ถอดบทเรียนความสำเร็จของชุมชน
จากหัวใจแหงความสมัครสมานสามัคคี
รับชมรายการน้ำหนึ่งไทยเดียว
คำนำ
“น้ำหนึ่งไทยเดียว” เปนโครงการผลิตส�อโทรทัศน ประเภท Inspiration Edutainment จำนวน 12 เร�อง
ที่นำเสนอการถอดบทเรียนความสำเร็จของกลุมคน ชุมชนตัวอยางทั่วประเทศ เพ�อการสรางสรรค พัฒนา และ
แกไขปญหาของสังคมชุมชนตนในทุกรูปแบบ ใหสำเร็จลุลวง ดวยหัวใจแหงความสมัครสมานสามัคคี เปนหนึ่งเดียว
โดยคณะผูจัดทำไดรวบรวมเนื้อหาที่สรางแรงบันดาลใจทั้งหมด จัดทำออกมาในรูปแบบของนิตยสาร
น้ำหนึ่งไทยเดียว ขอขอบคุณคณะกรรมการ คณะทำงานของกองทุนพัฒนาส�อปลอดภัยและสรางสรรค
ตลอดจนหนวยงานภาครัฐและเอกชน รวมถึงผูนำชุมชนและชาวบานทุกทาน ที่รวมถายทอดเร�องราว ความรูสึก
ประสบการณเ กย่ี วกบั ความสมคั รสมานสามคั คขี องชมุ ชน ซง่ึ คณะผจู ดั ทำหวงั เปน อยา งยง่ิ วา นติ ยสารนำ้ หนง่ึ ไทยเดยี ว
จะกอใหเกิดประโยชนต อสังคมไดในวงกวาง
คณะผูจัดทำ
น้ำหนึ่งไทยเดียว
1
2
สารบัญ หนา
1
คำนำ 3
สารบัญ 4
จุดเริ่มตน น้ำหนึ่งไทยเดียว 5
โหลงขอดโมเดล 6
เกาะจิก Recharge 7
ธนาคารปูมา 8
ชุมชนบานเตย 9
บอสวก การทองเที่ยวโดยชุมชน 10
ชุมชนบานสามขา 11
ชุมชนเขาทอง 12
ชุมชนไทยพวน 13
โนนเขวาโมเดล 14
ชุมชนบานคลองจรเขนอย 15
ชุมชนบานหนองไมเฝา 16
ชุมชนบานน้ำทรัพย 17-18
ชองทางการติดตอชุมชน 20
บรรณาธิการ
3
จดุ เริ่มตน น้ำหน่งึ ไทยเดียว
น้ำหนึ่งไทยเดียว การถายทอดเร�องราวความเปนน้ำหนึ่งใจเดียวผานผูนำ
หรือตัวแทนชุมชน กลุมคน กลุมองคกร หรือตัวแทนเยาวชน
จากหลากหลายพื้นที่ทั่วประเทศ ที่สามารถชวยกันแกไขปญหา
หรือพัฒนาชุมชนสังคมที่ตนอยู ใหกลายเปนสังคมชุมชนที่เขมแข็ง
มีการสรางความรูรักสามัคคี และปลูกฝงจิตสำนึกสาธารณะ
และคุณธรรมแหงความดีงามของการชวยเหลือเกื้อกูลซึ่งกันและกัน
ใหเกิดเพิ่มมากขึ้น จนสามารถสงตอไปสูการลงมือทำ
4
โหลง ขอดโมเดล
อ.พรา ว จ.เชยี งใหม
จากหมบู านแหง ภัยพิบตั ิ สกู ารเปน หมูบา นตน แบบ
บนผนื ปา กวา 187,000 ไร ในทร่ี าบระหวา งหบุ เขา เขตอำเภอพรา ว
จังหวัดเชียงใหม “ตำบลโหลง ขอด” ถน่ิ พำนักของผูคนกวาหา พันชวี ติ
สวนใหญเลี้ยงชีพดวยการทำเกษตรกรรมเปนหลัก
ตั้งแตมีการสรางถิ่นที่อยูอาศัยขึ้นที่นี่ตั้งแตเม�อหลายสิบปกอน
ชาวบานโหลงขอดก็ใชประโยชนจากปามาโดยตลอด ทั้งของปา ตนไม
ดิน และน้ำ เม�อมีการขยายพื้นที่ทำกินก็เริ่มมการรุกล้ำเขาไปในพื้นที่ปา
การบุกรุกและทำลายปาทำใหดินเส�อมสภาพ ไมสามารถชวย
โอบอุมน้ำ เม�อมีฝนและลำน้ำไมมีน้ำไหลในฤดูแลง
สภาพแวดลอมของตำบลโหลงขอดในอดีตจึงแหงแลง
ยากจน และบอบช้ำอยางสาหัสจากอุทกภัย “ขจัดความไมรู
ดวยการใหความรู ขจัดความขัดแยงดวยการหันหนาเขามาคุยกัน”
นี่คือหลักการแกปญหาขั้นแรกที่พระครูวรวรรณวิวัฒนไดมองเห็น
พระครูเปนเสมือนศูนยรวมจิตใจของชาวบานโหลงขอดอยูกอนแลว
จึงเขามามีบทบาทสำคัญในการแกปญหาของโหลงขอด
จากการรวมมือของหลายภาคสวน จึงเกิดเปนโครงการ “ โหลงขอดโมเดล” ซึ่งเปนแบบแผนการสรางกติกา
รวมกันของคนในชุมชน
หลังจากมีการสรางกติการะหวางหมูบานกับปาแลว จึงมีการแกไขปญหาตาง ๆ เม�อมีปา ก็มีดินและน้ำ สามสิ่ง
ที่สัมพันธกันอยางแนบแนนกับวิถีชีวิตดั้งเดิมของคนลุมน้ำ เม�อทำการเกษตรได เศรษฐกิจดี คนในชุมชนก็มีวิถีชีวิต
ที่สามารถพึ่งพาตัวเองได
ความสำเร็จของโหลงขอดโมเดล ไมใชแคการสรางแนวทางใหคนกับปาอยูรวมกันไดอยางยั่งยืนเทานั้น แตยัง
สะทอนภาพของความรวมมือกันอยางเขมแข็งของทุกภาคสวนในชุมชน พระสงฆคือศูนยรวมใจ ผูนำชุมชนคือสมอง
