Ebook

ฐานประมงชายฝงั่
หรอื ประมงพืน้ บ้าน

คำนำ

หนังสืออิเล็กทรอนิกส์ E-BOOK ฐำนกำรเรียนรู้ประมง
ชำยฝ่ังหรือประมงพื้นบ้ำนของศูนย์วิทยำศำสตร์เพ่ือ
กำรศึกษำสมุทรสำคร ในฐำนกำรเรียนรู้ประมงชำยฝ่ัง
หรือประมงพื้นบ้ำนจัดทำข้ึนเพื่อเป็นคู่มือศึกษำและ
บันทึกกิจกรรมกำรเรียนรู้อย่ำงง่ำยต่อกำรเรียนตำม
อัธยำศัยให้ผู้เรียนมีควำมสนใจกับกำรเรียนรู้ด้วยตัวเอง
มำกขึ้นเพื่อเปน็ สอ่ื กำรเรียนกำรสอนให้แกผ่ ู้เรยี น
หวังว่ำผู้ใช้คู่มือฉบับน้ี คงจะได้ประโยชน์จำกกำรเรียนรู้
เป็นอย่ำงดีและทำงคณะผู้จัดทำ พยำยำมให้สอดคล้อง
กบั ควำมตอ้ งกำรของผเู้ รียนและเพ่ิมเติมสำระกำรเรียนรู้
วิชำกำรให้มำกขน้ึ

ศูนย์วทิ ยำศำสตรเ์ พือ่ กำรศกึ ษำสมุทรสำคร

วิถปี ระมงพ้นื บา้ น
การประมงเป็นวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีสาขาหน่ึงเรียกว่า
วทิ ยาศาสตรก์ ารประมง มีพนื้ ฐานจากวิชาชวี วิทยา นเิ วศวิทยา
สมุทรศาสตร์ เศรษฐศาสตร์และการประมงมีบทบาทสาคัญใน
เชิงธุรกิจและอุตสาหกรรมของประเทศ จึงมีคาอื่นๆที่เกี่ยวข้องเช่น
“ธุรกิจการประมง” “อุตสาหกรรมประมง” เกิดขึ้น ประมงพ้ืนบ้าน
(Artisanal Fisheries) หรือ ประมงชายฝั่ง (Inshore Fisheries) คือ
การประมงเพ่ือยังชีพหรือประมงขนาดเล็ก โดยท่ัวไปใช้เรือขนาดเล็ก
เชน่ เรอื พื้นบ้าน เป็นต้นปัจจุบันส่วนใหญ่จะติดเคร่ืองยนต์เข้าไปด้วย
ทาการประมงโดยใช้เคร่ืองมือประมง เช่น แหหรือเบ็ดแบบง่ายๆ
ประมงพ้ืนบ้านเป็นการประมงเพ่ือยังชีพ หาอาหาร สร้างรายได้ และ
ก่อใหเ้ กิดการสร้างงานในทอ้ งถ่นิ

เครอื่ งมือประมงพน้ื บ้าน
ส่วนใหญ่ทาจากวัสดุ ธรรมชาติ ได้ในท้องถ่ินประดิษฐ์เป็น
เครื่องมือในการดักหาปลา ตามทุ่งนา แม่น้าลาคลอง และ
ทะเลชายฝั่ง เพ่ือการยังชีพในครัวเรือน หากเหลือก็จะนาไป
แจกจ่ายหรือขายให้แกค่ นในชุมชน

สมุ่
เป็นเครอ่ื งมอื จับสตั วน์ ้าจดื บรเิ วณ บอ่ หนองนา้ หรอื
ชายฝัง่ ที่มีน้าต้ืน เปน็ เคร่ืองมือจกั สานทาจากไม้ไผใ่ ชไ้ ม้
ไผ่เป็นซๆ่ี สว่ นด้านลา่ งเรยี กวา่ ตนี สมุ่ ผายออกเปน็
วงกลมรัศมีราว 50 เซนตเิ มตร ส่วนดา้ นบนของสมุ่ ทา
เปน็ รูปทรงกระบอก คอ่ ยสอบเข้าไปในหาปากสุ่มซง่ึ มี
ลกั ษณะเป็นวงกลม

