Asas Kelestarian Tingkatan 4

Logam bukan ferus
Logam bukan ferus ialah logam yang tidak mengandungi unsur besi. Antara contoh logam bukan
ferus adalah aluminium, kuprum, loyang dan timah. Rajah 2.11 menunjukkan ciri-ciri dan
kegunaan logam bukan ferus.

Logam bukan ferus

Aluminium Loyang Kuprum Timah

BAB 2 Sifat Sifat Sifat Sifat
Mulur, lembut, ringan, Keras, mudah dimesin, Mulur dan lembut, Mulur, lembut, mudah

mudah dimesin, konduktor haba dan mudah dimesin, dimesin, konduktor
konduktor haba dan elektrik, ringan, tidak konduktor haba dan haba dan elektrik,
elektrik, mudah dituang berkarat, boleh lentur dan elektrik, ringan, mudah ringan, tidak terhakis
dituang dan ditempa, dan mudah ditempa.
dan ditempa. mudah dipateri. tidak berkarat dan
Kegunaan
Kegunaan Kegunaan mudah dipateri. Bahan pateri, piuter.
Pembinaan badan kapal Radiator, alat muzik,
terbang, kuali, rangka Kegunaan
duit syiling. Kabel elektrik, periuk,
tingkap.
sudu, komponen
elektronik

Rajah 2.11 Ciri-ciri dan kegunaan logam bukan ferus

Bahan bukan logam
Bahan bukan logam ialah bahan yang tidak mengandungi unsur logam. Contoh bahan bukan logam
adalah seperti seramik, polimer, komposit dan konkrit.

(a) Seramik
Seramik merupakan satu bahan yang mengandungi atom logam yang diikat kepada atom bukan
logam. Rajah 2.12 menunjukkan ciri-ciri dan kegunaan seramik.

Seramik

Ciri-ciri Kegunaan

• Keras dan mempunyai kekuatan • Penebat elektrik
mampatan yang tinggi. • Cip komputer
• Komponen elektronik dan
• Penebat haba dan elektrik.
• Contoh: Aluminium oksida, superkonduktor
• Fiber optik
berlian dan silika. • Alatan pemotong
• Perkakasan tandas seperi sinki

dan mangkuk tandas

Rajah 2.12 Ciri-ciri dan kegunaan seramik

44

(b) Polimer
Polimer ialah molekul bersaiz besar hasil daripada gabungan molekul kecil yang dinamakan
monomer. Terdapat dua jenis polimer utama iaitu plastik haba dan polimer termoset. Rajah 2.13
menunjukkan ciri-ciri dan kegunaan polimer.

Plastik haba

Polivinil klorida Akrilat Polistirena BAB 2

Ciri-ciri Ciri-ciri Ciri-ciri
Keras dan teguh pada suhu Keras, lutsinar, mudah mudah cair apabila
bilik. Ringan, penebat asid dimesin. Penebat elektrik. dipanaskan dan mudah
menjadi pejal apabila
dan alkali yang baik. Kegunaan
Kanta, tingkap kapal terbang, disejukkan.
Kegunaan
Baju hujan, khemah, perspek, cermin mata. Kegunaan
konduit elektrik, paip air Bekas makanan dan

dalam bangunan. bekas minuman.

Plastik termoset

Poliester Melamin formaldehid Urea formaldehid

Ciri-ciri Ciri-ciri Ciri-ciri
Kuat, kalis air dan penebat Keras dan kuat Keras, kuat, rapuh dan
elektrik dan haba yang baik penebat haba yang baik.

Kegunaan Kegunaan Kegunaan
Beg, tekstil, pakaian panas, Pinggan mangkuk Soket elektrik, perekat atau

layar kapal. gam kayu.

Rajah 2.13 Ciri-ciri dan kegunaan polimer

(c) Komposit
Dihasilkan apabila dua atau lebih bahan digunakan bersama untuk mendapatkan sifat bahan yang
tertentu. Contoh bahan komposit ialah konkrit yang diperkukuhkan, superkonduktor, gentian kaca,
gentian optik dan gentian kayu.

(d) Konkrit
Merupakan satu bahan penting yang digunakan secara meluas dalam industri pembinaan di seluruh
dunia. Ia ialah hasil campuran beberapa bahan seperti simen, pasir, batu kelikir dan air. Kekuatan
konkrit diukur mengikut perbezaan kadar nisbah campuran bahan-bahan ini.

45

2.3 Proses Reka Bentuk

Penghasilan reka bentuk perlu melalui satu proses yang teliti. Proses ini akan menjadi garis panduan
dalam penghasilan reka bentuk bagi memastikan proses yang lancar.
Sebagai contoh seorang jurugambar menghadapi masalah untuk mengambil gambar yang
terang dalam bangunan. Bagi mengatasi masalah tersebut satu alat pemancar cahaya mudah alih
diperlukan sebagai aksesori tambahan kamera. Sebagai permulaan, satu carta alir proses reka
bentuk perlu dihasilkan. Rajah 2.14 menunjukkan contoh carta alir untuk proses reka bentuk.

BAB 2 PEMANTUL CAHAYA
BOLEH DILIPAT

Mula

Situasi dan masalah MENTOL DENYAR

Brif reka bentuk

Pengumpulan maklumat

Idea awalan

Pemilihan Tidak
idea

Ya TAPAK

Pengembangan idea Ilustrasi 2.1 Reka bentuk mentol denyar kamera
Simbol carta alir
Idea penyelesaian dan perincian
Mula proses dan akhir proses
Membina model Proses am
(tindakan/langkah dalam proses kerja)
Menguji reka bentuk Proses membuat keputusan
Masukan dan keluaran
Pendokumentasian Penyambung proses

Tamat

Rajah 2.13 Carta alir proses reka bentuk

46

2.3.1 Situasi dan masalah BAB 2

Sebelum memulakan proses reka bentuk, kita perlu mengetahui apa yang hendak direka bentuk.
Soalan ini dapat dijawab dengan mengenal pasti situasi dan masalah yang hendak diselesaikan.
Masalah boleh dikenal pasti dalam kehidupan seharian. Rajah 2.15 menunjukkan situasi seharian
di beberapa tempat.

Situasi 1:
Kanak-kanak sedang bermain di ruang tamu.
Masalah:
Mainan bersepah dan tidak ada ruang untuk
menyimpan permainan.

Situasi 2:
30 orang murid sedang belajar di bilik darjah.

Masalah:
Beg sekolah dan buku bersepah.

Situasi 3:
Bayi memanjat tangga rumah.
Masalah:
Bayi boleh terjatuh dari tangga dan
mendatangkan kecederaan.

Rajah 2.15 Situasi dan masalah

47

2.3.2 Brif reka bentuk

BAB 2 Tujuan brif reka bentuk
Brif reka bentuk ditulis untuk memberikan pelbagai cadangan penyelesaian masalah dan keperluan
bagi sesuatu situasi yang telah dikenal pasti. Brif reka bentuk mengandungi beberapa elemen
penting iaitu:
1. Idea penjelasan secara ringkas tentang cara masalah diselesaikan.
2. Cadangan kaedah penyelesaian yang akan digunakan bagi situasi dan masalah tersebut.

Selepas mengumpul maklumat, satu brif reka bentuk dapat ditulis. Brif reka bentuk merupakan
satu penerangan ringkas tentang penyelesaian kepada masalah dalam situasi tersebut. Jadual 2.2
menunjukkan brif reka bentuk.

Situasi dan masalah Jadual 2.2 Brif reka bentuk
Brif reka bentuk

Situasi 1: 1. Mereka bentuk sebuah kotak untuk menyimpan permainan.
2. Mereka bentuk ruang permainan kanak-kanak.
Kanak-kanak sedang bermain
di ruang tamu.

Masalah:
Mainan bersepah dan tidak ada
ruang penyimpanan.

Situasi 2: 1. Mereka bentuk rak simpanan di belakang kelas.
2. Mereka bentuk rak simpanan beg bawah meja.
40 orang murid sedang belajar
di bilik darjah.

Masalah:
Beg sekolah dan buku bersepah.

Situasi 3: 1. Mereka bentuk sebuah pintu penghadang di tangga.
Bayi sedang memanjat tangga. 2. Mereka bentuk laluan untuk bayi merangkak menaiki tangga.
3. Mereka bentuk sistem penggera yang dapat memaklumkan ibu
Masalah:
Bayi boleh terjatuh dari tangga bapa, bayi sedang menghampiri tangga.
dan mendatangkan kecederaan.

Pemilihan brif yang terbaik dibuat setelah kajian dan penyelidikan lanjut dilakukan.

48

2.3.3 Pengumpulan maklumat BAB 2

Setelah pemilihan brif dilakukan, maklumat lanjut perlu dikumpulkan untuk proses mereka
bentuk produk tersebut. Hal ini dapat dilakukan melalui pelbagai cara seperti:

Pemerhatian:
Memerhatikan pergerakan dan kehidupan
seharian pengguna. Dapatkan maklumat
tentang, keperluan mereka dan lain-lain.

Pembacaan:
Membuat pembacaan tentang produk
yang ingin dibina daripada buku-buku,
majalah dan Internet.

Soalan kaji selidik:
Membuat kaji selidik tentang beberapa
perkara seperti keperluan, spesifikasi
dan lain-lain.