ผูชายคือดานหนา กลุมแมบานคือฝายสนับสนุนอยูเบื้องหลัง เด็ก ๆ คือผูสานตอภารกิจตอไปในอนาคต ในชุมชน
นี้จะขาดฝายใดฝายหนึ่งไปไมไดเลย
5
เกาะจกิ Recharge
อ.ขลุง จ.จนั ทบุรี
ชุมชนที่ผลิตกระแสไฟฟา ดวยตนเอง
“เกาะจิก” ชุมชนชาวประมงพื้นบานที่แมจะอยูหางจากฝง
อำเภอขลุงจังหวัดจันทบุรีไมถึง 5 กิโลเมตร แตสายไฟจาก
แผนดินใหญก็ยังคงพาดผานมาไมถึงเกาะแหงนี้
ถึงไมรูวาความฝนที่จะมีไฟฟาใชจะเปนจริงเม�อไหร แตคนที่นี่
ก็ไมเคยสิ้นหวัง กระทั่งวันหนึ่ง..เกาะจิกก็ถึงจุดเปลี่ยนสำคัญ
หลังณรงคชัย เหมสุวรรณ ผูใหญบานคนใหมเขารับตำแหนง
“ ผมเขามารับตำแหนงผูใหญบานใหม ๆ ก็เริ่มคิดแลววาเราควรจะมีการปรับปรุงปรับปรุงพัฒนา
สาธารณูปโภคตาง ๆ ทำอยางไรจะทำใหใหคุณภาพชีวิตคนในชุมชนใหมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น เราก็เลย
”ทำประชุมประชาคมสงประชาคมหมูบานไปทางกระทรวงพลังงาน จึงไดนักวิจัยวิจัยมารวมกันคิดและ
ออกแบบระบบผลิตไฟฟาดวยพลังงานทดแทนแบบผสมผสาน
ณรงคชัย เหมสุวรรณ
ผูใหญบานเกาะจิก
เพราะระบบไฟฟาพลังงานทดแทนเกิดจากเสียงประชาคมของคนในชุมชน ในการบริหารจัดการระบบพลังงานของหมูบาน
ชาวบานยอมเปนทั้งผูออกฎและรักษากฎในเวลาเดียวกัน
พวกเขาจึงพรอมใจกันปฏิบัติตามธรรมนูญหมูบาน ซึ่งถือเปนขอตกลงตาง ๆ เพ�อใหทุกคนอยูรวมกันอยางผาสุก
ดวยความรักความสามัคคีนั่นเอง
แนวปฏิบัติของคนในชุมชนนี้นอกจากจะชวยลดคาใชจายในครัวเรือนลงไดแลว ยังเปนการชวยลดการปลอยกาซ
คารบอนไดออกไซตสูอากาศ และลดคราบน้ำมันที่อาจจะปนเปอนลงทะเลอีกดวย ซึ่งเม�อการดูแลสิ่งแวดลอมสัมฤทธิ์ผล
นี่อาจเปนอีกปจจัยหนึ่งที่ดึงดูดใหนักทองเที่ยวแวะเวียนเขามาสัมผัสวิถีชีวิตและธรรมชาติ
นับตั้งแตป 2547 ที่ชุมชนเกาะจิกเริ่มมีระบบไฟฟาพลังงานแสงอาทิตยใชเปนของตัวเอง ความสำเร็จคงไมไดเกิดจาก
ความสมานสามัคคีเพียงอยางเดียวเทานั้น แตยังรวมไปถึงการยึดมั่นในกฎระเบียบของชุมชนที่พวกเขารวมกันปฏิบัติ
นั่นคงเปรียบไดดั่งแสงสวางกลางใจที่รัดรอยหัวใจทุกดวงใหเปนหนึ่งเดียว
6
ธนาคารปมู า
อาวมะขามปอ ม อ.แกลง จ.ระยอง
จากชุมชนไรปทู ะเล สูธ นาคารปมู าแหงความสามัคคี
“คนท่ีนีท่ ำปมู ามากนั ตงั้ แตร ุน ปู ยา ตา ยาย
ทำอวนปมู าเปน 50 60 ปแลว สมยั กอ นปูเยอะมาก
พอตอนน้ีปมู นั นอ ย มันกต็ องหากนิ ไกลขึน้ จบั กันอยางเดียว
”ไมมกี ารปลอย ไมม ีการอนุรกั ษเ ลยครับ
ก็เลยหมด หมดจริง ๆ
ชาวประมง อาวมะขามปอม
ที่อาวมะขามปอม อ.แกลง จ.ระยอง ในอดีตเม�อ 10 กวาปกอน
ที่นี่เคยประสบปญหาจำนวนปูทะเลลดนอยลง วิถีของชาวบาน ที่เคย
ยดึ อาชพี ชาวประมงมาตง้ั แตบ รรพบรุ ษุ เรม่ิ สน่ั คลอน สง ผลกระทบ
ตอการดำรงชีวิตที่มีรายไดลดนอยลง
จึงมีการพูดคุยกันในชุมชนและการประมงเพ�อหาทางออก
และทศิ ทางของการออกขอกฎระเบยี บ ในเรอ� งขอ ตกลงตา ง ๆ
ไมว า จะเปน เรอ� งของการประมงการจบั สตั วน ำ้ หรอื การรว มใช
พื้นที่ในสมาคม ซึ่งจะตองมีการออกเสียงของชาวบานในที่
ประชุมเปนตัวตัดสินขอกฎระเบียบนี้ นอกเหนือจากนั้น
ไดรวมกันกอตั้งธนาคารปูมา ชุมชนบานอาวมะขามปอมขึ้น
เพ�อแกวิกฤตปูมาหมดอาว
คืนไขปูมาสูทะเล คืนวิถีชีวิตสูชุมชน
ธนาคารปูมาเปรียบเสมือนธนาคารแหงอนาคต ของชาวอาวมะขามปอม โดยปูมาที่ชาวประมง จะตองนำมาฝาก
ที่ธนาคารปูมาแหงนี้จะตองเปนปูมาที่มีไขสีดำเทานั้นซึ่งแมปูมาหนึ่งตัว จะใหไขปูมา ที่พรอมฟกเปนลูกปูตัวนอย ๆ
ถึง 1 ลานฟอง และไมวาจะเปนเรือลอบปู หรือเรืออวนปู แตเม�อจับไดปูไขดำมาแลว ชาวบานจะรวมใจกัน มอบใหกับ
