คนไทยใจดี ทบทวนแนวคิดจิตสาธารณะกับสังคมไทย

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 200 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี III. 13. ส รุุป จากการสำ รวจวัฒนธรรมการบริจาคในไทยที่มีอยู่อย่างมั่งคั่ง โดยเน้นทั้งความ หลากหลายในด้านคุณค่าของการให้และการปฏิบัติของกลุ่มต่างๆ ในสังคม ตลอดจน ความหลากหลายของการจัดการองค์กรในด้านการบริจาคและการระดมทุน บทความนี้ยัง ได้อภิปรายอย่างเฉพาะเจาะจงถึงศาสนา จิตวิญญาณ และความเชื่อทางสังคมวัฒนธรรม ซึ่งสนับสนุนแต่ละประเพณีของการบริจาค รวมทั้ง พลวัตของความพัวพันทางศาสนา และชาติพันธุ์ที่เชื่อมโยงกับโครงสร้างทางสังคมด้านอื่นๆ เช่น เพศ และชนชั้น ยังส่งผล ให้การบริจาคในกลุ่มชนที่หลากหลายเหล่านั้นแตกต่างกันออกไป ความซับซ้อนของการบริจาคให้ทางศาสนาและวัฒนธรรมนี้วางอยู่บนรากฐาน ของคติในการแลกเปลี่ยนตอบแทนกันและการทำ บุญ และยังนิยมที่จะบริจาคให้กับบุคคล มากกว่าให้ในเชิงสถาบัน การบริจาคให้กับองค์กรทางศาสนาหรือเป้าหมายทางศาสนา ยังคงเป็นแนวโน้มที่อยู่เหนือด้านอื่นๆ และที่ลดหลั่นกันลงมาก็จะเป็น (ส่วนใหญ่อยู่ใน ภาครัฐ) การให้เพื่อเป้าหมายด้านการศึกษาและสาธารณสุข ภายในและระหว่างวัฒนธรรม ของการบริจาคจึงมีความไม่ลงรอยกันนักระหว่างการให้เพื่อเป้าหมายด้านจิตวิญญาณ มนุษยชน และสังคม แต่ทั้งวัฒนธรรมการปฏิบัติเก่าและใหม่มักจะเน้นการสงเคราะห์ เยียวยาความจำ เป็นเฉพาะหน้า และอาจแฝงความต้องการในบางระดับเพื่อแสดงถึงความ สำ เร็จส่วนตนหรือความร่วมมือกับผู้อื่นไว้ด้วย ความห่วงใยด้านการพัฒนาสังคมนั้นเป็น พื้นที่งานสำ คัญของมูลนิธิในพระราชูปถัมภ์ ขณะที่ความริเริ่มจากศาสนา ครอบครัวและ องค์กรธุรกิจมีเพียงส่วนน้อยเท่านั้น แต่ก็มีบางแห่งก้าวหน้าไปไกลถึงการรับแนวทางของ การเปลี่ยนแปลงไปสู่การให้ทุนเพื่อสังคมบ้างแล้ว ด้วยการชี้ให้เห็นถึงแก่นที่เป็นมูลเหตุ ของปัญหาทางสังคม แทนที่จะมุ่งเฉพาะอาการของปัญหาเท่านั้น สมเกียรติ ตั้งกิจวาณิชย์ ประธานสถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทยเคยกล่าวไว้ว่า “วัฒนธรรมของการบริจาค เพื่อการกุศลในไทยมุ่งเน้นแต่เรื่องของศาสนาและการศึกษาอย่างมาก การบริจาคเช่นนี้มัก มุ่งในเรื่องของ ‘การทำ ความดี’ แทนที่จะสร้างการเปลี่ยนแปลง” (Bangkok Post, 2017) ในบริบทเช่นนี้ จึงน่าจะหยิบยกประเด็นต่างๆ ขึ้นมาตั้งคำ ถามว่า ทุนทรัพย์ ด้านการเงิน (จำ นวนมากพอสมควร) ที่บุคคลและองค์กรต่างๆ ได้บริจาคจะนำ ไปใช้ด้วย ความรับผิดชอบ และสร้างผลกระทบอย่างต่อเนื่องในระยะยาวได้อย่างไร หากจะให้การ บริจาคมุ่งช่วยในด้านการพัฒนาสังคม อาจต้องปรับการให้เพื่อทำ ทานเป็นการให้เพื่อสังคม เชิงกลยุทธ์มากขึ้น การขับเคลื่อนเช่นนี้น่าจะต้องใช้ความเอื้ออาทรของคนไทยที่น่ายกย่อง เป็นพลังหนึ่งในการเปลี่ยนแปลงสังคมไทย ในขณะที่แต่ละวัฒนธรรมของการบริจาคและ รูปแบบของการให้นั้นยังแตกต่างกันอย่างมาก

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 201 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี บรรณา นุุก ร ม ไพบููลย์์ วััฒนศิิริิธรรม 2550. ชีีวิิตพอเพีียง. กรุุงเทพฯ: ดอกเบี้้ย. ไลลา หริ่่มเพ็็ง 2561. “ภููมิิทััศน์์ของงานศึึกษาเกี่่ยวกัับซะกาตและประเด็็นการวิิจััยซะกาตเพื่่อพััฒนา ความยุุติิธรรมทางสัังคม”, วารสารสมาคมปรััชญาและศาสนาแห่่งประเทศไทย 13(1): 27-40. Ada Chirapaisarnkul, 2019. “Home-Grown Philanthropy in Southeast Asia: A Bonus for Civil Society?” Perspective from Thai Young Philanthropist Network. PowerPoint presentation at SEA Junction on 23 June 2019. Amornrat Apinunmahakul 2014. “Religious and Non-Religious Giving in Thailand: An Economic Perspective”. Paper for the Graduate School of Development Economics, NIDA. Anand, P. U. and Hayling, C. 2014. Levers for Change -- Philanthropy in Select South East Asian Countries. Social Insight Research Series. Lien Centre for Social Innovation: Research. Available at: https://ink.library.smu.edu.sg/lien_reports/6. Apinya Feungfusakul. 2020. “Comments on ‘Diversity and Change in Charitable Giving in Thailand’”. Unpublished. Bangkok Post. 2017. “Better to Give…” Bangkok Post, 3 July 2017. Accessed at https://www.bangkokpost.com/business/1280011/better-to-giveBangkok Post. 2019. “Donations Hit B15m in First Hour of Toon’s Latest Charity Run”. Bangkok Post, 15 June 2019 Accessed at https://www.bangkokpost. com/thailand/general/1695708/toon-charity-run-raises-b15m-in-first-hour. Bangkok Post 2019a. “Nearly 600m Raised for Flood Victims”. Bangkok Post, 18 September 2019. Accessed at https://www.bangkokpost.com/thailand/gener- al/1752819/nearly-b600m-raised-for-flood-victims. Benedict, R. 1952 “Thai Culture and Behavior” Data Paper No.4. Cornell University Southeast Asia Program, 35. Bhumibol Adulyadej, HM. King of Thailand. 1987. A Memoir of His Majesty King Bhumibol Adulyadej of Thailand. Bangkok: Office of His Majesty’s Principal Private Secretary. Brown, R. A. 2014. Islam in Modern Thailand: Faith, Philanthropy and Politics. New York: Routledge. Chansamone Saiyasak. 2006. “The Meaning and significance of Merit Making for Northeast Thai Buddhist”. Paper presented at the Ph.D. Colloquium on 4-8 September 2006 at the Evangelical Theological Faculty, Heverlee-Leuven, Belgium. Charities Aids Foundation (CAF) 2018. World Giving Index. Accessed at https://www. cafonline.org/docs/default-source/about-us-publications/caf_wgi2018_report_ webnopw_2379a_261018.pdf. Charities Aids Foundation (CAF) 2019. World Giving Index; 10th Edition. Accessed at https://www.cafonline.org/docs/default-source/about-us-publications/caf_ wgi_10th_edition_report_2712a_web_101019.pdf Chhina, S., Petersik, W., Loh, J., & Evans, D. (2014). From charity to change: Social Investment in Selected Southeast Asian countries. Lien Centre for Social Innovation. Retrieved from http://ink.library.smu.edu. sg/lien reports/11.

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 202 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี Cohen, E. 1995. Christianization and Indigenization: Contrasting processes of religious adaptation in Thailand. In Kaplan, S. (ed.). Indigenous Responses to West- ern Christianity (29-55). New York & London: New York Press. Cone, M. and Gombrich, R. F. 2011. The Perfect Generosity of Prince Vessantara: A Buddhist Epic. Bristol: The Pali Text Society. Dipti Visuddhangkoon. 2015. An Overview of Prapheni Heet Sibsong: The Tradition of Merit-making with Ethical Commitment to the ‘Other’, Paper for the 12th International Buddhist Conference on the United Nations Day of Vesak, 28- 30 May 2015 Mahachulalongkornrajavidyalaya University (MCU), Wang Noi, Ayutthaya and United Nations Convention Center Bangkok, The Kingdom of Thailand. Dorloh, S. 2015. Reviewing the Law for Muslim Affairs in Enhancing the Waqf Institu- tion in Thailand: A Way Forward. The Journal of Muamalat and Islamic Finance Research, 12(2): 33-40. Retrieved from http://jmifr.usim.edu.my/index. php/jmifr/article/view/114 Fernquest, J. 2017. “Sangha Act: Changes in Laws on Monks & Money”. Bangkok Post 24 February 2017. Accessed at https://www.bangkokpost.com/learning/ advanced/1204216/sangha-act-changes-in-laws-on-monks-money. Fernquest, J. 2017. “Sangha Reform: Monks Getting Rich Off of Temple Donations”. Bangkok Post, 24 May 2017. Accessed at https://www.bangkokpost.com/ learning/advanced/1218734/sangha-reform-monks-getting-rich-off-of-templedonations Gray, C. E., 1991. “Hegemonic Images: Language and Silence in the Royal Thai Polity”. Man, New Series, 26 (1): 43-65. Published by: Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland Stable URL: http://www.jstor.org/sta- ble/2803474. Hasan, S. 2006. “Muslim Philanthropy and Social Security: Prospects, Practices, and Pitfalls”. Paper presented at the 6th ISTR Biennial Conference held in Bangkok, 9-12 July 2006. Holmes, Henry, and Suchada Tangtongtavy. Working with the Thais: A guide to Man- aging in Thailand. Bangkok: White Lotus, 1995. Hughes, P. 1985. “Christianity and Buddhism in Thailand”. Journal of the Siam Soci- ety, 73(Jan-July 1985): 23-41. Joll, C. 2012. Muslim merit-making in Thailand’s far-south. New York: Springer. Kataoka, T. 2012. “Religion as Non-Religion: The Places of Chinese Temples in Phuket, Southern Thailand”. Southeast Asia Studies, 1(3): 461-485. Kemasingki, P. and Songmuang, W. 2018. “Thai Buddhism’s Struggle for Relevance”. CityLife Chiang Mai. Accessed at https://www.chiangmaicitylife.com/citylife-ar- ticles/thai-buddhisms-struggle-relevance/ Keyes, C. F. 1983 “Economic Action and Buddhist Morality in a Thai Village”. Journal of Asian Studies 42 (4): 857. Keyes, C. F. 1983. “Merit-transference in the Kammic Theory of Popular Theravada Buddhism. In C. F. Keyes & E. V. Daniel (Eds.), Karma: An Anthropological Inquiry (261–286). Berkeley, CA: University of California Press. Kirsch, A. T. 1975 “Economy, Polity and Religion in Thailand” in G. W. Skinner and A. T. Kirsch (Eds.). Change and Persistence in Thai Society (172-96). Itha- ca: Cornell University Press.

