ้ นครอบครองโดยไม่ได้รับอนุญาต เป็นมาตรา 26/3 แทน และมาตรา 17 ให้
ยกเลิกบทกำหนดโทษในมาตรา 76 เดิม ให้ใช้มาตรา 76 ที่แก้ไขใหม่แทน ซึ่งความผิดฐาน
มพี ืชกระท่อมไวใ้ นครอบครองโดยไม่ไดร้ ับอนญุ าต ตามมาตรา 76 วรรคสอง ท่แี กไ้ ขใหม่ มี
ระวางโทษปรับไม่เกนิ สองหมื่นบาท เพียงสถานเดียว แตกต่างกับมาตรา 76 วรรคสองเดิม

19

ที่มีระวางโทษจำคุกไม่เกินหนงึ่ ปี หรอื ปรบั ไม่เกนิ สองหมื่นบาท หรือทงั้ จำท้ังปรับ ดังน้ันจึง
ต้องใช้กฎหมายท่แี กไ้ ขใหม่ ซึง่ เปน็ คณุ มากกวา่ บังคับแกจ่ ำเลย ตาม ป.อ. มาตรา 3

คำพิพากษาศาลฎีกาที่ 2108/2562 โจทก์ฟ้องขอให้ลงโทษจำเลยที่ 3 ตาม
พ.ร.บ.วัตถุที่ออกฤทธิ์ต่อจิตและประสาท พ.ศ.2518 มาตรา 62 ซึ่งเป็นกฎหมายที่ใช้
ในขณะกระทำความผิดและมบี ทกำหนดโทษตามมาตรา 106 ทวิ ระวางโทษจำคุกตั้งแต่ห้า
ปีถึงยี่สิบปี และปรับตั้งแต่หนึ่งแสนบาทถึงสี่แสนบาท ต่อมาในระหว่างการพิจารณาของ
ศาลฎีกาได้มี พ.ร.บ.วัตถุที่ออกฤทธิ์ต่อจิตและประสาท พ.ศ.2559 ออกใช้บังคับ และให้
ยกเลิก พ.ร.บ.วัตถุที่ออกฤทธิ์ต่อจิตและประสาท พ.ศ.2518 แต่ พ.ร.บ.วัตถุที่ออกฤทธิ์ต่อ
จิตและประสาท พ.ศ.2559 มาตรา 4, 16 วรรคหนึ่ง, 88 วรรคสาม ซึ่งเป็นกฎหมายที่ใช้
ภายหลังการกระทำความผิดคงบัญญัติให้การกระทำความผิดตามฟ้องเป็นความผดิ อยู่ โดย
มกี ำหนดโทษตามมาตรา 118 ระวางโทษจำคกุ ต้ังแตส่ ีป่ ีถึงยส่ี บิ ปี และปรบั ตั้งแตส่ ี่แสนบาท
ถึงสองล้านบาท โทษจำคุกตาม พ.ร.บ.วัตถุที่ออกฤทธิ์ต่อจิตและประสาท พ.ศ.2559 ซ่ึง
เป็นกฎหมายท่ใี ชภ้ ายหลงั การกระทำความผดิ จึงเปน็ คณุ แก่จำเลยท่ี 3 มากกวา่ พ.ร.บ.วัตถุ
ที่ออกฤทธิ์ต่อจิตและประสาท พ.ศ.2518 จึงต้องใช้กฎหมายในส่วนที่เป็นคุณแก่ผู้กระทำ
ความผดิ ไม่วา่ ในทางใด ตาม ป.อ. มาตรา 3

ข้อสงั เกต เก่ียวกับเรอื่ งการใช้กฎหมายในสว่ นทเี่ ป็นคณุ
1) เปน็ บทบงั คับว่า ศาลต้องใช้กฎหมายสว่ นท่ีเปน็ คณุ เสมอ ไมใ่ ช่เรื่องของดุลพินจิ
2) ถ้ากฎหมายที่ใช้ในขณะกระทำความผิดกับกฎหมายที่ใช้ในภายหลงั การกระทำ
ความผิด ไม่แตกต่างกันเท่ากับว่า กฎหมายที่ใช้ในภายหลังการกระทำความผิด ไม่ได้เป็น
คุณ จึงต้องใช้กฎหมายท่ใี ชใ้ นขณะกระทำความผดิ คอื กฎหมายในขณะกระทำผิด
3) คำว่า “ให้ใช้กฎหมายในส่วนที่เป็นคุณแก่ผู้กระทำความผิดไม่ว่าในทางใด”
หมายถึง ศาลมีอำนาจหยิบยกเอากฎหมายทั้งฉบับเก่าและฉบับใหม่ ในส่วนที่เป็นคุณแก่
ผู้กระทำผดิ มาใช้คละกนั ได้
4) กรณีกฎหมายที่บัญญัติภายหลังเปลี่ยนแปลงองค์ประกอบความผิด แต่โจทก์
บรรยายฟ้องตามองค์ประกอบความผิดเดิมมา ซึ่งไม่ตรงตามองค์ประกอบความผิดตาม
กฎหมายที่ใช้ในภายหลังการกระทำความผิด จะลงโทษตามกฎหมายที่ใช้ในภายหลังการ
กระทำความผิด ก็ไม่ได้ เพราะไม่ครบองค์ประกอบความผิด จะลงโทษตามกฎหมายเดิมก็
ไมไ่ ด้ เพราะต้องถือวา่ กฎหมายท่ีใช้ในภายหลังการกระทำความผิด เปน็ คณุ จึงต้องยกฟอ้ ง
5) ตราบใดที่คดียังไม่ถึงที่สุด ศาลที่คดีนั้นอยู่ระหว่างพิจารณาไม่ว่าจะเป็น ศาล
ชัน้ ต้น ศาลอทุ ธรณ์ หรือศาลฎีกา กต็ ้องใช้กฎหมายในสว่ นท่ีเป็นคุณ

20

6) นำมาตรา 3 มาใช้กบั ความรับผดิ ตามสัญญาประกันตัวผู้ต้องหาซ่ึงเป็นความรับ
ผิดทางแพ่งไม่ได้ เพราะสัญญาดังกล่าวมีผลบังคับกันได้โดยสมบูรณ์เพียงใดหรือไม่ ย่อม
ตอ้ งพจิ ารณาจากกฎหมายท่ใี ชบ้ งั คับอยู่ในขณะทำสญั ญานั้น

7) จำเลยผู้ซึ่งถูกถอนสัญชาติตามกฎหมายที่ใช้ในขณะกระทำความผิดจะอ้างว่า
ต้องใช้กฎหมายที่ใช้ในภายหลังการกระทำความผิด ท่ีเป็นคุณแก่ตน โดยอาศัยหลักมาตรา
3 ไม่ได้ เพราะไม่ใชเ่ ร่ืองความรบั ผิดทางอาญา

8) จะบงั คับใช้ประมวลกฎหมายวิธีพจิ ารณาความอาญา ยอ้ นหลงั ให้เป็นผลร้ายแก่
จำเลยไม่ได้ ขดั ต่อ มาตรา 2 แต่บังคับใช้ประมวลกฎหมายวธิ ีพจิ ารณาความอาญาเป็นคุณ
แก่จำเลยไดต้ ามหลกั ใน มาตรา 3

ข้อสังเกต ถ้าในระหว่างการพิจารณาของศาลอุทธรณ์ หรือศาลฎีกา มีการแก้
กฎหมายในส่วนสารบัญญัติ โดยแก้ไขอัตราโทษทำให้ความผิดในคดีดังกล่าวมีอัตราโทษ
สูงขึ้น ซึ่งถ้าใช้กฎหมายที่ใช้ในภายหลังการกระทำความผิด คดีจะไม่ต้องห้ามอุทธรณ์
หรือไมต่ ้องห้ามฎีกา ดังนี้ ต้องใชห้ ลกั ใช้กฎหมายที่เป็นคุณด้วย คือยังต้องใช้กฎหมายที่ใช้
ในขณะกระทำความผดิ และหา้ มมิใหโ้ จทกอ์ ทุ ธรณ์ ฎีกา ซงึ่ เป็นคณุ แก่จำเลย

อย่างไรก็ตาม ในเรื่องการรับฟังพยานหลักฐาน ถ้ามีกฎหมายที่ใช้ในภายหลังการ
กระทำความผิด ห้ามรับฟังพยานหลักฐานบางอย่างมาลงโทษจำเลย กฎหมายที่ใช้ใน
ภายหลังการกระทำความผิด ไม่มีผลย้อนหลังไปทำให้พยานหลักฐานบางชิ้นที่รวบรวมไว้
แต่เดิมก่อนกฎหมายทใ่ี ช้ในภายหลังการกระทำความผดิ มีผลถึงกับเป็นพยานหลักฐานที่ใช้
ไม่ได้

กฎหมายบัญญัติแตกต่างกันใช้กฎหมายส่วนที่เป็นคุณในกรณีคดีถึงที่สุดแล้วได้เฉพาะ
ในบางกรณี ตามมาตรา 3(1)(2)

