สมุนไพรใกล้ตัว

สรรพคุณของสมุนไพรใกล้ตัว

เพญ็ ศรี นนั ทสมสราญ
จากจดหมายขา่ วชมรมผสู้ ูงอายุ มหาวทิ ยาลยั ขอนแก่น

พชื สมุนไพรเป็นพชื ที่คนไทยรู้จกั กนั มานาน และมี
การนามาใชเ้ ป็นเคร่ืองยา อาหาร เครื่องสาอาง และอ่ืน ๆ การ
ประกอบอาหารมีการใชพ้ ืชสมุนไพร เคร่ืองเทศ และผกั สวน
ครัว มาใชใ้ นชีวิตประจาวนั จานวนหลายชนิด เช่น ขิง ขา่ ตะไคร้ ใบมะกรูด กะเพรา โหระพา
ใบแมงลกั

การปลูกพชื สมุนไพรท่ีเป็นไมล้ ม้ ลุกหรือผกั สวนครัว ทาไดเ้ ช่นเดียวกบั การปลูกพชื ทวั่ ๆ
ไป แต่สิ่งสาคญั คือ สรรพคุณที่จะนามาประยกุ ตใ์ ชก้ บั ชีวติ ประจาวนั และเป็นภูมิปัญญาไทยที่มี
ความสาคญั และมีเทคนิคการใช้ ผเู้ ขียนหวงั วา่ คงจะเป็นประโยชน์พอสมควรต่อผอู้ า่ นซ่ึงเป็น
ผบู้ ริโภคท่ีไดใ้ กลช้ ิดกบั ตน้ ไมใ้ บหญา้ พืชสมุนไพรใกลต้ วั ที่จะนาเสนอมีดงั น้ี

1. กระเจ๊ยี บแดง
กระเจ๊ียบแดง มีชื่อเรียกอ่ืนๆ เช่น กระเจี๊ยบเปร้ียว (ภาค
กลาง) สม้ พอเหมาะ ผกั เกง็ เคง็ (ภาคเหนือ) ส้มพอดี
(ภาคอีสาน) สม้ ตะเลงเครง (ตาก) ใบสม้ ม่า (ระนอง)
ส้มปู (เง้ียว-แม่ฮ่องสอน)
สรรพคณุ :
- เมลด็ เป็นยาแกอ้ ่อนเพลีย บารุงกาลงั บารุงธาตุ แกด้ ีพกิ าร ขบั ปัสสาวะ
- ทง้ั ต้น เป็นยาฆ่าตวั จ๊ีด เตรียมโดยนามาใส่หมอ้ ตม้ น้า 3 ส่วน เค่ียวไฟใหง้ วดเหลือ 1 ส่วน ผสมกบั
น้าผ้งึ คร่ึงหน่ึง รับประทานวนั ละ 3 เวลา หรือรับประทานน้ายาเปล่าๆ จนหมด
- กลบี เลยี้ ง ชงกบั น้ารับประทานเพ่อื ลดความดนั ลดไขมนั ในเสน้ เลือด ทาแยม

2. กระเจ๊ียบเขียว

กระเจี๊ยบเขียว มีชื่อเรียกอ่ืนๆ เช่น มะเขอื ทวาย มะเขือมอญ

สรรพคณุ :

- ผลแห้ง ป่ นนามาชงกบั น้า กินบาบดั โรคกระเพาะอาหาร มีเพคตินและสารเมือกช่วยเคลือบ
กระเพาะอาหาร แกไ้ อ บารุงกาลงั
- ผลอ่อน เป็นยาหลอ่ ล่ืน ใชใ้ นโรคหนองใน
- ดอก ลดไขมนั ในเลือด ลดอุณหภูมิในร่างกาย แกก้ ระหายน้า

3. กระชาย

กระชาย มีช่ืออ่ืนๆ เช่น วา่ นพระอาทิตย์ (กรุงเทพฯ) ละแอน (ภาคเหนือ) กะแอน ขิง
ทราย (แม่ฮ่องสอน) จ๊ีปูชีพู (เง้ียว-แม่ฮ่องสอน) เป๊ าะส่ี (กะเหร่ียง-แม่ฮ่องสอน)

สรรพคณุ :

- เหง้า เป็นยาแกโ้ รคปากเป่ื อย ปากเป็นแผล ปากแหง้ ขบั ระดูขาว ขบั ปัสสาวะ รักษาโรคบิด
แกป้ วดมวนทอ้ ง
- ราก (นมกระชาย) มีรสเผด็ ร้อน ขม มีสรรพคุณคลา้ ยโสม แกก้ ามตายดา้ น บารุงความรู้สึกทางเพศ
ทาใหก้ ระชุ่มกระชวย โดยใชน้ มกระชายตาและหวั ดองสุรา