Sumbang saran:
Setiap ahli kumpulan akan menyumbang idea
dan pandangan melalui proses di bawah:
1. Pembentukan kumpulan
2. Mengenal pasti masalah
3. Mendapatkan dan mengumpul maklumat
4. Membuat perbincangan
5. Merumuskan hasil perbincangan

Rajah 2.16 Pengumpulan maklumat

49

2.3.4 Idea awalan

BAB 2 Apabila maklumat yang diperlukan sudah lengkap, pereka bentuk boleh memulakan proses reka
bentuk. Proses ini meliputi beberapa proses lakaran supaya idea reka bentuk yang dihasilkan dapat
disampaikan dengan baik.
Di peringkat ini, reka bentuk kebiasaanya dihasilkan menggunakan kaedah lakaran. Beberapa
idea reka bentuk akan dihasilkan bersama dengan nota keterangan. Salah satu idea ini seterusnya
akan dipilih untuk dikembangkan dalam bentuk lakaran yang lebih terperinci. Pemilihan idea
adalah berdasarkan fungsi dan kebolehan idea itu menyelesaikan masalah.

Idea 1 ROD BESI DIGUNAKAN
UNTUK MEMEGANG
PENYANGKUT DIPERBUAT PENYANGKUT
DARIPADA BESI

45cm RUANG MASUK
FABRIK TAHAN LASAK PERMAINAN

TAPAK DIPERBUAT MENGGUNAKAN WARNA
DARIPADA FABRIK TEBAL YANG DAPAT MENARIK
DAN DIJAHIT PADA BAHAGIAN PERHATIAN KANAK-KANAK
BADAN

30cm

NOTA
- FABRIK UNTUK BAHAGIAN BADAN
- TAPAK DILAPIK DENGAN KADBOD
- JAHITAN TANGAN

Rajah 2.17 Idea awalan 1

50

Idea 2 DIBINA DARIPADA
KAYU ATAU PLASTIK.
PENUTUP UNTUK
MENGHALANG RUANG YANG LUAS DAPAT
DARIPADA HABUK. MENGISI LEBIH BANYAK
ENGSEL BAGI MEMUDAHKAN BARANG PERMAINAN.
PENUTUP DIBUKA DAN DITUTUP.
BAB 2
45cm
BOLEH DIKUNCI BAGI
TUJUAN KESELAMATAN.

90cm

Rajah 2.18 Idea awalan 2

Idea 3

RUANG MASUK AKSES MUDAH
YANG LUAS BARANG MAINAN.

RODA PEMEGANG UNTUK
MEMUDAHKAN KENDALIAN
DAN PENGALIHAN.
KAYU PALET.

Rajah 2.19 Idea awalan 3

51

2.3.5 Pengembangan idea

Berdasarkan daripada beberapa lakaran idea awalan, lakaran yang paling sesuai akan dipilih.
Lakaran idea ini akan dikembangkan dalam bentuk lakaran yang lebih terperinci.

Idea 3 (a) I

BAB 2 RODA UNTUK
MUDAH BERGERAK
MENGGUNAKAN RODA TERPAKAI
DARIPADA TROLI YANG ROSAK.

2

RUANG DUDUK

TALI UNTUK MENARIK
KOTAK MAINAN.

3

Rajah 2.20 Pengembangan Idea 1

52

Idea 3 (b) I ENGSEL PENUTUP KOTAK MAINAN
BERFUNGSI SEBAGAI
MEJA APABILA DIBUKA.
KAKI MEJA BOLEH LIPAT
DI BINA DARI KAYU PALET.

RUANG MENYIMPAN BAB 2

PENUTUP KOTAK MAINAN 2
DITAMBAH DISEBELAH
KANAN (BOLEH DILIPAT)

KAKI MEJA YANG DILIPAT

ENGSEL ENGSEL
TEMPAT DUDUK
3

RUANG MAINAN KECIL
Rajah 2.21 Pengembangan Idea 2

53

Idea 3 (c) RUANG MENYIMPAN.
TILAM MENGGUNAKAN TILAM
I TERPAKAI DILAPIK DIBAHAGIAN
DALAM RUANG PENYIMPANAN.
BAB 2 RUANG MENYIMPAN.

TILAM MASIH DI RUANG PENYIMPAN. 2
DAPAT BERFUNGSI
SEBAGAI MEJA

BOLEH BERFUNGSI PEMEGANG UNTUK
SEBAGAI TEMPAT DUDUK MENGANGKAT KOTAK MAINAN.
APABILA DIBUKA DAN RODA MEMUDAHKAN
DILAPIK DENGAN TILAM PERGERAKAN KOTAK.

TILAM 3

Rajah 2.22 Pengembangan Idea 3

54

2.3.6 Idea penyelesaian dan perincian BAB 2

Satu idea reka bentuk terbaik daripada pengembangan idea dipilih dengan mengambil kira beberapa
faktor seperti fungsi, ergonomik, tarikan pengguna dan faktor-faktor lain yang sesuai. Beberapa persoalan
boleh ditimbulkan bagi membantu pereka bentuk memilih idea yang terbaik antaranya seperti:

1. Adakah idea ini menyelesaikan masalah yang dihadapi?
2. Adakah idea ini mudah untuk dilaksanakan?
3. Adakah ia selamat untuk digunakan oleh pengguna?
4. Adakah kos penghasilannya tinggi atau rendah?
5. Berapa lama tempoh untuk menyiapkan idea ini?
6. Adakah pengguna memerlukan produk ini?

Selepas memilih idea yang hendak dibina, beberapa lukisan kerja perlu dihasilkan bagi membantu
proses penghasilan produk yang direka bentuk. Jenis lukisan kerja yang selalu digunakan ialah:

Unjuran Ortografik
Unjuran ortografik ialah lukisan yang mengandungi pandangan hadapan, pandangan sisi dan pelan
seperti Rajah 2.23 :

Pelan 45

Pandangan hadapan Pandangan Sisi
Rajah 2.23 Unjuran Ortografik

55

Lukisan Isometri
Lukisan isometri adalah satu kaedah lukisan untuk menunjukkan objek dalam tiga dimensi.
Lukisan isometri menggunakan tiga paksi utama iaitu paksi menegak dan dua paksi bersudut 30o
dari garisan mendatar seperti yang ditunjukkan pada Rajah 2.23:

Paksi menegak

BAB 2

Paksi isometri

30o 30o
Rajah 2.24 Lukisan Isometri

Lukisan Oblik
Lukisan oblik merupakan satu kaedah lukisan untuk menunjukkan objek dalam tiga dimensi.
Lukisan oblik menggunakan satu permukaan ortografik dan dua permukaan lain menyerong ke
belakang mengikut sudut pengunjuran serong. Rajah 2.25 menunjukkan contoh lukisan oblik.

Paksi menegak

Paksi surut

Paksi mengufuk xo * xo boleh jadi

56 sebarang nilai sudut.

Rajah 2.25 Lukisan Oblik

Lukisan Perspektif BAB 2
Lukisan perspektif digunakan untuk menunjukkan gambaran objek dalam bentuk tiga dimensi.
Lukisan perspektif dapat dilukis dengan cara perspektif satu titik, perspektif dua titik dan perspektif
tiga titik.
Lukisan Perspektif Satu Titik
Lukisan perspektif satu titik merupakan satu lukisan tiga dimensi yang mempunyai satu titik lenyap
bagi membentuk garisan perspektif. Paksi tegak dan paksi melintang objek adalah selari dengan
satah gambar. Garisan akan diunjurkan ke satu titik lenyap di atas garisan ufuk. Kebiasaanya lukisan
perspektif satu titik digunakan untuk membuat ilustrasi dalaman sesebuah ruang seperti reka
bentuk hiasan dalaman.

Pandangan atas

Satah gambar

Garisan ufuk

Titik lenyap 1

Titik stesen

Pandangan hadapan Garisan bumi

Rajah 2.26 Lukisan perspektif satu titik

Bincangkan contoh penggunaan yang sesuai
bagi setiap jenis lukisan perspektif.

57

Lukisan perspektif dua titik
Lukisan perspektif dua titik merupakan satu lukisan tiga dimensi yang mempunyai dua titik lenyap
bagi membentuk garisan perspektif. Paksi tegak objek adalah selari dengan satah gambar manakala
paksi lain condong ke arah satah gambar. Garisan dari kedua-dua sisi objek akan diunjurkan ke dua
titik lenyap yang berbeza kedudukan di atas garisan ufuk. Lukisan perspektif dua titik sesuai digunakan
untuk menggambarkan ruang hiasan dalaman, reka bentuk bangunan, produk dan lain-lain.

Pandangan atas

BAB 2

Satah gambar

Garisan ufuk

Titik lenyap 1 Titik lenyap 2

Titik stesen

Garisan bumi

Pandangan hadapan

Rajah 2.26 Lukisan perspektif dua titik

Titik lenyap 1 Titik lenyap 2

Lukisan perspektif tiga titik
Lukisan perspektif tiga titik merupakan satu lukisan tiga dimensi
yang mempunyai tiga titik lenyap bagi membentuk garisan
perspektif yang kompleks. Kesemua paksi objek adalah tidak
selari dengan satah gambar. Garisan dari ketiga-tiga sisi objek
akan diunjurkan ke tiga titik lenyap yang berbeza kedudukan.
Antara fungsi lukisan perspektif tiga titik adalah untuk
menunjukkan gambaran sesebuah bandar dari sudut pandang
atas atau pandangan sesuatu objek dari arah atas dan bawah.