การใช้กฎหมายในส่วนที่เป็นคุณหากมีการบัญญัติกฎหมายไว้แตกต่างกันให้ใช้
กฎหมายสว่ นทเี่ ปน็ คุณ ไมว่ ่าในทางใด แยกเปน็ 2 กรณคี อื กรณีคดยี ังไม่ถึงท่ีสุด และกรณี
คดถี งึ ท่สี ดุ แลว้ 29

ตามมาตรา 3 (2) คือ กรณีท่คี ดยี ังไมถ่ ึงท่สี ุด
ตามมาตรา 3 (1) บัญญัติว่า “......... ไม่ว่าในทางใด เว้นแต่คดีถึงที่สุดแล้ว แต่ใน
กรณีท่คี ดถี ึงท่สี ุดแล้วดงั ตอ่ ไปน้ี
(1) ถ้าผู้กระทำความผิดยังไม่ได้รับโทษ หรือกำลังรับโทษอยู่ และโทษที่กำหนด
ตามคำพพิ ากษาหนักกว่าโทษท่ีกำหนดตามกฎหมายทบี่ ัญญัตใิ นภายหลัง เม่อื สำนวนความ
ปรากฏแก่ศาลหรือเมื่อผู้กระทำความผิด ผู้แทนโดยชอบธรรมของผู้นั้น ผู้อนุบาลของผู้น้ัน

29 ทวเี กยี รติ มีนะกนษิ ฐและรณกรณ์ บุญมี (เชิงอรรถ 9) 28.

21

หรือพนักงานอัยการร้องขอ ให้ศาลกำหนดโทษเสียใหม่ตามกฎหมายที่บัญญัติในภายหลัง
ในการทศ่ี าลจะกำหนดโทษใหมน่ ้ี ถา้ ปรากฏวา่ ผู้กระทำความผดิ ได้รับโทษมาบา้ งแล้ว เมื่อ
ได้คำนึงถึงโทษตามกฎหมายที่บัญญัติในภายหลัง หากเห็นเป็นการสมควร ศาลจะกำหนด
โทษน้อยกว่าโทษขั้นต่ำที่กฎหมายที่บัญญัติในภายหลังกำหนดไว้ถ้าหากมีก็ได้ หรือถ้าเห็น
ว่าโทษที่ผู้กระทำความผิดไดร้ ับมาแล้วเปน็ การเพียงพอศาลจะปล่อยผู้กระทำความผดิ ไปก็
ได”้

มาตรา 3 (1) คอื คดถี งึ ทส่ี ดุ ถา้ ผู้กระทำความผิดยังไม่ได้รับโทษ หรอื กำลังรับโทษ
อยู่ ปรากฏว่ามีกฎหมายแตกต่างแล้วเป็นคุณแก่จำเลย เช่นนี้ ศาลใช้ดุลพินิจปล่อยตัว
ผู้กระทำความผิดออกมาได้

ส่วนมาตรา 3 (2) คอื กรณีท่ีคดีถงึ ทีส่ ดุ แล้วศาลมคี ำพพิ ากษาประหารชีวติ จำเลย
ตามมาตรา 3 (2) บัญญัติว่า “(2) ถ้าศาลพิพากษาให้ประหารชีวิตผู้กระทำ
ความผิด และตามกฎหมายที่บัญญัติในภายหลัง โทษที่จะลงแก่ผู้กระทำความผิดไม่ถึง
ประหารชีวิต ให้งดการประหารชีวติ ผู้กระทำความผิด และใหถ้ ือวา่ โทษประหารชีวติ ตามคำ
พพิ ากษาได้เปลีย่ นเปน็ โทษสงู สุดท่จี ะพงึ ลงไดต้ ามกฎหมายที่บัญญตั ิไวภ้ ายหลงั
ข้อสงั เกต ถ้ากฎหมายที่ใช้ในภายหลงั การกระทำความผิด ใช้บงั คับตั้งแต่ก่อนคดี
ถึงที่สุดและกฎหมายที่ใช้ในภายหลังการกระทำความผิด เป็นคุณกว่า แต่ศาลไม่ได้ปรับใช้
กฎหมายที่ใช้ในภายหลังการกระทำความผิด ที่เป็นคุณกว่า ต่อมาเมื่อคดีถึงที่สุดแล้ว
จำเลยจึงมายื่นขอให้กฎหมายที่ใช้ในภายหลังการกระทำความผิด โดยอ้างหลักกฎหมาย
มาตรา 3 (1) ได้ต้องได้ความวา่ ต้องถึงทีส่ ุดไปแลว้ ตั้งแต่ก่อนวันท่ี กฎหมายที่ใช้ในภายหลัง
การกระทำความผดิ มีผลใช้บังคับ
3.วิธีการเพื่อความปลอดภัยย้อนหลงั ได้
วิธีการเพื่อความปลอดภัย30 สามารถใช้ย้อนหลังกับจำเลยได้ เพราะมิใช่โทษ
ในทางอาญา 31
มาตรา 12 บัญญัติว่า “ให้ใช้กฎหมายในขณะที่ศาลพิพากษา หมายถึง ไม่ต้องดูว่าในขณะ
กระทำความผิดนั้น จะมีกฎหมายเกี่ยวกับวธิ ีการเพ่ือความปลอดภยั ไว้อยา่ งไร ถ้าขณะศาล
พพิ ากษา มีการบัญญัติใหน้ ำวิธีการเพ่อื ความปลอดภยั ใดไว้ก็นำมาใชไ้ ด้”
มาตรา 13 บัญญัติว่า “ถ้ากฎหมายที่บัญญัติในภายหลังได้มีการยกเลิกวิธีการเพื่อความ
ปลอดภัยใด ศาลต้องส่ังระงับการใชว้ ธิ กี ารเพื่อความปลอดภัยนัน้ เสยี ”

30 มาตรา 39 วธิ กี ารเพ่ือความปลอดภยั มี 5 อยา่ งคอื กกั กนั , หา้ มเข้าเขตกำหนด, เรียกประกันทณั ฑบ์ น, คมุ ตวั ไว้ใน
สถานพยาบาล และหา้ มการประกอบอาชพี บางอยา่ ง
31 เกยี รติขจร วจั นะสวัสดิ์ (เชิงอรรถ 5) 8.

22

มาตรา 14 บัญญัติว่า “กรณีมีกฎหมายภายหลัง เปลี่ยนแปลงเงื่อนไข การใช้วิธีการเพื่อ
ความปลอดภยั ศาลยกเลกิ วิธีการเดิมหรอื ใช้วิธีการใหมไ่ ด้”
มาตรา 15 บัญญัติว่า “ถ้าตามกฎหมายที่ใช้ในภายหลังการกระทำความผิด โทษใดได้
เปลี่ยนลักษณะมาเป็นวิธีการเพื่อความปลอดภัย และได้มีคำพิพากษาลงโทษแก่บุคคลใด
ใหถ้ ือว่า โทษทีล่ งนน้ั เป็นวิธีการเพอื่ ความปลอดภัย”

4.ใชก้ ฎหมายทอี่ อกภายหลงั เพ่ือตคี วามกฎหมายเดิม ย้อนหลงั ได้
กฎหมายเดิมยงั ใชไ้ ดอ้ ยู่

สรปุ ท้ายบท

ความรับผิดทางอาญาจะต้องเป็นไปตามกฎหมายที่บัญญัติไว้ชัดแจ้ง การลงโทษ
จะต้องมีกฎหมายระบุโทษไว้ ตามมาตรา 2 วรรคหนึ่ง “ไม่มีความผิด และไม่มีโทษ โดยไม่
มีกฎหมาย” (Nullum crimen, nulla poena sine lege) ดังนั้น ศาลไม่อาจลงโทษ
บุคคลให้หนักไปกว่าที่ระบุไว้ในกฎหมายขณะเกิดความผิดได้ ซึ่งแม้ว่ากฎหมายขณะ
พิพากษาจะระบุโทษหนักขึ้นกว่าเดิมก็ตาม ทั้งนี้เพื่อคุ้มครองเสรีภาพของบุคคลและ
หลักประกันความมัน่ คงแห่งกฎหมายวา่ รัฐจะไมบ่ ญั ญัติกฎหมายตามอำเภอใจ

การใช้กฎหมายอาญาต้องพิจารณาจากวันที่กระทำความผิด มีกฎหมายบัญญัติ
เปน็ ความผดิ และโทษทางอาญากำหนดไวห้ รือไม่ การบัญญัตกิ ฎหมายตอ้ งชัดเจน ท้ังนี้ การ
ใช้กฎหมายอาญา มขี อ้ พิจารณาท่สี ำคัญ ดังน้ี

1. การใช้กฎหมายอาญาย้อนหลังเพ่ือเป็นโทษแก่ผกู้ ระทำความผิด ไม่สามารถทำได้
เพราะขัดกับบทบญั ญัติ มาตรา 2 วรรคหนึง่

2. การใชก้ ฎหมายอาญาย้อนหลงั เพอ่ื เปน็ คุณแก่ผู้กระทำความผดิ สามารถทำได้
ตามบทบัญญัติ มาตรา 2 วรรคสอง และมาตรา 3