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 203 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี Klausner, W. J. 1964. “Popular Buddhism in Northeast Thailand”, in Northrop, F.S.C. and Helen Livingston (eds.) Cross Cultural Understanding, Epistemology in Anthropology (70–92.) New York: Harper and Row. Lehr, P. 2019. Militant Buddhism; The Rise of Religious Violence in Sri Lanka, Myan- mar and Thailand. Palgrave Macmillan. Manasigan Kanchanachitra. 2014. “The Giving Behavior of Households in Thailand” Journal of Population and Social Studies [JPSS], 22(1): 2-13. McCleary, R. M. 2007. “Salvation, Damnation, and Economic Incentives”. Journal of Contemporary Religion, 22(1): 49-74. Mukem, E. 2018. Keeping the faith: No stopping Nana clan. Bangkok Post 17 Feb- ruary 2018. Accessed at https://www.bangkokpost.com/thailand/special-re- ports/1413643/keeping-the-faith-no-stopping-nana-clan Natalie Phaholyothin. 2017. “Moving Beyond Charity to Philanthropy? The Case of Charitable Giving in Thailand”, Austrian Journal of South-East Asian Studies, 10(2): 185-203. doi: 10.14764/10.ASEAS-2017.2-4. Pareena Prayukvong and Olsen, M. 2009. “Research Paper on Promoting Corporate Social Responsibility in Thailand and the Role of Volunteerism”. Report by The Network of NGO and Business Partnerships for Sustainable Development (The NETWORK Thailand). Patcharin Lapanun. 2019. Love, Money, and Obligation. Singapore: NUS Press. Perkins, H., Mantle, R. & Sungthong, R. 2010. “Giving in Thailand. Fundraising Op- portunities in 2010”. Unpublished Report Fundraisers in Thailand (FIT). Persons, Larry S. 2016. The Way Thais Leads: Face as Social Capital. Chiang Mai: Silkworm Books. Pfanner D. E. and Ingersoll, J. 1962. “Theravada Buddhism and Village Economic Behavior: A Burmese and Thai Comparison”. The Journal of Asian Studies, 21(3): 341-361. Philanthor. 2018. “The Difference Between Charity and Philanthropy” Philanthor 29 June 2018. Accessed at https://medium.com/@Philanthor/the-difference-be- tween-charity-and-philanthropy-fe29e327acac Piriya Pholphirul. 2014. “Happiness from Giving: A Quantitative Investigation from Thai Buddhists”. Paper for the International College of NIDA and Graduate School of Development Economics, NIDA. Pravit Rojanaphruk, 2018. The Corruption and Excesses of Thai Buddhism. Khaosod English 2 June 2018. Accessed at http://www.khaosodenglish.com/opin- ion/2019/08/10/opinion-the-double-denial-of-sex-work-in-thailand/ Preeda Prapertchob. 1991. “Mobilization of resources through waqf in Thailand”, in Mohamed Ariff (ed.) The Islamic voluntary sector in South East Asia. (247- 254) Singapore: ISEAS. Raissouni, Ahmed. 2001. Islamic “Waqf Endowment”: Scope and Implications. Rabat: ISESCO. Sciortino, R. 2017. ‘Philanthropy in Southeast Asia: Between Charitable Values, Cor- porate Interests, and Development Aspirations’. Austrian Journal of SouthEast Asian Studies, 10(2): 139-163. Sindima, H. J. 2017. Major Issues in Islam: The Challenges Within and Without. Lanham: Hamilton Books.

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 204 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี Sitisan E. 2010. “Potentials for the Establishment of Zakat Fund in Bangkok, Thailand”. Thesis submitted in fulfillment of the requirements for the degree of Master of Social Science Pusat Kajian Pengurusan Pembangunan Islam (ISDEV), Pusat Pengajian Sains Kemasyarakatan, Universiti Sains Malaysia. Snit Smuckarn. 1985. “Thai peasant world view.” In Amara Pongspaich and others (ed.) Traditional and Changing World View (134-146). Bangkok: Chulalonkorn University Social Research Institute. Suladda Pongutta, R. Suphanchaimat, W. Patcharanarumol, and V. Tangcharoensathien, 2019. “Lessons from the Thai Health Promotion Foundation”. Bulletin of the World Health Organization 97: 213-220. Suntari Komin. “Psychology of the Thai People-Values and Behavioral Patterns”. Bangkok: Research Center, National Institute of Development Administration, 1990. Surin Pitsuwan. 1988. “The Islamic Banking Option in Thailand,” in Islamic Banking in Southeast Asia. Mohamed Ariff (Ed.). Singapore: Institute of Southeast Asian Studies. Suthisak Kraisornsuthasinee, and Swierczek, F . 2006. “Interpretations of CSR in Thai Companies.” Journal of Corporate Citizenship, 22: 53-65. Swearer, D. K. 2010. The Buddhist World of Southeast Asia. Second Edition. Albany, NY: State University of New York Press. Tambiah, S. J. 1970. Buddhism and the Spirit Cults in North-east Thailand. Cambridge: Cambridge University Press. Tayler, 1997. “Patron-Client Relationships and the Challenge for the Thai Church”. A thesis submitted as part of the requirements for the Master in Christian Studies Degree Discipleship Training Centre, Singapore http://www.thaicrc. com/collect/MIS/index/assoc/D6868.dir/6868.pdf Taylor, J. 2017. The Perplexing Case of Wat Dhammakaya. New Mandala 6 March 2017. Accessed at https://www.newmandala.org/perplexing-case-wat-dham- makaya/ Taylor, J. 2018. “What’s Behind the ‘Purging’ of the Thai Sangha?”. New Mandala [8 June 2018. Accessed at https://www.newmandala.org/whats-behind-purgingthai-sangha/. Terwiel, B. J. 1975. Monks and Magic: An Analysis of Religious Ceremonies in Cen- tral Thailand. Scandinavian Institute of Asian Studies Monograph Series no.24. Lund: Studentlitteratur, London: Curzon Press. Thailand Development and Research Institute (TDRI). 2017. “Financial Management in Thailand’s Temples?” [Original in Thai]. TDRI 20 February 2017. Accessed at https://tdri.or.th/2017/02/thinkx2-184/ Titaya Suvannajata. 1976. “Is Thai social system loosely structured”, Social Science Review 1: 171-87. UBS Philanthropy Services, & INSEAD. (2011). UBS-INSEAD Study on Family Philan- thropy in Asia. Singapore: UBS Philanthropy Services. United States Department of States (USDOS). 2010. International Religious Freedom Report for 2010. Washington DC: Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor, United States Department of State. Accessed at https://www.refworld. org/docid/4cf2d0603b.html.

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 205 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี United States Department of States (USDOS). 2018. International Religious Freedom Report for 2018. Washington DC: Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor, United States Department of State. Whitaker, J. 2019. Thailand’s Santi Asoke Flourishes by Promoting Simplicity. Bud- dhistdoor Global 10 December 2019. Accessed at https://www.buddhistdoor. net/news/thailands-santi-asoke-flourishes-by-promoting-simplicity. Woraphat Arthayukti. 2006. “Sustaining community philanthropy-A response from Thailand”. Alliance 11: 1 at https://www.alliancemagazine.org/feature/sustain- ing-community-philanthropy-a-response-from-thailand/. Worldwide Initiatives for Grantmaking Support (WINGS) 2002. Investing in Ourselves: Giving and Fund Raising in Thailand. Manila: Asia Development Bank.

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 206 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี IV. Sense of Belonging: พลเมืือง กัับความไม่่เป็็นอื่่น1 ผศ.ดร.ไพลิิน ภู่่จีีนาพัันธุ์์ 2 IV. 01. บ ท นำำ ในรอบทศวรรษที่ผ่านมา “พลเมือง” กลายเป็นคำ ที่ท้าทายความรู้ ความคิด ของสังคมไทยอย่างมาก แม้ในอดีต การเป็นพลเมืองสำ หรับประเทศไทยเป็นคำ ที่มีนัยยะ ในทางการเมืองการปกครอง เป็นเครื่องมือของรัฐในการกำ หนดบทบาทหน้าที่พลเมือง ตลอดระยะเวลากว่าศตวรรษ แต่ในปัจจุบันการเป็นสมาชิกของชุมชน สังคม มีความหมาย มากไปกว่าเรื่องการเมืองการปกครอง มากกว่าบทบาทที่ถูกกำ หนดโดยรัฐผ่านข้อกำ หนด กฎหมายต่างๆ จากหนังสือ “Assessing the Quality of Democracy: A Practical Guide” แปลโดยสถาบันพระปกเกล้ามีการเสนอกรอบแนวคิดในการประเมินคุณภาพ ประชาธิปไตยที่ผ่านการประยุกต์ใช้มาแล้ว 20 ประเทศว่า มี 4 กรอบแนวคิดคือ 1. ความเป็นพลเมือง กฎหมายและสิทธิ 2. การเป็นรัฐบาลที่เป็นตัวแทนและมีสำ นึก รับผิดชอบ 3. ประชาสังคมและการมีส่วนร่วมของประชาชน 4. ประชาธิปไตยที่ไปไกลกว่า คำ ว่ารัฐ (เสกสรร โรจนเมธากุล, 2556) 1 บทความนี้ปรับมาจากรายงานฉบับสมบูรณ์ในชื่อเดียวกันซึ่งได้รับการสนับสนุนทุนวิจัยจาก แผนงานคนไทย 4.0 2 อาจารย์ประจำ สำ นักวิชาการเมืองการปกครอง คณะรัฐศาสตร์และรัฐประศาสนศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 207 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี ในงานแปลเรื่อง การประเมินคุณภาพประชาธิปไตย คู่มือปฏิบัติโดยสถาบัน พระปกเกล้า (เดวิด บีแทม, 2556, น. 32-34) มีข้อถกเถียงหนึ่งที่น่าสนใจคือ การเป็น พลเมืองที่ยึดการเป็นพวกเดียวกันต้องยึดโยงกับความเป็นชาติหรือไม่ หรือในอีกทางหนึ่ง ความคิดของการสร้างความเป็นพวกพ้องเดียวกันผ่านความคิดเรื่องชาติ ซึ่ง IDEA ได้มี กรอบแนวคิดในการประเมินความเป็นพลเมืองไว้คือ การให้ดูที่ความเป็นคนชาติเดียวกัน และความเป็นพลเมืองนั้นจะสร้างข้อตกลงสาธารณะในการเป็นพลเมืองร่วมกัน โดยไม่มี การกีดกัน และรัฐมีหน้าที่สำ คัญคือ การประกันสิทธิที่เท่าเทียมกันของความเป็นพลเมือง ให้กับทุกคนผ่านกระบวนการรัฐธรรมนูญและกฎหมาย แต่ถ้ามองบริบทในปัจจุบันที่มีความ เป็น globalization มากขึ้นจะพบว่าความเป็นพลเมืองได้ถูกยกระดับที่ไม่ใช่แค่ความเป็น พลเมืองที่ยึดโยงกับชาติ แต่เป็นความเป็นพลเมืองที่ยึดโยงกับแนวคิดเรื่องสิทธิมนุษยชน (Human Rights) ในระดับสากล ที่ทำ ให้ความเป็นมนุษย์และความอยู่รอดถูกนำ มาใช้ใน การอธิบายพลเมืองที่สามารถสร้างข้อตกลงสาธารณะร่วมกันบนพื้นที่ที่มีความหลากหลาย ของเชื้อชาติและวัฒนธรรมผ่านการจัดสรรผลประโยชน์ส่วนตนมาสู่ผลประโยชน์สาธารณะ จะเห็นว่าความคิดเรื่องพลเมืองไม่ทำ งานภายใต้กรอบกฎหมายหรือรัฐธรรมนูญแต่เพียง อย่างเดียว แต่ในปัจจุบันความคิดเรื่องพลเมืองกับความเป็นสาธารณะทำ งานบนพื้นฐาน ของการช่วยเหลือเกื้อกูลกันในฐานะมนุษย์ที่ไม่เท่าเทียมกันแม้แต่ในทางรัฐศาสตร์ หากมองว่าความเท่าเทียมปรากฏในนิยามของประชาธิปไตยแล้ว การอธิบายประชาธิปไตย ก็ไม่ได้ถูกจำ กัดเพียงระบบและระบอบ แต่ในปัจจุบันเชื่อว่าการตัดสินใจสาธารณะร่วมกัน ของพลเมืองคือ หนทางหนึ่งในการบรรลุประชาธิปไตย จากที่กล่าวมา สามารถสรุปได้ ว่าการเป็นพลเมืองในปัจจุบันที่ทำ บทบาทหน้าที่ต่อผลประโยชน์สาธารณะ โดยไม่ได้เกิด จากการถูกกำ หนดด้วยกฎหมายหรือรัฐ แต่มีความรู้สึกเป็นเจ้าของเป็นสมาชิกของชุมชน และพื้นที่ที่นำ มาสู่ความรู้สึกของ Sense of Belonging เป็นพื้นฐาน ร่วมกับหลักสิทธิ มนุษยชนจะช่วยส่งเสริมความเป็นประชาธิปไตยได้นั่นเอง • ความหมายและนิิยาม ในนิยามของ ศาสตราจารย์ระพี สาคริก ได้กล่าวว่า Sense of Belonging หมายถึง จิตใต้สำ นึกที่รู้สึกว่างานที่ตนกำลังทำ อยู่นั้นตนมีส่วนร่วมเป็นเจ้าของแม้ตนเอง จะไม่ได้มีส่วนรับผิดชอบหรือมีความเป็นเจ้าของก็ตาม ในบางครั้ง Sense of Belonging คือ การวัดมิติการเป็นหนึ่งเดียวกันผ่านวัฒนธรรม ศิลปะ และวิถีชีวิต (ระพี สาคริก, 2556) ดังเช่น สหภาพยุโรป ได้ทำ การศึกษาข้อมูลเกี่ยวกับความเชื่อมโยงของประชาชน ในสหภาพยุโรปกับความรู้สึกเป็นสมาชิกหรือเป็นส่วนหนึ่งของชุมชนยุโรป เผยแพร่ในปี ค.ศ. 2004 โดยมีตัวชี้วัดหนึ่งของการมี Sense of Belonging คือ การร่วมทำ กิจกรรมสังคม พบว่ากว่า 77% ประชากรที่เป็นสมาชิกของสหภาพยุโรปต้องการมีส่วนร่วมในกิจกรรมทาง การเมืองและสังคมมากขึ้น และกิจกรรมสาธารณะ 3 อันดับที่สนใจอยากเข้าร่วมมากที่สุด