Titik lenyap 3

Rajah 2.28 Lukisan perspektif tiga titik

58

2.3.7 Membina model reka bentuk

Model merupakan salah satu kaedah bagi menunjukkan rupa bentuk sebenar sesuatu reka bentuk. BAB 2
Model dapat membantu pereka bentuk membuat analisis terhadap reka bentuknya dengan lebih
baik. Model terdiri daripada pelbagai bentuk, saiz, dan gaya. Ia penting untuk menekankan bahawa
model bukanlah satu produk siap yang boleh digunakan, tetapi sebagai rujukan untuk membantu
kita lebih memahami produk dalam dunia sebenar. Tujuan membina model adalah termasuk:
1. Menunjukkan bentuk sebenar produk.
2. Menguji dan mengenal pasti masalah dalam reka bentuk yang dihasilkan.
3. Mengenal pasti dan membina proses pengeluaran dan pembuatan yang sesuai.
4. Mengenal pasti dan memilih bahan dan kemasan yang sesuai.
5. Menguji dan menilai tahap keselamatan dalam penggunaan produk.
6. Menentukan dengan lebih jelas nisbah ukuran, kestabilan, ketahanan dan kekuatan.

Model berskala
Model berskala digunakan dalam pelbagai bidang termasuk kejuruteraan, seni bina, ketenteraan
dan pembinaan. Saiz model boleh dikecilkan atau dibesarkan mengikut perkadaran yang tepat.

Ciri-ciri model berskala Kelemahan model berskala

• Mengurangkan kos penghasilan model • Analisis terperinci tidak dapat dilakukan.
berbanding model saiz sebenar. • Tidak dapat melakukan ujian penggunaan

• Menjimatkan masa kerana tidak perlu secara menyeluruh.
membina model bersaiz sebenar.

• Analisis awal dapat dibuat tanpa
membina model saiz sebenar.

Foto 2.2 Model berskala kapal terbang

Model berskala kebiasaannya digunakan bagi reka bentuk yang bersaiz besar atau sangat kecil
seperti bangunan, jambatan, kereta, roket, atom, komponen elektronik dan sebagainya. Ujian
makmal adalah bentuk ujian yang biasa digunakan untuk model reka bentuk ini.

59

Model berkomputer
Reka bentuk berbantu komputer (CAD) ialah penggunaan teknologi komputer bagi membantu
proses mereka bentuk. Reka bentuk berbantu komputer menggunakan teknik grafik komputer yang
canggih dan dibantu dengan penggunaan pakej perisian komputer untuk membantu membangunkan
dan menganalisis masalah-masalah yang berkaitan dengan kerja-kerja reka bentuk. Ujian yang
paling sesuai untuk model ini ialah ujian berkomputer.

BAB 2

Foto 2.3 Contoh reka bentuk CAD

Ciri-ciri CAD Kelemahan penggunaan perisian CAD

• Tahap penghasilan reka bentuk atau • Harga perisian sistem CAD yang mahal.
lukisan yang lebih tinggi. • Pengujian tidak dapat dilakukan pada

• Kualiti lebih tinggi dalam sesuatu situasi sebenar.
reka bentuk. • Simulasi situasi ditetapkan oleh

• Keseragaman pengeluaran. pereka bentuk.
• Menjimatkan ruang penyimpanan

dokumen fizikal.
• Pengiraan dan analisis reka bentuk

yang cepat.

Info Perisian teknologi maklumat boleh
diintegrasikan dalam pembelajaran
Di Malaysia, perisian CAD telah lama bertapak khususnya secara kontekstual yang melibatkan
dalam industri pembuatan kenderaan, pengeluaran hands-on dan minds-on. Bagaimana
komponen dan pelaksanaan proses-proses pembuatan. melakukannya?
Dalam kalangan pakar berpendapat bahawa perisian CAD
mampu membawa bidang kejuruteraan ke dimensi baharu.
Kewujudan perisian CAD ini tentunya akan memanfaatkan
manusia sejagat.

60

Prototaip
Prototaip ialah produk contoh yang mempunyai
ciri-ciri yang dirancang dan berfungsi sepenuhnya.
Model ini dibina daripada bahan sebenar yang
telah ditentukan dan menyerupai produk sebenar
dari setiap aspek. Seterusnya dibina dan dipasang
secara manual dan diuji dalam situasi sebenar
melalui ujian parameter dan makmal.

Foto 2.4 Contoh prototaip BAB 2

Ciri-ciri prototaip Kelemahan prototaip

• Pereka bentuk akan terlibat secara • Rumit untuk dihasilkan.
aktif dalam proses reka bentuk. • Data yang tidak lengkap menyebabkan

• Pengguna akan lebih faham prototaip yang dihasilkan gagal dalam
daripada produk yang sedia ada. ujian percubaan.

• Kesilapan dapat dikesan lebih awal.
Maklum balas pengguna lebih cepat
didapati yang membawa kepada
penyelesaian yang lebih baik

• Masalah fungsi boleh dikenal pasti
dengan mudah.

Bahan untuk membina model
Untuk penghasilan model reka bentuk, terdapat banyak bahan yang boleh digunakan. Penggunaan
setiap bahan ini bergantung kepada reka bentuk dan jenis model reka bentuk yang ingin dibina.
Jadual 2.3 menunjukkan kategori dan contoh bahan untuk membina model reka bentuk.

Kategori Jadual 2.3 Jenis bahan untuk membina model
Bahan kepingan Contoh bahan
Bahan padu
Bahan jalur Papan, kadbod, kepingan logam, aluminium dan plastik
Bahan lembut Bongkah kayu, polistirena
Bahan sambung Tali, dawai, benang
Bahan bermodul Tanah liat, kapur, simen motar
Paku, skru, pita perekat, gam
Litar elektronik, sistem hidraulik dan pneumatik

61

Bagi projek penghasilan kotak mainan ini, model prototaip dipilih sebagai model reka bentuk yang
sesuai kerana:

• Ujian penggunaan boleh dilakukan dengan lebih tepat.
• Kelemahan dapat dikesan dengan lebih mudah.
• Idea penambahbaikan dapat dijana dengan lebih tepat hasil daripada ujian yang menyeluruh.

BAB 2

Foto 2.5 Prototaip produk

Jadual 2.4 menunjukkan bahan-bahan yang digunakan untuk menghasilkan prototaip di atas.

Jadual 2.4 Bahan bagi setiap komponen dalam produk

Komponen Kategori bahan Bahan

Kotak Bahan kepingan Kepingan papan yang diguna semula
dari papan palet.

Pemegang Bahan padu Besi daripada barangan terpakai.

Alas tempat duduk Bahan lembut Span yang dibalut dengan fabrik.

Penyambungan Bahan sambung Paku dan skru.
Roda Bahan padu Rod besi daripada barang terpakai.
Tali penarik Bahan jalur Tali guni terpakai.

62

2.3.8 Menguji reka bentuk

Setelah siap model reka bentuk, beberapa siri ujian perlu dijalankan bagi menilai fungsi reka bentuk
yang dihasilkan. Pada peringkat ini kita akan dapat mengenal pasti sama ada reka bentuk yang
dihasilkan dapat menyelesaikan masalah dan berfungsi dengan baik atau tidak. Dengan ujian
yang dijalankan kelebihan, kelemahan dan kekurangan produk dapat dikenal pasti. Rajah 2.29
menunjukkan aspek dan kriteria penting dalam pengujian sesuatu reka bentuk.

Kriteria pengujian reka bentuk BAB 2
Andaian saintifik

Keselamatan Hipotesis terhadap Sambungan
Memastikan produk produk melibatkan Sambungan dalam reka
yang dihasilkan selamat isu-isu pengendalian. bentuk adalah kukuh dan
digunakan oleh pengguna. tidak mudah tercabut
Bentuk keseluruhan atau patah.

Kefahaman Bentuk yang menarik Kesesuaian bahan
perhatian pengguna.

Reka bentuk yang Sistem mekanikal Bahan yang digunakan
memudahkan Sistem mekanikal yang sesuai dengan fungsi
pengendalian produk kukuh dan berfungsi produk tersebut.
yang dihasilkan. dengan baik.
Ergonomik
Fungsi Mesra alam Selesa untuk digunakan
Reka bentuk yang Reka bentuk yang oleh pengguna.
berfungsi dengan dihasilkan adalah
baik dan mampu mesra alam seperti
menyelesaikan penggunaan bahan yang
masalah pengguna. boleh diperbaharui,
boleh dikitar semula dan
boleh dibiodegrasi.

Rajah 2.29 Kriteria dalam pengujian produk

63

Jenis pengujian
Terdapat tiga jenis pengujian reka bentuk iaitu:

Ujian parameter Ujian makmal Ujian berkomputer

BAB 2 Jenis Pengujian Jadual 2.5 Jenis pengujian dan fungsinya
Ujian parameter Penerangan
Ujian makmal
Pengujian prototaip yang dibuat dalam suasana dan di tempat
Ujian berkomputer yang sebenar bagi menentukan kefungsian serta penggunaannya.
Dibuat dalam keadaan terkawal. Contohnya unsur-unsur seperti
daya, cahaya, suhu, angin dan kelajuan dapat dikawal melalui
penggunaan peralatan dalam makmal.
Menggunakan komputer untuk menjalankan simulasi dan analisis
berpandukan kriteria yang diperlukan. Komputer akan diprogram
mengikut situasi yang dikehendaki.

Kriteria pengujian
Untuk menguji projek penghasilan kotak mainan ini, ujian parameter akan digunakan. Prototaip
yang telah dibina akan diuji mengikut kriteria berikut:

Jadual 2.6 Kriteria pengujian yang dilakukan pada produk

Bil Kriteria Penerangan
1 Manusia Lapik kusyen di bahagian kerusi bagi keselesaan kanak-kanak.
2 Fungsi
Dwifungsi
1. Sebagai kotak simpanan permainan.
2. Sebagai kereta sorong kanak-kanak.
Tayar yang lembut mengurangkan gegaran.

