ใบความรู้ที่ 1 สัญลักษณ์เเละอุปกรณ์ควบคุมมอเตอร์ไฟฟ้า

การควบคุมมอเตอร์ไฟฟา้

เรยี บเรยี ง นายเดน่ ศักดิ์ อนิ ตาคา ครแู ผนกวชิ าไฟฟา้ กาลงั วทิ ยาลยั การอาชพี กบนิ ทรบ์ รุ ี

ใบความรู้ที่ 1
สญั ลกั ษณแ์ ละอปุ กรณค์ วบคมุ มอเตอรไ์ ฟฟา้

จดุ ประสงค์การเรียนรู้
1. สามารถเขียนสัญลักษณ์อปุ กรณ์ควบคุมมอเตอร์ไฟฟ้าได้ถกู ต้อง
2. สามารถอธิบายความหมายของสัญลกั ษณอ์ ุปกรณ์ควบคมุ มอเตอร์ไฟฟ้าได้ถูกต้อง
3. สามารถบอกลักษณะอปุ กรณ์ควบคมุ มอเตอร์ไฟฟ้าได้ถกู ต้อง

1. สัญลักษณท์ ่ใี ช้ในงานควบคมุ มอเตอรไ์ ฟฟ้า
มาตรฐานของสญั ลกั ษณ์ดา้ นไฟฟ้า
สัญลักษณ์ด้านไฟฟ้าจากแบบงานไฟฟ้านั้น โดยทั่วไปจะใช้สัญลักษณ์แทนอุปกรณ์ไฟฟ้าต่างๆท่ีเป็น

ของจริง เพราะการเขียนรูปอุปกรณไ์ ฟฟ้าจริงลงไปในแบบงานไฟฟ้าน้ันกระทายากและอาจจะทาให้เกิดการสื่อ
ความหมายผิดได้ ดังน้ันจึงต้องมีการกาหนดสัญลักษณ์ของอุปกรณ์ไฟฟ้าเพื่อให้เป็นมาตรฐานซ่ึงผู้ปฏิบัติงาน
ด้านไฟฟ้าจะต้องรู้ความหมายของสัญลักษณ์ท่ีชัดเจน และเข้าใจถูกต้อง มาตรฐานของสัญลักษณ์ด้านไฟฟ้าที่
ประเทศไทยคนุ้ เคยและใช้งานทว่ั ไปกม็ ีดงั นี้

1. สัญลักษณ์มาตรฐานการออกแบบของประเทศเยอรมัน : DIN ( Deutsches Institute Fur
Normung )
2. สญั ลักษณ์มาตรฐานทางไฟฟ้านานาชาติของทวปี ยโุ รป : IEC ( International
Electechnical Commission )
3. สญั ลักษณ์มาตรฐานการออกแบบของประเทศสหรัฐอเมรกิ า : ANSI ( American
National Standard Institute )
4. สัญลักษณ์มาตรฐานระบบของหน่วยมาตรฐานนานาชาติ : SI ( System International of
Unit )

2. สัญลักษณต์ ามมาตรฐานของอุปกรณ์ท่ีใช้ในงานควบคุมมอเตอรไ์ ฟฟา้
ในงานควบคุมมอเตอร์ไฟฟ้า จะมีการออกแบบวงจรไฟฟ้าที่ใช้สั่งงานให้มอเตอร์ไฟฟ้าทางานเช่น การ

ควบคุมการหมุนปกติ การกลับทิศทางหมุน การสั่งให้มอเตอร์ไฟฟ้าทางานเรียงลาดับ การให้มอเตอร์ไฟฟ้า
ทางานหรือหยุดการทางานแบบอัตโนมัติ การควบคุมการเริ่มเดินของมอเตอร์ไฟฟ้าขนาดใหญ่ เป็นต้น
ผู้ออกแบบวงจรไฟฟ้าจะต้องมีความรู้ความเข้าใจในสัญลักษณ์ของอุปกรณ์ที่ใช้ในงานควบคุม มอเตอร์ไฟฟ้า
ตามมาตรฐานตา่ งๆ เป็นอย่างดี

3.อุปกรณค์ วบคุมมอเตอร์ไฟฟ้า
งานควบคุมมอเตอร์จาเป็นจะต้องใช้อุปกรณ์เพื่ออานวยความสะดวก หรือเพื่อการควบคุมมอเตอร์ให้