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 208 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี คือ การช่วยเหลือผู้สูงอายุ ผู้พิการหรือกลุ่มเปราะบาง เด็กและเพื่อนบ้าน โดยจากการ ศึกษาพบว่าเพศหญิงคือกลุ่มที่สนับสนุนและเข้าไปทำ กิจกรรมเหล่านี้มากกว่าเพศชาย (The European Opinion Research Group, 2004) หากพิจารณาจาก “Sense of Belonging” ในพจนานุกรม Oxford Advanced Learner’s Dictionary (Sixth Edition) มีการให้ความหมายในองค์ประกอบของคำ ต่างๆ คือ “sense” หมายถึง “feeling” หมายความถึง ความรู้เกี่ยวกับการให้ความสำ คัญต่อ บางสิ่งบางอย่าง ส่วนคำ ว่า belong หมายความถึง รู้สึกสบายและมีความสุขในสถานที่ใด สถานที่หนึ่ง กับกลุ่มคนใดคนหนึ่งเป็นพิเศษ เมื่ออธิบายในรูปประโยค “Sense of Belonging” จะมีความหมายใกล้เคียงกับความสุข (Happiness) ความสบาย (Comfortableness) หรือความรู้สึกมีความสุขที่เกิดจากการมีความสัมพันธ์กับผู้อื่น เป็นส่วนหนึ่ง ของกันและกัน (พรรัตน์ แก้วจันทร์ทอง, 2550, น. 10) ความรู้สึกสำ นึกในการเป็นเจ้าของ หรือ Sense of Belonging เป็นแก่นหลักสำ คัญของการเชื่อมโยงบุคคลกับสังคม ที่ทำ ให้ เข้าใจเรื่องความสัมพันธ์ระหว่างการเปลี่ยนแปลงทางสังคมกับตัวตนของตนเอง การเปลี่ยนแปลงทางสังคมมีผลต่อบุคลิกลักษณะ ข้อจำ กัด และการปลดปล่อยตนเอง (Vanessa, 2011) ความคิดเรื่อง Sense of Belonging เป็นพื้นฐานสำ คัญต่อความคิด รูปแบบของพฤติกรรมพลเมืองและการทำ งานในรูปแบบของจิตสาธารณะ ความรู้สึกเป็น ส่วนหนึ่งของคนในการทำ งานหรือกิจการเพื่อสังคม จึงเป็นความคิดที่เป็นรากฐานสำ คัญ ของการสร้างพลเมือง ในประเทศไทยความคิดเรื่อง Sense of Belonging ความคิดเหล่านี้ถูก นำ มาใช้ในรูปแบบและวาทกรรมที่หลากหลายตามวาระโอกาสที่แตกต่างกัน ทั้งในคำ ที่ แตกต่างหลากหลาย ได้แก่ จิตอาสา (Volunteer หรือ Volunteer Spirit) มีการให้ความหมายไปพร้อมๆ กับจิตสาธารณะในหลายกรณี พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน ฉบับ พ.ศ. 2542 ได้ให้ความหมายของ “จิตอาสา” ดังนี้ 1. “จิต” เป็นคำ นาม หมายถึง ใจ สิ่งที่มีหน้าที่รู้ คิด และนึก 2. “อาสา” เป็นคำ กริยา หมายถึง เสนอตัวเข้ารับทำ ดังนั้น “จิตอาสา” จึงหมายถึง จิตแห่งการให้ความดีงามทั้งปวงแก่เพื่อนมนุษย์ โดยเต็มใจ สมัครใจ อิ่มใจ ซาบซึ้งใจ ปิติสุข ที่พร้อมจะเสียสละเวลา แรงกาย แรงสติ ปัญญา เพื่อสาธารณประโยชน์ในการทำ กิจกรรม หรือสิ่งที่เป็นประโยชน์แก่ผู้อื่นโดยไม่ หวังผลตอบแทนและมีความสุขที่ได้ช่วยเหลือผู้อื่น เป็นจิตที่ไม่นิ่งดูดายเมื่อพบเห็นปัญหา หรือความทุกข์ยากที่เกิดขึ้นกับผู้คน เป็นจิตที่มีความสุขเมื่อได้ทำ ความดีและเห็นน้ำ ตา เปลี่ยนแปลงเป็นรอยยิ้ม เป็นจิตที่เปี่ยมด้วย “บุญ” คือความสงบเยือกเย็น และพลังแห่ง ความดี อีกทั้งยังช่วยลด “อัตตา” หรือความเป็นตัวตนของตนเองลงได้

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 209 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี โดยพระไพศาล วิสาโลได้ให้ความหมายของจิตอาสาที่สอดคล้องกับลักษณะของ คนไทยว่าหมายถึง จิตที่ไม่นิ่งดูดายต่อสังคม หรือความทุกข์ยากของผู้คน และปรารถนา เข้าไปช่วย ไม่ใช่ด้วยการให้ทาน ให้เงิน แต่ด้วยการสละเวลา ลงแรงเข้าไปช่วยด้วยจิตที่ เป็นสุขที่ได้ช่วยผู้อื่น จะเน้นว่า ไม่ใช่แค่ทำ ประโยชน์เพื่อผู้อื่นอย่างเดียว แต่เป็นการพัฒนา “จิตวิญญาณ” ของตนเองด้วย (เครือข่ายจิตอาสา, 2559) อาสาสมัคร (Volunteer) ในความหมายตามพจนานุกรม ราชบัณฑิตยสถาน (พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน ฉบับ พ.ศ. 2542) คือ เป็นบุคคลที่เสนอตัวเข้าทำงาน ด้วยความสมัครใจ ความหมายของอาสาสมัครเกิดขึ้นควบคู่มากับจิตอาสา เพราะการที่ จิตอาสาจะขับเคลื่อนในสังคมได้ต้องอาศัยบทบาทของอาสาสมัครซึ่งหมายถึง ผู้ที่มี คุณสมบัติที่สำ คัญ 3 ประการ ได้แก่ การเป็นผู้ที่สมัครใจและอาสาเข้ามาเพื่อช่วยเหลือ เยียวยา และทำ งานที่เป็นประโยชน์แก่ประชาชนและสังคมหรือสาธารณประโยชน์ โดยสมัครใจไม่ใช่ด้วยการถูกบังคับหรือเป็นเพราะหน้าที่ มีความต้องการในการดูแล ป้องกัน แก้ปัญหาเพื่อพัฒนาสังคม เป็นการกระทำ โดยไม่หวังผลตอบแทนเป็นเงิน หรือ สิ่งอื่นใด ผลตอบแทนที่อาสาสมัครได้รับคือ ความสุข ความภาคภูมิใจที่ได้ปฏิบัติงาน ที่เป็นประโยชน์แก่ประชาชน สังคม และประเทศชาติ (เครือข่ายจิตอาสา, 2559) และ จิตสาธารณะ (Public Mind หรือ Public Consciousness) หมายถึง จิตสำ นึกที่ดีในการรู้จักหน้าที่ ความรับผิดชอบ เสียสละเพื่อประโยชน์ของส่วนรวม ยึดมั่นทั้งในด้านคุณธรรม จริยธรรม ตลอดจนร่วมมือในการแก้ไขปัญหาต่างๆ โดยไม่ขัด ต่อกฎหมาย (Themeisle, 2560) ซึ่งความหมายของจิตสาธารณะมีความใกล้เคียงกับ นิยามจิตอาสา แต่หากศึกษาเชื่อมโยงกับบริบทจะเห็นว่าความแตกต่างของจิตสาธารณะ คือ บทบาทเกี่ยวข้องกับการตระหนักรู้ สำ นึกด้วยตนเองถึงสิทธิ หน้าที่ และบทบาท ในการทำ หรือไม่กระทำ ในเรื่องอันใดที่เกี่ยวข้องกับสาธารณประโยชน์ • ประเภทของอาสาสมััคร แม้การใช้คำ ในการทำ งานเพื่อสาธารณะจะมีความหลากหลาย แต่ด้วยแก่นของ ที่มาและความหมายมีความเหมือนกันอย่างแยกไม่ออก แต่ความแตกต่างของคำ เหล่านี้ จะไปอยู่ที่รูปแบบ วิธีการของการทำ งานเพื่อสาธารณะ ประเด็นสาธารณะ และที่มาของ การเกิดขึ้นและการแสดงออกในทางสาธารณะของกลุ่มคนหรือของปัจเจกบุคคลมากกว่า รวมไปถึงการได้รับค่าตอบแทนหรือผลตอบแทนในรูปแบบต่างๆ ทั้งที่จัดหามาเอง หรือรัฐจัดหาให้ ซึ่งในประเทศไทยลักษณะและรูปแบบของการเข้าร่วมในโครงการสาธารณะ ในรูปแบบของจิตสาธารณะหรืออาสาสมัครมีมิติใหญ่ๆ อยู่ 3 มิติ คือ 1. มิติด้านการทำ งานอาสาสมัครทีจัดตั่งขึ้นโดยรัฐ้ ข้อมูลจากกรมบัญชีกลาง ในปี พ.ศ. 2560 พบว่าอาสาสมัครรัฐมีปรากฏภายใต้ส่วนงานต่างๆ ของรัฐมีจำ นวนทั้งสิ้น 8,006,330 คน (สภาขับเคลื่อนการปฏิรูปประเทศ, 2560) ภารกิจและอำ นาจหน้าที่ของ

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 210 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี อาสาสมัครมีความแตกต่างกันไปตามภารกิจของส่วนราชการต้นสังกัดที่มอบหมายให้ อาสาสมัคร ซึ่งภารกิจหลักที่สรุปได้คือ การเป็นผู้ช่วยเหลือและสนับสนุนภารกิจในพื้นที่ ของส่วนราชการ ประกอบไปด้วยการช่วยเหลือเจ้าพนักงานในการปฏิบัติภารกิจ การเก็บ ข้อมูลต่างๆ และการถ่ายทอดความรู้ต่างๆ จากการอบรมให้แก่คนในพื้นที่ และภารกิจใน การเป็นสื่อกลางให้เกิดการสื่อสารระหว่างส่วนราชการกับประชาชนในพื้นที่ (สภาขับเคลื่อน การปฏิรูปประเทศ, 2560, น. 14) โดยที่อาสาสมัครของรัฐมีลักษณะร่วมประการหนึ่งคือ การมีจิตอาสา การมีความสมัครใจที่จะเข้ามาร่วมสนับสนุนการดำ เนินภารกิจภาครัฐซึ่งมี ความครอบคลุมกว้างขวางในด้านต่างๆ เช่น ด้านสาธารณสุข ด้านการเกษตร (สภาขับเคลื่อน การปฏิรูปประเทศ ด้านการบริหารราชการแผ่นดิน, 2560, น. 13) แต่ประเด็นสำ คัญ ของการทำ งานอาสาสมัครร่วมกับรัฐคือ การมีค่าตอบแทนไม่ว่าจะเป็นรายวัน/รายเดือน หรือไตรมาสกำ หนดไว้อย่างชัดเจน เช่น อาสาสมัครชลประทานเดือนละ 1,200 บาท/คน ผู้นำ อาสาพัฒนาชุมชน ไตรมาสละ 500 บาท/คน หรือกลุ่มอาสาสมัครที่มีบทบาท ทางการเมืองและช่วงวิกฤตการแพร่ระบาดของไวรัสโคโรนามาก คือ กลุ่มอาสาสมัคร สาธารณสุขประจำ หมู่บ้าน (อสม.) อสม. เป็นการแปลแนวคิดการมีส่วนร่วมของชุมชนให้ เป็นรูปธรรม การทำ งานของ อสม. จึงเน้นการเป็น “อาสาสมัคร” คือ การทำ งานโดยไม่ หวังผลตอบแทน (ที่เป็นตัวเงิน) โดยคาดหวังว่าการทำ งานร่วมกันจะเป็นการเรียนรู้และ สร้างความเข้มแข็งของชุมชนในเรื่องของระบบสุขภาพ แต่ในภายหลัง อสม. กลายเป็น กลุ่มที่ได้รับความสนใจจากกลุ่มการเมืองอย่างมาก มีการจัดตั้งอย่างเป็นทางการ มีความ ถ่ายทอดกระบวนการเรียนรู้ ตลอดจนการมีค่าตอบแทนจากรัฐ รวมถึงมีการจัดสวัสดิการให้ เช่น การลดค่าโดยสารรถไฟ ที่ทำ ให้บทบาทของ อสม. ในฐานะอาสาสมัครมีบทบาททับซ้อน กับการเป็นเจ้าหน้าที่รัฐ เป็นต้น 2. อาสาสมัครทีเกิดขึ่นโดย้ความสนใจส่วนบุคคล งานอาสาสมัครแบบที่เกิด จากความสนใจส่วนบุคคล เช่น การทำ งานอาสาสมัครรณรงค์ด้านสิ่งแวดล้อมกับ Green Peace ซึ่งเป็นอาสาสมัครเพื่อช่วยสร้างความตระหนักถึงความสำ คัญของสิ่งแวดล้อม ให้แก่คนทั่วโลก อาสาสมัครกรีนพีซเป็นงานอาสาสมัครระยะยาวและไม่มีกำ หนดระยะ เวลา (Green Peace Thailand, 2563) รูปแบบของงานอาสาสมัครประเภทนี้จะมีความ หลากหลาย เชื่อมโยงกับความสนใจของปัจเจกบุคคล และยืนบนพื้นฐานของการเป็น พลเมืองที่พร้อมร่วมรับผิดชอบต่อสังคม โดยไม่หวังผลตอบแทน ในเพจ Volunteer Spirit Network (เครือข่ายจิตอาสา, 2562) เป็นตัวอย่างหนึ่งของการรวบรวมงานอาสา สมัครสำ หรับบุคคลทั่วไป โดยเรียกกลุ่มว่ากลุ่มเครือข่ายจิตอาสา แต่การทำ งานของกลุ่ม อาสาสมัครประเภทนี้ มักมีรูปแบบองค์กรชัดเจน เป็นองค์กรที่ไม่แสวงหากำ ไร และมีระบบ การสอนการฝึกอบรมบทบาทหน้าที่และรูปแบบกิจกรรมต่างๆ รวมทั้งการฝึกอบรมให้แก่ คนที่มาสมัครเป็นอาสาสมัครร่วมด้วย 3. อาสาสมัครทีเกิดขึ่นเม้ อมีประเด็นหรือวิกฤต ื่ ความชอบธรรมบางประการ ซึ่งประเภทของอาสาสมัครนี้เป็นแนวทางการงานด้านจิตสาธารณะที่เชื่อมโยงกับความคิด