3 Kekuatan Binaan yang kukuh dengan teknik penyambungan yang baik dan penggunaan
bahan yang kuat.
4 Estetika
5 Bahan Reka bentuk yang menarik.

Menggunakan bahan kitar semula.

64

2.3.9 Pendokumentasian BAB 2

Pendokumentasian reka bentuk adalah sangat penting. Dengan pendokumentasian dan
persembahan yang baik, sesuatu idea reka bentuk itu lebih mudah diterima orang lain. Antara
tujuan pendokumentasian ialah untuk menyampaikan maklumat dan idea tentang reka bentuk
kepada pihak yang berkenaan. Pendokumentasian boleh dilakukan melalui lukisan persembahan
atau folio reka bentuk.
Lukisan persembahan boleh digambarkan dalam bentuk tiga dimensi. Lukisan ini boleh
dilukis menggunakan lukisan ismoteri, oblik dan perspektif.
Selain itu folio juga boleh digunakan untuk pendokumentasian. Folio merangkumi penerangan
dan persembahan setiap aspek dalam proses reka bentuk. Secara umumnya folio reka bentuk perlu
mempunyai perkara berikut:
1. Penerangan situasi dan masalah
2. Brif reka bentuk
3. Penerangan tentang maklumat yang telah dikumpul
4. Cadangan idea awalan
5. Pemilihan idea
6. Pengembangan idea
7. Penerangan idea penyelesaian dan perincian
8. Penyediaan lukisan kerja, lukisan persembahan, perspektif dan lain-lain
9. Pembinaan model
10. Pengujian dan laporan ujian

Ilustrasi 2.2 Contoh lukisan persembahan

Nilai Murni Info

Keindahan adalah ciri yang memberi kita rasa Lukisan persembahan boleh
senang bila melihatnya. Keindahan yang abadi ialah dilukis menggunakan teknik
hati yang tenang sentiasa mengingati penciptanya. pencahayaan dan bayang

65

BAB 2 2.4 Kelestarian Reka Bentuk

Dalam memenuhi perkembangan ekonomi yang semakin mendesak, pembangunan yang
tidak terancang boleh memberi impak negatif terhadap alam semula jadi. Reka bentuk lestari
dapat membantu mengimbangkan kesan ini. Ini kerana sesuatu reka bentuk yang lestari perlu
mengambil kira kesan terhadap ekonomi, sosial dan alam sekitar serta mengaplikasikan konsep-
konsep kelestarian seperti Closing the loop, More from less dan Efficient design. Dalam proses reka
bentuk yang lestari, penggunaan sumber-sumber yang boleh diperbaharui adalah penting selain
menghubungkait manusia dengan persekitaran semula jadi.
Proses reka bentuk lestari bukan satu proses yang berbeza dengan proses reka bentuk konvensional
tetapi merupakan penambahbaikan terhadap proses sedia ada dengan mengambil kira perkara yang
dibincangkan di atas. Rajah 2.29 menunjukkan ciri-ciri penting dalam reka bentu lestari.

Ciri-ciri reka bentuk lestari

Cekap tenaga • Menggunakan proses pembuatan yang menggunakan tenaga yang rendah
• Penghasilan produk yang boleh dikendalikan dengan tenaga yang rendah

Bahan • Penggunaan bahan biodegradasi
berimpak • Pemilihan bahan yang tidak bertoksik dan boleh dikitar semula
• Penggunaan bahan guna semula dalam proses pembuatan
rendah • Penggunaan bahan yang boleh diperbaharui dengan mudah

Jangka hayat • Penghasilan produk yang tahan lama
yang panjang • Produk direka bentuk untuk kegunaan ramai
• Kos penggunaan, pembaikan dan penyelenggaraan yang rendah

Proses • Proses pembuatan yang menghasilkan kadar sisa yang rendah
pembuatan yang • Menggunakan pekerja tempatan
• Proses pembuatan yang cekap dan menjimatkan masa
optimum

Kecekapan • Penggunaan sistem pengangkutan yang cekap
pengedaran • Kaedah pembungkusan yang menjimatkan ruang
• Bahan pembungkusan yang boleh dikitar semula atau diguna semula

Rajah 2.30 Ciri-ciri reka bentuk lestari

66

Perbezaan reka bentuk lestari dan konvensional
Terdapat banyak perbezaan di antara produk yang dihasilkan melalui reka bentuk lestari dan reka
bentuk konvensional. Jadual 2.7 menunjukkan perbezaan di antara kedua-dua reka bentuk.

Jadual 2.7 Perbezaan antara reka bentuk lestari dan konvensional

Faktor Reka bentuk lestari Reka bentuk konvensional

Ekonomi • Kos penyelenggaraan rendah. • Keuntungan daripada hasil jualan
• Kos pembaikan yang rendah. produk menjadi tujuan utama.
• Meningkatkan daya tarikan kepada BAB 2
• Kos penggunaan yang lebih tinggi.
pengguna. • Kos sumber bahan mentah yang
• Kos pengeluaran yang rendah
lebih tinggi.
melalui bahan kitar semula dan
guna semula.

Sosial • Meningkatkan kualiti kehidupan, • Menjejaskan kesihatan dalam
kesihatan dan kesejahteraan manusia. jangka masa panjang.

• Meningkatkan interaksi sosial. • Reka bentuk yang kurang
• Melegakan tekanan pada badan. mesra pengguna.
• Meningkatkan mutu kerja.

Alam sekitar • Membantu memelihara dan • Penggunaan bahan toksik adalah
memulihara alam sekitar. satu kebiasaan.

• Mengurangkan penggunaan sumber • Tidak mengambil kira kesan
semula jadi yang tidak boleh terhadap alam sekitar.
diperbaharui.
• Penghasilan dan pemprosesan
• Mengekalkan ekosistem. sisa yang tidak dikawal.
• Meningkatkan kualiti udara dan air.
• Mengurangkan penghasilan sisa.

67

Proses reka bentuk lestari
Pada musim panas di sebuah kampung, suhu dalam rumah boleh mencecah 40oC. Seorang murid
mengambil inisiatif untuk mereka bentuk satu alat yang boleh menurunkan suhu dalam rumah.
Murid itu memulakan proses reka bentuk dengan membina carta alir. Rajah 3.30 menunjukkan carta
alir yang dibina oleh murid tersebut.

BAB 2 Mula A

Situasi dan masalah Idea penyelesaian dan perincian
Situasi: Musim panas Idea reka bentuk diperincikan
Masalah: Bahagian dalam rumah supaya memenuhi elemen dan
menjadi sangat panas konsep kelestarian

Brif reka bentuk Membina model
Mereka bentuk satu Sebuah prototaip dibina
sistem aliran angin sejuk menggunakan bahan terpakai
ke dalam rumah tanpa seperti botol plastik dan papan lapis
menggunakan elektrik (rujuk Ilustrasi 2.2)

Pengumpulan maklumat Menguji reka bentuk
Mengumpul maklumat melalui Reka bentuk diuji dengan memasang
kajian di Internet, majalah prototaip di tingkap sebuah rumah.
reka cipta dan buku-buku Suhu dalam rumah direkod sebelum
kejuruteraan. dan selepas ujian bermula.

Idea awalan Pendokumentasian
Melakar tiga idea
reka bentuk Tamat

Pemilihan Tidak Simbol carta alir
idea
Mula proses dan akhir proses
Ya Proses am
(tindakan/langkah dalam proses kerja)
Pengembangan idea Proses membuat keputusan
Masukan dan keluaran
A Penyambung proses

Rajah 2.31 Carta alir reka bentuk lestari

68

Idea reka bentuk

Kadar aliran perlahan Kadar aliran meningkat

Udara panas Udara sejuk
Udara panas

Botol plastik Aliran udara
dimampat

Konsep Luar rumah Dalam rumah BAB 2

Hembus nafas dengan mulut terbuka ke tapak tangan.

Kemudian hembus semula dengan memuncungkan bibir.

Penyaman udara semulajadi berfungsi dengan cara yang

sama tetapi menggunakan botol plastik.

Rajah 2.32 Contoh reka bentuk penyaman udara semula jadi

Justifikasi pemilihan produk terhadap konsep kelestarian
Sebarang penghasilan produk seharusnya menepati ciri-ciri kelestarian. Produk yang lestari perlu
berkualiti, mempunyai ketahanan tinggi dan selamat digunakan. Dalam kehidupan hari ini yang sering
diancam dengan masalah penggunaan peralatan, pemakanan dan kesihatan, produk lestari wajar
menjadi pilihan. Jadual 2.8 menunjukkan justifikasi pemilihan produk terhadap konsep kelestarian.

Jadual 2.8 Justifikasi pemilihan produk terhadap konsep kelestarian

Konsep kelestarian Justifikasi pemilihan

Closing the loop • Menggunakan bahan guna semula.
• Kos penggunaan sifar hasil pengaliran udara panas

dan sejuk yang baik.

More from less • Lebih banyak produk dapat dihasilkan dengan kos
yang rendah.

• Ahli keluarga akan lebih selesa untuk berada di dalam
rumah. Lebih banyak masa diluangkan di rumah.

• Lebih banyak udara sejuk dapat dihasilkan melalui
udara panas.

Efficient design • Reka bentuk yang mudah dan tidak mencemarkan
alam sekitar.

• Reka bentuk mesra pengguna.