ธนาคารปูมา ดวยความเต็มใจ
ธนาคารปูมา เกิดจากการที่ชาวอาวมะขามปอม มองอนาคตรวมกัน มีความตองการจะอนุรักษปูมาเพ�อเพิ่มทรัพยากร
สัตวน้ำ และสืบทอดอาชีพประมงใหกับลูกหลาน เม�อมีจุดหมายเดียวกัน ความเห็นแกตัวจึงลดลง บังเกิดเปนความสามัคคี
จนกลายเปนหมูบานอาชีพประมงตนแบบ ที่นำไปสูความสำเร็จอยางยั่งยืน
7
ชุมชนบา นเตย
อ.พมิ าย จ.นครราชสมี า
จากปญ หาดินเคม็ ที่สรางหนค้ี รวั เรอื นกวา 4 ลา นบาท
สูก ารเปนชุมชนตัวอยางเขมแขง็
ชุมชนบานเตย หมูบานเล็ก ๆ ที่ตั้งอยูในตำบลกระเบื้องใหญ
อำเภอพิมาย จังหวัดนครราชสีมา หากมองดวยสายตาแลว ชุมชน
บานเตยก็เปนอีกหมูบานหนึ่งที่ดูจะอุดมสมบูรณไมนอย แตหมูบาน
ที่เต็มไปดวยพืชผลทางการเกษตรนี้ ครั้งหนึ่งในอดีตกลับเต็มไปดวย
ปญหาที่ทับซอนกันอยางมากมาย
“ ปุยมันแพงก็เลยเริ่มเปนหนี้ไง เพราะวาทางธนาคารก็จะใหโอกาสชาวบานที่เปนลูกคาเปนหนี้ปุย
”เอามาใชกอนไดก็เลยวิเคราะหออกมา โอโห เยอะมาก ประมาณ 4 ลานกวาบาท
สมบัติ โชติกลาง
ผูใหญบานชุมชนบานเตย
จากปญหาที่รุมเราอยูรอบดาน ทั้งปญหาถนนพัง ปญหา
ดินเค็ม และปญหาหนี้สิน การแกปญหาเริ่มในหมูบานนั้นเริ่มจาก
การปรับโครงสรางพื้นฐาน นั่นคือเร�องการทำทางใหสะดวก
แกการสัญจรติดตอกับหมูบานอ�นแตปญหาใหญนั่นคือปญหา
หนี้สินจากปุยเคมียังไมไดรับการคลี่คลาย ชาวชุมชนบานเตย
จึงทำประชาคมรวมกันเพ�อแกปญหาที่คาราคาซังมานาน โดยใช
หลักประชาธิปไตยชาวบานสวนใหญจึงประชาคมลงความเห็น
กันวา การผลิตปุยใชเองคือทางออก
ทำดวยใจ กำไรคุณธรรม
โรงงานปุยอินทรียชุมชนบานเตยถูกกอตั้งขึ้นมาจาก
ความเห็นของทุกคนในชุมชน เพ�อแกปญหาที่เกิดขึ้นในชุมชน
โดยเฉพาะ ตนทุนในการทำการเกษตรที่นอยลง ทำใหชาวชุมชน
บานเตย สามารถปลอดหนี้ครัวเรือนกวา 4 ลานบาทไดใน
ระยะเวลาเพียง 2 ป
แตนอกจากการลดหนี้แลว สิ่งที่ไดกลับคืนมานั่นคือความอุดมสมบูรณแบบที่ไมเคยเปนมากอน
ชุมชนบานเตย ประสบความสำเร็จในการปลดหนี้ครัวเรือนไดอยางทุกวันนี้ เกิดจากการที่ชาวบานทุกคนรวมกันคิด
รวมกันออกความเห็น โดยมีผูนำที่เขมแข็ง มีผูตามที่พรอมตามดวยความสามัคคี ภายใตกติกาชุมชน “รวมคิด รวมทำ
รวมรับผลประโยชน ” จนกลายเปนหมูบาน ที่พลิกฟนดินเค็มใหกลายเปนแผนดินที่อุดมสมบูรณ
8
บอ สวก การทอ งเทยี่ วโดยชุมชน
อ.เมือง จ.นา น
จากปญหาความยากจน สกู ารพัฒนาเปน ชมุ ชนตน แบบทอ งเท่ยี วเชงิ วัฒนธรรม
จุดเริ่มแทจริงที่ผลักดันใหชุมชนบอสวกเปนกลายเปนแหลง
ทองเที่ยวช�อดังเชนทุกวันนี้ไดนั้น มาจากวิถีชีวิตการใชชีวิตของ
พวกเขานั่นเอง และนี่คงเปนจุดเริ่มตนประการสำคัญที่ทำใหผูนำ
ชุมชนในขณะนั้น เห็นถึงโอกาสที่จะบุกเบิกพัฒนาดานทางทองเที่ยว
ใหเกิดขึ้นได และคงหวังวามันจะชวยสรางเม็ดเงินไหลเขาสูชุมชน
ไดนั่นเอง
ทวา....สิ่งท่ีฝน กลับไมเปน ด่ังคิด
เพราะชาวบานสวนหนึ่ง ไมเขาใจวาการทองเที่ยวโดยชุมชน
คืออะไร ทำอยางไร ทำแลวไดอะไร จึงกอใหเกิดความวิตกกังวล
และเกิดกระแสตอตานขึ้น
หากมองวาความลมเหลว คือ บทเรียน กระแสการตอตาน
ของชาวบานในครั้งนั้นคงเปนคำตอบที่ทำให การกอตั้ง “ชมรม
สงเสริมการทองเที่ยวโดยชุมชนบอสวก ” กาวเดินไปอยาง
ถูกทิศทาง ซึ่งในการกาวเดินครั้งใหมนี้ชุมชนบอสวกก็ไมได
ขับเคล�อนการพัฒนาไปโดยลำพัง มีหลายหนวยงานที่เกี่ยวของ
ย�นมือเขามาใหความชวยเหลือ
แตหากชาวบานยังไมเห็นความโดดเดนของตัวเอง
วิถีบอสวกก็คงไมอาจเผยเสนหตัวตนออกมาได แลว
พวกเขาจะตองทำอยางไรเพ�อจุดชนวนใหชาวบานมองเห็น
ศักยภาพของตัวเอง
“เราจะตอ งคนหาของดนี ะครบั ทีม่ ีความพรอ ม เอามาพฒั นา