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 211 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี เรื่อง Sense of Belonging อันเป็นตัวชี้วัดประการหนึ่งของการเป็นพลเมือง โดยเป็นพื้นฐาน ทางความคิดที่สำ คัญต่อรูปแบบพฤติกรรมพลเมืองและจิตสาธารณะ ความรู้สึกเป็น ส่วนหนึ่งของคนในการทำ งานหรือกิจการเพื่อสังคม ความผูกพันที่มีต่อชุมชนที่ชุมชนมี ความหมายทั้งในเชิงโครงสร้างและจินตนาการ ชุมชนนำ มาสู่การเกิดความเป็นส่วนหนึ่ง ของกลุ่มและเป็นการกระทำ ที่มีความปลอดภัย ซึ่งลักษณะเฉพาะของชุมชนมีการผสมผสาน ความหลากหลาย มีการแลกเปลี่ยนวัฒนธรรม มีการสื่อสารภายในที่ดีมีความห่วงใยต่อกัน มีความเชื่อ มีลักษณะการทำ งานเป็นทีม มีการพึ่งพาอาศัยระหว่างกลุ่ม ร่วมมือกัน มีการ แบ่งหน้าที่ของความเป็นผู้นำ ร่วมกัน มีการพัฒนาคนวัยหนุ่มสาวและต้องมีความเชื่อมโยง กับโลกภายนอก (Gardner, 1987, p.19) ภายใต้บริบทสังคมไทยปรากฏการณ์ทำ งาน หรือกิจการเพื่อสังคมหลากหลายรูปแบบ และผู้คนในสังคมมักจะให้นิยามความหมายแก่ บุคคล กลุ่มบุคคล หรือองค์กรต่างๆ ที่เกี่ยวข้องกับการทำ งานเพื่อสังคมที่หลากหลาย เช่นเดียวกัน โดยทั่วไปผู้คนในสังคมมีความคุ้นชินกับคำ ว่า อาสาสมัคร จิตอาสา จิตสาธารณะ ในขณะเดียวกันความคิดเรื่อง Sense of Belonging และการเป็นพลเมือง ในสังคมไทยถูกนำ ไปใช้ในรูปแบบและวาทกรรมที่หลากหลายตามวาระโอกาสที่แตกต่างกัน แม้ว่างานอาสาสมัครของแต่ละบุคคล กลุ่ม องค์กรจะมีความแตกต่างหลากหลาย หากแต่การทำ งานหรือกิจการเพื่อสังคมในด้านต่างๆ ถือเป็นจุดเริ่มต้นในการเสริมสร้าง และพัฒนาจิตสาธารณะ การมีความรู้สึกเป็นส่วนหนึ่งของสังคม และการเข้าร่วมเป็น ส่วนหนึ่งในการพัฒนาและแก้ไขปัญหาที่เกิดขึ้นในสังคมทั้งที่ก่อให้เกิดประโยชน์ต่อตนเอง และส่วนรวม อันเป็นพื้นฐานสำ คัญในการสร้างความเป็นชุมชนประชาธิปไตยในสังคม ต่อไป การดำ เนินโครงการ “Sense of Belonging: พลเมืองกับความไม่เป็นอื่น” จึงมีเป้าหมายในการทำ ความเข้าใจต่อความคิด รูปแบบและพฤติกรรมของสมาชิกกลุ่ม จิตสาธารณะกับการเชื่อมโยงของแนวคิดเรื่องพลเมือง นำ ไปสู่การลงพื้นที่สำ รวจและเก็บ ข้อมูลจากบุคคล กลุ่มบุคคล องค์กรต่างๆ ที่ทำ งานเพื่อสังคมในพื้นที่จังหวัดเชียงใหม่ โดยมีการสัมภาษณ์นักวิชาการผู้มีความเชี่ยวชาญประเด็นเรื่องพลเมืองและจิตสาธารณะ เพื่อสะท้อนให้เห็นถึงพลวัตของการรวมตัวของบุคคลในฐานะที่เป็นสมาชิกชุมชนและ สังคม โดยเป็นการแสดงบทบาทพลเมืองในพื้นที่สาธารณะทั้ง online platform และ offline platform เพื่อแก้ไขสถานการณ์ปัญหาไม่ว่าจะเป็นประเด็นทางสังคม เศรษฐกิจ การเมือง และวัฒนธรรม ตลอดจนการเสริมสร้างพัฒนาคุณภาพชีวิตและศักยภาพของคน ในสังคม โดยมุ่งหวังให้เกิดประโยชน์ต่อส่วนรวม ดังจะเห็นได้จากการทำ งานของบุคคล กลุ่มอาสาสมัคร และองค์กรต่างๆ

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 212 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี IV. 02. แ น ว คิิ ด ท ฤ ษ ฎีี ก ารทบทวนวรรณ ก รรม และงาน วิิจัั ย ที่่�เ กี่่�ย ว ข้้ อ ง การอธิบายเรื่องของจิตสาธารณะและการเป็นพลเมืองกับความไม่เป็นอื่น ได้นำ แนวคิดความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับสังคมมาอธิบายการเอาตัวตนมาเชื่อมโยง กับการสร้างสำ นึกร่วมในการกระทำ เพื่อนำ มาสู่การทำ งานสาธารณะ และการนำ แนวคิด เกี่ยวกับเมืองและกระบวนการกลายเป็นเมืองมาสะท้อนภาพการเปลี่ยนแปลงของพื้นที่ ที่ส่งผลต่อการเปลี่ยนแปลงของผู้คนและวิถีของคนในสภาวะเมืองซึ่งนำ ไปสู่การรวมกลุ่ม และการขับเคลื่อนของชนชั้นในเมืองที่ปะทะกับผลประโยชน์และนโยบายของรัฐ และท้องถิ่น ในแนวคิดสุดท้ายคือแนวคิดเรื่องพลเมืองที่เริ่มเติบโตขึ้นจากการมีส่วนร่วม การมีบทบาทและเป้าหมายของการทำ งานจิตสาธารณะของกลุ่มเครือข่ายและคนในสังคม ที่ก้าวออกมาเป็นส่วนหนึ่งของปัญหาและการปฏิบัติการทางสังคมเพื่อบรรลุการสร้าง สำ นึกร่วมและความเป็นเจ้าของในการรักษาคุณค่าและการพัฒนาเมืองและจังหวัด เชียงใหม่จากการดำ เนินกิจกรรมต่างๆ ในรูปแบบของจิตอาสา • แนวคิิดและทฤษฎีีมนุุษย์์กัับสัังคม การอยู่ร่วมกันเป็นกลุ่มหรือสังคมถือเป็นพฤติกรรมทางสังคมที่เกิดขึ้นโดย ธรรมชาติของมนุษย์ อริสโตเติล (Aristotle) นักปรัชญากรีกโบราณกล่าวว่า “มนุษย์โดย ธรรมชาติแล้วเป็นสัตว์การเมือง” (Man is by Nature a Political Animal) ปัจเจกบุคคล จะไม่สามารถเป็นมนุษย์อย่างสมบูรณ์แบบได้หากอาศัยอยู่เพียงลำ พัง สังคมเป็นพื้นที่ สำ หรับการเรียนรู้ความเป็นมนุษย์และค้นพบตัวตนของตนเองผ่านการปฏิสัมพันธ์กับผู้อื่น ในสังคม ในทางกลับกัน โทมัส ฮอบส์ (Thomas Hobbes) และนักปรัชญาสกุลความ คิดสัญญาประชาคมหลายคนเชื่อว่า การอยู่รวมกันไม่ได้เป็นสิ่งที่เกิดขึ้นตามธรรมชาติ ของมนุษย์ หากแต่เกิดขึ้นบนพื้นฐานความต้องการของมนุษย์บางประการของมนุษย์ โดยเฉพาะการแก้ไขปัญหาในการดำ เนินชีวิต เขาเสนอว่า การเข้ามาอยู่รวมกันเป็นสังคม หรือรัฐเป็นไปเพื่อความปลอดภัยของตนเอง ทำ ให้ปัจเจกบุคคลตัดสินใจยอมละทิ้งสิทธิ ตามธรรมชาติ (Natural Right) ของตน เพื่อให้ตนเองได้รับการคุ้มครองดูแลความ ปลอดภัยจากสังคมหรือรัฐ (ศุภชัย ศุภผล, 2557)

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 213 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี ในขณะที่ เอมิล เดอร์ไคม์ (Emile Durkheim) นักสังคมวิทยาชาวฝรั่งเศส ตั้งคำ ถามกับการอยู่รวมกันเป็นสังคมของปัจเจกบุคคลว่า “ทำ ไมคนจึงอยู่รวมกันเป็น สังคม” เขาเริ่มต้นหาคำ ตอบด้วยการเขียนหนังสือเรื่อง The Division of Labor in Society หรือ การแบ่งงานกันทำ ในสังคม เพื่อชี้ให้เห็นว่า การอยู่รวมกันของปัจเจกบุคคลเป็น สังคมไม่ได้เพียงรูปแบบเดียว เนื่องจากสังคมมีการเปลี่ยนแปลงจากรูปแบบหนึ่งไปยังอีก รูปแบบหนึ่งเป็นไปตามลำ ดับขั้นวิวัฒนาการ นำ ไปสู่การอธิบายการรวมกันเป็นสังคมของ ปัจเจกบุคคล 2 รูปแบบ ได้แก่ (อานันท์ กาญจนพันธุ์, 2551, น. 9-10) 1. Mechanical Solidarity หรือ สังคมบรรพกาล/ชนบท สังคมเปรียบเสมือน เครื่องจักร ปัจเจกบุคคลเปรียบเสมือนกลไกภายใต้เครื่องจักรที่ทำ งานเป็นระบบสอดคล้อง เชื่อมโยงกัน การรวมกันเป็นสังคมของปัจเจกบุคคลเกิดขึ้นบนพื้นฐานของความเหมือน หรือคล้ายคลึงกันไม่ว่าจะเป็นภาษา วัฒนธรรม วิถีชีวิต ความคิด ความเชื่อ รวมถึงการ มีทักษะด้านต่างๆ ส่งผลให้ทุกคนในสังคมจึงสามารถทำ หน้าที่ทดแทนกันได้ กล่าวได้ว่า ความเป็นปึกแผ่นของสังคมชนบทเกิดจากความรู้สึกนึกคิดที่ความเหมือนกัน 2. Organic Solidarity หรือ สังคมอุตสาหกรรม สังคมเปรียบเสมือนร่างกาย ของมนุษย์ ปัจเจกบุคคลเปรียบเสมือนอวัยวะส่วนต่างๆ ในร่างกายที่มีบทบาทหน้าที่ แตกต่างกันออกไป ปัจเจกบุคคลมีความชำ นาญเฉพาะด้าน การแบ่งงานกันทำ ในสังคม เป็นวิธีการขับเคลื่อนสังคมดำ รงอยู่ได้ เพราะผู้คนในสังคมจำ เป็นต้องพึ่งพาอาศัยซึ่งกัน และกัน ดังนั้น การรวมกันเป็นสังคมอุตสาหกรรมจึงเกิดขึ้นบนพื้นฐานของความแตกต่าง และความเป็นปึกแผ่นไม่ได้เกิดขึ้นจากความรู้สึกเหมือนกันเช่นเดียวกับผู้คนในสังคมชนบท หากแต่เกิดจากความรู้สึกนึกคิดอีกรูปแบบหนึ่ง ทั้งนี้เดอร์ไคม์มุ่งเน้นให้ความสำ คัญ กับสิ่งที่ก่อให้เกิดความปึกแผ่น (Solidarity) แก่สังคม หรือสิ่งที่ยึดเหนี่ยวผู้คนในสังคม เข้าด้วยกัน นั่นคือ ความรู้สึกนึกคิดของปัจเจกบุคคลในสังคมที่มีร่วมกันหรือที่เรียกว่า “สำ นึกร่วม” (Collective Consciousness) อันสะท้อนผ่านศีลธรรมหรือกฎหมายที่เป็น ที่ยอมรับและยึดถือร่วมกันของผู้คนในสังคม นำ ไปสู่การอธิบายความสัมพันธ์ระหว่าง ปัจเจกบุคคลกับสังคมในหนังสือ The Rules of Sociological Method (1895) ว่าเมื่อ ปัจเจกบุคคลมาอาศัยอยู่รวมกันเป็นสังคม การแสดงพฤติกรรมต่างๆ ของปัจเจกบุคคล ไม่ได้เป็นไปอย่างเป็นอิสระ หากแต่ถูกครอบงำ จากอำ นาจของ “ข้อเท็จจริงทางสังคม” (Social Facts) ประกอบไปด้วย โครงสร้าง (Structures) และพลัง (Forces) (สุเทพ สุนทรเภสัช, 2540 : 18) อันเป็นสิ่งที่ไม่สามารถมองเห็นได้ด้วยตาเปล่า แต่กลับเป็นสิ่งที่ มีอำ นาจอยู่เหนือปัจเจกบุคคลและสังคม ในทัศนะของเดอร์ไคม์ข้อเท็จจริงทางสังคม หมายถึง ระเบียบ กฎเกณฑ์ ค่านิยม และความเชื่อ ล้วนแล้วแต่เป็นสิ่งที่มีอำ นาจ กำ หนดการกระทำ ของปัจเจกบุคคลและการปฏิสัมพันธ์ระหว่างผู้คนในสังคม (อานันท์ กาญจนพันธุ์, 2551, น. 24-25)