69

Rumusan

Reka Bentuk

BAB 2 Reka bentuk Reka bentuk Carta alir proses Model reka
teknologi dan lestari reka bentuk bentuk

kehidupan Ciri-ciri lestari Carta alir proses Model berskala
dalam reka reka bentuk Model berkomputer
Definisi dan tujuan
reka bentuk bentuk produk berdasarkan fungsi Prototaip
setiap proses
Kesesuaian Beza produk
penghasilan sebuah yang dihasilkan mengikut urutan
produk berdasarkan melalui reka bentuk
faktor reka bentuk konvensional dan Situasi dan Kriteria pengujian
reka bentuk lestari masalah bagi setiap model
Manusia
Justifikasi pemilihan Brif reka bentuk reka bentuk
Fungsi produk terhadap
Sumbang saran Bahan yang sesuai
Kekuatan konsep kelestarian dan pengumpulan dalam proses

Estetika maklumat penghasilan model
reka bentuk
Bahan Lakaran awal
Membina model
Lakaran idea awal reka bentuk yang
lestari berdasarkan
Mengembangkan carta alir proses
idea
reka bentuk
Membangunkan
model

Menguji reka
bentuk

Pendokumentasian

70

Aktiviti BAB 2

1. Anda telah mempelajari bab dua ini dengan sempurna. Lengkapkan Grid Refleksi
berikut dan masukkan ke dalam portfolio anda.
Apakah pengalaman saya semasa
mempelajari bab dua ini?
Bagaimanakah perasaan saya
terhadap bab dua ini? Mengapa?
Apakah yang telah saya pelajari
daripada bab dua ini?
Apakah komen saya mengenai
keseluruhan pelajaran bab dua ini?

2. Berdasarkan apa yang telah dipelajari, bina satu carta alir mengikut proses reka bentuk
untuk satu projek yang anda pilih.

3. Dalam kumpulan bincangkan bagaimana elemen dan konsep kelestarian dapat diterapkan
dalam reka bentuk kenderaan masa hadapan menggunakan rajah di bawah.

Ekonomi Sosial

Lestari

Alam sekitar

71

Latihan

BAB 2 1 Nyatakan:
(a) Tujuan reka bentuk
__________________________________________________________

(b) Kepentingan reka bentuk
__________________________________________________________

2 Senaraikan elemen sesebuah reka bentuk dan berikan contoh.

3 Senaraikan tiga faktor yang perlu diambil kira ketika mereka bentuk sesuatu produk?

4 Bincangkan perbezaan dan persamaan reka bentuk konvensional dan reka
bentuk lestari menggunakan carta di bawah.

5 Huraikan pendapat anda mengenai kelestarian reka bentuk produk untuk kegunaan
kita pada masa depan.

6 Bincangkan apakah yang akan terjadi sekiranya lukisan kerja tidak dibina dengan
betul dan tepat?

72

7 (a) Bina brif reka bentuk berdasarkan situasi dan masalah yang anda kenal pasti di
dalam kehidupan seharian pada ruang yang disediakan.

Situasi dan masalah Brif reka bentuk

Situasi: BAB 2
Masalah:

(b) Lakarkan idea awalan reka bentuk berdasarkan brif di 7(a).
(c) Berdasarkan lakaran idea awalan buat perbandingan bagi setiap ciri di bawah.

Bil Faktor Idea 1 Idea 2

1 Manusia

2 Fungsi

3 Kekuatan

4 Estetika

5 Bahan

6 Closing the loop

7 More from less

8 Effcient design

73

3BAB SUMBER TENAGA

Standard Pembelajaran

Pada akhir pembelajaran murid berupaya:

Menerangkan definisi tenaga dalam kehidupan.
Menyesuaikan kepentingan sumber tenaga dalam kehidupan.
Membezakan penghasilan tenaga elektrik yang menggunakan sumber tenaga yang tidak boleh

diperbaharui menggunakan kaedah kemagnetan.
Mencerakinkan gambar rajah blok penghasilan tenaga elektrik daripada sumber tenaga lestari.
Menghuraikan kaedah penghasilan sumber tenaga elektrik daripada sumber tenaga lestari.
Membahaskan idea penghasilan tenaga elektrik daripada sumber tenaga lestari melalui tindak

balas kimia iaitu solar PV (Photo Voltaic).
Mencadangkan idea kaedah penghasilan tenaga elektrik lestari berdasarkan bentuk muka bumi

dan keadaan iklim di negara kita.
Menerangkan fungsi penjana.
Memaparkan prinsip asas kendalian penjana AT dan AU.
Mencerakinkan proses penghantaran dan pengagihan elektrik kepada pengguna domestik
dan industri.
Menentukan keutamaan penggunaan sistem 3 fasa dan 1 fasa bagi pengguna domestik dan

industri berdasarkan peraturan IEE.
Mengkategorikan komponen utama pendawaian mudah unit kawalan pengguna 1 fasa.
Memasang litar pendawaian mudah untuk satu unit kawalan pengguna 1 fasa berdasarkan

aspek litar dan kefungsian.
Mencadangkan idea untuk penggunaan aksesori elektrik yang lestari bagi pengguna domestik.

Memahami proses Memahami jenis
penghasilan, penghantaran dan dan sumber penghasilan

pengagihan tenaga elektrik tenaga elektrik

BAB 3 Pendahuluan

Keperluan terhadap tenaga dalam kehidupan manusia adalah sejajar dengan perkembangan
teknologi penciptaan pelbagai variasi peralatan dan perkakasan elektrik dan elektronik yang
berorientasikan inovasi dan futuristik. Fenomena ini bermatlamat membantu kehidupan
manusia supaya lebih selesa, praktikal dan efisien. Analoginya peralatan dan perkakasan
seperti telefon bimbit, komputer, tablet, televisyen, penyaman udara, peti sejuk, mesin basuh,
ketuhar gelombang mikro dan sebagainya memerlukan tenaga untuk berfungsi, di samping
meningkatkan kecekapan proses kerja dan masa.
Kebelakangan ini, peningkatan keperluan tenaga dalam kehidupan manusia mula memberi
kesan negatif terutama terhadap kekurangan sumber tenaga sedia ada. Peningkatan kos
penghasilan tenaga disebabkan kekurangan sumber tenaga yang tidak boleh diperbaharui
seperti unsur mineral arang batu dan petroleum telah memberikan impak negatif terhadap
krisis ekonomi negara dan kehidupan manusia. Fenomena ini akan bertambah rumit jika
tidak ada kajian impak terhadap pencegahan awal dan kaedah penyelesaian masalah.
Oleh yang demikian, penelitian semula terhadap keperluan sumber tenaga baharu yang
boleh diperbaharui (renewable energy) penting sebagai sumber tenaga lestari bagi mengatasi
masalah keseimbangan perkembangan teknologi terhadap keperluan tenaga pada masa akan
datang. Malaysia khususnya mempunyai kemampuan dan kekuatan dari segi sumber tenaga
dan modal insan untuk  membangunkan sumber tenaga alternatif bagi menggantikan sumber
yang sedia ada. Pelbagai sumber tenaga yang boleh diperbaharui seperti tenaga angin, solar,
hidro dan juga biojisim boleh dimanfaatkan sebagai tenaga alternatif pada masa akan datang.
Kepelbagaian faktor terhadap pemilihan sumber tenaga yang boleh diperbaharui perlu dikaji
terutama dalam aspek kaedah penghasilan tenaga secara lestari, kesesuaian bentuk muka
bumi dan iklim semasa serta kesan pencemaran supaya kelestarian kehidupan manusia
terjamin pada masa akan datang.

Senaraikan tentang keperluan tenaga di dalam
kelas atau persekitaran anda dan bincangkan kesan
terhadap penggunaan berterusan tenaga tersebut.

76

3.1 Sumber Tenaga

3.1.1 Definisi tenaga dalam kehidupan

Tenaga boleh ditakrifkan sebagai keupayaan membuat kerja atau lebih mudah dikatakan sebagai

sesuatu yang diDpeerfluinkainsiuntuk melakukan sesuatu kerja atau proses. Keperluan kepada tenaga

penting untuk memastikan semua benda hidup boleh menjalankan proses kehidupan seperti
bergerak, bernafas dan tumbesaran. Di samping itu, tenaga diperlukan untuk menggerakkan,
memindahkan, memanaskan dan mencairkan benda bukan hidup yang kita temui dalam konsep
perubahan bentuk tenaga.

Benda hidup Tenaga Benda bukan hidup BAB 3
diperlukan
Membolehkan hidupan Menyebabkan berlakunya aktiviti
menjalankan proses kehidupan untuk seperti pergerakan tempat, lantunan,
pemanasan dan pencairan sesuatu
seperti bernafas, bergerak, bahan (aktiviti peralatan dan mesin).
tumbesaran dan berinteraksi.

Rajah 3.1 Keperluan tenaga untuk benda hidup dan bukan hidup

Info

Unit ukuran tenaga dalam SI (International System Units) ialah Joule (J)
atau Newton-meter (Nm).

Teks tentang tenaga

77

Bentuk-bentuk tenaga
Tenaga terdapat dalam pelbagai bentuk. Kesemuanya mempunyai kepentingan dan definisi yang
tersendiri. Pemahaman bentuk tenaga dapat membantu kita mengenal pasti dengan lebih tepat
keperluan terhadap tenaga.

