เรื่องสถานภาพกับทบาท1

รายวชิ า สงั คมศึกษา

สถานภาพกบั บทบาทของ
พลเมอื งดีตามวถิ ีประชาธิปไตย

ชั้นมัธยมศกึ ษาปีท่ี 2

จากรูปภาพท้งั 3 รูปภาพทีน่ กั เรียนเห็น
มีสถานภาพและบทบาทอยา่ งไรบา้ ง

ความหมายของสถานภาพบทบาท

สถานภาพ หมายถงึ ฐานะ ตาแหน่งหรือเกยี รตยิ ศของบุคคลใน
สงั คม โดยสถานภาพจะเป็นตวั กาหนดสทิ ธหิ น้าท่ขี องบุคคลน้ันไว้ว่าควรปฏบิ ัตติ ่อ
ผู้อ่นื ท่เี ก่ยี วข้องอย่างไร เช่น พ่อ แม่ ครู และนกั เรียน เป็นต้น

สถานภาพแบ่งได้เป็น 2 ประเภท
1. สถานภาพโดยกาเนิด
2. สถาภาพท่ไี ด้ทาภายหลัง

• สถานภาพโดยกาเนิด

สถานภาพทางเพศ ได้แก่ เพศหญงิ เพศชาย สถานภาพทางครอบครัว เช่น พ่อ แม่ ลูก ป่ ู ย่า ตา ยาย

• สถานภาพโดยกาเนิด

สถานภาพทางเชื้อชาติ สถานภาพทางอายุ เช่น เดก็ วยั รุ่น ผู้ใหญหญ่
เช่น เชื้อชาตไิ ทย เชื้อชาตจิ นี เป็ นต้น

• สถานภาพโดยกาเนิด

สถานภาพทางถ่นิ กาเนิด เช่น เป็ นชาวเหนือ ชาวใหญต้ เป็ นต้น

• สถานภาพที่ได้ทาภายหลงั

สถานภาพการสมรส สถานภาพทางอาชีพ
เช่น หมอ พยาบาล ตารวจ

• สถานภาพทไ่ี ด้ทาภายหลัง

สถานภาพทางการศกึ ษา สถานภาพทางการเมือง

ความสาคญั ทางสถานภาพ

สถานภาพเป็นส่งิ เฉพาะบคุ คล ท่ที าให้บุคคลแต่ละบุคคลแตกต่างจากผู้อ่นื นอกจากน้ีสถานภาพจะ
เป็นส่งิ กาหนดว่า บุคคลน้ันมีหน้าท่จี ะต้องปฏบิ ตั ติ ่อผู้อ่นื อย่างไร มหี น้าท่รี ับผดิ ชอบอย่างไร ต่อสงั คม

• ครู เป็นบุคคลท่ที าหน้าท่ใี นการถ่ายทอดความร้ใู ห้แก่นกั เรียน
• ทหาร เป็นบคุ คลท่ที าหน้าท่ปี ้ องกนั ประเทศ เป็นต้น

ความหมายของสถานภาพบทบาท

บทบาท หมายถงึ การปฏบิ ตั ติ ามสทิ ธิ หน้าท่อี นั เน่ืองมาจาก สถานภาพของบุคคล
เน่อื งจากบคุ คลมหี ลายสถานภาพในคนคนเดยี วฉะน้นั บทบาทของบคุ คลจึงต้องปฏบิ ตั ิไปตาม
สถานภาพในสถานการณต์ ามสถานภาพน้นั ๆ

สถาบนั ครอบครวั

• สถานภาพ คือ มีตาแหน่งต่างๆ คอื พ่อ แม่ ลูก ฯ
• บทบาท คือ พ่อ แม่ มหี น้าท่เี ล้ียงดูอบรม ส่งั สอนลกู