23

คำถามท้ายบท

ข้อ 1. จงอธบิ ายหลกั การใช้กฎหมายอาญาทว่ี ่า “ไมม่ คี วามผิด และไม่มีโทษ โดย

ไม่มกี ฎหมาย” (Nullum crimen, nulla poena sine lege)

ข้อ 2. กฎหมายอาญาห้ามย้อนหลัง เว้นแต่จะเป็นคุณแก่ผู้กระทำความผิด
หมายความวา่ อยา่ งไร จงอธิบาย

ข้อ 3. นายสมหวังอยู่ระหว่างถูกจำคุกในเรือนจำในข้อหามี “พืชกระท่อม” ไว้ใน
ครอบครองเพื่อรับประทาน ปรากฏว่า ต่อมามีกฎหมายยกเลิกความผิดนี้ โดยพืชกระท่อม
ไม่ใชยาเสพตดิ ตามกฎหมาย เช่นนี้ นายสมหวังไดป้ ระโยชน์จากกฎหมายยกเลิกความผิดน้ี
หรอื ไม่ เพราะเหตุใด

24

บรรณานกุ รม

หนงั สอื
ภาษาไทย
เกยี รติขจร วจั นะสวสั ดิ์, คำอธิบายรายวชิ ากฎหมายอาญา ภาค 1 (เล่ม 1, พมิ พ์ครง้ั ท่ี 11,

สำนกั พิมพ์กรุงสยามพับลิชช่งิ 2562).
คณติ ณ นคร, กฎหมายอาญาภาคความผดิ . (พิมพ์ครงั้ ท่ี 9, สำนักพมิ พ์วิญญูชน 2549).
คณพล จนั ทนห์ อม, หลกั พ้นื ฐานกฎหมายอาญา (เลม่ 1, สำนกั พิมพ์วญิ ญชู น 2563).
-- รากฐานกฎหมายอาญา (พิมพ์ครัง้ ที่ 2, สำนกั พิมพ์วิญญชู น 2561).
คนงึ ฦๅไชย, กฎหมายวธิ พี ิจารณาความอาญา (เล่ม 1, สำนักพมิ พ์วญิ ญูชน 2561).
จติ ติ ตงิ ศภัทิย,์ คำอธิบายกฎหมายอาญา ภาค 1 (พมิ พ์คร้ังท่ี 11, ศูนยก์ ารพมิ พ์เพชรรุ่ง 2555).
ทวเี กียรติ มนี ะกนิษฐ และรณกรณ์ บุญม,ี คำอธบิ ายกฎหมายอาญา ภาคทั่วไป (พิมพ์

ครง้ั ท่ี 22 สำนักพิมพว์ ญิ ญูชน 2564).
วเิ ชียร ดเิ รกอุดมศักดิ์, อาญาพสิ ดาร ฉบับปรบั ปรุงใหม่ ปี 2564 (เลม่ 1, ห้างหนุ้ สว่ น

จำกัดแสงจนั ทร์การพิมพ์ 2564).
วรี ะพงษ์ บญุ โญภาส และสพุ ตั รา แผนวชิ ิต, อาชญากรรมทางเศรษฐกจิ (พมิ พ์คร้งั ท่ี 7,

สำนักพมิ พ์นิติธรรม 2557).
แสวง บญุ เฉลิมวภิ าส, หลักกฎหมายอาญา (พิมพ์ครง้ั ที่ 5, สำนักพมิ พว์ ญิ ญูชน 2551).
สหรฐั กิติ ศุภการ, หลักและคำพิพากษา กฎหมายอาญา (พิมพค์ ร้งั ท่ี 7, บรษิ ทั อมรินทร์

พรนิ้ ต้งิ แอนด์พับลชิ ชิ่ง จำกัด (มหาชน) 2560).
หยดุ แสงอทุ ัย, กฎหมายอาญาภาค1 (พมิ พ์ครั้งท่1ี 6, สำนักพมิ พม์ หาวิทยาลัยธรรมศาสตร์

2537).

บทความ
ภาษาไทย
ดศิ รณ์ ลขิ ิตวทิ ยาวุฒิ, ‘การกำหนดความผิดอาญาใหส้ อดคลอ้ งกบั บทบญั ญัติรัฐธรรมนูญ

แห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ.2560 มาตรา 77 : ศึกษากรณีความผิดตาม
พระราชบัญญัติว่าด้วยความผิดอันเกิดจากการใช้เช็ค พ.ศ.2534’ (2561) 3
วารสารกระบวนการยตุ ธิ รรม 1.
ศศิภา พฤกษฎาจนั ทร์, ‘การปรบั ใช้สตู รของรา้ ดบรุค (Radbruchsche Formel) ในฐานะ

25

ข้อจำกัดของหลักการห้ามใช้กฎหมายย้อนหลัง เป็นผลร้ายแก่บุคคลในทางอาญา
โดยศาลรัฐธรรมนญู แห่งสหพันธ์สาธารณรฐั เยอรมนี’ (2564) 3 วารสารนิตศิ าสตร์
มหาวทิ ยาลัยธรรมศาสตร์ 260.

26

บทท่ี 2
ขอบเขตของการใช้กฎหมายอาญา

คำนำ

ในบทนี้จะกล่าวถึงขอบเขตของการใช้กฎหมายอาญาตามกฎหมายอาญาให้
พิจารณาการกระทำความผิดของบุคคลจากหลักดินแดน หลักอำนาจลงโทษสากล หลัก
บุคคล หลักการคำนึงถึงผลแห่งคำพิพากษาศาลต่างประเทศ (คดีอาญา) ทั้งนี้ เพื่อเป็นการ
บังคับใชก้ ฎหมายอาญาตามอำนาจรัฐ ซ่ึงเป็นหลกั พนื้ ฐานทางอาญาที่สำคัญ

การกระทำผดิ ในราชอาณาจกั ร

หลกั ดินแดน (The territorial principle)
มาตรา 4 วรรคหนึ่ง บัญญัติว่า “ผู้ใดกระทำความผิดในราชอาณาจักร ต้องรับ

โทษตามกฎหมาย”ไม่ว่าผู้นั้นจะเป็นคนไทย หรือไม่ก็ตาม หากกระทำผิดในราชอาณาจักร
ต้องรับโทษตามกฎหมายไทย เป็นไปตามหลักดินแดน ซึ่งต้องเป็นการกระทำความผิด
ทงั้ หมดเกิดในราชอาณาจักร จงึ จะเปน็ มาตรา 4 วรรคหนงึ่

ศาสตราจารย์ ดร.คณพล จันทน์หอม อธิบายว่า “สถานที่ใช้บังคับกฎหมายอาญา
เป็นสิ่งที่รัฐตอ้ งบัญญัติขอบเขตไว้ให้ชัดเจนแน่นอนในกฎหมาย มิฉะนั้นจะลงโทษผู้กระทำ
ความผิดไมไ่ ด้ เพราะจะขดั ต่อหลกั ความชอบด้วยกฎหมาย”1

คำว่า “ผู้ใด” หมายถึง ทุกคน ไม่ว่าจะสัญชาติใด หากกระทำความผิดตามที่
กฎหมายกำหนดความผิดและโทษไว้ในราชอาณาจักร ต้องรับโทษตามกฎหมายไทย
ยกตวั อยา่ ง นายแจค็ สนั คนสญั ชาตจิ นี ลักลอบขนเฮโรอนี ซงึ่ เป็นยาเสพติดให้โทษเข้ามาใน
ประเทศไทยบริเวณจังหวัดเชียงราย ตามประมวลกฎหมายยาเสพติด พ.ศ. 2564 ประกอบ
กับมาตรา 17 แหง่ ประมวลกฎหมายอาญา เชน่ นีน้ ายแจค็ สันต้องรับโทษตามกฎหมายไทย
เปน็ ไปตามหลักดินแดน มาตรา 4 วรรคหนึ่ง

1 คณพล จันทนห์ อม, หลักพื้นฐานกฎหมายอาญา (เลม่ 1 สำนักพมิ พ์วญิ ญชู น 2563) 109.