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 214 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี นอกจากนี้ ในหนังสือ Suicide (1897) เดอร์ไคม์พยายามอธิบายความสัมพันธ์ ระหว่างการแสดงพฤติกรรมของปัจเจกบุคคลกับพลังทางสังคม โดยสามารถแบ่งออกเป็น 2 รูปแบบ ได้แก่ (วสันต์ ปัญญาแก้ว, 2548) 1. พลังยึดเหนี่ยวเชิงบูรณาการทางสังคม ในสังคมที่มีพลังยึดเหนี่ยวเชิง บูรณาการสูง ปัจเจกบุคคลให้ความสำ คัญกับสังคมมากกว่าตนเอง ปัจเจกบุคคลยึดโยง ตัวเองเข้าเป็นส่วนหนึ่งของสังคม จนกระทั่งสามารถเสียสละตัวเองเพื่อส่วนรวมได้ ขณะเดียวกันปัจเจกมีความคาดหวังต่อการแสดงบทบาทของสังคม โดยเฉพาะการให้ความ ช่วยเหลือแก่ปัจเจกบุคคลเมื่อประสบปัญหาด้านต่างๆ ในขณะที่ สังคมมีพลังยึดเหนี่ยวเชิง บูรณาการค่อนข้างต่ำ ปัจเจกบุคคลให้ความสำ คัญกับตนเองมากกว่าคนรอบข้างหรือสังคม ปัจเจกบุคคลจะมีความรู้สึกว่าตนเองไม่ได้เป็นส่วนหนึ่งของสังคม เมื่อประสบปัญหาจะ พยายามแก้ไขปัญหาด้วยตนเอง กล่าวได้ว่า การแสดงพฤติกรรมของปัจเจกบุคคล เกิดขึ้นบนฐานของความสัมพันธ์ระหว่างความเป็นส่วนตัว (Egoism) กับความเป็นส่วนรวม (Altruism) ไม่ว่าปัจเจกบุคคลจะให้ความสำ คัญกับตนเองหรือสังคม ปัจเจกบุคคลมีความ คาดหวังต่อความสำ เร็จในการแก้ไขปัญหา หากตนเองหรือสังคมไม่สามารถแก้ไขปัญหา ที่เกิดขึ้นได้ย่อมก่อให้เกิดความผิดหวังต่อตนเอง อาจนำ ไปสู่ปรากฏการฆ่าตัวตายของ ปัจเจกบุคคลเช่นเดียวกัน และ 2. พลังยึดเหนี่ยวเชิงกำ กับควบคุม การแสดงพฤติกรรมของปัจเจกบุคคล เกิดขึ้นบนฐานของความ สัมพันธ์ระหว่างสภาวะที่ไร้โครงสร้างสังคม (Anomie) กับ สภาวะที่โครงสร้างเข้มแข็ง (Fatalism) ในสังคมที่มีพลังยึดเหนี่ยวเชิงกำ กับควบคุมสูง สังคมมีความกดดันและคาดหวังต่อการแสดงพฤติกรรมของปัจเจกบุคคลสูง เพื่อให้เป็น ไปตามบรรทัดฐานทางสังคมหรือสิ่งที่สังคมต้องการ ในทางกลับกัน สังคมที่เผชิญการ เปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว พลังยึดเหนี่ยวทางสังคมจะค่อนข้างต่ำ ทำ ให้สังคมตกอยู่ ในสภาวะไร้ระเบียบหรือเบี่ยงเบนจากบรรทัดฐานเดิมของสังคม การแสดงพฤติกรรม ของปัจเจกบุคคลเป็นไปอย่างไร้จุดหมาย แม้ว่าระดับความเข้มข้นของพลังยึดเหนี่ยวเชิง กำ กับควบคุมสูงและค่อนข้างต่ำ ทำ ให้บริบททางสังคมมีความแตกต่างกัน หากแต่นำ ไปสู่ ปรากฏการณ์ฆ่าตัวตายของปัจเจกบุคคลเช่นเดียวกัน เนื่องจากปัจเจกบุคคลไม่สามารถ แสดงพฤติกรรมที่สอดคล้องกับบริบททางสังคม บรรทัดฐานทางสังคม และความคาดหวัง ของสังคมได้ (อานันท์ กาญจนพันธุ์, 2551) จากการศึกษาของ เอมิล เดอร์ไคม์ สะท้อนให้เห็นถึง ความสัมพันธ์ระหว่าง ปัจเจกบุคคลกับสังคมผ่านมโนทัศน์เรื่อง “สำ นึกร่วม” (Collective Consciousness) และ “ข้อเท็จจริงทางสังคม” (Social Facts) ในฐานะสิ่งที่ยึดเหนี่ยวปัจเจกบุคคลให้มา รวมกันเป็นสังคมและทำ ให้สังคมดำ รงอยู่ได้ และการแสดงพฤติกรรมทางสังคมของ ปัจเจกบุคคลเป็นสิ่งที่ถูกกำ หนดจากสำ นึกร่วมทางสังคม โดยสะท้อนผ่านการกระทำ ต่างๆ ที่กลายเป็นภาพตัวแทนของสังคมสอดคล้องกับบรรทัดฐานทางสังคมหรือเป็น สิ่งที่ได้รับการยอมรับเป็นแบบแผนการปฏิสัมพันธ์ระหว่างผู้คนในสังคม

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 215 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี อย่างไรก็ตาม สำ นึกร่วมทางสังคมจะมีอิทธิพลต่อการแสดงพฤติกรรมของ ปัจเจกบุคคลมากน้อยเพียงใด การนิยามความหมาย และ การให้คุณค่าต่อตัวเองและ สังคมของแต่ละบุคคลถือเป็นเงื่อนไขสำ คัญมีอิทธิพลต่อการจัดวางความสัมพันธ์ระหว่าง ตัวตนของปัจเจกบุคคลกับสังคมว่าจะดำ เนินไปในทิศทางใด ตลอดจนการสร้างความรู้สึก ของปัจเจกบุคคลให้เอื้อต่อการดำ รงอยู่ของสังคม กล่าวได้ว่า ความรู้สึกของปัจเจกบุคคล ต่อตนเองว่าเป็นส่วนหนึ่งของสังคมหรือแปลกแยกออกจากสังคมไม่ได้เกิดขึ้นจากพลัง ทางสังคม หรือ แรงยึดเหนี่ยวทางสังคมเพียงอย่างเดียว หากแต่เกี่ยวข้องสัมพันธ์กับ การนิยามตัวตนของปัจเจกบุคคลต่อสังคมหรือสิ่งที่เรียกว่า อัตลักษณ์ (Identity) ของ ปัจเจกบุคคล • การกลายเป็็นเมืือง สัังคมเมืือง และคนในเมืือง การกลายเป็นเมือง (Urbanization) คือ กระบวนการของการเปลี่ยนสภาพมา เป็นสังคมเมืองของชุมชนแห่งหนึ่ง ซึ่งเป็นปรากฏการณ์ทางสังคมที่เกิดขึ้นในพื้นที่การ พัฒนาอุตสาหกรรม ความเจริญก้าวหน้าทางเทคโนโลยีทางการเกษตรและอุตสาหกรรม นำ ไปสู่การเปลี่ยนแปลงวิถีการผลิตจากการผลิตเพื่อยังชีพไปสู่การผลิตเพื่ออุตสาหกรรม ก่อให้เกิดผลผลิตส่วนเกินที่เอื้อต่อการดำ เนินชีวิตของผู้คนและพัฒนาโครงสร้างพื้นฐาน รองรับการเติบโตทางเศรษฐกิจและอุตสาหกรรม พื้นที่การพัฒนาอุตสาหกรรมจึงมีสถานะ เป็น “พื้นที่พิเศษ” หรือที่เรียกว่า “เมือง” เป็นศูนย์กลางอำ นาจทางสังคม เศรษฐกิจ การเมือง และวัฒนธรรม (ไพโรจน์ คงทวีศักดิ์, 2548) ในลักษณะของการเป็น “เอกนคร” หรือ “เมืองโตเดี่ยว” กล่าวคือ การพัฒนากระจุกตัวอยู่ในพื้นที่เมือง นำ ไปสู่การเคลื่อนย้าย แรงงานจากชนบทสู่เมือง เพื่อตอบสนองความต้องการแรงงานของโรงงานอุตสาหกรรม ภาคบริการ และการสร้างโครงสร้างพื้นฐานทางสังคม ตลอดจนเพื่อแสวงหารายได้และ คุณภาพชีวิตที่ดีของผู้คนจากชนบท ดังนั้น การกลายเป็นเมืองจึงมีความสัมพันธ์กับ การพัฒนาทางเศรษฐกิจและอุตสาหกรรม นีล สเมลเช่อร์ (Neil J. Smelser) กล่าวว่า “ปัจจัยล่าสุดที่มีอิทธิพลต่อการกลายเป็นเมือง คือ การพัฒนาอุตสาหกรรมในประเทศ อุตสาหกรรม ประชากรเมืองกำ ลังเพิ่มมากขึ้น เพราะโรงงานหลายแห่งต้องการแรงงาน จำ นวนมาก และเมื่อจำ นวนคนงานมากขึ้นก็เป็นผลให้เกิดความต้องการการบริการทั้งทาง การค้าและส่วนบุคคลเพิ่มมากขึ้น” (Sociology, 1981, p.145 อ้างถึงใน ไพโรจน์ คงทวีศักดิ์, 2548, น.140-142) ภายใต้กระบวนการกลายเป็นเมืองยังมีการเกิดขึ้นของพื้นที่สาธารณะที่ Michael Brill (1989) ได้อธิบายว่าประกอบกันด้วยพื้นที่ทางกายภาพที่สัมพันธ์กับชีวิตสาธารณะ ซึ่งเกี่ยวข้องกันอย่างแนบแน่น บนพื้นที่สาธารณะนั้นผู้คนสามารถเข้าถึงได้ มีการใช้พื้นที่ ที่หลากหลายเพราะมีกลุ่มคนที่หลากหลายใช้พื้นที่ร่วมกันทั้งที่แสดงออกอย่างมีส่วนร่วม โดยเป็นพื้นที่ทางสังคมที่คนทั้งในระดับบุคคล กลุ่มเพื่อน ครอบครัว ชุมชนเมืองเข้าด้วยกัน