”ใหไดมาตรฐานนะครับในทุกดานแลวก็เรียงรอยเปนเสนทาง
การทองเที่ยวโดยชุมชน
สุทธิพงษ ดวงมณีรัตน
ประธานชมรมสงเสริมการทองเที่ยวโดยตำบลบอสวก
สำหรับบอสวก จุดเริ่มตนแหงความสำเร็จคงไมไดเกิดจากความรวมมือรวมใจของคนทั้งชุมชนเทานั้น ดวยตลอด
เสนทางที่เดินมาอยางลมลุกคลุกคลานสายนี้ พวกเขาเติบโตขึ้นมาจากการความผิดพลาด ความไมรู กอนจะนำมาถอด
เปนบทเรียนแลวตกผลึกมาเปนองคความรู ที่มุงไปสูการพัฒนาอยางยั่งยืน
สำคัญที่สุดที่ภาคภูมิใจคือ ภูมิใจที่ไดรักษามรดกทางวัฒนธรรม นอกจากรักษาสิ่งที่มีอยูใหยั่งยืนแลว เรายังไมหยุดนิ่ง
ที่จะคนควาหาวิถีที่นำภูมิปญญาตาง ๆ ที่ฝงตัวอยูกับพอเฒา แมแก เพ�อที่จะเอามาพัฒนาเปนกิจกรรม
9
ชุมชนบา นสามขา
อ.แมท ะ จ.ลำปาง
จากชีวติ ทจ่ี มกับปญ หาหนส้ี นิ สยู ุทธการบริหารหนี้ในชุมชน
ยอนกลับไปเม�อกวา 25 ปกอน ความสุขสงบของผูคนที่นี่ไดถูกบันทอนลง จากวิกฤตปญหาหนี้สิน เม�อปญหา
หนี้สินครัวเรือน สงผลใหเกิดเหตุรายขึ้นในชุมชน
ดวยที่ตั้งของชุมชนเปนที่ราบถูกโอบลอมดวยภูเขา ชาวบานมีอาชีพทำไรทำนา หาของปา และพึ่งพาธรรมชาติ
นั่นคือรูปแบบการดำเนินชีวิตของชาวบานสามขามาชานาน
แตแลว.. เม�อระบบสาธารณูปโภคเริ่มเขามาถึงหมูบาน ทำใหของชาวบานเปลี่ยนวิถีชีวิต ไปสูกระแสบริโภคนิยม
ซึ่งนอกจากความศิวิไลซจากโลกภายนอกที่ลุกคืบเขาถึง
หมูบานแลว ก็ยังมีสถาบันการเงินหลายแหง ที่เยี่ยมหนาเขามา
ทักทายพวกเขาถึงรั้วประตูบาน ชาวบานเริ่มกูเงินจากนายทุน
ปลอยเงินกูนอกระบบ แตขาดวินัยในการใชจายและการผอนชำระ
จึงนำไปสูปญหาหนี้สินในเวลาตอมา
“สุดทายเรามามองดูวา วิเคราะหดูวา หนึ่งในนั้น
”ชาวบานเรากูอยางเดียว ไมเคยออมเลย
แลวจะเอาเงินที่ไหนมาปลดหนี้ตรงนี้
บุญเรือน เฒาคำ
ผูใหญบานสามขา
หลังจากที่บานสามขานำวิธีการปรับปรุงโครงสรางหนี้มาใชซึ่งก็สงผลไปในทางที่ดี จึงเกิดเปนโครงการวิจัยเพ�อ
ทองถิ่น ทวา...เสียงตอบรับกลับไมใชคำตอบที่เขาคาดคิด อาจเพราะงานวิจัยทองถิ่น เปนเร�องใหมของคนที่นี่
หากชาวบานผูกุมความลับขอมูลไมใหความรวมมือ งานวิจัยคงเดินหนาไปไดลำบาก
แลวทีมวิจัยจะรับมือกับปญหานี้อยางไร
ยอดหนี้สูงเสียดฟานี้มาจากไหน จะทำยังไงใหหนี้กอนมโหฬารนี้ลดลงได คือคำถามที่ชาวบานอยากรู
การใช“ บัญชีครัวเรือน ” แกปญหาคือคำตอบ แตวิธีการ
แปลกใหมนี้ จะใชไดผลกับบานสามขาหรือไมหากบัญชีครัวเรือน
คือเคร�องมือที่ชวยใหชาวบานรูพฤติกรรมการใชจายของตัวเอง
แลว การออมจึงเปนอีกวิธีสำคัญที่ชวยสรางความมั่นคงทาง
การเงินใหแกชุมชนแหงนี้ได
ชาวบานสามขาเรียนรูวิธีการบริหารจัดการหนี้สิน โดยการ
ทำบัญชีครัวเรือนเพ�อใหรูพฤติกรรมการใชจายของตนเอง
ทำควบคูก บั การออมทรัพยโดยอาศัยการมีวินัย มคี วามรับผดิ ชอบ
และอยูภายใตกฎระเบียบของชุมชน ทำใหแมปจจุบันปญหาหนี้สิน
ของพวกเขาอาจจะยังไมหมดไป แตก็สามารถดำรงชีพไดอยาง
10 มีความสุข
ชุมชนเขาทอง
อ.พะยหุ ครี ี จ.นครสวรรค
จากปญ หาคนชราถูกทอดทง้ิ สชู ุมชนตนแบบผสู งู อายุ
อีกไมกี่ปประเทศไทยจะกาวเขาสูสังคมผูสูงอายุอยางสมบูรณ
ในวันที่ผูสูงอายุไรเรี่ยวแรงหาเงินหลอเลี้ยงชีวิตไมไดอีกตอไป ใครกัน
ที่จะชวยประคับประคองพวกเขาเหลานั้น
ชุมชนเขาทอง เตรียมพรอมเขาสูสังคมผูสูงอายุ
ดวยการสรางชุมชนสุขภาวะ
“ พบวามีผูสูงอายุในสัดสวนจำนวนที่สูงมากในชุมชน...ตอนที่เรา
สำรวจเจอปญหาวาผูสูงอายุ ลูกหลานไปทำงานตางจังหวัด มีแต
ผูสูงอายุที่อยูกันเองดูแลกันเอง เราก็เห็นปญหาวาผูสูงอายุอยูกันเอง
สองคนในชุมชนจะดูแลกันยังไง...”