ลูกมีหน้าท่ตี ้งั ใจเล่าเรียนหนังสอื
• หน้าท่ี

- เล้ียงดแู ละให้ความอบอ่นุ ท้งั ร่างกายและจิตใจแก่สมาชิกใหม่

- อบรม ส่งั สอนให้รจู ักกฎระเบียบของสงั คมและปรับตวั เข้ากบั สภาพแวดล้อมนอกบ้านได้
- กาหนดสถานภาพว่าเราเป็นใคร เช่น เป็นลูกครู ลูกแพทย์ เป็นหญิงเม่อื เปล่ียนนามสกุล

สถาบนั การเมืองการปกครอง

• สถานภาพ คอื นายกรัฐมนตรี รัฐมนตรี ผู้ว่าราชการจังหวัด ฯ
• บทบาท คอื นายกรัฐมนตรีมีหน้าท่คี วบคุมดูแลคณะรัฐมนตรี

รัฐมนตรีดูแลกระทรวงในความรับผดิ ชอบ ฯ
• หน้าท่ี

- บริหารประเทศให้ดีย่งิ ข้นึ
- ระงับความขดั แย้งระหว่างบุคคลท่เี กดิ ข้นึ เสมอในสงั คม
- คุ้มครองบคุ คลให้ปลอดภัย
- รักษาความสงบเรียบร้อย ส่งเสริมความม่นั คงและสวสั ดิการทางสงั คม

สถาบนั เศรษฐกิจ

• สถานภาพ คอื ผู้จัดการ นายธนาคาร ฯ

• บทบาท คอื นายธนาคารมหี น้าท่จี ัดการเก่ยี วกบั การเงนิ ของ

ธนาคารอย่างถูกต้องตามกฎหมาย

• หน้าท่ี

- สนองความต้องการทางเศรษฐกจิ เช่น ผลิต แบ่งปันวตั ถุหรือบริการตามท่มี นุษยต์ ้องการ

- ให้ความสะดวกแก่มนุษย์ในการใช้ประโยชน์ทางเศรษฐกจิ เช่น ระบบเงนิ เช่ือ การใช้เงนิ ตรา ฯ
- พัฒนาและสร้างความเจริญก้าวหน้าในทางเศรษฐกจิ เพ่ือความอดุ มสมบรู ณแ์ ละความม่นั คง
ในด้านน้แี ก่สมาชิกในสงั คม

สถาบนั ศาสนา

• สถานภาพ คือ พระพทุ ธเจ้า พระสงฆ์
• บทบาท คอื พระสงฆส์ อนให้คนทาความดี ละเว้นความช่ัว

• หน้าท่ี

- พระพทุ ธเจ้าก่อให้เกดิ ศีลธรรมทางสงั คม และจริยธรรม ซ่ึงเป็นเคร่ืองกาหนดแนวทาง
และนโยบายของสงั คม
- พระพทุ ธเจ้าเป็นแบบอย่างในการประพฤตดิ ี เช่น ความเอ้อื เฟ้ื อเผ่อื แผ่ ความเมตตา

สถาบนั การศึกษา

• สถานภาพ คอื ครู นักเรียน อาจารยใ์ หญ่
• บทบาท คอื ครู อาจารยม์ หี น้าท่อี บรมส่งั สอนให้ ความร้แู ก่นักเรียน
• หน้าท่ี

- ให้ความร้คู วามเข้าใจในส่งิ ต่างๆแก่สมาชิก เพ่ือเป็นรากฐานในการพัฒนาสตปิ ัญญา
-พัฒนาให้บคุ คลมคี ุณธรรม จริยธรรม
- สอนและฝึกอาชีพของบคุ คลเพ่ือประกอบอาชีพในอนาคต

สถาบนั นนั ทนาการ

• สถานภาพ ทางสงั คม มี ( จิตกร นกั ดนตรี นกั กฬี า นักแสดง )
• บทบาท คอื เป็นส่อื และส่งเสริมในการพัฒนาทรัพยากรมนุษย์ให้มีความ