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 216 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี และรองรับความต้องการเพื่อผลประโยชน์ต่อสาธารณชน ความหลากหลายของคน จึงนำ มาสู่ความหลากหลายของผลประโยชน์ในพื้นที่เมือง ดังนั้น การกลายเป็นเมือง ไม่ได้ก่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลงโครงสร้างทางกายภาพของสังคมในระดับพื้นที่เท่านั้น แต่ครอบคลุมการเปลี่ยนแปลงในระดับปัจเจกบุคคล หากแต่การพัฒนาที่มุ่งเน้นให้ความ สำ คัญกับความเจริญก้าวหน้าทางเศรษฐกิจและอุตสาหกรรม ไม่ได้สอดคล้องกับวิถีชีวิต ความคิด ความต้องการ และความสัมพันธ์ของผู้คนในสังคม ก่อให้เกิดปัจเจกบุคคล ประสบปัญหาในการดำ เนินชีวิต หากสถานการณ์ปัญหาไม่ได้รับการแก้ไขย่อมพัฒนา ไปสู่ปัญหาทางสังคม ส่งผลกระทบทั้งต่อคุณภาพชีวิตของปัจเจกบุคคลและสังคม ไม่ว่าเป็น การใช้ประโยชน์จากที่ดินของบุคคลแต่ละกลุ่มในสังคม การประกอบอาชีพ การอยู่ร่วมกับ ผู้คนที่มีความแตกต่างหลากหลายในสังคม และการพัฒนาคุณภาพชีวิต เป็นต้น ทั้งนี้ ความเจริญก้าวหน้าทางด้านเทคโนโลยีการสื่อสารและการคมนาคมถือเป็นเครื่องมือที่เอื้อ ให้กระบวนการกลายเป็นเมืองเกิดขึ้นได้อย่างรวดเร็ว ดวงจันทร์ อาภาวัชรุตม์ เจริญเมือง (2541) ได้กล่าวว่า การจะทำ ให้คำจำ กัดความ ของเมืองและการระบุว่าบริเวณใดเป็นเมืองนั้นทำ ได้หลายวิธีแต่ที่ถือเป็นหลักสากล ในการปฏิบัติมีอยู่ 4 วิธีการ คือ การนิยามโดยใช้จำ นวนประชากร การนิยามโดยใช้ความ หนาแน่น การนิยามโดยใช้กฎหมาย การบริหาร และการนิยามโดยใช้บทบาทของเมือง นั่นหมายถึง การทำ ความเข้าใจเมืองในฐานะพื้นที่ของปฏิสัมพันธ์และความสัมพันธ์ระหว่าง คนและสังคม เมืองทำ หน้าที่อะไรต่อวิถีการดำ รงชีวิตของคนที่อยู่อาศัยในเมืองด้วย ในรายงานเรื่อง กระบวนการกลายเป็นเมืองในประเทศไทย โดยสถาบันสิ่งแวดล้อม ที่ศึกษาสถานการณ์การเปลี่ยนแปลงของพื้นที่กลายเป็นเมืองในประเทศไทย พบว่า การเกิดขึ้นของเมืองมีปัจจัยสำ คัญคือ คน การเคลื่อนย้ายที่อยู่อาศัยของคนที่เป็นไปตาม สภาพความเปลี่ยนแปลงของสภาวะการเมือง เศรษฐกิจ มีผลต่อการกระจุกตัวของคน ในเมืองที่ต้องมีการสร้างโครงสร้างพื้นฐานรองรับมากมาย (วรรโณบล ควรอาจ และผกามาศ ถิ่นพังงา, 2556) ดังนั้น จำ นวนประชากรเมืองที่เพิ่มมากขึ้นในทุกๆ ปี อาจสามารถพิจารณาได้ ว่าจำ นวนคนยากจนหรือผู้มีรายได้น้อยในเมืองก็มีจำ นวนเพิ่มขึ้นตามไปด้วย เนื่องจาก ปรากฏการณ์ “ความยากจนในเมือง” นั้นมักจะเป็นปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นควบคู่กับ “ความเป็นเมือง” และ “กระบวนการกลายเป็นเมือง” ปัญหาชุมชนแออัดจึงเป็นอีกหนึ่ง ปัญหาของคนจนในเมือง และเป็นปัญหาที่เกิดจากกระบวนการกลายเป็นเมืองที่เกินระดับ ซึ่งปรากฏการณ์ของการเปลี่ยนเมืองเกิดมาจากแนวคิดของความสัมพันธ์ระหว่างรัฐ กับสังคม และกระบวนการครอบงำอำ นาจผ่านกลไกเชิงนโยบาย ดังเช่น ในการศึกษาวิจัย เรื่อง คนจนเมืองที่เปลี่ยนไปในสังคมเมืองที่กำลังเปลี่ยนแปลง โดย อรรถจักร์ สัตยานุรักษ์, ประภาส ปิ่นตบแต่ง, บุญเลิศ วิเศษปรีชา, สมชาย ปรีชาศิลปะกุล, ณฐพงศ์ จิตรนิรัตน์, ธนพฤกษ์ ชามะรัตน์ และธนิต โตอดิเทพย์ (2563) ใช้แนวทางในการวิเคราะห์ความสัมพันธ์ และความแตกต่างในความสัมพันธ์ทางสังคมที่มองผ่านอำ นาจของรัฐในความพยายาม

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 217 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี ในการเปลี่ยนแปลงในการสร้างรหัส (Decoding) และความหมายใหม่ให้แก่ การเป็นเมือง ผ่านนโยบายหลักของเมืองภูมิภาคไม่ว่าจะเป็น เมืองน่าอยู่ (Healthy Cities) จนถึงเมือง อัจฉริยะ (Smart Cities) เน้นการใช้เทคโนโลยีเพื่อการพัฒนาเมืองอย่างยั่งยืน ซึ่งเป็น กระบวนการสร้างความหมายให้ครอบคลุมทั้งพื้นที่ของเมืองในการทำ ให้เกิดการยอมรับของ คนชั้นกลางในเมืองว่า “เมืองที่ดีกว่า” งานวิจัยนำ เสนอผ่าน 2 แกน คือ หนึ่ง การสังเกต ผลกระทบที่เกิดขึ้นต่อคนจนจากแผนพัฒนาของรัฐที่ล้มเหลว ซึ่งไม่ใช่เรื่องใหม่และมีการ ศึกษาในลักษณะนี้มากแล้วในอดีต อีกแกนหนึ่งคือการใช้สถานการณ์และการเปลี่ยนแปลง ครั้งใหญ่ (Disruption) เช่น วิกฤติโรคระบาด อันทำ ให้เห็นศักยภาพของคนยากจนในการ เผชิญกับการเปลี่ยนแปลง (Way Magazine, 2563) อภิวัฒน์ รัตนวราหะ และคณะ (2563, น.95-96) มองว่าเมืองในอนาคตจะมีการ เปลี่ยนแปลงในทุกด้าน จนทำ ให้เกิดการปะทะความเก่าและใหม่ระหว่างค่านิยม วิถีชีวิต และความหมายของเมือง การวิจัยนี้สังเคราะห์หาแนวคิดพื้นฐานของยุทธศาสตร์ที่สามารถ ใช้ได้ในสถานการณ์ต่างๆ พบว่า แนวคิดคติรวมหมู่ (Collectivism) จะเอื้อต่อการรองรับ ภาพอนาคตที่มีความหลากหลาย มีการเปลี่ยนแปลงตลอดเวลา และมีความเหลื่อมล้ำ อย่างต่อเนื่อง ซึ่งอภิวัฒน์ รัตนวราหะ และคณะ ได้ให้นิยามของแนวคิดคติรวมหมู่ในที่นี้ ว่าหมายถึง “คุณค่าและค่านิยมทีเน้น่ความยึดเหนียว (cohesiveness) ซึ่งกันและกัน่ ระหว่างปัจเจกบุคคลที่เป็นสมาชิกในสังคม และให้ความสำคัญกับกลุ่มคนโดยรวม ก่อนปัจเจก รวมทั้งการกระทำ ร่วม (collective action) ที่คนในกลุ่มตัดสินใจและ ทำ ร่วมกัน โดยมีเป้าหมายที่มุ่งยกระดับสถานะของกลุ่มในเรื่องหรือประเด็นที่มี เป้าหมายร่วมกัน” เมืองถูกอธิบายควบคู่ไปกับนิยามของชนชั้นกลางในเมือง ชนชั้นกลางถือเป็น พัฒนาการและผลผลิตของระบบโครงสร้างทางการเมืองไทยที่เติบโตแตกต่างกับการ กำ เนิดชนชั้นกลางในตะวันตก การก่อเกิดและพัฒนาการชนชั้นกลางไทยบางกลุ่มเกิด และเติบโตภายใต้การอุ้มชูจากภาครัฐซึ่งแตกต่างจากตะวันตกที่เติบโตจากการต่อสู้ดิ้นรน อย่างยาวนาน ข้อเสนอเกี่ยวกับลักษณะของชนชั้นกลางไทยในงานของ มัฆวาฬ สุวรรณเรือง (2548) เรื่อง ชนชั้นกลางไทยและประชาสังคม พบว่า จุดกำ เนิดและพัฒนาการ วัฒนธรรม ระบบคิดและระบบสังคมมีผลต่อการแสดงบทบาทของชนชั้นกลางไทย ในขบวนการประชาสังคม มัฆวาฬ พบว่าปัจจัยหลักที่มีผลต่อการเคลื่อนไหวประชาสังคม อย่างกระตือรือร้นหรือแผ่วเบาคือชนชั้นกลางไทยนิยมสิทธิเสรีภาพ การเติบโตของชนชั้น กลางเกี่ยวข้องสัมพันธ์กับแนวนโยบายของรัฐที่ทำ ให้ในบางช่วงเวลาชนชั้นกลางไทย ถูกมิติเศรษฐกิจครอบงำ คำ นึงเรื่องความมั่นคงทางเศรษฐกิจและการสร้างฐานะให้ มั่นคงจนละทิ้งอุดมการณ์ ในทางการเมืองชนชั้นกลางไทยแสดงออกและต่อสู้เพื่อได้มา ซึ่งประชาธิปไตยซึ่งยึดโยงกับการใช้พื้นที่ของเมือง ชนชั้นกลางไทยมีสำ นึกสาธารณะที่ แตกต่างกันทั้งนี้อาจเป็นเพราะการมีสังคมประกิต (Socialization) ที่แตกต่างกัน บทสรุป ของการศึกษาชี้ว่าสำ นึกสาธารณะเป็นปัจจัยสำ คัญของการเคลื่อนไหวและสังคมประกิต

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 218 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี ของชนชั้นกลางมีผลต่อการก่อเกิดพัฒนาการของสำ นึกสาธารณะและบทบาทของ ชนชั้นกลางในการขยับเคลื่อนมาสู่บทบาทของสำ นึกพลเมืองในการเรียกร้อง เคลื่อนไหว ต่อสู้ประเด็นสาธารณะ ชนชั้นกลางในเมืองจึงเชื่อมต่อกับคนจนเมืองในการขับเคลื่อนพื้นที่ เมืองที่สมดุลกับการพัฒนาของรัฐที่มาในรูปแบบของแนวนโยบายการพัฒนาเพื่อเป้าหมาย เชิงมูลค่ามากกว่าเชิงคุณค่า จากที่กล่าวมา กระบวนการกลายเป็นเมือง (Urbanization) อีกนัยหนึ่งจึงถือ เป็นกระบวนการพลวัตของการเปลี่ยนแปลงพื้นที่ เมืองเป็นปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นอย่างมี วิวัฒนาการและเป็นกระบวนการแบบไม่หยุดนิ่ง เมืองกลายเป็นพื้นที่ของความหลากหลาย ของประเด็นปัญหาผู้คน ชนชั้น และชุมชนเมืองภายใต้แนวทางการพัฒนาโดยรัฐ การรองรับการเปลี่ยนแปลงของแนวนโยบาย งบประมาณและการเคลื่อนย้ายของผู้คน จึงเป็นสิ่งที่ท้าทายเมือง โดยเฉพาะเมืองขนาดใหญ่ เช่นเมืองเชียงใหม่ที่เป็นพื้นที่รองรับ นโยบายด้านเศรษฐกิจทั้งการท่องเที่ยว การค้าขาย ดังนั้นการศึกษาเรื่องการกลาย เป็นเมือง การเติบโตของเมืองเชียงใหม่ จึงไม่อาจมองแค่ภาพของภูมิศาสตร์ ความเจริญ ของเมืองและต้องศึกษาตัวตนของผู้คนในเมืองร่วมด้วย เพื่อทำ ให้เข้าใจบริบทการ เคลื่อนไหวของกลุ่มผลประโยชน์ กลุ่มขับเคลื่อนทางสังคม ตลอดจนเป้าหมายของเมือง ในอนาคตที่เรียงร้อยความต้องการที่หลากหลายของคนในพื้นที่ • แนวคิิดเรื่อง่�พลเมืือง (Citizenship) ความคิดเรื่องพลเมืองถูกเอามาใช้ในการอธิบายกระบวนการสร้างอัตลักษณ์ ของรัฐและองค์กรต่างๆ และยังมีการช่วงชิงความหมายของการอธิบายในมิติของรัฐไทย การอธิบายเรื่องพลเมืองถูกเชื่อมโยงกับคุณสมบัติของการเป็นพลเมืองดีที่เกี่ยวข้องกับการ ปฏิบัติตามกฎหมาย ระเบียบ และค่านิยมหลักที่ถูกกำ หนดขึ้น โดยเฉพาะการปฏิบัติตาม จริยธรรมพลเมือง (Civic Virtue) เพื่อบรรลุอุดมการณ์พลเมืองในแนวทางของรัฐแต่ละรัฐ ซึ่งขึ้นอยู่กับประวัติศาสตร์ความเป็นชาติ บริบททางสังคม และอิทธิพลจากความคิดต่างๆ Kathleen Knight Abowitz and Jason Harnish (2006, p.653) มองว่านิยามความหมาย ของพลเมืองมีความซับซ้อนและมีความเกี่ยวข้องสัมพันธ์กับประวัติศาสตร์ แต่ความ เข้าใจพื้นฐานของนิยามพลเมืองจะมีความเกี่ยวข้องกับประชาธิปไตย ซึ่งมีองค์ประกอบ ดังต่อไปนี้ 1. การมีปัจเจกบุคคลมีสถานภาพจากความเป็นสมาชิกของชุมชนทางการเมือง 2. ปัจเจกบุคคลมีตัวตนทางการ 3. มีการกำ หนดค่าที่เกี่ยวข้องกับข้อตกลงส่วนรวมในชุมชนการเมือง 4. มีสิทธิและหน้าที่และมีส่วนร่วมทางการเมือง 5. มีความรู้ ความเข้าใจเกี่ยวกับการเมืองการปกครอง