แหจับปลำ
คอื เครือ่ งมอื จับปลาหรอื สัตว์น้าชนดิ หนึ่ง ถักเปน็ ตาขา่ ยใช้
ทอดแผล่ งในนา้ แลว้ ตอ้ งดึงขน้ึ มา ใชจ้ ับปลาเพือ่ บริโภคใน
ชวี ติ ประจาวนั และใชใ้ นประกอบอาชพี หรอื ใช้จับปลาเพอ่ื
การจาหน่าย แหถือเป็นภมู ิปญั ญาของชาวบ้านทแ่ี ท้จรงิ
เพราะมันคอื สว่ นหน่งึ ของชวี ติ ทาให้ชวี ติ มีอาหาร และมี
รายได้ในชีวติ ประจาวนั แหจงึ ได้รับการพัฒนาและเอาใจใส่

เริม่ จากการได้รบั การถ่ายทอดเบ้ืองต้นจากบรรพบรุ ษุ

ไซ
เปน็ เครอ่ื งมอื ดกั สัตวน์ า้ โดยมากดักปลาใน
กลมุ่ ปลาเลก็ ปลาน้อย ใช้งานในแหล่งน้าไม่ลกึ
มักเปน็ แหล่งน้าไหลและเปน็ การเปดิ ช่องระบาย
นา้ เขา้ ออกตามคันนา ไซมีหลายรูปทรง ต้งั ชื่อ
ตามรปู ทรงนั้น เชน่ ไซปากแตร ไซท่อ

ไซปำกแตร
สานเป็นรูปกรวยปากไซบาน

ออกเปน็ รูปปากแตร

ไซท่อ

สานคลา้ ยท่อดกั ปลา
แมว้ ่าจะมีรูปลกั ษณท์ ่ตี า่ งกนั แต่มลี กั ษณะรว่ มกันคือ
สานเปน็ ทรงกระบอกและทาปากทางเข้าเปน็ งาแซง ซ่ไี ม้
เสี้ยมปลายแปลม รูปทรงคลา้ ยกรวยทีบ่ ีบแบน ๆ ทาให้
ปลาเข้าได้ แต่ว่ายสวนความคมของปลายไมอ้ อกมาไม่ได้

ยอ

คอื เครอื่ งมอื จับปลาชนดิ หนงึ่ ลักษณะเปน็ รา่ งแหผนื
สเี่ หลี่ยม

มุมทง้ั สผ่ี กู ติดกบั คันสาหรับยก ยอมที ้ังขนาดเลก็ และใหญ่

ยอขนำดเล็ก
ถา้ เปน็ ยอขนาดเล็กทย่ี กไดค้ นเดียวจะใชไ้ ม้ไผผ่ ่าซกี
หรือใชไ้ ม้ไผล่ าเล็ก ๆ ไขว้กันเปน็ กากบาท ปลายทัง้ ส่ีผูก
ติดกบั มุมร่างแห ตรงกลางจะผกู ติดกบั ไม้คานสาหรบั ยก
ซึ่งเปน็ ทอ่ นไมไ้ ผข่ นาดพอเหมาะสาหรบั ยกขึ้นลงได้ยอ

ขนาดเลก็ ใช้จับปลาตามแหลง่ น้านง่ิ และไมล่ กึ

ยอขนำดใหญ่
แต่ถ้าเป็นยอขนาดใหญ่ คนั ยอจะทาด้วยไมไ้ ผ่ทง้ั ลาผกู
ไขวก้ นั อย่างมน่ั คง ใช้ลาไมไ้ ผห่ รือไม้จรงิ ทาเป็นโครง มี
เคร่อื งถว่ งน้าหนกั ทามมุ ฉากกบั คานยอคลา้ ยปน้ั จนั่ ยอ
ขนาดใหญน่ ยิ มใชด้ กั ปลาในน้าลึกบรเิ วณแมน่ า้ ลาคลอง
ในภาคกลาง เชน่ ปลาสรอ้ ย ปลาเค้า ปลากด เป็นต้น

ผจู้ ัดทำ

นำงสำว อมรรัตน์ พ่วงเจรญิ
ตำแหน่ง นกั วชิ ำกำรศกึ ษำ

ศูนยว์ ทิ ยำศำสตรเ์ พือ่ กำรศึกษำสมทุ รสำคร