จากการทดลอง พบวา่ ใชส้ ารสกดั แอลกอฮอลแ์ ละคลอโรฟอร์มมีฤทธ์ิตา้ นเช้ือรา
ที่ทาใหเ้ กิดโรคผวิ หนงั และแผลในปากไดด้ ีพอสมควร

4. กระถิน

กระถิน มีชื่ออื่นๆ เช่น กระถิ่น (ภาคกลาง) บุหงาอินโดนีเซีย (กรุงเทพฯ)
กระถินหอม ดอกคาใต้ คาใตม้ อนคา (ภาคเหนือ) มอนคา (เง้ียว-แม่ฮ่องสอน) ถิน (ภาคใต)้ บหุ งา

เซียม (มลาย-ู ภาคใต)้ บุหงาละสะมะนา (มลาย-ู ปัตตานี) เกากรึนอง
(กะเหร่ียง-กาญจนบุรี)

สรรพคณุ :

- ราก มีรสเฝ่ือนฝาด กินเป็นยาอายวุ ฒั นะ ทาแกพ้ ษิ แมลงสตั ว์
กดั ต่อย ตม้ น้าอมแกป้ วดฟัน แกอ้ กั เสบ

- ยาง เขา้ ยาแกไ้ อ บรรเทาอาการระคายคอ
- ใบอ่อน ตาพอกแกแ้ ผลเร้ือรัง
- ดอก ชงด่ืม แกอ้ าหารไมย่ อ่ ย ดองเหลา้ ด่ืม แกป้ วดทอ้ ง

5. กล้วยนา้ ว้า

กลว้ ยน้าวา้ มีชื่อเรียกอ่ืนๆ เช่น กลว้ ยมะลิออ่ ง (จนั ทบุรี) กลว้ ยใต้ (เชียงใหม่
,เชียงราย) กลว้ ยอ่อง (ชยั ภูมิ) กลว้ ยตานีออ่ ง (อุบลราชธานี)

สรรพคณุ :

- ผลดบิ ใชร้ ักษาอาการทอ้ งเสียและบิด
- ผลสุก เป็นยาระบายออ่ น ๆ
- หัวปลี เป็นยาแกร้ ้อนใน กระหายน้า โรคโลหิตจาง บารุง
น้านม แกโ้ รคเกี่ยวกบั ลาไส้ ลดน้าตาลในเสน้ เลือด

6. กะเพรา

กะเพรา มีช่ือเรียกอ่ืน ๆ เช่น กะเพราขน กะเพราขาว กะเพรา (ภาคกลาง)
กอมกอ้ กอมกอ้ ดง (เชียงใหม่) อีตู่ไทย (ภาคอีสาน)

สรรพคณุ :

- ใช้ทัง้ ต้น เป็นยาขบั ลม แกป้ วดทอ้ ง และคล่ืนไสอ้ าเจียนและต้น มีรสเผด็ ร้อน
แกพ้ ษิ ตาซาง แกไ้ ขส้ นั นิบาต แกท้ อ้ งข้ึน ทอ้ งอืด ทอ้ งเฟ้อ บารุงธาตุ

- ใบ มีรสเผด็ ร้อน บารุงไฟธาตุ แกป้ วดทอ้ ง ขบั ผายลม ทาใหเ้ รอ แกจ้ ุกเสียด
แกค้ ล่ืนไส้อาเจียน น้าค้นั จากใบกินขบั เหงื่อ แกไ้ ข้ ขบั เสมหะ ทาผวิ หนงั แกก้ ลากเกล้ือน ใบสด
หรือแหง้ ชงกบั น้าร้อน ด่ืมบารุงธาตุ ขบั ลมในเดก็ อ่อน

- เมลด็ มีรสเผด็ กินบารุงเน้ือหนงั ใหช้ ุ่มช้ืน

7. ขมนิ้ ชัน

ขมนิ้ ชัน มีชื่ออ่ืนๆ เช่น ขมนิ้ (ภาคกลาง,
ภาคใต้) ขมนิ้ แกง ขมนิ้ หยวก ขมนิ้ หัว (เชียงใหม่)
ขีห้ มนิ้ (ภาคใต้)

สรรพคณุ :

- เหง้าสด เป็ นยารักษาโรคเหงือกบวมเป็ น
หนอง รักษาแผลสด แก้โรคกระเพาะ แก้ไข้คลง่ั เพ้อ แก้ไข้เรื้อรัง ผอมเหลือง แก้โรคผวิ หนัง
แก้ท้องร่วง แก้บิด พอกแผล แก้เคลด็ ขดั ยอก ขับผายลม คุมธาตุ หยอดตา แก้ตาบวม ตาแดง
ครีมทาผวิ