Bentuk-bentuk tenaga

Tenaga
Keupayaan

Tenaga Haba Tenaga Elektrik

BAB 3 Tenaga Bunyi Tenaga Tenaga Nuklear

Tenaga Kinetik Tenaga Mekanikal

Tenaga Kimia
Tenaga Cahaya

Rajah 3.2 Bentuk-bentuk tenaga

Info

Tenaga tidak boleh dicipta atau dimusnahkan tetapi hanya boleh bertukar daripada satu bentuk
ke bentuk yang lain. Contoh:

Fotosintesis Dinamo Pembakaran lilin Loceng
Tenaga cahaya Tenaga mekanik Tenaga kimia Tenaga mekanik

Tenaga kimia Tenaga elektrik Tenaga haba Tenaga bunyi

78

3.1.2 Kepentingan sumber tenaga dalam kehidupan

1 Kepentingan sumber tenaga dalam kehidupan adalah untuk memastikan kelestarian
keseimbangan terhadap hidupan di muka bumi terus berlaku secara semula jadi.

Tenaga diperlukan untuk segenap aspek kehidupan manusia termasuklah peralatan

2 yang digunakan dalam rutin kerja harian manusia, perindustrian, pengangkutan,

pertanian, pencahayaan, aplikasi sistem yang canggih dan sebagainya.

Sebagai contoh, tenaga elektrik membolehkan peralatan seperti telefon bimbit, tablet
dan sebagainya berfungsi. Tenaga elektrik juga membolehkan kita memainkan muzik,
3 menayangkan gambar di televisyen, memasak makanan, menyejukkan suhu rumah dan BAB 3

menggerakkan kenderaan.

Sektor industri dan pertanian juga turut memerlukan tenaga elektrik bagi menjalankan

4 aktiviti pengeluaran produk. Kebiasaanya, mesin yang digunakan memerlukan tenaga

elektrik yang tinggi.

Info

3 45 3 45 3 4 5 6 3 4 5 67 Info
7 1 ktoe = 11630 MWj
22 2 28 8 1 MWj = 1000 KWj

19931991 3 1 20132011 3 1 Bincangkan mengenai
kepentingan dan kesan
Total: Total: Total: Total: penggunaan tenaga dalam
60,642 kto6e0,642 ktoe 98,315 kto9e8,315 ktoe kehidupan seharian kita.

Perbezaan peningkatan keperluan terhadap penghasilan tenaga 79
pada tahun 1993 iaitu sebanyak 60,642 ktoe setahun berbanding
tahun 2013 iaitu sebanyak 98,315 ktoe setahun.
Sumber: Suruhanjaya Tenaga Energy Handbook 2015.

Sumber tenaga
Terdapat dua jenis sumber tenaga iaitu sumber tenaga tidak boleh diperbaharui dan sumber
tenaga boleh diperbaharui. Jadual 3.1 menunjukkan perbezaan antara sumber tenaga yang boleh
diperbaharui dan yang tidak boleh diperbaharui.

Jadual 3.1 Perbezaan sumber tenaga yang boleh diperbaharui dan yang tidak boleh diperbaharui

Sumber Tenaga Sumber tenaga tidak boleh Sumber tenaga boleh
Aspek diperbaharui diperbaharui

1. Maklumat Tenaga yang dihasilkan melalui Tenaga yang dihasilkan melalui
2. Contoh sumber tenaga sumber yang terhad. sumber-sumber yang boleh
Petroleum (minyak), gas asli, tenaga diperbaharui sentiasa.
nuklear dan arang batu. Cahaya matahari, hidro (air),  angin,
ombak, geotermal dan biojisim.

BAB 3 3. Kesan berdasarkan: • Kebergantungan terhadap • Penggunaan sumber tenaga ini
(a) Ekonomi sumber tenaga yang tidak boleh terbukti lebih cekap kerana boleh
diperbaharui akan memberikan menjana tenaga dalam pelbagai
kesan yang negatif terhadap keadaan dengan kos murah,
ekonomi negara. selamat dan mesra pengguna.

• Permintaan bahan api yang • Ini dapat dibuktikan melalui
tinggi terutamanya daripada pengalaman dan amalan
penggunaan kenderaan bermotor di negara maju yang telah
mengakibatkan kos perbelanjaan membangunkan industri ini
negara meningkat. sejak sekian lama.

(b) Sosial • Impak terhadap peningkatan • Meningkatkan kualiti hidup
masalah sosial berkait rapat untuk kehidupan manusia dan
dengan penurunan tahap biodiversiti umumnya.
ekonomi negara.
• Aktiviti sosial dapat dijalankan
• Apabila sumber tenaga ini dengan lebih sihat dan
berkurangan dan hampir terancang disebabkan kesan
kehabisan menyebabkan alam sekitar yang bersih dan
kekurangan peluang pekerjaan tidak tercemar.
disebabkan industri ini tidak
dapat berkembang atau beroperasi.

(c) Alam Sekitar • Kenaikan suhu dunia ini berkait • Penggunaan sumber tenaga ini
rapat dengan aktiviti manusia yang dapat membantu memulihara
mengganggu keseimbangan sistem dan meminimumkan kesan
bumi khususnya sistem atmosfera. buruk kepada alam sekitar.

• Antaranya adalah dengan • Dapat meningkatkan dan
penggunaan bahan api petrol pada melindungi ekosistem dan
kenderaan akan menyebabkan kepelbagaian hidup.
pencemaran alam sekitar.
• Meningkatkan kualiti udara
dan air.

80

Keperluan sumber tenaga yang boleh diperbaharui
Kenapa perlunya kepada sumber tenaga yang boleh diperbaharui dalam penjanaan tenaga elektrik?
Apa manfaatnya penggunaan sumber tenaga yang boleh di perbaharui dalam penjanaan tenaga
elektrik? Apakah masih ada implikasi negatif dengan menjadikan penggunaan sumber tenaga yang
boleh diperbaharui sebagai sumber utama penjanaan elektrik?

Mengurangkan Kenapa Menjimatkan
pencemaran perlunya kepada kos
tenaga yang boleh
Sumber Mengelakkan
sedia ada diperbaharui pembaziran

BAB 3

Rajah 3.3 Keperluan terhadap tenaga yang boleh diperbaharui

Info Laman web KeTTHA
tentang TBB
Sebagai langkah awal untuk memastikan kelestarian kehidupan,
kerajaan Malaysia telah mengambil tindakan positif bagi mengatasi
masalah global yang berpunca daripada kelemahan penggunaan
sumber tenaga yang tidak boleh diperbaharui. Menurut artikel
Kementerian Tenaga, Teknologi Hijau dan Air (KeTTHA) dalam portal
Tenaga Boleh Baharu (TBB), kerajaan telah merangka pelbagai
program selaras dengan matlamat Rangka Rancangan Jangka
Panjang Ketiga (RRJP3) – (2001-2010) dan RMK8 (2001-2005)
untuk menggalakkan dan meningkatkan penggunaan sumber tenaga
yang boleh diperbaharui. Malah sejak tahun 2001 kerajaan Malaysia
telah melaksanakan Program Pembangunan Jana kuasa Kecil Tenaga
yang Boleh Diperbaharui (Small Renewable Energy Programme - SREP).

Benarkah penjanaan tenaga boleh diperbaharui dapat mengelakkan
pencemaran dan gangguan ekosistem kehidupan secara menyeluruh?
Sediakan satu penilaian dengan menyenaraikan dan membincangkan
secara terperinci keberkesanan penggunaan sumber tenaga boleh
diperbaharui seperti stesen jana kuasa elektrik hidro yang melibatkan
pembinaan empangan bagi membuat penilaian yang lebih terperinci.

81

3.1.3 Penghasilan tenaga elektrik yang menggunakan sumber
tenaga yang tidak boleh diperbaharui menggunakan

kaedah kemagnetan

Sebelum adanya keperluan terhadap sumber tenaga yang boleh diperbaharui, kebanyakan penjanaan
tenaga elektrik bergantung kepada sumber tenaga yang tidak boleh diperbaharui. Berikut ialah jenis
dan penerangan berkenaan sumber tenaga yang tidak boleh diperbaharui.

Gas Asli Sumber gas asli adalah salah satu contoh bahan api
fosil yang memerlukan masa yang sangat panjang
untuk menghasilkannya. Gas asli ini mempunyai
takat didih yang rendah. Lebih kurang 90% gas
asli ini ialah metana, manakala 10% lagi terdiri
daripada etana, butana dan juga propana.

BAB 3 Arang batu • Merupakan sejenis pepejal hitam semula jadi
yang digunakan sebagai bahan bakar. Arang
batu ialah satu bahan yang mengandungi
karbon yang tinggi berserta hidrogen, oksigen,
nitrogen dan sulfur.

• Penggunaan bahan ini agak meluas sebagai
sumber penjanaan tenaga elektrik.

Petroleum Merupakan sejenis sebatian hidrokarbon
cecair yang berwarna gelap dan pekat yang
biasanya didapati di bahagian atas kerak bumi.
Petroleum terdiri daripada campuran pelbagai
hidrokarbon seperti petrol, diesel, kerosin,
minyak pelincir dan bitumen.

Nuklear Bahan ini ialah unsur logam radioaktif yang
berwarna kelabu keperakan. Kendalian terhadap
bahan memerlukan ciri keselamatan yang tinggi
memandangkan kesan radioaktif yang sangat
berbahaya kepada manusia.

Rajah 3.4 Sumber tenaga yang tidak boleh diperbaharui

Info

Kaedah lain yang hampir sama tetapi dianggap selamat adalah dengan
belahan atom kecil seperti hidrogen atau deuterium (hidrogen berat).
Penghasilan gas hidrogen ini boleh diperoleh daripada air laut.