27

หากสว่ นหนึ่งสว่ นใดเทา่ นน้ั เกดิ ราชอาณาจกั ร แต่สว่ นอืน่ ๆ เกดิ นอกราชอาณาจักร
กรณีนี้เป็นมาตรา 5 ไม่ใช่มาตรา 4 วรรคหนึ่ง2 เช่น นายเสือยืนอยู่ในดินแดนประเทศไทย
แต่ตั้งใจยิงปืนฆ่านายสิงห์ที่ยืนอยู่ในดินแดนมาเลเซีย นายสิงห์ตาย เช่นนี้ ต้องปรับใช้
มาตรา 5

ศาสตราจารย์จิตติ ติงศภัทิย์ ให้ความหมายของ ราชอาณาจักร หมายถึง พื้นดิน
อากาศเหนือพื้นดิน รวมถึงเขตน่านน้ำภายในทีเ่ รยี กว่า ทะเลอาณาเขต (พื้นท้องทะเลและ
แผน่ ดินใต้ทะเล) ความสูงของอากาศ และความลึกของแผ่นดินไม่ไดม้ ขี อบเขตจำกดั 3

ราชอาณาจกั รในทางกฎหมาย หมายถึง
1. พนื้ ดิน พืน้ น้ำ ภเู ขา เกาะตา่ งๆ ที่ประกอบเปน็ ประเทศไทย

คำพิพากษาศาลฎีกาท่ี 8335/2547 เจ้าพนักงานจับกุมจำเลยเมื่อจำเลย ลง
จากเครื่องบินของสายการบินที่จำเลยโดยสารมาจากเมืองอัมสเตอร์ดัม ประเทศเนเธอ
แลนด์ พอเปล่ียนเครอ่ื งไปยังเมืองไทเป ประเทศไตห้ วนั ขณะจำเลยเดินผ่านห้องผู้โดยสาร
ขาออกของท่าอากาศยานกรุงเทพ จำเลยจึงเข้ามาในราชอาณาจักรไทยแล้ว เม่ือจำเลยมี
ยาเสพตดิ ใหโ้ ทษดังกล่าวไว้ในครอบครองเพ่ือจำหน่าย ซ่งึ ตามกฎหมายไทยบัญญัติว่า เป็น
ความผดิ จำเลยจงึ เป็นผู้กระทำความผิดในราชอาณาจักร

2. ทะเลอา่ วไทย
ตามพระราชบญั ญัตกิ ำหนดเขตจังหวดั ในอ่าวไทยตอนใน พ.ศ. 25024

3. ทะเลห่างจากฝัง่ ไมเ่ กนิ 12 ไมลท์ ะเล (22.224 km)
ตามประกาศกำหนดความกวา้ งของทะเลอาณาเขตของประเทศไทย5

4. อากาศทอ่ี ยู่เหนือ ข้อ 1- ข้อ 3
ตามหลักดินแดน หมายถึง เขตดินแดนประเทศไทย แม้กระทำผิดในเรือหรือ

อากาศยานต่างประเทศ แต่ถ้าจอดอยู่ในประเทศไทย ถือว่ากระทำในราชอาณาจักรไทย
ตามมาตรา 4 วรรคหนึ่ง ข้อสอบเนติบัณฑิต สมัย 63 ข้อ 16 และเคยออกข้อสอบเนติ
บัณฑิตสมัยที่ 62 การศึกษา 2552 มาก่อนเช่นกัน กรณีคนสัญชาติอินเดียกระทำความผิด
ในเครื่องบินสายการบินแอร์อินเดียในขณะที่จอดอยู่ที่สนามบินสุวรรณภูมิ เช่นนี้ ผู้กระทำ

2 เกียรติขจร วัจนะสวัสดิ์, คำอธบิ ายรายวชิ ากฎหมายอาญา ภาค 1 (เล่ม 1, พิมพค์ รง้ั ที่ 11, สำนักพมิ พ์กรงุ สยาม
พับลิชชิ่ง 2562) 53.
3 จติ ติ ติงศภัทยิ ์, คำอธิบายกฎหมายอาญา ภาค 1 (พมิ พค์ รง้ั ท่ี 11, ศูนย์การพมิ พเ์ พชรรุ่ง 2555) 95.
4 ทวีเกียรติ มีนะกนิษฐและรณกรณ์ บุญมี, คำอธบิ ายกฎหมายอาญา ภาคทัว่ ไป (พิมพ์ครงั้ ที่ 22, สำนักพิมพว์ ญิ ญชู น
2564) 31.
5 เพงิ่ อ้าง.
6 สหรัฐ กิติ ศุภการ, หลักและคำพพิ ากษา กฎหมายอาญา (พิมพค์ ร้ังที่ 7, บริษัท อมรินทร์พริน้ ติง้ แอนดพ์ ับลิชชิ่ง จำกัด
(มหาชน) 2560) 46.

28

ไม่ว่าจะสัญชาติใด ถือว่าได้กระทำความผิดในราชอาณาจักร ต้องรับโทษทางอาญาของ
ประเทศไทย7

ข้อสังเกต ทะเลห่างจากฝัง่ ไม่เกิน 12 ไมล์ทะเล (22.224 km) (เรียกว่า ทะเล
อาณาเขต)

ทะเลอาณาเขต รวมอากาศเหนือทะเลอาณาเขต เป็น ราชอาณาจกั รไทย
หากต่อจากทะเลอาณาเขตไปอีก 12 ไมล์ทะเล เรียกว่า “เขตต่อเนื่อง” ไม่ถือว่า
เป็น ราชอาณาจักรไทย แตเ่ จ้าพนกั งานไทยมีอำนาจจบั กุมตามกฎหมายเฉพาะ
กฎหมายเฉพาะ ตามอนุสัญญาว่าด้วยทะเลอาณาเขตและเขตต่อเนื่อง
(Convention on the Territorial Sea and the Contiguous Zone)
ให้รัฐชายฝั่งดำเนินการควบคมุ ตามความจำเป็นเพือ่ ป้องกันและลงโทษการละเมิด
ข้อบังคับเก่ียวกับศุลกากร (Customs) การรัษฎากร (Fiscal) การเข้าเมอื ง (immigration)
หรอื การอนามัย (sanitary) เทา่ นัน้
สถานทตู ไทย ทต่ี ั้งอยู่ในประเทศต่างๆ ไมถ่ ือเป็นราชอาณาจกั รไทย8 (แตอ่ าจได้รับ
เอกสทิ ธแิ ละความคมุ้ กนั ทางการทูต)
เขตเศรษฐกิจจำเพาะ (200 ไมลท์ ะเล วัดจากเสน้ ฐานทีใ่ ช้วัดความกวา้ งของทะเล
อาณาเขต) ไม่ถือว่าเป็น ราชอาณาจักรไทย ตามมาตรา 4 วรรคหนึ่ง เว้นแต่ จะเข้า
เงื่อนไข มาตรา 4 มาตรา 5 มาตรา 6 เช่น การกระทำผิดในเรื่อไทย หรืออากาศยานไทย
หรือตระเตรยี มพยายาม หรือกระทำการท่ผี ลจะเกิดในราชอาณาจักร
คำพิพากษาศาลฎีกาที่ 5445/2552 แมเ้ หตุจะเกิดทนี่ อกราชอาณาจักรแต่เห็นได้
ว่าจำเลยมีเจตนาประสงค์ต่อผลหรือย่อมจะเล็งเหน็ ได้ว่าผลน้ันจะเกิดขึ้นในราชอาณาจักร
เพราะเรือที่รับช่วงน้ำมันจะต้องนำน้ำมันของกลางไปจำหน่ายให้แก่เรือที่ทำการประมงใน
ทะเลอาณาเขตซึ่งอยู่ในเขตราชอาณาจักรไทย กรณีต้องด้วย ป.อ. มาตรา 5 วรรคสอง ซ่ึง
บญั ญตั วิ า่ การพยายามกระทำการใดซึง่ กฎหมายบัญญัติเป็นความผิด แมก้ ารกระทำน้ันจะ
ได้กระทำนอกราชอาณาจักร ถ้าหากการกระทำนั้นจะได้กระทำตลอดไปจนถึงขั้นความผดิ
สำเร็จผลจะเกิดขึ้นในราชอาณาจักรให้ถือว่าการพยายามกระทำความผิดได้กระทำใน
ราชอาณาจกั ร และการพยายามกระทำความผิดตาม พ.ร.บ.ศุลกากร พ.ศ.2469 มาตรา 27
กฎหมายบัญญัติว่าเป็นความผิดซึ่งถือเสมือนเป็นความผิดสำเร็จโดยมีโทษเช่นเดียวกับ
ความผดิ สำเร็จ จำเลยจงึ มคี วามผิดตาม พ.ร.บ.ศลุ กากร พ.ศ.2469
คำพิพากษาศาลฎีกาท่ี 4905/2548 การจะถือว่าความผิดใดได้กระทำใน
ราชอาณาจักรตาม ประมวลกฎหมายอาญา มาตา 5 ก็ต่อเมื่อส่วนหน่ึงสว่ นใดของความผิด

7 เนตบิ ณั ฑติ ยสภา, คำถามพร้อม ธงคำตอบ ขอ้ สอบความรชู้ น้ั เนติบัณฑิต ภาคหนึ่ง (กรุงสยาม พับลิชชิ่ง 2562) 114.
8 จติ ติ ตงิ ศภทั ิย์ (เชิงอรรถ 3) 97.