8. ข่า

ข่า มีช่ือเรียกอื่นๆ เช่น กฎกุ โรหินี (ภาคกลาง)
ข่าตาแดง ข่าหยวก ข่าหลวง (ภาคเหนือ) เสะเออ
เคย สะเอเชย (กะเหร่ียง-แม่ฮ่องสอน)

สรรพคณุ :

- เหง้าแก่สดหรือแห้ง มรี สเผด็ ร้อน ขม แก้
อาการท้องอืด ท้องเฟ้อ และปวดท้อง ใช้รักษาโรค
ผวิ หนัง (เกลื้อน) แก้โรคบดิ แก้ปวดเจบ็ เสียดท้อง แก้ท้องอืดเฟ้อ แก้ไฟลวก นา้ ร้อนลวก แก้
ลมพษิ และโรคลมป่ วง แก้สันนิบาตหน้าเพลงิ ตากบั นา้ มะขามเปี ยกและเกลือให้สตรีกนิ หลงั
คลอดเพื่อขับนา้ คาวปลา
- หน่อ มรี สเผด็ ร้อน หวาน แก้ลมแน่นหน้าอก บารุงไฟธาตุ

9. ขิง

ขิง มีช่ือเรียกอ่ืนๆ เช่น ขิงแกลง ขิงแดง
(จนั ทบุรี) ขิงเผอื ก (เชียงใหม่) สะเอ
(กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน)

สรรพคณุ :

- ราก มีรสหวาน เผด็ ร้อน ขม แกล้ ม บารุงเสียง
แกพ้ รรดึก แกค้ อมีเสมหะ เจริญอาหาร
- เหง้า มีรสเผด็ ร้อน ใชเ้ หงา้ แก่ทุบหรือบดเป็นผง ชงน้าด่ืมแกค้ ลื่นไส้อาเจียน แกจ้ ุกเสียด
แน่นเฟ้อ
- เหง้าสด ตาค้นั น้าผสมน้ามะนาวและเกลือเลก็ นอ้ ย จิบแกไ้ อ ขบั เสมหะ ขบั ลม แก้
ทอ้ งอืด จุกเสียดแน่นเฟ้อ คล่ืนไส้อาเจียน แกห้ อบไอ ขบั เสมหะ แกบ้ ิด และเจริญธาตุ
- ต้น มีรสเผด็ ร้อน ขบั ลมในลาไส้ แกท้ อ้ งร่วง จุกเสียด
- ใบ มีรสเผด็ ร้อน แกฟ้ กช้า แกน้ ่ิว แกข้ ดั ปัสสาวะ แกโ้ รคตา ฆ่าพยาธิ

10. แคบ้าน

แคบ้านมชี ่ือเรียกอื่นๆว่า แคแคบ้านดอกแดงแคขาว(ภาคกลาง) แคแดง(เชียงใหม่)

สรรพคณุ :

- ราก นา้ ค้นั จากรากผสมกบั นา้ ผงึ้ เป็ นยาขับเสมหะ
- เปลือกต้น มรี สฝาด ใช้รักษาท้องเดนิ แก้บิด มูกเลือด คุมธาตุ ถ้ากนิ มากทาให้
อาเจียน ใช้เป็ นยาฝาดสมานท้งั ภายนอกและภายใน ชะล้างบาดแผล
- ใบ มรี สจืดมนั แก้ไข้เปลย่ี นฤดู ไข้หวดั ถอนพษิ ไข้ ดบั พษิ และถอนพษิ อ่ืนๆ
- ยอดอ่อน ใช้รักษาไข้หัวลม
- ดอก มรี สหวานเยน็ แก้ไข้เปลยี่ นฤดู

11. ชุมเห็ดเทศ เรียกวา่ ข้ีคาก ลบั มืน
แม่ฮ่องสอน)
ชุมเห็ดเทศ มีชื่ออ่ืน ยาระบายขบั
หลวง หมากกะสิงเทศ (ภาคเหนือ) และโรคผวิ หนงั
ชุมเห็ดใหญ่ ตะสีพอ (กะเหร่ียง-
สรรพคณุ : เสมหะในรายที่หลอดลม
- ฝกั มีรสเอียน แกพ้ ยาธิ เป็น
พยาธิตวั ตืด พยาธิไส้เดือน
- ใบ เป็นยาถ่าย รักษาข้ีกลาก
อ่ืนๆ
- ใบและดอก ทายาตม้ รับประทาน ขบั
อกั เสบ และแกห้ ืด
- เมล็ด มีกลิ่นเหมน็ รสเอียนเลก็ นอ้ ย ใชข้ บั พยาธิ แกต้ าซาง แกท้ อ้ งข้ึน