82

Stesen jana kuasa turbin stim

Stesen jana kuasa elektrik yang menggunakan turbin stim dibahagi kepada dua jenis:
• Stesen jana kuasa termal
• Stesen jana kuasa nuklear

Stesen jana kuasa tersebut menggunakan kaedah kemagnetan iaitu menggunakan turbin untuk
memutarkan penjana bagi menghasilkan tenaga elektrik melalui aruhan kemagnetan. Stesen
jana kuasa ini menggunakan gas asli, petroleum, arang batu dan nuklear sebagai bahan api untuk
memanaskan air bagi menghasilkan stim bertekanan tinggi.

Stesen jana kuasa termal
Stesen jana kuasa termal menggunakan gas asli, petroleum dan arang batu sebagai sumber bahan api
untuk memanaskan air. Rajah 3.5 menunjukkan sistem stesen jana kuasa termal.

Dandang

Stim bertekanan tinggi

Tangki Turbin stim Tenaga elektrik BAB 3
simpanan air Tenaga mekanikal
Gas asli Penjana
Tenaga haba Petroleum Pemeluwapan Stim bertekanan rendah
- dihasilkan Arang batu
melalui Menara
pembakaran penyejuk
bahan api.

Arah aliran air Pam

Rajah 3.5 Sistem stesen jana kuasa termal Imbas di sini

Augmented Reality

Stesen jana kuasa nuklear

Selain daripada gas asli, pertoleum dan arang batu tenaga nuklear juga digunakan sebagai sumber
bahan untuk menjana elektrik. Buat masa kini, negara kita belum lagi mengaplikasikan loji ini.
Stesen jana kuasa ini sangat kompleks dalam pengoperasiannya. Penjanaan tenaga elektrik berlaku
apabila bahan radio aktif bertindak balas di dalam reaktor nuklear. Rajah 3.6 menunjukkan gambar
rajah blok stesen jana kuasa nuklear.

Bahan-bahan Pembelahan Pemanasan Tenaga Tenaga
nukleus atom dandang mekanik elektrik

Stim

Pae.nuj/aan.ta

Rajah 3.6 Gambar rajah blok stesen jana kuasa nuklear

83

BAB 3 Rajah 3.7 Stesen jana kuasa nuklear

Proses pembelahan atom
Bahan radioaktif juga digunakan sebagai bahan pemanasan air di dalam dandang stesen jana kuasa
nuklear. Ia adalah unsur logam radioaktif dan merupakan salah satu daripada unsur atom.
Pembelahan atom menghasilkan tenaga haba yang sangat tinggi. Di stesen jana kuasa nuklear,
haba yang terhasil daripada proses pembelahan atom ini digunakan untuk memanaskan air di dalam
dandang. Air akan bertukar menjadi stim dan seterusnya memutarkan aci turbin yang digandingkan
dengan penjana bagi menghasilkan tenaga elektrik. Contoh bahan utama untuk mendapatkan
tenaga nuklear ialah uranium 235, uranium 238, barium dan kripton.

Penyederhana grafit Radikal bebas

Neutron Radikal bebas
perlahan

Neutron U-235 Ke U-238 yang
perlahan ditukar ke plutonium

Neutron
laju U-235

Rajah 3.8 Rantaian letupan nuklear dan kawalannya Video tenaga nuklear

84

Kendalian ringkas sistem jana kuasa turbin stim BAB 3

• Air disimpan di dalam tangki simpanan.
• Air tersebut disalurkan ke dalam dandang.
• Air di dalam dandang akan dipanaskan menggunakan gas asli, petroleum, arang batu

atau nuklear.
• Stim bertekanan tinggi akan terhasil.
• Stim bertekanan disalurkan ke turbin stim.
• Turbin stim digandingkan dengan penjana.
• Turbin stim akan berputar dan menghasilkan tenaga mekanik lalu memutarkan penjana.
• Tenaga mekanik ditukarkan kepada tenaga elektrik di dalam penjana.
• Stim bertekanan rendah di dalam turbin disalur ke pemeluwap.
• Stim tersebut akan disejukkan dan ditukar menjadi air.
• Air tersebut dipam dan disalurkan kembali ke dalam dandang.

Catatan penting

Proses ini perlu berterusan untuk menghasilkan tenaga elektrik yang stabil.

Info Video cara turbin gas berfungsi

Kebanyakan stesen penjanaan tenaga elektrik menggunakan kaedah
kemagnetan iaitu menggunakan sistem turbin untuk memutarkan penjana
yang menghasilkan tenaga melalui aruhan kemagnetan.

Info

Ciri-ciri sistem jana kuasa elektrik yang menggunakan turbin stim:
1. Menggunakan stim panas lampau yang mempunyai tekanan dan halaju yang tinggi untuk menggerakkan

turbin stim.
2. Stim dihasilkan oleh haba yang dijanakan dalam sebuah dandang yang kebanyakannya menggunakan bahan

api seperti arang batu, petroleum, gas asli dan nuklear.
3. Kesemua stesen jana kuasa elektrik yang menggunakan sistem turbin stim ini juga dikenal sebagai stesen

jana kuasa terma.
4. Satu ciri biasa proses terma ialah keperluan terhadap mengkondensikan stim yang telah digunakan kepada

bentuk cecair semula untuk disalur semula ke dandang dan pembuangan haba yang berlebihan pada sistem
yang berkaitan.
5. Keperluan terhadap sumber air sejuk seperti air sungai atau kolam tadahan air yang besar menjadi
keutamaan dalam pembinaan stesen jana kuasa terma ini.

85

3.1.4 Penghasilan tenaga elektrik daripada sumber tenaga lestari

Teknologi penghasilan tenaga daripada sumber tenaga lestari telah banyak diterokai oleh kebanyakan
negara berdasarkan kemampuan, kepakaran dan kewangan yang dimiliki. Terdapat beberapa sumber
tenaga lestari yang boleh diaplikasi seperti air, suria, angin, ombak dan biojisim.

1 Hidro

• Air dianggap sebagai salah satu daripada sumber tenaga yang boleh diperbaharui kerana tenaga
ini bergantung kepada aliran air daripada simpanan atau empangan air.

• Stesen jana kuasa hidroelektrik ini lebih praktikal jika kedudukan empangan air ini terletak di
kawasan yang lebih tinggi dan luas kerana stesen ini memerlukan tekanan air yang tinggi untuk
memutarkan turbin bagi penghasilan tenaga elektrik.

BAB 3 10

2 11 1
87
Paras air tinggi

Paras air rendah 4
5
3

12 69

1 Empangan 6 Turbin 11 Alur limpah
2 Takungan air 7 Rumah penjana 12 Syaf pusuan
3 Salur masuk 8 Pengubah
4 Pintu kawalan 9 Larian ekor
5 Empis air 10 Talian kuasa

86 Rajah 3.9 Stesen jana kuasa hidroelektrik

Gambar rajah blok

1 Tenaga Keupayaan Air di dalam empangan
mewujudkan tenaga
keupayaan yang besar.

2 Tenaga Kinetik Aliran air bertekanan tinggi
di dalam empis air.

3 Tenaga Mekanik Aliran air bertekanan tinggi
memutarkan turbin.

4 Tenaga Elektrik Penjana menghasilkan
tenaga elektrik.

Kaedah Penghasilan Tenaga Elektrik Hidro BAB 3

• Air disimpan di dalam empangan air mewujudkan tenaga keupayaaan.
• Aliran air bertekanan tinggi di dalam empis air akan menghasilkan tenaga kinetik.
• Apabila air bertekanan tinggi disalurkan ke aci turbin penjana, perubahan tenaga

berlaku dan menghasilkan tenaga mekanikal apabila turbin penjana berputar.
• Aci turbin dan aci penjana digandingkan bagi menukarkan tenaga mekanikal ke tenaga

elektrik melalui kaedah penghasilan tenaga elektrik melalui aruhan kemagnetan.
• Sistem penghasilan tenaga elektrik melalui kaedah ini dikenali sebagai hidroelektrik.

Faktor yang perlu diambil kira dalam pembinaan stesen jana kuasa hidroelektrik

• Kadar aliran yang cukup kuat untuk memutarkan turbin.
• Jarak yang sesuai antara permukaan air dan jarak tegak turbin.
• Ketika turbin dihentikan, kederasan dan tekanan air di empis air dikawal oleh syaf pusuan.
• Untuk mengelakkan banjir, paras air dalam takungan perlu dikawal oleh alur limpah.
• Saluran air keluar dari turbin dan disalur semula ke tasik atau sungai.

Info Video stesen jana
kuasa hidroelektrik
• Terdapat dua jenis sistem turbin untuk sistem ini iaitu turbin
‘impluse’ digunakan untuk tekanan air tinggi dan turbin
‘reaction’ digunakan untuk tekanan air rendah.

• Kapasiti tenaga elektrik yang dihasilkan hampir sama
dengan stesen jana kuasa yang menggunakan turbin stim.

87

2 Angin

• Tenaga angin adalah antara salah satu tenaga yang boleh diperbaharui yang digunakan sebagai
penjana tenaga elektrik.

• Stesen jana kuasa angin juga dikenali sebagai ladang angin (wind farm) kerana dibina di kawasan
yang luas dan dalam kuantiti yang banyak.

• Stesen jana kuasa angin biasanya terletak di kawasan tanah tinggi yang terdedah pada pengaliran
angin yang malar. Kebiasaannya, kelajuan pengaliran angin yang diperlukan di antara 80 hingga
100 m/s dan kelajuan putaran turbin antara 15 hingga 20 rpm.

• Setiap jenis dan spesifikasi stesen jana kuasa ini bergantung kepada jumlah keperluan tenaga
elektrik yang diperlukan dan keadaan bentuk muka bumi yang sesuai.