29

ได้กระทำในราชอาณาจักร หรอื ผลแห่งการกระทำเกิดในราชอาณาจักร คดีน้ีโจทก์บรรยาย
ฟ้องระบุว่าเหตุทุกข้อหาเกิดท่บี ริเวณตำบลใดไมป่ รากฏชัด อำเภอปะทิว จงั หวัดชุมพร แต่
ทางนำสืบของโจทก์ได้ความว่า เหตุเกิดในเขตต่อเนื่องของประเทศไทย ไม่มีส่วนหนึ่งส่วน
ใดของความผิดในราชอาณาจักรและผลแห่งการกระทำก็ได้เกิดในราชอาณาจักร จึงถือว่า
จำเลยกระทำความผดิ ในราชอาณาจักรไมไ่ ด้

ข้อสังเกต เขตเศรษฐกิจจำเพาะ ไม่ถือว่าอยู่ในราชอาณาจักร แต่มีกฎหมายบาง
ฉบับที่บัญญัติคุ้มครองสิทธิของประเทศไทยในบริเวณเขตเศรษฐกิจจำเพาะ เช่น พ.ร.บ.วา่
ด้วยสิทธกิ ารประมงในเขตการประมงไทย พ.ศ. 2482 มาตรา 4

สรุป มาตรา 4 วรรคหนึ่ง ผู้กระทำความผิดในราชอาณาจักร ไม่คำนึงถึงสัญชาติ
ของผ้กู ระทำความผดิ รวมถึงสัญชาติของผู้เสยี หายด้วย

กรณีท่ี ประมวลกฎหมายอาญา ถือวา่ เป็นกรณที ่ีกระทำในราชอาณาจกั ร มี 5 กรณี
1. ความผดิ ทไี่ ด้กระทำใน เรอื ไทย หรือ อากาศยานไทย
2. การกระทำบางสว่ นได้กระทำในราชอาณาจกั รไทย
3. ความผิดท่ีผลแหง่ การกระทำเกดิ ข้ึนในราชอาณาจกั ร
4. การตระเตรียม หรือการพยายามกระทำความผิดซึ่งกฎหมายบัญญัติว่าเป็น
ความผิดได้กระทำนอกราชอาณาจักร แต่ผลจะเกิดในราชอาณาจักร ถ้าหาก
กระทำไปจนถงึ ข้ันความผิดสำเร็จ
5. การกระทำของตัวการ ผู้สนับสนุน หรือ ผู้ใช้ ให้กระทำความผิดที่กระทำนอก

ราชอาณาจกั ร (มาตรา 6)
ทั้ง 5 กรณนี ี้ ถอื วา่ เปน็ กรณีที่กระทำในราชอาณาจักร บางตำรากฎหมายเรียกว่า

ความผิดคาบเกี่ยวหลายอาณาเขต (Cross-Frontier Offense หรือ Transnational
Crime) เพราะเป็นความผิดที่เกี่ยวข้องกับอาณาเขตตั้งแต่สองรัฐหรือสองประเทศขึ้นไป
บางครั้งมีการกระทำความผิดหลายขั้นตอนต่อเนื่องกัน (Chain of Offense : delictum
continuatum)9
1. ความผิดทีไ่ ดก้ ระทำใน เรือไทย หรอื อากาศยานไทย (มาตรา 4 วรรคสอง)

มาตรา 4 วรรคสอง บัญญัติว่า “การกระทําความผิดในเรือไทยหรืออากาศยาน
ไทย ไมว่ า่ จะอยู่ ณ ที่ใด ใหถ้ ือวา่ กระทําความผิดในราชอาณาจกั ร”

ต้องกระทำในเรือไทยหรืออากาศยานไทย (เรือสัญชาติไทยหรือเครื่องบินสัญชาติ
ไทย) จะเป็นความผิดใดๆ ก็ได้ ไม่วา่ จะอยู่ ณ ท่ใี ด แต่ตอ้ งมใิ ชใ่ นราชอาณาจกั รไทย10

9 คณพล จันทน์หอม (เชิงอรรถ 1) 116.
10 เกยี รตขิ จร วัจนะสวัสดิ์ (เชิงอรรถ 2) 55.

30

หากเป็นกรณี การกระทำความผิดในเรือของต่างประเทศ หรืออากาศยานของ
ต่างประเทศ ถ้าได้กระทำผ่านหรืออยู่ในราชอาณาจักรไทย เช่นนี้ ถือเป็นการกระทำ
ความผดิ ในราชอาณาจกั รไทยตามมาตรา 4 วรรคหนึง่ 11

ถ้าผู้กระทำไม่ได้กระทำผิดในเรือไทย หรืออากาศยานไทย แต่กระทำจาก
ภายนอก เช่น ใชป้ ืนยิงไปท่ีอากาศยานไทย ขณะบินอยู่ในเขตทะเลสากล หรือใช้ก้อนหิน
ขว้างเครื่องบิน ขณะจอดอยู่ที่สนามบนิ สิงคโปร์ ถือว่า ไม่เขา้ มาตรา 4 วรรคสอง

ยกตัวอย่าง การกระทำผิดอาญาในเครื่องบินการบินไทยที่จอดอยู่ที่สนามบิน
สุวรรณภมู ิ ถือเปน็ การกระทำผดิ ตามมาตรา 4 วรรคหนึง่

การกระทำผิดอาญาในเคร่ืองบินการบนิ ไทย ขณะบนิ เหนือสนามบนิ ภูเก็ต ถือเป็น
การกระทำผิดตามมาตรา 4 วรรคหน่ึง

การกระทำผดิ อาญาในเรอื ไทยขณะทอดสมออย่ทู า่ เรือแหลมฉบัง ถอื เป็นการ
กระทำผดิ ตามมาตรา 4 วรรคหนงึ่

การกระทำผดิ อาญาในเรอื ไทยขณะแล่นอยู่ในทะเลอาณาเขต ถอื เป็นการกระทำ
ผิดตามมาตรา 4 วรรคหนง่ึ )

คำพิพากษาศาลฎีกาท่ี 2670/2535 เหตุเกิดในเรือไทย ถือว่าเป็นการกระทำผิด
ในราชอาณาจักร พนักงานสอบสวน มีอำนาจสอบสวนคดีอาญาได้ทั่วราชอาณาจักร จึงมี
อำนาจสอบสวนความผดิ คดนี ้ี

ข้อสังเกต ตามประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา มาตรา 20 การกระทำ
ผดิ นอกราชอาณาจักร อยั การสงู สดุ หรือผ้รู ักษาการแทนเป็นพนักงานสอบสวนผู้รับผิดชอบ
หรือจะมอบหมายให้พนกั งานสอบสวนคนใดก็ได้
2.การกระทำบางส่วนได้กระทำในราชอาณาจักรไทย (มาตรา 5 วรรคหนึง่ )

มาตรา 5 บัญญัติว่า “ความผิดใดที่การกระทําแม้แต่ส่วนหนึ่งสว่ นใดได้กระทําใน
ราชอาณาจกั รกด็ ผี ลแห่งการกระทําเกิดในราชอาณาจักรโดยผู้กระทําประสงค์ให้ผลนั้นเกิด
ในราชอาณาจกั ร หรอื โดยลกั ษณะแห่งการกระทาํ ผลท่เี กิดข้นึ นั้นควรเกิดในราชอาณาจักร
หรือย่อมจะเล็งเห็นได้ว่าผลนั้นจะเกิดในราชอาณาจักรก็ดีให้ถือวา่ ความผิดนั้นไดก้ ระทําใน
ราชอาณาจกั ร”

ตามมาตรา 5 วรรคหนึ่ง จะต้องมีผลของการกระทำความผิดเกดิ ในราชอาณาจกั ร
ไทย แตห่ ากผลไม่เกิดจะเปน็ มาตรา 5 วรรคสอง12

11 จิตติ ตงิ ศภัทิย์ (เชิงอรรถ 3) 97.
12 ทวีเกยี รติ มนี ะกนิษฐและรณกรณ์ บุญมี (เชิงอรรถ 4) 34.

31

ตัวอย่าง นายสมหวังอยู่ประเทศไทย ยกปืนเล็งไปยิงนายแจ็คสันซึ่งเป็น คน
ต่างชาติ ซึ่งอยู่ในดินแดนประเทศอื่น ถือว่าเป็นการกระทำส่วนใด ส่วนหนึ่ง ได้กระทำใน
ราชอาณาจกั ร เขา้ มาตรา 5 วรรคหนึ่ง

แมจ้ ะเกิดผลนอกราชอาณาจักร กระสุนปืนอาจจะถกู หรือไม่ถกู กไ็ ด้ หากผู้กระทำ
ตอ้ งการจะยงิ ถือว่าการกระทำน้ี กระทำในราชอาณาจกั ร

ตัวอย่าง ชาวลาวที่อยู่ฝั่งลาว เล็งปืนแล้วยิงคนไทยท่ีอยู่ฝั่งไทย อย่างนี้ถือวา่ การ
กระทำส่วนหนึ่งเกิดในราชอาณาจักร ผู้กระทำผิดที่อยู่ฝั่งลาว ก็ถือว่า กระทำผิดใน
ราชอาณาจกั ร