สมบูรณท์ ้งั ทางร่างกาย จติ ใจ อารมณ์ สงั คม สตปิ ัญญา และมคี ุณภาพชีวิตท่ดี ี
• หน้าท่ี

- การทาให้คนในสงั คมผ่อนคลายความตงึ เครียดเพ่ิมพูนอนามัยท่ดี ี ใช้เวลาว่างให้เป็นประโยชน์
ในทางสร้างสรรค์ต่างๆ รวมท้งั สนองความต้องการทางสงั คม ในรปู แบบความบันเทงิ ต่างๆ เช่น

ศลิ ปะ การละเล่น การกฬี า เป็นต้น

สถาบนั สอื่ สารมวลชน

• สถานภาพ ทางสงั คม มี ( พิธกี ร นักข่าว ช่างกล้อง ฯ )
• บทบาท คอื ส่อื มวลชนทาหน้าท่เี ป็นผู้นาข่าวสาร ข้อมูล ความรู้ท้งั หลายของ

สถาบนั ต่าง ๆ ในสงั คมออกส่สู าธารณชนอกี ต่อหน่ึงท่ดี ี

• หน้าท่ี

- การสอดส่องดแู ล ( surveillance )
- การสร้างความสมั พันธก์ บั สว่ นต่างๆในสงั คม ( correlation )
- การถ่ายทอดวัฒนธรรม ( cultural transmission )
- การให้ความบันเทงิ ( entertainment )

ความสาคญั ของบทบาท

บทบาทเป็นส่งิ ท่กี าหนดความรับผดิ ชอบของบุคคลต่าง ๆ ในสงั คม การปฏบิ ตั ติ นตาม
บทบาทจะช่วยให้สงั คมเกดิ ความเป็นระเบียบมากย่งิ ข้นึ บทบาทของแต่ละบุคคล จะครอบคลมุ
หลายประการ เช่น

• บดิ ามารดา นอกจากจะเล้ียงดูบุตรแล้วยงั ต้องสอน
หนงั สอื และดูแลรักษาพยาบาลเม่อื บตุ รเจบ็ ป่ วย เป็นต้น

เกมรู้ไหมเขาเป็ นใครเอ่ย?

เกมรู้ไหมเขาเป็ นใหญครเอ่ย?

รายวชิ า สงั คมศกึ ษา

บทบาทและหน้าท่ีของพลเมอื งดี

ชน้ั มัธยมศึกษาปีท่ี 2

จากภาพทนี่ กั เรยี นเหน็ เป็นภาพอะไรบา้ ง

บคุ คลในภาพใดที่ถอื ว่าการกระทาเหมาะสม ไมเ่ หมาะสมเพราะเหตใุ ด

จากภาพท่นี ักเรียนได้ดูไปน้ันจะเหน็ ว่าบุคคลเหล่าน้ีท่ถี อื เป็น พลเมืองดมี ีการปฏบิ ตั ติ นท้งั ท่ี
เหมาะสมและไม่เหมาะสมกบั บทบาทของตนเองอย่างไร ซ่ึงในวันน้ีเราจะมาเรียนร้กู นั เก่ยี วกบั

“ บทบาทและหน้าท่ขี องพลเมอื งดี ”

พลเมืองดีในวิถชี ีวิตประชาธิปไตย

ความหมายของ “พลเมอื งดี” ในวิถชี ีวิตประชาธิปไตย

พลเมอื ง หมายถงึ ชาวเมอื ง ชาวประเทศ ประชาชน
วิถี หมายถงึ สาย แนว ทาง ถนน
ประชาธปิ ไตย หมายถงึ แบบการปกครองท่ถี อื มติปวงชนเป็นใหญ่