BAB 3

Arah angin Pengubah Grid kuasa
Kincir angin Pemacu kotak gear

Arah angin Sistem kawalan

Bateri
Aci utama

Bilah Brek Video cara turbin
angin berfungsi
88 Penjana
Rajah 3.10 Stesen jana kuasa elektrik angin

Gambar rajah blok

1 Tenaga Angin Kuasa aliran angin
memutarkan bilah.

2 Tenaga Mekanik Putaran aci utama
memutarkan turbin.

3 Tenaga Elektrik Penjana menghasilkan
tenaga elektrik.

Kaedah Penghasilan Tenaga Elektrik Angin BAB 3

• Aliran tenaga angin akan memutarkan bilah-bilah aerodinamik yang bersambung
kepada kotak gear dan aci utama turbin.

• Terdapat sistem brek yang berfungsi mengawal kelajuan putaran turbin atau dikenali
sebagai pengawal (controller).

• Sistem ini kemudiannya bersambung dengan penjana yang berfungsi sebagai peranti
yang menukarkan tenaga mekanikal kepada tenaga elektrik.

• Tenaga elektrik ini disimpan terlebih dahulu dalam bateri simpanan bertujuan untuk
menyimpan dan menstabilkan voltan keluaran tenaga elektrik.

• Penyongsang (inverter) digunakan untuk menukar bentuk gelombang arus terus (direct
current) kepada gelombang arus ulang-alik (alternating current) bagi kegunaan tenaga
elektrik domestik atau industri.

Info

• Terdapat dua jenis turbin angin iaitu turbin paksi menegak Aci utama Brek
(vertical axis wind turbine - VAWT ) dan turbin paksi mendatar
(horizontal axis wind turbine - HAWT ) tetapi konsep penghasilan Hab Penjana
tenaga masih sama iaitu putaran turbin akan menyebabkan Kotak gear
pertukaran tenaga mekanikal kepada tenaga elektrik dengan
menggunakan kaedah kesan aruhan kemagnetan. Aci kelajuan tinggi

• Terdapat sedikit perbezaan pada sistem jana kuasa angin dan Bilah Perumah
jana kuasa lain iaitu kotak gear yang boleh mengubah kelajuan
putaran aci turbin daripada 20 rpm ke 1500 rpm pada Menara
penjana. Hal ini menjadikan kecekapan pengeluaran tenaga
elektrik meningkat. Sistem jana kuasa angin paksi mendatar

• Selain itu, sistem brek juga digunakan sebagai mekanisma
yang mengawal kelajuan putaran aci turbin. Unit bagi kuasa
angin diukur dengan unit kuasa angin (WPU) atau pengubah
tenaga angin (WEC).

89

BAB 3 3 Suria

• Tenaga suria lebih sinonim kepada sistem solar photo voltaic (PV).
• Sistem ini menggunakan cahaya matahari sebagai sumber tenaga untuk menjana tenaga elektrik.
• Sebagaimana stesen jana kuasa angin, stesen jana kuasa solar PV juga memerlukan kawasan yang

luas untuk menempatkan panel solar PV.
• Antara kelebihan sistem solar PV ini ialah tiada sebarang pencemaran alam sekitar seperti

pencemaran bunyi, radioaktif dan sisa buangan pepejal.
• Malah kos kendalian dan keperluan servis juga rendah serta mempunyai jangka hayat penggunaan

yang panjang iaitu boleh mencapai sehingga 30 tahun.

Sambungan AT
Sambungan AU

Beban arus ulang-alik

Panel solar PV
Papan suis

Pengawal beban

Penyongsang AT/AU

Sistem penyimpan Beban arus ulang-alik

Video sistem solar PV

Rajah 3.11 Sistem solar photo voltaic (PV)

90

Gambar rajah blok

1 Tenaga Cahaya Pancaran sinaran matahari
2 Tenaga Elektrik ke permukaan panel solar PV
(photo voltaic) yang terdedah.

Panel solar PV menghasilkan cas
elektrik melalui tindak balas kimia.

Kaedah Penghasilan Tenaga Elektrik Solar PV BAB 3

• Tidak memerlukan sebarang turbin untuk menjana elektrik. Sistem ini menggunakan
kaedah tindak balas kimia daripada bahan separuh pengalir.

• Apabila cahaya dipancarkan pada permukaan panel solar PV, tenaga cahaya akan
ditukarkan kepada tenaga elektrik dalam bentuk aliran arus terus.

• Aliran arus dikawal oleh pengawal cas (charge controller) yang berfungsi mengawal cas
yang masuk ke bateri simpanan tenaga.

• Bateri simpanan tenaga (battery bank) berfungsi sebagai penyimpan dan pembekal
tenaga elektrik arus terus.

• Penyongsang (inverter) menukar gelombang arus terus (direct current) kepada gelombang
arus ulang-alik (alternating current) bagi kegunaan tenaga elektrik domestik.

Foto 3.1 Ladang solar PV yang mempunyai sistem penjejak suria yang boleh bergerak secara automatik
di Sepang, Selangor

Info

• Jumlah penghasilan sumber arus elektrik bergantung kepada jumlah cahaya yang diterima.
• Sistem solar PV juga mempunyai beberapa komponen utama dalam melengkapkan sistem penjanaan elektrik

seperti bateri simpanan tenaga (battery bank), pengawal cas (charge controller) dan penyongsang (inverter).

91

4 Ombak

• Ombak adalah salah satu proses alam semula jadi. Sumber tenaga ombak di seluruh dunia
dianggarkan lebih daripada 2 Tera Watt (TW).

• Lokasi yang berpotensi untuk mendapatkan tenaga ombak adalah di pesisir pantai sepanjang
pantai timur Semenanjung Malaysia kerana tiupan angin yang kuat daripada Laut China Selatan.

• Dianggarkan hanya 10 peratus hingga 15 peratus sahaja tenaga ombak yang dapat digunakan
secara maksimum melalui teknologi semasa.

• Stesen jana kuasa tenaga ombak juga berpotensi memberikan kesan negatif kepada alam sekitar
seperti pencemaran bunyi. Walau bagaimanapun, ia masih dalam kajian disebabkan oleh
kepelbagaian reka bentuk peranti penangkap tenaga ombak.

• Teknologi tenaga ombak ini masih di peringkat awal kerana, hanya beberapa negara yang
menggunakan teknologi ini. Antaranya di Brazil iaitu di Pelabuhan Pecem, San Goncalo do
Amarante, Ceara.

BAB 3 Poin penyerap Ayunan Penyerap linear
Boya
Sambungan
Ram Hidraulik

Rambatan
gelombang

Pam dan
penjana

Plat balast Pemberat Laut
dan sauh kekal Dasar laut

Rajah 3.12 Penghasilan tenaga dengan ombak

Terdapat pelbagai jenis peranti pengesan gelombang ombak
yang lazimnya dikategorikan mengikut kaedah penghasilan
tenaga elektrik daripada tenaga ombak. Boya atau penyerap
ialah peranti yang digunakan untuk menangkap tenaga
ombak. Terdapat tiga jenis boya atau penyerap iaitu jenis
attenuator, terminator dan overtopping. Attenuator ialah
boya atau penyerap yang selari dengan arah perambatan
gelombang. Penyerap gelombang ombak jenis terminator
pula berserenjang dengan arah perambatan ombak manakala
jenis ketiga iaitu overtopping mengikut kolum air berayun.
Reka bentuk dan sistem stesen jana kuasa ombak pula terdiri Boya

daripada pelbagai sistem seperti ram hidraulik, pam hos
elastomer, pam ke pantai, turbin elektrik hidro, turbin udara
dan penjana elektrik linear.
Rajah 3.13 Stesen jana kuasa elektrik ombak

92

Gambar rajah blok

1 Tenaga Kinetik Gerakan ombak air
menggerakkan boya.

2 Tenaga Mekanik Gerakan rak mekanikal
mengepam udara.

3 Tenaga Pneumatik Menghasilkan udara
bertekanan tinggi.

4 Tenaga Mekanik Aliran udara bertekanan
tinggi memutarkan turbin.

5 Tenaga Elektrik Penjana menghasilkan BAB 3
tenaga elektrik.

Kaedah Penghasilan Tenaga Elektrik Melalui Tenaga Ombak

• Boya atau pelampung yang berfungsi sebagai penyerap ialah peranti yang digunakan
untuk mengesan pergerakan ombak dan menangkap tenaga ombak. Pelbagai jenis peranti
pengesan biasanya dikategorikan mengikut kaedah yang digunakan untuk menghasilkan
tenaga elektrik daripada tenaga ombak.

• Gerakan boya yang disebabkan oleh tenaga kinetik yang terhasil daripada gerakan ombak
air akan menyebabkan penghasilan tenaga mekanikal pada rak mekanikal.

• Gerakan pada rak mekanikal disambungkan pada penjana tenaga pneumatik yang
menghasilkan tekanan udara tinggi.

• Tekanan udara tinggi disalurkan melalui turbin dan memutarkan turbin yang disambung
pada penjana.

• Penjana menukarkan tenaga mekanikal kepada tenaga elektrik.

Info Info

Universiti Malaysia Kebanyakan sistem jana kuasa ombak Video jana kuasa tenaga
Terengganu (UMT) telah hampir sama, yang membezakannya ialah ombak di Denmark
berjaya menghasilkan sebuah bentuk boya atau penyerap yang digunakan
prototaip jana kuasa elektrik sebagai penangkap tenaga ombak. Masih
tenaga ombak hasil daripada banyak kajian sedang dijalankan mengenai
kajian yang dijalankan selama sistem ini dan kebanyakannya masih di
beberapa tahun. peringkat cadangan.

93