คำพิพากษาศาลฎีกาท่ี 5103/2528 การออกเช็คในท้องที่ใดย่อมถือได้ว่า เป็น
ความผิดอาญาได้กระทำลงในท้องท่ีน้ัน ต่อเนือ่ งกบั ท้องที่ที่ ธนาคารปฏิเสธการจ่ายเงิน ถือ
ว่า จำเลยได้กระทำผิดอาญาในท้องที่ดังกล่าวต่อเนื่องกัน เมื่อมีการร้องทุกข์ต่อพนักงาน
สอบสวนในท้องที่ที่มีการออกเช็ค พนักงานสอบสวนและศาลในท้องที่นั้น ย่อมมีอำนาจ
สอบสวนและอำนาจชำระคดไี ด้

ข้อสังเกต การสั่งจ่ายเช็คในประเทศไทย ให้ขึ้นเงินที่ธนาคารเดียวกัน สาขาไทเป
และธนาคารสาขาไทเป ปฎิเสธการจ่ายเงิน ถือว่าเป็นกรณีการกระทำผิดส่วนหนึ่งใน
ราชอาณาจกั ร ถอื ว่าเป็นการกระทำผิดในราชอาณาจกั ร มาตรา 5 วรรคหน่ึง

คำพิพากษาศาลฎีกาท่ี 1586/2526 จำเลยกักขังหน่วงเหนี่ยวผู้เสียหายชาว
มาเลเซีย ไปเพื่อเรียกค่าไถ่ และบังคับผู้เสียหายขับรถไปส่งที่ชายแดนประเทศไทย
(ควบคุมเข้ามาที่บ้านจำเลยในประเทศไทยด้วย) ศาลว่าเป็นความผิดต่อเนื่องทั้งใน และ
นอกราชอาณาจักร พนักงานสอบสวนสตูล ซึ่งจับจำเลยได้มีอำนาจสอบสวนดำเนินคดีกับ
จำเลย

คำพิพากษาศาลฎีกาท่ี 1645/2531 จำเลยพาผู้เสียหายขึ้นรถที่ ปากซอยหน้า
บ้านในประเทศไทยไปเพื่ออนาจาร แม้จำเลยจะร่วมประเวณีกับผู้เสียหายที่ประเทศญี่ปุ่น
การกระทำของจำเลยส่วนหนึ่งก็เกิดในประเทศไทย ถือว่าความผิดนั้น ได้กระทำใน
ราชอาณาจกั ร ตาม ประมวลกฎหมายอาญานี้
3. ความผดิ ทผ่ี ลแห่งการกระทำเกดิ ข้ึนในราชอาณาจักร (มาตรา 5 วรรคหนงึ่ )

มาตรา 5 บัญญัติว่า “ความผิดใดที่การกระทําแม้แต่ส่วนหนึ่งส่วนใดได้กระทําใน
ราชอาณาจกั รก็ดผี ลแห่งการกระทําเกิดในราชอาณาจักรโดยผู้กระทําประสงค์ให้ผลนั้นเกิด
ในราชอาณาจกั ร หรือโดยลกั ษณะแห่งการกระทํา ผลท่เี กดิ ขน้ึ นนั้ ควรเกดิ ในราชอาณาจักร
หรือย่อมจะเล็งเห็นได้ว่าผลน้ันจะเกิดในราชอาณาจักรก็ดีให้ถอื ว่าความผิดนั้นไดก้ ระทําใน
ราชอาณาจกั ร”

32

ความผิดใดที่แม้จะกระทำนอกอาณาจักร แต่ผลเกิดในราชอาณาจักรแล้ว ก็ต้อง
ถือว่า กระทำผดิ ในราชอาณาจกั รแล้วการทีผ่ ลเกิดนั้น ไม่ว่าผูก้ ระทำมเี จตนาประสงค์ต่อผล
หรือย่อมเล็งเห็นผลอะไรต่างๆ ต้องเข้า มาตรา 5 วรรคหนึ่ง แต่ถ้าไม่สามารถคาดเห็นได้
เลยว่าจะเกิดผลในราชอาณาจักรแล้วก็เป็นเร่อื งการกระทำผดิ นอกราชอาณาจักรไป

คำพิพากษาศาลฎกี าท่ี 5445/2552 แม้เหตุจะเกิดทนี่ อกราชอาณาจกั รแต่เห็นได้
ว่าจำเลยมีเจตนาประสงค์ต่อผลหรือย่อมจะเล็งเหน็ ได้ว่าผลน้ันจะเกิดขึ้นในราชอาณาจักร
เพราะเรือที่รับช่วงน้ำมันจะต้องนำน้ำมันของกลางไปจำหน่ายให้แก่เรือที่ทำการประมงใน
ทะเลอาณาเขตซึ่งอยู่ในเขตราชอาณาจักรไทย กรณีต้องด้วย ป.อ. มาตรา 5 วรรคสอง ซ่ึง
บญั ญตั ิวา่ การพยายามกระทำการใดซง่ึ กฎหมายบัญญตั ิเป็นความผดิ แม้การกระทำน้ันจะ
ได้กระทำนอกราชอาณาจักร ถ้าหากการกระทำนั้นจะได้กระทำตลอดไปจนถึงขั้นความผิด
สำเร็จผลจะเกิดขึ้นในราชอาณาจักรให้ถือว่าการพยายามกระทำความผิดได้กระทำใน
ราชอาณาจักร และการพยายามกระทำความผิดตาม พ.ร.บ.ศุลกากร พ.ศ.2469 มาตรา 27
กฎหมายบัญญัติว่าเป็นความผิดซึ่งถือเสมือนเป็นความผิดสำเร็จโดยมีโทษเช่นเดียวกับ
ความผดิ สำเร็จ จำเลยจึงมคี วามผิดตาม พ.ร.บ.ศุลกากร พ.ศ.2469

กรณีตัวอย่าง ขอ้ สอบเนตบิ ัณฑติ ยสภา สมยั ที่ 43
คำถาม นายสมานเป็นข้าราชการสถานทูตไทย ซึ่งตั้งอยู่ที่เมืองดาการ์ ประเทศ
เซเนกัล เขียนจดหมายถึงเพื่อนประเทศไทยว่า นางสมรขา้ ราชการอีกคนหนึ่งของสถานทูต
เป็นชู้กับคนขับรถของสถานทูต ดังนี้ นายสมานจะต้องถูกลงโทษฐานหมิ่นประมาทใน
ราชอาณาจกั รเพยี งใดหรือไม่
ตอบ การกระทำผิดในสถานทูตไทย ณ ต่างประเทศมิใช่การกระทำผิดใน
ราชอาณาจักรเพราะสถานทตู ไทยในต่างประเทศมใิ ชร่ าชอาณาจักรไทยตามกฎหมายอาญา
มาตรา 4 แต่โดย ผลในการกระทำหรือในลักษณะแห่งการกระทำถือได้ว่า นายสมานได้
กระทำความผิดในราชอาณาจักร ตาม ประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 5 จึงลงโทษนาย
สมานฐานหมิน่ ประมาทในราชอาณาจักรได้
ขอ้ สงั เกต ผกู้ ระทำผดิ ไมต่ อ้ งกระทำการน้นั ด้วยมือตนเองเสมอไป แตอ่ าจใชส้ ิ่งใด
เป็นเครื่องมือ หรือใช้คน ที่ไม่ได้ร่วมกระทำผิดเป็นเครื่องมือ เช่น ส่งจดหมายมีข้อความ
หมิ่นประมาทผู้อื่นทางไปรษณีย์, การวางยาพิษโดยผสมในขนมให้ผู้อื่นถือไปกิน ระหว่าง
ข้ามเขตประเทศไทย
คำพิพากษาศาลฎีกาท่ี 3905/2548 การที่จะถือว่าความผิดนั้นได้กระทำใน
ราชอาณาจักร มาตรา 5 ก็ต่อเมื่อส่วนหนึ่งส่วนใดของความผิดได้กระทำในราชอาณาจักร
หรือผลแห่งการกระทำเกิดในราชอาณาจักร คดีนี้ โจทก์บรรยายฟ้องระบุว่าเหตุทุกข้อหา
เกิดที่บริเวณตำบลใดไม่ปรากฎชัด อำเภอประทิว จังหวัดชุมพร แต่ทางนำสืบของโจทก์ได้

33

ความว่าเหตุเกิดในเขตต่อเนื่องของประเทศไทยไม่มีส่วนใดของความผิดได้กระทำใน
ราชอาณาจักร และผลแห่งการกระทำก็ไม่ได้เกิดในราชอาณาจักร จึงถือว่าจำเลยกระทำ
ความผิดในราชอาณาจักรไม่ได้
4. การตระเตรียม หรือการพยายามกระทำความผิดซึ่งกฎหมายบัญญัติว่าเป็นความผิดได้
กระทำนอกราชอาณาจักร แต่ผลจะเกิดในราชอาณาจักร ถ้าหากกระทำไปจนถึงข้ัน
ความผิดสำเรจ็ (มาตรา 5 วรรคสอง)

มาตรา 5 วรรคสอง บัญญัติว่า “ในกรณีการตระเตรียมการ หรือพยายามกระทํา
การใดซึ่งกฎหมายบัญญัติเป็นความผิด แม้การกระทํานั้นจะได้กระทํานอกราชอาณาจักร
ถ้าหากการกระทํานั้นจะได้กระทําตลอดไปจนถึงขั้นความผิดสําเร็จ ผลจะเกิดขึ้นใน
ราชอาณาจักร ให้ถือว่า การตระเตรียมการหรือพยายามกระทําความผิดนั้นได้กระทําใน
ราชอาณาจักร”