แกน้ อนไม่หลบั

12. ตะไคร้

ตะไคร้ มชี ่ือเรียกอ่ืนๆ เช่น จะไคร้ (ภาคเหนือ) ไคร (ภาคใต้) ห่อวอตะไป่
(กะเหร่ียง-แม่ฮ่องสอน) คาหอม (เงยี้ ว-แม่ฮ่องสอน) หัวสิงโต (เขมร-ปราจีนบุรี)

สรรพคณุ :

- เหง้า มรี สหอมปร่า แก้กระษยั แก้เบื่ออาหาร บารุงไฟธาตุ ขับลมในลาไส้ แก้
ขัดปัสสาวะ แก้น่ิว ดบั กลนิ่ คาว เจริญอาหาร

- ใบ มรี สหอมปร่า แก้ไข้ ลดความดนั โลหิต
- ท้งั ต้น มีรสหอมปร่า แก้ปวดท้อง หืด ขบั ปัสสาวะ ขับเหง่ือ และบารุงธาตุ

13. ตาลงึ

ตาลงึ มีช่ือเรียกอ่ืนๆ เช่น ผกั แคบ(ภาคเหนือ)
แคเด๊าะ(กะเหร่ียง-แม่ฮ่องสอน)

สรรพคณุ :

- ราก มีรสเยน็ แก้ตาขนึ้ ฝ้า ดบั พษิ ท้งั ปวง แก้ไข้ แก้
อาเจยี น ต้มนา้ กนิ เป็ นยาระบาย
- หัว มีรสเยน็ ดบั พษิ ท้งั ปวง
- ใบ มรี สเยน็ ปรุงเป็ นยาดบั พษิ ร้อน เช่น ยาเขียว ใบสด
ตาให้ละเอยี ด

14. ทับทมิ

ทบั ทมิ มีช่ือเรียกอื่นๆว่า มะเก๊าะ(ภาคเหนือ) พลิ า(หนองคาย) พลิ าขาว มะก่องแก้ว
(น่าน) หมากจงั (เงยี้ ว-แม่ฮ่องสอน) เขียะลวิ้ (จีน)

สรรพคณุ :

- เปลอื กผลแก่ ตากแห้งรักษาอาการ
ท้องร่วง ฝนกบั นา้ ข้นๆ กนิ วนั ละ 1-2
คร้ัง กนิ มากเป็ นอนั ตรายได้ หรือฝนกบั
นา้ ทาแก้นา้ กดั เท้า
- ราก ใช้ฆ่าพยาธิตัวตืด
- น้าทบั ทมิ (จากเนื้อหุ้มเมลด็ ) ใช้ลด
ความดนั โลหติ ใช้ร่วมกบั บวั บก ลดภาวะโรคเหงือก

15.สะระแหน่
สรรพคณุ :

- ทงั้ ต้นสด กนิ เป็ นยาขบั ลม ขยที้ าขมับแก้ปวด
หัว แก้ปวดท้อง จุกเสียด แน่นเฟ้อ ดมแก้ลม ทา
แก้ฟกช้า บวม

16.บวั บก

บัวบก มชี ่ือเรียกอื่น ๆ ว่า ผกั หนอก (ภาคเหนือ) ผกั แว่น (ภาคใต้)

สรรพคณุ :

- ทัง้ ต้น มีรสหอมเยน็ แก้ช้าใน แก้อ่อนเพลยี ขบั ปัสสาวะ รักษาบาดแผล แก้
ร้อนในกระหายนา้ แก้โรคปวดศีรษะข้างเดยี ว (ไมเกรน) แก้โรคเรื้อน แก้กามโรค แก้ตบั
อกั เสบ บารุงหัวใจ บารุงกาลงั

- ใบ มรี สขม เป็ นยาดบั ร้อน ลดอาการอกั เสบบวม แก้ปวดท้อง แก้บดิ แก้ดซี ่าน
ใบต้มกบั นา้ ซาวข้าวกนิ แก้น่วิ ในทางเดนิ ปัสสาวะ ตาพอกหรือต้มนา้ กนิ แก้ฝี หนอง แก้หัด
ต้มกบั หมูเนื้อแดงกนิ แก้ไอกรน

- เมล็ด มรี สขมเยน็ แก้บดิ แก้ไข้ แก้ปวดศีรษะ