ศศิธร มารัตน
หัวหนางานผูสูงอายุและสงเสริมสุขภาพชุมชน
เม�อเห็นปญหา ความรวมมือจึงตามมา
โดยความรวมมือของหลายฝาย ศูนยผูสูงอายุเขาทอง จึงถูกจัดตั้งขึ้นเพ�อแกโจทยของชุมชน โดยมีภารกิจดูแล
ผูสูงอายุ ทั้งเร�องสุขภาพและการประคับประคอง จุดแข็งของชุมชนเขาทองคือความสัมพันธที่อยูกันฉันทเครือญาติ
แมการทำงานที่ผานมาจะมีทั้งความสำเร็จและความผิดพลาด แตการมีสวนรวมนี่เองที่นำไปสูการเรียนรูเพ�อพัฒนา
สุขภาวะของผูสูงในชุมชนใหดีขึ้น
สังคมผูสูงอายุ เปนเร�องของทุกคน ชาวชุมชนเขาทอง เขาใจปญหาที่เกิดขึ้นในชุมชน และเรียนรูที่จะมี
สวนรวมนี่เอง ที่นำไปสูการเรียนรูเพ�อพัฒนาสุขภาวะของผูสูงอายุในชุมชนใหดียิ่งขึ้นอยางยั่งยืน
11
ชมุ ชนไทยพวน
อ.ปากพลี จ.นครนายก
อตั ลักษณแ ละศกั ดศ์ิ รีแหงวถิ ีชาวพวนทีห่ ายไป สตู น แบบประวตั ศิ าสตรแ หง ชาติพนั ธุ
ภาษา.. คือรากของวัฒนธรรม
วัฒนธรรม คือวิถีชีวิตที่ผูคนประพฤติปฏิบัติสืบตอกันมาจนเปน
มรดกทางสังคม
แตเม�อไหรก็ตามที่ภาษาถิ่นถูกลืม
เม�อไหรที่วัฒนธรรมขาดผูสืบทอด วัฒนธรรมนั้นก็จะตายไป
ในเวลาอีกไมนาน
ประเทศไทยประกอบดวยประชากรที่มีความหลากหลาย
ทางวัฒนธรรม มีชุมชนที่เปนกลุมชาติพันธุยอยตาง ๆ และมีภาษา
ของชุมชนทองถิ่น ชุมชนชาวไทยเชื้อสายพวนวัดฝงคลอง
ตำบลเกาะหวาย อำเภอปากพลี จังหวัดนครนายก เปนชุมชนหนึ่ง
ที่มีวัฒนธรรมของพวกเขาเองที่สืบตอกันมานับรอยป
ภาษาไทยพวนที่กำลังจะหายไป วัฒนธรรมที่ไรคนสืบสาน
วัฒนธรรมยังเปนสิ่งที่สะทอนความเจริญงอกงามของชนชาติหนึ่ง ๆ หากวัฒนธรรมสูญหายไป อัตลักษณของ
ชนชาตินั้น ๆ ก็สิ้นสุดลงดวยเชนกัน ชาวไทยพวนกลุมหนึ่งไดตระหนักถึงความจริงที่นาวิตกกังวลนี้
จากการทำงานรวมกันของหลายฝาย เปนผลใหมีการเปด “พิพิธภัณฑพื้นบานวัดฝงคลอง” ขึ้นในปพ.ศ. 2541
ซึ่งตอมาที่แหงนี้ก็กลายเปนแรงบันดาลใจเริ่มตนในการตามหาคุณคาใหมๆ ของชาวไทยเชื้อสายพวน
ในวันนี้ผลงานที่เปนรูปธรรมของโครงการศึกษาประวัติศาสตรไทยพวน ประกาศตัวอยางภาคภูมิใจอยูในโถง
นิทรรศการของพิพิธภัณฑ จากนั้นจึงไดรับการสงเสริม สนับสนุนจากหลายหนวยงาน จนไดยกระดับขึ้นมาเปน
“มิวเซียม ปะพวน ที่ปากพลี” ไดรับการยกยองใหเปนตนแบบพิพิธภัณฑการเรียนรูในระดับภูมิภาค และเปนแหลงทองเที่ยว
พิพิธภัณฑดานชาติพันธุของจังหวัดนครนายก
ความเขมแข็งและสามัคคีของคนในชุมชนไทยพวน ผลักดันใหเกิดการสืบหาที่มาตัวตนและฟนฟูวัฒนธรรมชีวิต
ความเปนอยูแบบไทยพวนดั้งเดิม เต็มไปดวยพลังแหงความพยายามที่จะสงตอสิ่งเหลานี้สูรุนลูกรุนหลาน เพ�อเปนการ
รักษาอัตลักษณของชุมชนเอาไวอยางยั่งยืน
12
ชุมชนบานโนนเขวา
อ.เมือง จ.ขอนแกน
จากกลมุ เกษตรกรปลูกผักราคาตำ่
สูการเปน ตนแบบกลมุ เกษตรแปลงใหญท ่ีใชตลาดนำการผลิต
แปลงผกั นานาชนดิ กวา 450 ไร ทช่ี ตู น อาบแสงอาทติ ยอ ยู คอื พน้ื ทก่ี ารทำเกษตรแปลงใหญข องบา นโนนเขวา ตำบลดอนหนั
อำเภอเมือง จังหวัดขอนแกน หมูบานที่ปลูกผักไมตองงอพอคาคนกลาง จนถูกขนานนามวา “โนนเขวาโมเดล”
แตกวาจะมาเปนโนนเขวาโมเดลอยางเชนทุกวันนี้ หมูบานแหงนี้ก็ตองผานอุปสรรคมาอยางมากมาย ทั้งปญหาสารพิษ