โดยปกตแิ ลว้ การกระทำในข้ันตระเตรยี มการยงั ไม่เข้าขั้นท่ีจะเปน็ ความผิด ยกเว้น
แต่วา่ ในความผิดบางฐานที่เป้นความผิดทีร่ ้ายแรงและมกี ฎหมายบัญญัติไว้เป็นพิเศษว่าแม้
จะเป็นการกระทำในขั้นตระเตรยี มการก็เปน็ ความผิดแล้ว เช่น

การตระเตรียมการเพื่อจะทำความผิดต่อ พระมหากษัตริย์ พระราชินี รัชทายาท
หรือผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ ตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 107 ถึง มาตรา
110 การตระเตรียมการเพื่อเป็นกบฏ ตามมาตรา 114 ตระเตรียมการเพื่อทำผิดต่อความ
มั่นคง มาตรา 128 ตระเตรยี มวางเพลงิ เผาทรพั ย์ ตามมาตรา 219

ตัวอย่าง คนพม่า ต้องการวางเพลิงเผาบ้านคนไทยในประเทศไทย เตรียมน้ำมัน
และไม้ขีดไฟ แต่ถูกจับเสียก่อน ถือว่าตระเตรียมวางเพลิง เข้า มาตรา 5 วรรคสอง
เพราะว่า หากทำไปจนถงึ ความผิดสำเรจ็ ผลจะเกิดคอื ไฟไหมบ้ ้านของคนไทยในเขตไทย

นอกจากนี้ หากเหตุเกิดนอกราชอาณาจักร ถ้าผู้กระทำความผิดมีเจตนาประสงค์
ตอ่ ผล หรือย่อมจะเลง็ เหน็ ได้ว่า ผลนน้ั จะเกิดขน้ึ ในราชอาณาจักร จะถือว่า เปน็ การกระทำ
ความผิดในราชอาณาจักรตามมาตรา 5 วรรคสองเช่นกัน13 ตามคำพิพากษาศาลฎีกา
5445/2552

คำพิพากษาศาลฎีกา 5445/2552 แม้เหตุจะเกิดที่นอกราชอาณาจักรแต่เห็นได้
ว่าจำเลยมีเจตนาประสงค์ต่อผลหรือย่อมจะเล็งเหน็ ได้ว่าผลนั้นจะเกิดขึ้นในราชอาณาจักร
เพราะเรือที่รับช่วงน้ำมันจะต้องนำน้ำมันของกลางไปจำหน่ายให้แก่เรือที่ทำการประมงใน
ทะเลอาณาเขตซึ่งอยู่ในเขตราชอาณาจักรไทย กรณีต้องด้วย ป.อ. มาตรา 5 วรรคสอง ซ่ึง
บัญญตั ิว่า การพยายามกระทำการใดซง่ึ กฎหมายบัญญตั ิเป็นความผิด แม้การกระทำนั้นจะ

13 ประเสรฐิ เสยี งสุทธิวงศ์, คำถาม-คำตอบปัญหาข้อกฎหมายอาญาจากคำพิพากษาฎกี า (สำนักพมิ พ์อภิโชติ 2561) 20.

34

ได้กระทำนอกราชอาณาจักร ถ้าหากการกระทำนั้นจะได้กระทำตลอดไปจนถึงขั้นความผิด
สำเร็จผลจะเกิดขึ้นในราชอาณาจักรให้ถือว่าการพยายามกระทำความผิดได้กระทำใน
ราชอาณาจกั ร และการพยายามกระทำความผิดตาม พ.ร.บ.ศุลกากร พ.ศ.2469 มาตรา 27
กฎหมายบัญญัติว่าเป็นความผิดซึ่งถือเสมือนเป็นความผิดสำเร็จโดยมีโทษเช่นเดียวกับ
ความผิดสำเรจ็ จำเลยจงึ มคี วามผิดตาม พ.ร.บ.ศุลกากร พ.ศ.2469

ข้อสังเกต มาตรา 5 วรรคสอง ที่ว่า การตระเตรียม หรือพยายามกระทำผิดใดซึ่ง
กฎหมายบัญญตั ิเป็นความผิด แมก้ ารกระทำน้นั จะทำนอกราชอาณาจักร ถา้ ผู้กระทำนั้นได้
กระทำไปตลอดแล้ว ผลก็เกิดในราชอาณาจักร ก็ถือว่าครบองค์ประกอบ มาตรา 5 วรรค
สองแล้ว จงึ ไมต่ ้องพิจารณา มาตรา 7 มาตรา 8 อกี เพราะ มาตรา 7 มาตรา 8 นั้นไม่ได้ให้
ถือว่า กระทำผิดในราชอาณาจักร แต่เป็นการต้องรับโทษในราชอาณาจักร สำหรับการ
กระทำผิดนอกราชอาณาจักร และเป็นกรณีอยู่ในอำนาจสอบสวนของอัยการสูงสุดตาม
ประมวลกฎหมายวธิ ีพิจารณาความอาญา มาตรา 20

สรปุ มาตรา 5

1. หากมีการกระทำความผิดสว่ นหนง่ึ สว่ นใดในราชอาณาจักรแล้ว ให้ปรบั เขา้ มาตรา
5 วรรคหนง่ึ

2. หากไมม่ ีกระทำความผดิ สว่ นหน่งึ ส่วนใดในราชอาณาจักร แตผ่ ลเกิดใน
ราชอาณาจักร ปรบั เขา้ มาตรา 5 วรรคหนงึ่

3. หากไมม่ ีกระทำความผดิ สว่ นหนึ่งส่วนใดในราชอาณาจักร แต่จะเกดิ ผลใน
ราชอาณาจกั ร (หากกระทำไปตลอดจนถึงขนั้ ความผดิ สำเรจ็ ) ปรบั เขา้ มาตรา 5
วรรคหนึง่

5. การกระทำของตัวการ ผู้สนับสนุน หรือ ผู้ใช้ ให้กระทำความผิดที่กระทำนอก
ราชอาณาจกั ร (มาตรา 6)

มาตรา 6 บัญญัติว่า “ความผิดใดที่ได้กระทําในราชอาณาจักรหรือที่ประมวล
กฎหมายนี้ถือว่าได้ กระทําในราชอาณาจักร แม้การกระทําของผู้เป็นตัวการด้วยกัน ของ

35

ผสู้ นบั สนนุ หรอื ของผใู้ ช้ให้ กระทําความผิดนั้นจะไดก้ ระทํานอกราชอาณาจักร ก็ให้ถือว่า
ตวั การ ผสู้ นับสนนุ หรือผู้ใชใ้ ห้กระทําได้ กระทาํ ในราชอาณาจักร”

ถ้าตัวการ ผู้สนับสนุน ผู้ใช้ให้กระทำผิด กระทำการในส่วนของตนนอก
ราชอาณาจกั ร ถือว่าการกระทำของบคุ คลเหล่านัน้ เปน็ การกระทำในราชอาณาจกั รไปดว้ ย

แต่ถ้าการใช้เกิดขึ้นนอกราชอาณาจักร แล้วไม่มีการกระทำแม้ส่วนหนึ่งส่วนใด
เกิดขึ้นในราชอาณาจักรและไม่มีผลของการกระทำเกิดในราชอาณาจักร ก็ไม่อาจลงโทษ
บคุ คลเหลา่ น้นั ในราชอาณาจกั รได้

ข้อสังเกต จะเข้า มาตรา 6 ได้ ความผิดหลัก หรือความผิดประธานต้องเป็น
ความผิดที่เกิดในราชอาณาจักร ท่ีประมวลกฎหมายอาญา นี้ถือว่าเป็นการกระทำผิดใน
ราชอาณาจักร หากเข้า มาตรา 6 แล้วก็ไม่ต้องดู มาตรา 7, มาตรา 8 เพราะ มาตรา 7,
มาตรา 8 เป็นเรื่องกระทำผิดนอกราชอาณาจักร แต่ มาตรา 6 เป็นเรื่องกระทำผิดใน
ราชอาณาจักรคลุมทุกฐานความผิด

ความผดิ นอกราชอาณาจักรไทย ท่ีศาลไทยลงโทษได้

ความผิดนอกราชอาณาจักรไทย คือความผิดที่ไม่เข้าหลักมาตรา 4 มาตรา 5 และ
มาตรา 6 มีดังตอ่ ไปนี้

1. หลกั อำนาจลงโทษสากล มาตรา 7
2. ผกู้ ระทำผิด หรือผู้เสยี หายเปน็ คนไทย มาตรา 8
3. เจ้าพนักงานไทย ทำผดิ นอกราชอาณาจักร มาตรา 9

หลกั อำนาจลงโทษสากล (Universality principle)
มาตรา 7 บัญญัติว่า “ผู้ใดกระทําความผิดดังระบุไว้ต่อไปนี้นอกราชอาณาจักร