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 219 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี Enslin (2000) มองว่าคุณลักษณะการเป็นพลเมืองประกอบไปด้วยองค์ประกอบ สำ คัญ 5 ประการคือ 1. การเป็นหนึ่งในสมาชิกชุมชน หมายถึง การเป็นพลเมือง ต้องมีภาวะของการเป็นสมาชิกทางสังคม 2. มีส่วนร่วมในการแก้ไขปัญหาภายในชุมชน 3. มีความเคารพนับถือความคิดเห็นที่มีความแตกต่าง 4. มีความรู้ความเข้าใจทาง กฎหมายและการเมือง และ 5. การมีทัศนคติที่ดีต่อการเมือง จะเห็นว่ามุมมองของ Enslin มีการยึดโยงลักษณะการเป็นพลเมืองในชุมชนที่เชื่อมโยงกับการเมืองและการอยู่ ร่วมกันในสังคมชุมชน เนื่องจากกระบวนการเรียนรู้การเป็นพลเมืองเกิดขึ้นในพื้นที่ทาง สังคม พลเมืองไม่ใช่สิ่งที่สามารถเกิดขึ้นมาได้เองเพียงลำ พังหรือติดตัวมาตั้งแต่กำ เนิด แต่เป็นสิ่งที่ต้องพัฒนาและเรียนรู้ตั้งแต่วัยเยาว์จากการเรียนรู้กล่อมเกลาจากสถาบัน ตั้งแต่ครอบครัว การศึกษา จนถึงสถาบันทางสังคมอื่นๆ (เอนก เหล่าธรรมทัศน์, 2552 และธเนศวร์ เจริญเมือง, 2553) ตารางที่่� 1 แบบของพลเมืือง (Kinds of Citizens) พลเมืืองที่่�มีีความ รัับผิิดชอบ (Personally Responsible Citizen) พลเมืืองที่่�มีีส่่วนร่่วม (Participatory Citizen) พลเมืืองที่่�มุ่่งเน้้นความเป็็นธรรม ในสัังคม (Justice-Oriented Citizen) การอธิิบาย • รัับผิิดชอบต่่อชุุมชน • ตั้้งใจ �ทำำ�งานและจ่า่ยภาษีี • ปฏิิบัติั ิตามกฎหมาย • รีีไซเคิิลและบริิจาคเลืือด • อาสาที่่�จะทำำ�งานที่่� ช่่วยเหลืือในกรณีีที่่�เกิิด วิิกฤตการณ์์ • เป็็นสมาชิิกขององค์์กร ที่่�กระตืือรืือร้้นและมีีความ มุ่่งมั่่น�ตั้้งใจ �ที่่�จะพััฒนา • จััดการชุุมชนให้้ใส่่ใจต่่อ สิ่่� งที่่�เป็็นประโยชน์์ เช่่น การรัักษาสิ่่� งแวดล้้อม การพััฒนาด้้านเศรษฐกิิจ • รู้้ว่ารั่ ัฐมีีกระบวนการ ทำำ�งานเป็็นอย่่างไร • รู้้วิธีิีการการทำำ�งานอย่่าง เชื่่อมโยง � • คิิดเชิิงวิิพากษ์ต่์ ่อโครงสร้า้งของ สัังคม นโยบาย และเศรษฐกิิจ โดยพิิจารณามากกว่า่เหตุุการณ์์ ที่่�ผิิวเผิิน • ตามสืืบค้้นและนำำ�เสนอประเด็็นที่่� ไม่่เป็็นธรรมในสัังคม • รู้้เกี่่ยว�กัับการเคลื่่�อนไหวทาง สัังคม และผลกระทบเชิิงระบบที่่� เกิิดขึ้้�น ตััวอย่่างการปฏิิบัติั ิ• ร่่วมบริิจาคในการทำำ� กิิจกรรมเพื่่�อแก้้ปััญหา ความอดอยากที่่�เกิิดขึ้้�น • มีส่ี่วนร่่วมในการจััด กิิจกรรมแก้้ปััญหาความ อดอยาก • ค้้นหาสาเหตุุ/ต้้นตอปััญหาและ ความอดอยากเพื่่�อเปลี่่ยนแปลง� ระบบ หรืือโครงสร้า้งที่่�เป็็นอยู่่ ของสัังคมที่่�ก่่อให้้เกิิดความไม่่ เป็็นธรรม แนวคิิดหลััก • ในการแก้้ปััญหาของ สัังคม และพััฒนาสัังคม • ในการแก้้ปััญหาและ พััฒนาสัังคม พลเมืือง ต้้องมีส่ี่วนร่่วมและเป็็น ผู้้นำำ�ในการวางระบบ และ โครงสร้า้งของสัังคม • ในการแก้้ปััญหาและพััฒนา สัังคม พลเมืืองต้้องตั้้ง�คำำ�ถามและ เปลี่่ยนระบบห�รืือโครงสร้า้งที่่�เป็็น อยู่่ของสัังคมที่่�ก่่อให้้เกิิดความไม่่ เป็็นธรรม ที่่�มา: Westhimer, J. and Kahne, J. Educating the “Good” Citizen: Political Choices and Pedagogical Goals อ้า้งใน มููลนิิธิิการศึึกษาเพื่่�อสร้า้ง พลเมืือง (ม.ป.ป.) การศึกษาของ Joel Westheimer และ Joseph Kahne (2004) ได้กำ หนดแบบ ของพลเมือง (Kinds of Citizens) ไว้ 3 แบบ (ตารางที่ 1) คือ พลเมืองที่มีความรับผิดชอบ (Personally Responsible Citizen) พลเมืองที่มีส่วนร่วม (Participatory Citizen) และ พลเมืองที่มุ่งเน้นความเป็นธรรมในสังคม (Justice-Oriented Citizen) จะเห็นว่ามิติการมอง คุณลักษณะและบทบาทของพลเมืองในรัฐของนักวิชาการสามารถมองภาพใหญ่ออกเป็น

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 220 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี 2 มิติหลักๆ คือ มิติแรกเป็นการมองพลเมืองจากบทบาทหน้าที่ที่พึงมีพึงปฏิบัติต่อตนเอง เชื่อมโยงกับกฎหมายระเบียบทางสังคมที่เป็นข้อกำ หนดโดยรัฐ และในอีกมิติคือ การมอง ความเชื่อมโยงบทบาท หน้าที่ของพลเมืองกับสังคม ชุมชน ส่วนรวมที่คนๆ หนึ่งพึงมีต่อ สังคมแวดล้อมในฐานะที่เป็นมนุษย์คนหนึ่งซึ่งไม่ต้องอาศัยกฎเกณฑ์หรือข้อบังคับแต่เป็น เรื่องของสำ นึก จริยธรรมและกระบวนการทางสังคมและวัฒนธรรมที่เกิดจากการเรียนรู้ ในสังคมนั้นๆ พลเมือง 3 แบบตามข้อเสนอของ Joel Westheimer และ Joseph Kahne นำ ไปสู่การศึกษาระบบการศึกษา ห้องเรียนซึ่งเชื่อว่าคือ แหล่งบ่มเพาะพฤติกรรม และความคิดเรื่องการเป็นพลเมืองในสังคม ซึ่งสามารถต่อยอดไปสู่การสร้างสำ นึกร่วมและ ความเป็นเจ้าของที่คนในสังคมพร้อมทำ กิจกรรมหรือแสดงออกความต้องการในการสร้าง ความเปลี่ยนแปลงทางสังคมผ่านกลไกของการทำ งานจิตสาธารณะ การเป็นพลเมืองเป็นบทบาทซึ่งจะต้องปฏิบัติตามจริยธรรมแบบพลเมือง (Civic Virtue) เพื่อให้บรรลุถึงการรักษาอุดมคติของการเป็นพลเมือง (Civic Ideal) ขึ้นอยู่กับอุดมการณ์ที่ใช้ในการสร้างชาติโดยเนื้อหาของจริยธรรมแบบพลเมืองขึ้นอยู่กับ บริบทของสังคม อย่างไรก็ตาม บทบาทของพลเมืองคือการปกป้องสถาบันต่างๆ ที่ตอบสนอง อุดมคติของการพลเมือง ซึ่งจุดเริ่มต้นของการเป็นพลเมือง (นิภาพรรณ เจนสันติกุล 2556, น.53) คือ 1. การตระหนัก (Awareness) ในเรื่องของการเป็นเจ้าของอำ นาจสูงสุด เช่น การให้การศึกษา การกำ หนดกฎเกณฑ์มาตรฐานทางสังคมผ่านกระบวนการปฏิสังสรรค์ ทางสังคม (Social Practice) ด้วยการเริ่มต้นตั้งแต่เด็กในการฝึกระเบียบวินัย ปลูกฝัง อุดมการณ์ความเป็นประชาธิปไตยให้กับประชาชนทุกระดับได้เรียนรู้และตระหนักถึงสิทธิ หน้าที่ของตนเอง 2. การร้อยเรียง (Cohesion) เป็นการร้อยเรียงเรื่องของการตระหนักถึง สิทธิ หน้าที่ของความเป็นพลเมือง เพื่อให้ประชาชนสามารถแสดงบทบาทของพลเมือง ในรูปแบบต่างๆ ตามระบบ 3. การร่วมกัน (Inclusion) เป็นการสร้างความเชื่อร่วมกัน ในเรื่องของสิทธิ หน้าที่ของประชาชน เพื่อให้เกิดความไว้วางใจและพลังการขับเคลื่อนร่วมกันบนความ แตกต่างของปัจเจกบุคคลที่มีสิทธิและเสรีภาพในลักษณะกลุ่มร่วมกัน (Collective Group) 4. การเสริมพลังอำ นาจ (Empowerment) ในการเข้าไปมีส่วนร่วมในทางการเมือง ที่ไม่ใช่แค่การไปใช้สิทธิเลือกตั้ง แต่ต้องครอบคลุมถึงสิทธิในการออกเสียงประชามติ สิทธิ สมัครรับเลือกตั้ง สิทธิในการจัดตั้งพรรคการเมือง สิทธิที่จะยื่นถอดถอนบุคคลออกจาก ตำ แหน่งและสิทธิในการเข้าชื่อเสนอกฎหมาย เป็นต้น อย่างไรก็ตามข้อจำ กัดของความเป็นพลเมืองเกิดขึ้นตามบริบททางสังคม วัฒนธรรมในแต่ละพื้นที่ เช่น ในสังคมที่มีวัฒนธรรมของระบบอุปถัมภ์ที่มีอิทธิพลต่อการ ตัดสินใจและพฤติกรรมทางการเมืองก็เป็นสิ่งที่ขัดขวางการเติบโตและพัฒนาความเป็น พลเมือง (วิชัย ตันศิริ, 2551) จิตสาธารณะจึงเป็นคุณลักษณะสำ คัญของการเป็นพลเมือง