ทางานได้ตามความประสงค์ อุปกรณ์ควบคุมมอเตอร์มีหลายประเภท เช่น อุปกรณ์ในการตัดวงจร, อุปกรณ์
ปอ้ งกนั กระแสเกิน, อปุ กรณ์ป้องกันโหลดเกิน, อุปกรณส์ ตาร์ท เป็นต้น

การควบคมุ มอเตอรไ์ ฟฟ้า

เรยี บเรยี ง นายเดน่ ศกั ดิ์ อินตาคา ครแู ผนกวชิ าไฟฟา้ กาลงั วทิ ยาลยั การอาชพี กบนิ ทรบ์ รุ ี

4.อปุ กรณใ์ นงานควบคมุ และสัญลกั ษณ์
4.1 สวติ ชป์ ุ่มกด (Push Button Switch)

โดยท่ัวไปตัวสวิตช์จะมีคอนแทคปกติปิด (Normally Close : NC) และเปิด (Normally Open :
NO) โดยสามารถนาคอนแทคมาต่อเพิ่มได้ตามต้องการ การใช้งานในการควบคุมในการตัดต่อวงจรไฟฟ้า ตัว
ปุม่ กดมหี ลายแบบให้เลือกใช้ รายละเอียดทางเทคนคิ คือ กระแสของคอนแทค จานวนและชนิดของคอนแทค
และแรงดนั ทเ่ี ลอื กใช้งาน โดยการทางานของสวติ ชช์ นิดนี้คือกดติดปล่อยดับ

รูปสญั ลกั ษณ์ของสวติ ชป์ ุ่มกด (Push Button Switch)

รปู ของสวติ ชป์ ่มุ กด (Push Button Switch)

4.2 ฟิวส์ (Fuse)
เป็นอุปกรณ์ป้องกันวงจรไฟฟ้าจากการท่ีมีกระแสไหลผ่านวงจรมากเกินไป (Overload Current)

หรือเกดิ ไฟฟา้ ลัดวงจร (Short Circuit Current) ใช้ในวงจรควบคุมและวงจรกาลัง

รปู สัญลกั ษณข์ องฟิวส์ (Fuse) รปู ของฟวิ ส์ (Fuse)

การควบคุมมอเตอร์ไฟฟ้า

เรยี บเรยี ง นายเดน่ ศักด์ิ อนิ ตาคา ครแู ผนกวชิ าไฟฟา้ กาลงั วทิ ยาลยั การอาชพี กบนิ ทรบ์ รุ ี

4.3 เซอร์กติ เบรกเกอร์ (Circuit Breaker)
เซอร์กิตเบรกเกอร์ ใช้ในการตัดแหล่งจ่ายหลักให้กับวงจรเพ่ือป้องกันการลัดวงจรของวงจรควบคุม

มอเตอรไ์ ฟฟ้า ออกแบบมาเพ่ือป้องกันวงจรไฟฟ้าจากความเสียหายท่ีเกิดจากกระแสไฟฟ้าส่วนเกิน โดยท่ัวไป
เกิดจากโหลดเกินหรือไฟฟ้าลัดวงจร การทางานของมันคือตัดกระแสไฟฟ้าหลังจากตรวจพบความผิดปกติใน
วงจรไฟฟ้า

รปู สัญลกั ษณ์ของเซอรก์ ิตเบรกเกอร์ (Circuit Breaker)
รูปของเซอร์กติ เบรกเกอร์ (Circuit Breaker)

4.4 แมกเนตกิ คอนแทคเตอร์ (Magnetic contactor)
เป็นสวิตช์ท่ีทางานโดยอาศัยอานาจแม่เหล็กในการตัดต่อวงจร ทางานเหมือนกับสวิตช์แต่ต้องสั่งงาน

ผ่านขดลวดในการสรา้ งสนามแม่เหล็กเมื่อเกิดอานาจแม่เหล็กขึ้นที่ขดลวดจะเกิดการต่อวงจรและตัดวงจรของ
หน้าสัมผัสหน้าคอนแทค เช่น จากคอนแทค NO จะเปล่ียนเป็น NC และถ้า จากคอนแทค NC จะเปล่ียนเป็น
NO ซึ่งหน้าคอนแทคในแมกเนติกคอนแทคเตอร์ จะมีทั้งคอนแทควงจรกาลัง และวงจรควบคุม จานวนคอน
แทคมากหรือนอ้ ยขึ้นอยู่กับรุน่ และความเหมาะสมในการใช้งาน

รูปสญั ลักษณ์ของแมกเนตกิ คอนแทคเตอร์ (Magnetic contactor)