จะตอ้ งรับโทษในราชอาณาจักร คอื
(1) ความผิดเกีย่ วกับความม่นั คงแห่งราชอาณาจกั ร ตามที่บญั ญัติไวใ้ นมาตรา 107

ถงึ มาตรา 129
(1/1) ความผิดเกี่ยวกับการก่อการร้ายตามที่บัญญัติไว้ในมาตรา 135/1

มาตรา 135/2 มาตรา 135/3 และมาตรา 135/4
(2) ความผดิ เกยี่ วกบั การปลอมและการแปลง ตามท่บี ญั ญตั ิไว้ในมาตรา 240 ถงึ

มาตรา 249 มาตรา 254 มาตรา 256 มาตรา 257 และมาตรา 266 (3) และ (4)
(2 ทวิ) ความผิดเกี่ยวกับเพศตามที่บัญญัติไว้ในมาตรา 282 และมาตรา

283
(3) ความผิดฐานชิงทรัพย์ตามที่บัญญัตไิ วใ้ นมาตรา 339 และความผดิ ฐานปล้น

36

ทรพั ย์ตามทบ่ี ญั ญัตไิ ว้ในมาตรา 340 ซ่งึ ได้กระทาํ ในทะเลหลวง”
มาตรา 7 เป็นข้อยกเว้นหลักดินแดน สามารถแยกได้เป็น 3 กรณีได้แก่ หลัก

ป้องกนั ตนเอง (protective principle) หลกั ปอ้ งกันทางเศรษฐกิจ และหลักปอ้ งกนั สากล
(universal jurisdiction)14

หลกั อำนาจลงโทษสากล มเี หตผุ ลคือ รัฐไมส่ ามารถใชเ้ ขตอำนาจนอกอาณาเขตได้
ไม่มีรัฐอื่นใดมีส่วนได้เสียโดยตรง และเป็นผลประโยชน์ร่วมกันของประชาคมระหว่าง
ประเทศ15

มาตรา 7 (1) ความผิดเกี่ยวกับความมั่นคง และมาตรา 7 (2) ความผิดเกี่ยวกับ
การปลอมและแปลง เป็นหลักการลงโทษสากล (เพื่อความมั่นคงทางการเมือง สังคม
เศรษฐกิจ) ไม่คำนงึ วา่ ผู้กระทำผดิ และผ้เู สียหายเป็นคนสัญชาตใิ ด

ทุกประเทศมีสิทธิที่จะป้องกันตัวเองจากภัยที่ก่อจากนอกประเทศ ทำให้ประเทศ
เสียความมั่นคง หรือทำให้เศรษฐกิจเสียหาย ซึ่งทุกประเทศ ทำเหมือนกัน จึงถือว่าเป็น
หลักการลงโทษสากล

มาตรา 7(1/1) ความผดิ เก่ียวกบั การก่อการรา้ ย
มาตรา 7 (2ทวิ) ความผิดเกี่ยวเพศ นานาชาติเห็นว่าเป็นเรื่องผิดศีลธรรมทุก
ประเทศควรร่วมมือกันในการปราบปราม ยกตัวอย่างกรณี การเป็นนายหน้าพาหญิงไทย
ไปค้าประเวณีที่ต่างประเทศ ถือเป็นความผิดฐานเป็นธุระจัดหาหรือพาไปเพื่อการอนาจาร
ซ่ึงใช้หรือสิ่งเพื่อสนองความใคร่ของผู้อืน่ ตามมาตรา 282 ดังนี้ ถือเป็นการกระทำความผดิ
นอกราชอาณาจักร ผู้กระทำต้องรับโทษในราชอาณาจักรตามมาตรา 7 ซึ่งประเด็นนี้เคย
ออกขอ้ สอบเนติบัณฑติ สมยั ท่ี 53 การศกึ ษา 254316
สว่ นมาตรา 7 (3) ความผดิ ชิงทรัพย์ และปล้นทรัพยใ์ นทะเลหลวง
ข้อสังเกต ศาลไทยลงโทษผู้กระทำความผิดตามมาตรา 7 นี้ได้โดยไม่ต้องมีการร้อง
ขอใหล้ งโทษ17

หลกั บคุ คล (Personality principle)
หลักบุคคล เป็นหลักที่มุ่งให้ความคุ้มครองสิทธิคนไทยที่เข้าไปเกี่ยวข้องกับการ

กระทำความผิดอาญา ทั้งในฐานะผู้กระทำความผิด และฐานะผู้เสียหาย หากเกิดเหตุนอก
ราชอาณาจักรไทย จำเป็นตอ้ งใหค้ วามคุ้มครองสทิ ธิคนไทย ตามมาตรา 8 และมาตรา 9

14 ทวเี กียรติ มนี ะกนิษฐและรณกรณ์ บญุ มี (เชิงอรรถ 4) 36-37.
15 คณพล จนั ทน์หอม (เชิงอรรถ 1) 144.
16 เนติบัณฑติ ยสภา (เชิงอรรถ 7) 11.
17 เกียรตขิ จร วจั นะสวัสด์ิ (เชงิ อรรถ 2) 71.

37

ผู้กระทำผิด หรือผเู้ สียหายเป็นคนไทย มาตรา 8
ตามหลกั มาตรา 8 คือ “กฎหมายของรัฐใด ยอ่ มใช้บงั คับ และคมุ้ ครองบุคคลของ

รฐั นนั้ ๆ” จงึ ใชบ้ ังคับกับคนไทยไม่วา่ คนไทยจะอยทู่ ่ใี ด นอกราชอาณาจกั รไทย18
มาตรา 8 บัญญตั ิวา่ “ผใู้ ดกระทำความผดิ นอกราชอาณาจักร และ
(ก) ผู้กระทำความผิดนั้นเป็นคนไทย และรัฐบาลแห่งประเทศที่ความผิด ได้

เกดิ ข้ึน หรอื ผู้เสยี หายได้รอ้ งขอให้ลงโทษ หรือ
(ข) ผู้กระทำความผิดนั้นเป็นคนต่างด้าว และรัฐบาลไทยหรือคนไทย เป็น

ผู้เสยี หาย และผ้เู สยี หายได้รอ้ งขอใหล้ งโทษ
ถา้ ความผดิ นนั้ เป็นความผิดดังระบไุ ว้ต่อไปน้ี จะต้องรับโทษภายในราชอาณาจักร คอื

(1) ความผิดเกี่ยวกับการก่อให้เกิดภยันตรายต่อประชาชนตามที่ บัญญัติไว้ใน
มาตรา 217 มาตรา 218 มาตรา 221 ถึง มาตรา 223 ทั้งนี้เว้นแต่กรณีเกี่ยวกับ มาตรา
220 วรรคหนึ่ง และ มาตรา 224 มาตรา 226 มาตรา 228 ถึง มาตรา 232 มาตรา 237
และ มาตรา 233 ถึง มาตรา 236 ทั้งนเี้ ฉพาะเม่อื เป็นกรณตี อ้ งระวางโทษตาม มาตรา 238

(2) ความผิดเกี่ยวกบั เอกสาร ตามที่บัญญัติไว้ใน มาตรา 264 มาตรา 265 มาตรา
266 (1) และ (2) มาตรา 268 ทั้งนเ้ี วน้ แตก่ รณีเกี่ยวกบั มาตรา 267 และ มาตรา 269

(2/1) ความผิดเกี่ยวกับบัตรอิเล็กทรอนิกส์ตามที่บัญญัติไว้ใน มาตรา
269/1 ถึง มาตรา 269/7

(2/2) ความผิดเกี่ยวกับหนงั สือเดินทางตามที่บัญญัติไว้ใน มาตรา 269/8
ถึง มาตรา 269/15

(3) ความผดิ เกี่ยวกับเพศ ตามที่บญั ญตั ไิ ว้ใน มาตรา 276 มาตรา 280 และ มาตรา
285 ทง้ั นี้เฉพาะท่ีเก่ียวกับ มาตรา 276

(4) ความผิดต่อชวี ิต ตามท่ีบญั ญัติไว้ใน มาตรา 288 ถงึ มาตรา 290
(5) ความผดิ ตอ่ ร่างกายตามทีบ่ ัญญตั ไิ วใ้ น มาตรา 295 ถงึ มาตรา 298
(6) ความผิดฐานทอดทิ้งเด็ก คนป่วยเจ็บหรือคนชรา ตามที่บัญญัติไว้ใน มาตรา
306 ถึง มาตรา 308
(7) ความผิดต่อเสรีภาพ ตามที่บัญญัติไว้ใน มาตรา 309 มาตรา 310 มาตรา 312
ถงึ มาตรา 315 และ มาตรา 317 ถึง มาตรา 320
(8) ความผิดฐานลักทรัพย์ และวิ่งราวทรัพย์ ตามที่บัญญัติไว้ใน มาตรา 334 ถึง
มาตรา 336

18 ทวีเกยี รติ มนี ะกนิษฐและรณกรณ์ บญุ มี (เชิงอรรถ 4) 38.