พลเมืองดใี นวิถชี ีวิตประชาธิปไตย

“พลเมอื งดีในวถิ ชี ีวิตประชาธปิ ไตย” จงึ หมายถงึ พลเมอื งท่มี คี ุณลักษณะท่สี าคญั
คือ เป็นผู้ท่ยี ดึ ม่นั ในหลักศลี ธรรมและคุณธรรมของศาสนา มีหลักการทางประชาธปิ ไตยในการดารงชีวติ
ปฏบิ ตั ิตนตามกฎหมายดารงตนเป็นประโยชน์ต่อสงั คม โดยมกี ารช่วยเหลือเก้อื กูลกนั อนั จะก่อให้เกดิ การ
พัฒนาสงั คมและประเทศชาตใิ ห้เป็นสงั คมและประเทศประชาธปิ ไตยอย่างแท้จริงหลักการทาง
ประชาธปิ ไตย

ความสอดคลอ้ งของสถานภาพและบทบาท
ของบุคคลในวิถชี ีวิตประชาธิปไตย

สถานภาพและบทบาทของบุคคลทีส่ อดคลอ้ งกนั

• พอ่ แม่ ควรมบี ทบาทดงั น้ี
1. รับผดิ ชอบในการอบรมส่งั สอนสมาชกิ ในครอบครัว
2. ให้การศกึ ษาต่อสมาชิกของครอบครัว
3. จัดสรรงบประมาณของครอบครัวให้เหมาะสมกบั เศรษฐกจิ ของสงั คมและโลก
4. ครองตนเป็นแบบอย่างท่ดี คี วามรักต่อบุตร

สถานภาพและบทบาทของบุคคลที่สอดคลอ้ งกนั

• ครู - อาจารย์ ควรมีบทบาท ดงั น้ี

1. ถ่ายทอดความร้แู ก่ศษิ ยโ์ ดยกระบวนการท่หี ลากหลายให้เหมาะสมกบั
ความสามารถและความสนใจของนกั เรียน
2. ครองตนให้เหมาะสมและเป็นแบบอย่างท่ดี ีแก่ศษิ ย์
3. เป็นผู้เสยี สละท้งั เวลาและอดทนในการส่งั สอนศิษยท์ ้งั ด้านความประพฤติ
4. ยดึ ม่ันในระเบยี บวินัย ตลอดจนปฏบิ ัติตามจรรยาบรรณครู

สถานภาพและบทบาทของบุคคลทีส่ อดคลอ้ งกนั

• นกั เรียน ควรมบี ทบาท ดงั น้ี

1. ยึดม่ันในคุณธรรมจริยธรรมและระเบียบของโรงเรียน
2. รับผดิ ชอบต่อหน้าท่ใี นการศกึ ษาหาความรู้
3. ให้ความเคารพต่อบุคคลท่อี าวโุ สโดยมีมารยาทท่เี หมาะสมกบั สถานการณ์
4. รับฟังและปฏบิ ตั ติ ามคาส่งั สอนอย่างมีเหตผุ ล
5. ขยนั หม่ันเพียรในการแสวงหาความร้เู พ่ิมเตมิ
6. เสริมสร้างความสามคั คใี นครอบครัว โรงเรียน และชุมชน

คุณธรรมของการเป็ นพลเมอื งดี

คุณธรรมของการเปน็ พลเมอื งดี

1. การเห็นแก่ประโยชนส์ ่วนรวม 2.ความสามคั คี 3.การมีระเบียบวินยั และรับผดิ ชอบต่อหนา้ ท่ี

คุณธรรมของการเปน็ พลเมอื งดี

4. รับฟังความคิดเป็นขอบกนั และกนั และเคารพในมติของเสียงส่วนมาก
5. ความซ่ือสตั ยส์ ุจริต
6. ความละอายและเกรงกลวั ในการกระทาชว่ั
7. ความกลา้ หาญและเชื่อมนั่ ในตนเอง
8. การส่งเสริมใหค้ นดีปกครองบา้ นเมืองและควบคุมคนไม่ดีไม่ใหม้ ีอานาจ