รปู ของแมกเนตกิ คอนแทคเตอร์

การควบคุมมอเตอร์ไฟฟ้า

เรยี บเรยี ง นายเดน่ ศักด์ิ อนิ ตาคา ครแู ผนกวชิ าไฟฟา้ กาลงั วทิ ยาลยั การอาชพี กบนิ ทรบ์ รุ ี

4.5 โอเวอรโ์ หลดรเี ลย์ (Overload relay)
เป็นอุปกรณ์ป้องกันอุปกรณ์ไฟฟ้าทางานเกินกาลังหรือป้องกันมอเตอร์ไม่ให้เกิดการเสียหายเมื่อมี

กระแสไหลเกินพิกัดในการทางานของโหลด เช่น ถ้ามอเตอร์เสียหายและเกิดมีกระแสเกินโอเวอร์โหลดรีเลย์
จะทาหน้าทตี่ ัดวงจรคอนโทรลใหห้ ยดุ การทางาน

รปู สัญลกั ษณข์ องโอเวอร์โหลดรีเลย์ (Overload relay)
รูปของโอเวอรโ์ หลดรเี ลย์ (Overload relay)

4.6 หลอดสัญญาณ (Signal Lamp, Pilot Lamp)
เป็นหลอดไฟท่ีใช้แสดงสถานะในการทางาน มีหลายสี โดยแสดงสถานะการทางานของอุปกรณ์ไฟฟ้า

สถานะการหยุดทางาน และสถานะเมอ่ื วงจรทางานผิดพลาด โดยจะแสดงผลท่หี ลอดสัญญาณ
หลอดไฟแสดงสถานะของเครอ่ื งจักรโดยทั่วไปมักจะเลือกสีในการแสดงสถานะ 3 สี ดังนคี้ อื
1. สีเขียว : ใช้แสดงวา่ เครือ่ งจักรกาลงั ทางานอยู่
2. สแี ดง : ใช้แสดงวา่ เครอื่ งจักรหยุดทางาน
3. สีเหลืองหรือสม้ : ใช้แสดงการแจ้งเตือนการทางานทีผ่ ิดปกติของเครื่องจักร
นอกจากสีดังกล่าวยังมสี ีอ่ืนๆท่ีใชก้ ันทวั่ ไป เชน่ สีขาว สฟี า้ หรอื นา้ เงนิ ทใ่ี ช้แสดงสถานะของไฟ 3 เฟส เป็นตน้

รูปสญั ลกั ษณ์ของหลอดสัญญาณ รูปของหลอดสัญญาณ

การควบคุมมอเตอรไ์ ฟฟา้

เรยี บเรยี ง นายเดน่ ศักดิ์ อนิ ตาคา ครแู ผนกวชิ าไฟฟา้ กาลงั วทิ ยาลยั การอาชพี กบนิ ทรบ์ รุ ี

4.7 รเี ลยต์ ง้ั เวลาหรอื ไทเมอร์ (Timer relay)
รีเลย์ต้ังเวลาจะใช้ในวงจรควบคุม สามารถปรับตั้งเวลาการทางานของหน้าคอนแทคได้ หลักการ

ทางานเหมือนแมกเนตกิ คอนแทคเตอร์แตใ่ นการทางานสามารถตัง้ เวลาการทางานได้
มีชนิดการทางาน 2 แบบ คอื
1.แบบหนว่ งเวลาหลงั จากเอาไฟเขา้ (ON-Delay type)
2.แบบหน่วงเวลาหลงั จากเอาไฟออก (OFF-Delay type)
การทางานแบบหน่วงเวลาหลังจากเอาไฟเข้า เช่นเมื่อจ่ายไฟเข้าไทเมอร์ หากเราต้ังเวลาไว้ 5 วินาที

จะต้องรอเวลา 5 วินาที หน้าคอนแทคของไทเมอร์จะเปล่ียนสภาวะการทางานคือ จากหน้าคอนแทค NC จะ
เปลย่ี นเปน็ NO

รูปสัญลักษณข์ องรเี ลย์ต้ังเวลาหรอื ไทเมอร์

รูปของรีเลย์ตั้งเวลาหรอื ไทเมอร์

4.8 ซเี ลค็ เตอรส์ วติ ช์ ( Selector Switch )
ซีเล็คเตอร์สวิตช์ เป็นอุปกรณ์ท่ีใช้ควบคุมวงจรไฟฟ้า เพ่ือให้กระแสไฟฟ้าไหลเข้าวงจร หรือตัด