และปญหาผักราคาต่ำ
การสรางความเขาใจและใหความรูใหมที่ตรงขามกับความเคยชินดั้งเดิมของชาวบาน สำหรับเกษตรกรบานโนนเขวานั้น
ใชเวลาเพียง 3 ปเทานั้น ในการเปลี่ยนพฤติกรรมการใชสารเคมีโดยไมคำนึงถึงอันตราย เปนการทำเกษตรปลอดสารพิษ
จนไดรับการรับรองมาตรฐาน GAP
ปลูกผักไดมาตรฐาน GAP แตราคาผักยังคงตกต่ำ
ปญหาราคาตกต่ำ สงผลกระทบตอคุณภาพชีวิตของชาวโนนเขวาจนเขาขั้นวิกฤติ ชาวบานเริ่มมองไมเห็นอนาคต
ในอาชีพที่ไดรับสืบทอดมาจากบรรพบุรุษ แตแลวแสงสวางที่ปลายอุโมงคก็บังเกิด เม�อผูคารายใหญสนใจผักของโนนเขวา
แตปริมาณผักที่ตองการตอวันนั้นถือวาเปนจำนวนมาก กลุมเกษตรกรทำสวนบานโนนเขวาจึงถูกกอตั้งขึ้น ภายใต
ความตั้งใจที่จะรวมกลุมกันเพ�อใหมีพลังในการตอรองราคาผลผลิต และเพ�อรองรับรายการซื้อของหางที่มีมากในแตละวัน
การวางระบบการทำงานจึงเปนเร�องที่สำคัญเปนอยางมาก
นอกจากการปนผลประจำปแลว กลุมเกษตรทำสวนบานโนนเขวา ยังมีการจายเงินที่ไดจากการขายผักใหกับเกษตรกร
ผูเปนสมาชิกกลุมในทุกสัปดาห ถือเปนรายรับที่แนนอนกวาการขายผักสงพอคาคนกลางในอดีต
กลุมเกษตรทำสวนบานโนนเขวาในทุกวันนี้ คือตัวอยางของการทำงานแบบบูรณาการในทุกภาคสวน ทั้งภาครัฐ
ที่ชี้นำแนวทางที่ถูกตอง ภาคเอกชนที่ชวยสนับสนุน และภาคประชาชนที่ทำงานรวมกันอยางแข็งขัน สรางพลังของกลุม
จนเอาชนะปญหาที่มีไดในที่สุด
13
ชมุ ชนคลองจรเขน อ ย
ต.เกาะไร อ.บา นโพธิ์ จ.ฉะเชงิ เทรา
ถอดบทเรยี นแกป ญหายาเสพติดในชุมชน
ชุมชนคลองจรเขนอย อ.บานโพธิ์ จ.ฉะเชิงเทรา หมูบานที่ทำการ
เกษตรเลี้ยงชีพมีวิถีชีวิตที่ดูสุขสงบ แตหากยอนกลับไปเม�อป 2537
ที่นี่เคยประสบปญหาดานยาเสพติดทั้งการเสพและการคาอยางรุนแรง
"หมาเหาจนเม�อยหลับ" เปนการเปรียบใหเห็นภาพของชุมชน
คลองจระเขนอยในเวลานั้น ที่มอเตอรไซดสงเสียงดังทั้งคืน คนนอก
เขามาซื้อยา คนในทั้งเสพทั้งขาย สงผลใหหมูบานที่เคยสงบสุขเริ่ม
เกิดรอยราว
ความทุกขกัดกินความสงบสุขของหมูบานไปเร�อย ๆ จนกระทั่ง
ชัยชาญ จำเริญ ผูเฝามองความเปนไปของชุมชนคลองจรเขนอย
มาเนินนานไดกาวเขามาเปนนายก อบต. ในป 2542 ปญหาเร�อง
ยาเสพติดถึงไดเริ่มแกไข
แกปญหายาเสพติดที่กัดกินชุมชน ดวยมาตรการบันได 3 ขั้น
ขั้นที่ 1 คือ ลด ขั้นที่ 2 คือละ ขั้นที่ 3 คือทำลาย
แตทวา การใหความรวมมือจากชาวบานนั้น ไมใชเร�องงาย... ทางเดียวที่ทีมทำงานเห็นพองตองกันในการแกปญหานี้
คือการสรางความเช�อใจใหกับคนในชุมชน จนในที่สุดการประชุมประชาคมโดยมีชาวบานเขารวมกันอยางพรอมเพรียง
จึงไดเกิดขึ้น เพ�อหาทางปญหายาเสพติดใหกับชุมชน
การรณรงคแ กปญหาของชมุ ชนคลองจรเขนอยต้งั อยูบ นแนวคดิ “ไมสรา งกระแสตอตาน ไมประนาม”เพราะผูเก่ียวขอ ง
ลวนเปนเครือญาติในชุมชน และลงมือปฏิบัติการแบบ “ใหความชวยเหลือ ใหอภัย ใหโอกาสกลับใจ” เพ�อใหผูหลงผิด
กลับมาสูสังคมดวยความยินยอม
จากความชวยเหลือจากกลุมประชาคมในวันนั้น
วันนี้...ผูใหญพเยาว ในฐานะผูใหญบานชุมชนจรเขนอย
คนปจจุบันและทีมงาน จึงทุมเททำงานในทุกวันนี้เพ�อ
ชาวชุมชนคลองจรเขนอย โดยอาศัยโมเดลที่ไดรับ
สืบตอมา