จรยิ ธรรมของการเปน็ พลเมอื งดี

คุณธรรม จริยธรรม หมายถงึ ความดีที่ควรประพฤติ กิริยาทีค่ วรประพฤติ
คณุ ธรรม จริยธรรมทีส่ ่งเสริมความเป็ นพลเมอื งดี ไดแ้ ก่

1. ความจงรักภกั ดีต่อชาติ ศาสนา พระมหากษตั ริย์ หมายถงึ การตระหนักในความสาคญั ของความ
เป็นชาตไิ ทย การยดึ ม่นั ในหลักศีลธรรมของศาสนา และการจงรักภกั ดีต่อพระมหากษตั ริย์
2. ความมีระเบียบวนิ ยั หมายถงึ การยดึ ม่นั ในการอยู่ร่วมกนั โดยยดึ ระเบยี บวินัย
เพ่ือความเป็นระเบียบเรียบร้อยในสงั คม
3. ความกล้าทางจริยธรรม หมายถงึ ความกล้าหาญในทางท่ถี ูกท่คี วร

คณุ ธรรม จริยธรรม หมายถงึ ความดีที่ควรประพฤติ กิริยาทีค่ วรประพฤติ
คุณธรรม จริยธรรมที่ส่งเสริมความเป็ นพลเมืองดี ไดแ้ ก่

4. ความรับผดิ ชอบ หมายถงึ การยอมเสยี ผลประโยชนส์ ่วนตนเพ่ือผ้อู ่นื หรือสงั คมโดยรวมได้รับ
ประโยชน์จากการกระทาของตน
5. การเสยี สละ หมายถงึ การยอมเสยี ผลประโยชนส์ ว่ นตนเพ่ือผู้อ่นื หรือสงั คมโดยรวมได้รับ
ประโยชนจ์ ากการกระทาของตน
6. การตรงต่อเวลา หมายถงึ การทางานตรงตามเวลาท่ไี ด้รับมอบหมาย

ความสาคญั ของการปฏิบตั ิตนเป็ นพลเมอื งดี

ความสาคญั ของการปฏิบตั ิตนเป็ นพลเมอื งดี

การปฏิบตั ิตนเป็ นพลเมืองดีของสงั คม มีความสาคญั ต่อประเทศ เช่น

1. ทาให้สงั คมและประเทศชาตมิ ีการพัฒนาไปได้อย่างม่นั คง
2. ทาให้สงั คมมีความเป็นระเบียบเรียบร้อย
3. ทาให้เกดิ ความรักและความสามคั คีในหมู่คณะ
4. สมาชิกในสงั คมอยู่ร่วมกนั อย่างมีความสขุ การปฏบิ ัตติ นเป็นพลเมืองดนี ้ันเป็นหน้าท่ขี องสมาชิก
ทุกคนในสงั คม ไม่ว่าจะอยู่ในสงั คมขนาดเลก็ หรือขนาดใหญ่

แนวทางการพฒั นาตนเองเพอื่ เป็ นสมาชิกที่ดีของครอบครวั โรงเรียนและชมุ ชนแนวทางการ
พฒั นาตนเองเพอื่ เป็ นสมาชิกทีด่ ีมีแนวทางปฏิบตั ิ ดงั น้ ี

1. การเป็นสมาชิกท่ดี ขี อบครอบครัว
2. การเป็นสมาชิกท่ดี ขี องโรงเรียน
3. การเป็นสมาชิกท่ดี ขี องชุมชน
เม่อื ทุกคนในสงั คมไม่ว่าผู้ใหญ่หรือเดก็ พัฒนาตนเองให้เป็นสมาชิกท่ดี ขี องครอบครัว โรงเรียน
และชุมชน ได้จะประสบความสาเรจ็

จากกจิ กรรมทีน่ กั เรียนไดท้ าไปในวนั น้ ี นกั เรียนสามารถบอกแนวทาง
การปฏิบตั ิตน ในฐานะพลเมอื งดตี ามวิถปี ระชาธิปไตยไดอ้ ยา่ งไร ?