กระแสไฟไม่ให้ไหลผ่านวงจรได้ตามที่ต้องการ เป็นสวิตช์ที่ใช้งานกันมากในงานท่ีต้องควบคุมการทางาน
ดว้ ยมือ โดยการบดิ ใหค้ อนแทคทีอ่ ยู่ภายในเปลี่ยนสภาวะปดิ (NC) หรือเปิด (NO) มหี ลายแบบเชน่
Ampmeter Switch,Voltmeter Switch,Auto-O-Man Switch,ON/OFF Switches แ ล้ ว แ ต่ ก า ร
เลอื กใช้งาน

การควบคุมมอเตอร์ไฟฟา้

เรยี บเรยี ง นายเดน่ ศักดิ์ อนิ ตาคา ครแู ผนกวชิ าไฟฟา้ กาลงั วทิ ยาลยั การอาชพี กบนิ ทรบ์ รุ ี

4.8.1 แอมป์มิเตอร์สวิตช์ (Ampmeter Switch) ใช้คู่กับแอมป์มิเตอร์ (Ampmeter) ในการใช้วัดค่า
กระแสไฟฟา้ โดยสามารถเลือกวัดกระแสไฟฟา้ แต่ละเฟสได้

รปู Ampmeter Switch รปู Ampmeter

4.8.2 โวลต์มิเตอร์สวิตช์ (Voltmeter Switch) ใช้คู่กับโวลต์มิเตอร์ (Voltmeter) ในการใช้วัดค่า
แรงดนั ไฟฟ้าโดยสามารถเลอื กวัดแรงดันไฟฟ้าแต่ละเฟสได้

รปู Voltmeter Switch รูป Voltmeter

4.9 มอเตอร์ไฟฟา้ กระแสสลบั
ไฟฟ้ากระแสสลับ เป็นเคร่ืองกลไฟฟ้ากระแสสลับที่ทาหน้าท่ีเปลี่ยนพลังงานไฟฟ้าเป็นพลังงานกล ใช้

เป็นตัวต้นกาลังหมุนขับโหลดชนิดต่างๆได้ มีใช้กันอย่างแพร่หลายทั้งในที่อยู่อาศัยสานักงานและโรงงาน
อุตสาหกรรม มอเตอร์ไฟฟ้ากระแสสลับแบ่งตามระบบการป้อนไฟฟ้ากระแสสลับให้กับมอเตอร์ ซ่ึงมีอยู่ 2
ประเภทคอื มอเตอรแ์ บบหน่ึงเฟส (Single Phase Motor) และมอเตอร์แบบสามเฟส (ThreePhase Motor)

การควบคุมมอเตอรไ์ ฟฟ้า

เรยี บเรยี ง นายเดน่ ศักด์ิ อนิ ตาคา ครแู ผนกวชิ าไฟฟา้ กาลงั วทิ ยาลยั การอาชพี กบนิ ทรบ์ รุ ี

รปู สัญลกั ษณ์ของมอเตอรไ์ ฟฟ้ากระแสสลบั รปู ของมอเตอรไ์ ฟฟ้ากระแสสลับ

การควบคมุ มอเตอร์ไฟฟา้

เรยี บเรยี ง นายเดน่ ศกั ด์ิ อนิ ตาคา ครแู ผนกวชิ าไฟฟา้ กาลงั วทิ ยาลยั การอาชพี กบนิ ทรบ์ รุ ี

บรรณานุกรม

กรมพฒั นาฝีมือแรงงาน(ภาคความรู)้ .คมู่ ือเตรียมสอบมาตรฐานฝีมอื แรงงานแหง่ ชาติ สาขาชา่ งไฟฟา้
อตุ สาหกรรม ระดับ 1

อานาจ ทองผาสกุ และวทิ ยา ประยงค์พันธ์.(ม.ป.ป.).การควบคุมมอเตอร์.กรุงเทพฯ:สถาบันเทคโนโลยี
พระจอมเกลา้ พระนครเหนือ

ประภาส พมุ่ พวง(2562).การควบคุมมอเตอร์ไฟฟา้ .พมิ พค์ ร้ังท่ี 1:บริษทั เจริญปัญญา เอ็ดดูเคชัน่ จากัด
http://www.tic.co.th/
http://www.primusthai.com
http://www.enscigroup.com/
http://www.praguynakorn.com/
http://www.electric-mart.com/
https://thai.alibaba.com/
https://www.powerstore.co.th/
http://www.moveengineer.com/