ชุมชนคลองจรเขนอย ในอดีตสามารถเอาชนะ
ยาเสพไดดวยความเขาใจดุจญาติมิตร และกลไกของ
ชุมชน โดยใหทุกคนมีสวนรวม ผานมา 22 ป โมเดลนี้
ยังคงถูกนำมาใชปกปองหมูบานของพวกเขา โดยคน
รุนใหม ที่พรอมทำงานเพ�อชุมชนดวยความสามัคคี
14
ชมุ ชนบานหนองไมเฝา
ต.เขาขลงุ อ.บา นโปง จ.ราชบรุ ี
ชุมชนตน แบบในการจัดการปญ หาขยะอยางยงั่ ยนื
บานหนองไมเฝา อ.บานโปง จ.ราชบุรี ที่นี่นอกจากปริมาณขยะจะเปนศูนยจนไดช�อระดับประเทศวาเปนหมูบาน
ปลอดขยะแลว พวกเขายังสามารถเปลี่ยนมันใหกลายเปนสิ่งตาง ๆ ที่มีมูลคาไดอีกดวย
แตในอดีตเคยเปนหมูบานที่มีปญหาขยะลนเมืองจนสง
ผลกระทบถึงคุณภาพชีวิตและความเปนอยูของคนทั้งชุมชน
อยางนาตกใจ จากพฤติกรรมการจัดการขยะแบบไมถูกวิธี
ทำใหชาวบานตองทนอยูกับปญหาขยะรอบตัวทั้งยังตอง
เผชิญกับปญหาสุขอนามัยตลอดมา
กระทั่งนายสมบัติ เทพรส นายกองคการบริหารสวนตำบล
เขาขลุง ตะหนักถึงปญหาและริเริ่มนำแนวคิดดานการบริหาร
จัดการขยะมาแกปญหาอันนาเปนหวงนี้ใหกับชุมชน
อุปสรรคสำคัญคือชาวบานไมใหความรวมมือ
เพราะพวกยังไมมีความรูความเขาใจที่ถูกตองเกี่ยวกับการจัดการขยะ
เริ่มมีการประกาศชักชวนวาถาใครสนใจที่จะมาเขารวมโครงการก็ใหมารวมตัวกัน มีการจัดตั้งคณะกรรมการ มีการ
ทำแผนงานที่นายกกำหนดไว จากการใชตัวเองเปนตนแบบและลงมือทำใหเห็นเปนตัวอยาง ควบคูกับการประชาสัมพันธ
ใหความรูอยางตอเน�องสม่ำเสมอ ความพยายามนี้ทำใหชาวบานเกิดความศรัทธาและนำไปสูการใหความรวมมือในที่สุด
ความสำเร็จในแกปญหาขยะของชุมชนบานหนองไมเฝาเกิดจากการที่ผูนำชุมชนทั้งฝายปกครองและทองถิ่น ลงมือ
ปฏิบัติใหเห็นชาวบานเห็นเปนแบบอยาง และสงเสริมองคความรูดานการจัดการขยะที่ถูกวิธีใหกับชาวบาน รวมถึง
การสรางจิตสำนึกรักษาความสะอาดใหกับคนในชุมชน ดวยวางเปาหมายที่ชัดเจนคือ การจัดการขยะอยางยั่งยืน
15
ชุมชนบา นน้ำทรัพย
ต.แกงกระจาน อ.แกง กระจาน จ.เพชรบุรี
แกป ญหาความยากจนดวยวถิ ีเศรษฐกิจพอเพยี ง
คุณเช�อหรือไมวา ขุนเขาอันอุดมสมบูรณที่เห็นอยูนี้ ในอดีต
เคยมีสภาพเปนเขาหัวโลนมากอน จากการบุกรุกถางปาเพ�อบุกเบิก
ทำกิน
ซึ่งนอกจากสัมปทานเผาถาน ในเวลานั้นวิถีเกษตรกรรม
ของชาวบานน้ำทรัพยเอง ก็ดูเหมือนจะเปนอีกหนึ่งสาเหตุสำคัญ
ที่สรางปญหาความแหงแลงและความยากจนมาสูชุมชน อีกทั้ง
ยังมีปญหาการตัดไมทำลายปา และยาเสพติด
จึงเกิดการทำประชาคมหมูบาน เพ�อรับฟงความคิดเห็น
และรวมกันเสนอแนวทางการพัฒนา
แตการแกปญหาจะสำเร็จหรือไมนั้น..พลังความรวมมือของชาวบานคงเปนฐานรากสำคัญที่จะชวยใหการพัฒนาดำเนิน
ไปไดอยางราบร�น แลวเขาจะตองทำอยางไรจึงจะดึงการมีสวนรวมของชาวบานออกมาได
แกปญหายาเสพติด โดยใชความจงรักภักดี
ตอสถาบันพระมหากษัตริยเปนเปาหมายรวมกันในการดำเนินการ
พวกเขาใชเวลาเพียง 6 เดือนเทานั้นในการจัดการกับปญหานี้ไดสำเร็จ และประกาศตัวเปนหมูบานเฉลิมพระเกียรติ
ปลอดยาเสพนับตั้งแตนั้นมา
หลังขจัดปญหายาเสพติดไดสำเร็จ การฟนฟูทรัพยากรธรรมชาติ คือเปาหมายตอไป เม�อระบบนิเวศ
อันสมบูรณที่กลับคืนมานี้ยังทำใหสัตวปาบางชนิดหวนคืนถิ่นอีกดวย จึงเกิดการพัฒนาตอยอดไปสูการทองเที่ยว
เชิงนิเวศเพ�อหารายไดเขาสูชุมชน โดยกิจกรรมที่สงเสริมใหนักเที่ยวไดมีสวนรวม แตยังเหลืออีกหนึ่งเปาหมายสำคัญ
ที่ยังไมบรรลุผล “ดำรงชีพแบบเศรษฐกิจพอเพียง” เพ�อแกปญหาความยากจน
ความทาทายนี้คงไมใชเร�องงายสำหรับพวกเขา เพราะตัวอยางที่ดีมีคากวาคำพูด เม�อคนในหมูบานเริ่มเห็นผลสัมฤทธิ์
จากการเปลี่ยนแปลงชีวิตไปสูวิถีเศรษฐกิจพอเพียง มีรายได มีความสุข พึ่งพาตัวเองไดอยางยั่งยืน นั่นคงเปนคำเชิญชวน
ไรเสียง ที่ทำใหชาวบานคนอ�นที่ไมเห็นดวยแตแรก หันมาทำตาม
จากพลังความจงรักภักดีอันเปนศูนยรวมใจที่สงใหชาวบานรวมผสานพลังขับเคล�อนการพัฒนาไปยังเปาหมายเดียวกัน
นั่นคือ วิถีความสุขอยางยั่งยืนของคนที่นี่ “บานน้ำทรัพย” จ.เพชรบุรี
ความสำเร็จในการแกปญหาตาง ๆ และการพัฒนาตอยอดไปสูกิจกรรมอ�น ๆ ของชุมชนบานน้ำทรัพย เกิดจากการ
รวมกันวางเปาหมายที่ชัดเจนและลงมือทำอยางจริงจัง โดยมีความจงรักภักดีตอสถาบันพระมหากษัตริยเปนศูนยรวมจิตใจ
และเปนพลังในการขับเคล�อนการพัฒนา
16
ชอ งทางการติดตอชุมชน โหลงขอดโมเดล
ชุมชนเกาะจิก คุณเศริมศักดิ์ ปนเขียว
ผูใหญบาน บานหลวง ต.โหลงขอด
คุณณรงคชัย เหมสุวรรณ 065 747 7689
ผูใหญบานเกาะจิก
099 229 3883 ธนาคารปูมา
ชุมชนบานเตย คุณโสธร เทพนุเคราะห
นายกสมาคมประมงสุนทรภู
คุณสมบัติ โชติกลาง กลุมเกษตรกรทาประมงกร่ำ
ผูใหญบานชุมชนบานเตย 099 056 7999
061 316 8647 ชุมชนบอสวก
ชุมชนบานสามขา คุณสุทธิพงษ ดวงมณีนัตน
คุณบุญเรือน เฒาคำ ประธานชมรมสงเสริมการทองเที่ยว
ผูใหญบานชุมชนบานสามขา โดยตำบลบอสวก
081 028 9051
081 179 4771
17
ชอ งทางการติดตอชุมชน
ชุมชนเขาทอง
คุณศศิธร มารัตน
หัวหนางานผสู ูงอายแุ ละสงเสรมิ สขุ ภาพชุมชน
089 115 3199
ชุมชนไทยพวน
วาที่รอยตรีชาติชาย ยอดมิ่ง
ประธานชมรมสงเสริมการทองเที่ยว
ชุมชนไทยพวน
092 757 9377
ชุมชนโนนเขวา
คุณอภิสิทธิ์ ชุมยางสิม
ผูใหญบานและประธานกลุมเกษตรกรทำสวน
บานโนนเขวา จ.ขอนแกน
084 516 0085
ชุมชนคลองจรเขนอย
คุณพเยาว พวงเจริญ
ผูใหญบานชุมชนคลองจรเขนอย
087 924 8317
ชุมชนบานหนองไมเฝา
คุณสมบัติ เทพรส
นายกองคการบริหารสวนตำบลเขาขลุง
081 858 7857
ชุมชนบานน้ำทรัพย
คุณชูชาติ วรรณขำ
ผูใหญบานชุมชนบานน้ำทรัพย
092 610 4835
18
19
ขอขอบคุณ
ดร.ธนกร ศรีสุขใส
ผูจัดการกองทุนพัฒนาส�อปลอดภัยและสรางสรรค
นางสาวลัดดา ตั้งสุภาชัย
ประธานคณะทำงาน
นางสาวพิมพพรรณ ไพบูลยหวังเจริญ
คณะทำงาน
นายบุญเตือน ศรีวรพจน
คณะทำงาน
นางนนทพร พรประยุทธ วันงาม
คณะทำงาน
นายวีระพงษ กังวานนวกุล
คณะทำงานและเลขานุการ
คณะผูจัดทำ
นางกฤติกา เกลี้ยงกลม
นายณัฏฐชวัญช ใจธรรม
นางสาวจตุพร วงษเจริญ
นางสาวพราวรวี พจนปกรณ
นางสาวณัฐรุจา แกววิทยาการ
นายพนม เกลี้ยงกลม
นายสุนทร พันธสวัสดิ์
นายสหชาติ พยุงพันธ
20
“น้ำหนึ่งไทยเดียว”
เพราะทุกอยางเริ่มตนไดจากจุดเล็กๆ และเร�องราวเล็กๆ รอบตัว
รวมถอดบทเรียนความสำเร็จในความเปนนามธรรมของ
“ความสมัครสมานสามัคคี”
สูความเปนรูปธรรมอันยั่งยืนของสังคมชุมชน
สังคมฐานรากแหงการตอยอดไปสูความสามัคคีของคนในชาติ
สูการรวมพลังเพ�อพัฒนาประเทศ