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 221 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี ในการสะท้อนภาพของการมีความรู้ผิดรู้ชอบ มีสำ นึกร่วมกับการทำ หน้าที่เพื่อส่วนรวม และสังคม ตลอดจนยังผลักดันกลไกในการสร้างบทบาทของพลเมืองจึงเป็นได้ทั้งการเกิด สำ นึกร่วมและการเกิดการฟูมฟักการเป็นส่วนหนึ่งของสังคมที่ยึดโยงตัวตนกับบริบททาง สังคม จนนำ มาสู่ความตระหนักสำ นึกในบทบาทหน้าที่ทางสังคมที่ตนเองพึงมีต่อสังคม และสาธารณะ • การทบทวนวรรณกรรมและงานวิจัิ ัยที่่�เกี่่�ยวข้้อง ในการศึกษานี้มีการทบทวนวรรณกรรมและงานวิจัยจากประเด็นสำ คัญของงาน 3 ประเด็นหลักๆ คือ ประเด็นเกี่ยวกับพลเมือง ความสัมพันธ์ของตัวตนกับสังคม ตลอดจน การเปลี่ยนแปลงของกระบวนการเป็นเมืองที่ส่งผลต่อลักษณะและโครงสร้างของคนเมือง เปลี่ยนไป และการเคลื่อนไหวของกลุ่มผลประโยชน์เชื่อมโยงเครือข่ายภาคประชาชน การพูดถึงความสัมพันธ์ระหว่างตัวตนกับสังคมที่ปรากฎในงานของ Simmel (1950) นำ เสนอปฏิสัมพันธ์ของตัวตนของปัจเจกบุคคลที่เป็นจุดเริ่มต้นของการก่อตัวทางสังคม ในทุกระดับ ดังนั้นการทำ ความเข้าใจเรื่องเกี่ยวกับตัวตนของปัจเจกบุคคลกับสังคมเป็นสิ่ง ที่แยกออกจากกันไม่ได้ บางครั้งสังคมได้สร้างเหตุการณ์บางอย่างที่กระตุ้นให้ปัจเจกบุคคล ต้องเข้าไปเกี่ยวข้องสัมพันธ์ ความเชื่อมโยงระหว่างตัวตนกับสังคมนำ มาสู่การก่อตัวของ ความรู้สึกเป็นเจ้าของ Vanessa (2011) ศึกษาเรื่องสำ นึกร่วมและการพูดถึงความเป็น เจ้าของ (Belonging) ที่เชื่อมโยงตัวตนกับสังคมไว้ ซึ่งการเปลี่ยนแปลงทางสังคมมีผล ต่อปัจเจกบุคคลอย่างยิ่ง ความรู้สึกเป็นเจ้าของที่ยึดโยงตัวตนกับพื้นที่และสังคมเป็น องค์ประกอบสำ คัญที่ทำ ให้วิถีชีวิตประจำ วันของคนเปลี่ยนไปจากการมีพื้นที่ปัจเจกบุคคล ไปสู่การมีวิถีชีวิตในพื้นที่สาธารณะ ที่นำ พามาซึ่งการกำ หนดบทบาทใหม่ในโครงสร้าง ของสังคม ความสัมพันธ์ระหว่างสังคมและมนุษย์ที่ผ่านวิวัฒนาการการเปลี่ยนแปลงของ ทั้งพื้นที่รัฐและพื้นที่สาธารณะทำ ให้เกิดรูปแบบของความสัมพันธ์ในหลากหลายมิติ ในมิติ ความสัมพันธ์ของอำ นาจกับชุมชนในงานของอานันท์ กาญจนพันธุ์ (2544) ทำ การศึกษา เรื่อง “มิติชุมชน: วิธีคิดท้องถิ่นว่าด้วย สิทธิ อำ นาจ และการจัดการทรัพยากร” ได้ชี้ให้ เห็นถึง สำ นึกร่วมทางสังคม (Collective Consciousness) ที่ส่งผลต่อรูปแบบความ สัมพันธ์ระหว่างปัจเจกบุคคล ชุมชน และรัฐในการจัดการทรัพยากรของผู้คนในสังคม ภาคเหนือของไทยว่าด้วยความคิดเรื่อง “สิทธิหน้าหมู่” หรือ “สิทธิชุมชน” คือ สิทธิของ ส่วนรวมในการบริหารจัดการและควบคุมการเข้าถึงทรัพยากรในท้องถิ่น โดยปรากฏเป็น ลักษณะข้อตกลงร่วมกันระหว่างกันของผู้คนชุมชนและเชื่อมโยงสัมพันธ์กับระบบความเชื่อ เรื่องผีหรือสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่เกี่ยวข้องกับความอุดมสมบูรณ์ของธรรมชาติ และสิ่งที่เอื้อต่อการ ดำ รงชีวิตของผู้คนในชุมชน ไม่ว่าจะเป็นระบบชลประทานเหมืองฝายเพื่อทำ เกษตรกรรม การใช้ประโยชน์จากพื้นที่สาธารณะของชุมชน อาทิ ป่าศักดิ์สิทธิ์ที่ใช้ในการประกอบ พิธีกรรม ป่าต้นน้ำ และวัด เป็นต้น

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 222 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี ทั้งนี้ ในมิติความสัมพันธ์เชิงอำ นาจระหว่างปัจเจกบุคคล ชุมชน และรัฐ ความชอบธรรมในการเข้าถึงทรัพยากรให้แก่ปัจเจกบุคคลในแต่ละยุคสมัยไม่ได้เป็น แบบแผนเดียวกัน หากแต่ปรับเปลี่ยนให้สอดคล้องกับบริบททางสังคม เศรษฐกิจ การเมือง และวัฒนธรรมในสังคมแต่ละช่วงเวลา ก่อให้เกิดการผลิตความหมายและคุณค่าใหม่ ให้กับระบบการบริหารจัดการทรัพยากรของชุมชนตลอดเวลา หรือที่เรียกว่า “การผลิตใหม่” นำ ไปสู่การนำ ระบบการบริหารจัดการทรัพยากร ความเชื่อ วัฒนธรรมและภูมิปัญญาดั้งเดิม ของชุมชมปรับใช้ในลักษณะใหม่หรือความหมายใหม่ เพื่อให้สอดคล้องกับการเปลี่ยนแปลง ทางสังคม ความต้องการของผู้คนในสังคม และที่สำ คัญคือ การสร้างอัตลักษณ์ความเป็น ชุมชนและตัวตนของปัจเจกบุคคลที่อาศัยอยู่ในชุมชนเพื่อสร้างความรู้สึกและสำ นึกร่วมทาง สังคมร่วมกันของผู้คนในชุมชน ตลอดจนการกำ หนดบทบาทหน้าที่และความสัมพันธ์ของ ชุมชนกับกลุ่มบุคคลอื่นๆ ในสังคม ดังนั้น “อัตลักษณ์” ในมิติของความสัมพันธ์เชิงอำ นาจ ถือเป็นพลังในการจัดความสัมพันธ์ทางสังคมระหว่างปัจเจกบุคคล ชุมชน และรัฐ เพื่อสร้างความชอบธรรมของสิทธิชุมชนบนพื้นฐานของความเป็นมนุษย์ ไม่ว่าจะเป็นสิทธิ ในการดำ รงอยู่ของชุมชนและอำ นาจในการบริหารจัดการทรัพยากรของชุมชน ในงานศึกษาของ สันติพงษ์ ช้างเผือก และคณะ (2546) เรื่อง “ของหน้าหมู่: ประวัติศาสตร์ตัวตนชุมชนกลางหุบเขาแม่แจ่ม” สะท้อนให้เห็นถึง ความสัมพันธ์ของ ปัจเจกบุคคลกับชุมชนในการใช้ประโยชน์และการถือครอง “ของหน้าหมู่” 2 ประการ ได้แก่ ประการแรก ที่หน้าหมู่ของครอบครัวหรือตระกูล และประการที่สอง ที่หน้าหมู่ของ หมู่บ้าน ส่งผลให้การเข้าถึงและใช้ประโยชน์จากทรัพยากรท้องถิ่นทับซ้อนอยู่บนฐานความ คิดว่าด้วยเรื่อง “สิทธิ” ไม่ว่าจะเป็นสิทธิการใช้ สิทธิหน้าหมู่ สิทธิของชุมชน และสิทธิของ ปัจเจกบุคคล ดังนั้น ของหน้าหมู่ไม่ได้เป็นเพียงพื้นที่หรือมีขอบเขตตายตัว แต่สามารถ ปรับเปลี่ยน เลื่อนไหลหรือสร้างขึ้นใหม่ภายใต้เงื่อนไขและบริบทประวัติศาสตร์ในท้องถิ่น ของหน้าหมู่จึงก่อให้เกิดความสัมพันธ์ระหว่างปัจเจกบุคคลและชุมชน ทั้งในมิติของความ ขัดแย้ง การประนีประนอม การต่อรองระหว่างกัน รวมไปถึงการเข้ามาของอำ นาจรัฐ ในการบริหารจัดการทรัพยากร ทั้งนี้ เงื่อนไขและบริบททางประวัติศาสตร์ว่าด้วยการเข้ามา ของรัฐและกลุ่มทุนในพื้นที่อำ เภอแม่แจ่มพร้อมกับอำ นาจในการบริหารจัดการทรัพยากร โดยเฉพาะที่ดินและป่าไม้ ส่งผลกระทบต่อสำ นึกร่วมของผู้คนในชุมชนต่อ “ของหน้าหมู่” จากเดิมกลายเป็น “ของหลวง-ของรัฐ” และ “ของใครของมัน-ของส่วนตัว” ก่อให้เกิดความ ขัดแย้งระหว่างผู้คนในชุมชนและชุมชนกับรัฐในการบริหารจัดการทรัพยากรท้องถิ่น นำ ไปสู่ กระบวนการสร้างหรือผลิตซ้ำ ของหน้าหมู่ขึ้นใหม่และประวัติศาสตร์ท้องถิ่นของตน จนกระทั่งผลักดันให้เกิดรวมกลุ่มของผู้คนในชุมชนไปสู่การเคลื่อนไหวทางสังคม เพื่อสร้าง พลังให้กับชุมชนโต้ตอบกับรัฐและนายทุน ในขณะที่ อานุภาพ นุ่นสง (2557) ได้ทำ การศึกษา ความเปลี่ยนแปลงในชนบท ภาคเหนือผ่านการจัดการสมบัติชุมชนของ “ชุมชน” และ “หย่อมบ้าน” ช่วง พ.ศ. 2500- 2550 ในพื้นที่อำ เภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่พบว่า ชุมชนไม่ได้เป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 223 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี อย่างสมบูรณ์ โดยเฉพาะสำ นึก ความเชื่อ และศักยภาพในการบริหารจัดการ “สมบัติของ ชุมชน” หรือ ทรัพยากร “หน้าหมู่” เนื่องจากชุมชนเกิดขึ้นจากการรวมตัวกันของหน่วย ทางสังคมที่เรียกว่า “หย่อมบ้าน” ทำ ให้ความสัมพันธ์ระหว่างผู้คนในชุมชนไม่ได้แนบแน่น มากนัก ในทางกลับกันความสัมพันธ์ของผู้คนที่อาศัยอยู่ในหย่อมบ้านเดียวกันมีความ ใกล้ชิดและแน่นแฟ้น หย่อมบ้านจึงมีพลังในการกำ กับควบคุมและบริหารจัดการสมบัติ ชุมชนอย่างเป็นรูปธรรมและมีประสิทธิภาพมากกว่า แม้ว่าการบริหารจัดการทรัพยากร ของชุมชนและหย่อมบ้านมีความแตกต่างกัน เมื่อผู้คนจากหลายหย่อมบ้านมาอยู่รวมกัน เป็นชุมชนจะสร้างระบบการจัดการสมบัติของชุมชน (Common Property) เพื่อให้ผู้คน ในชุมชนสามารถเข้าถึงและใช้ประโยชน์จากทรัพยากรในการดำ เนินชีวิตอย่างทั่วถึงและ เท่าเทียม ไม่มีคนใดคนหนึ่งเป็นเจ้าของ และที่สำ คัญคือ สมบัติของชุมชนไม่ว่าจะเป็น ป่าไม้ บ่อน้ำ ที่ดิน ความเชื่อ วัฒนธรรม และภูมิปัญญาท้องถิ่นจะทำ หน้าที่ร้อยรัดความ สัมพันธ์ของผู้คนในชุมชนให้มีความใกล้ชิดและแนบแน่น ทั้งนี้ การเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจและการสถาปนาอำ นาจรัฐเหนือพื้นที่ ของชุมชน โดยเฉพาะการเข้ามากำ กับควบคุมการใช้ประโยชน์จากพื้นที่ป่าไม้และการ ถือครองที่ดิน ส่งผลให้เกิดการเปลี่ยนแปลงสถานภาพและความหมายของสมบัติชุมชน ต่างไปจากในอดีต กล่าวคือ “สมบัติส่วนตัว” หรือ “สมบัติของชุมชน” กลายเป็น “สมบัติของรัฐ” ผู้คนในชุมชนยึดครองที่ดินที่เป็นสมบัติชุมชนมาเป็นสมบัติส่วนตัวเพื่อใช้ เป็นปัจจัยการผลิตเชิงพาณิชย์ จากการเปลี่ยนแปลงวิถีการผลิตของผู้คนในชุมชน ก่อให้เกิดผลกระทบต่อระบบความสัมพันธ์ในชุมชน ไม่ว่าจะเป็นการว่าจ้างแรงงานแทนการ แลกเปลี่ยนแรงงานในครอบครัว เครือญาติ และชุมชน นำ ไปสู่การลดทอนอำ นาจของ หย่อมบ้านและชุมชนในการบริหารจัดการทรัพยากรท้องถิ่นของตน ดังนั้นการเปลี่ยน สถานภาพของสมบัติชุนชนไปสู่สมบัติของปัจเจกบุคคล จึงทำ ให้พลังทางสังคมที่ยึดเหนี่ยว ผู้คนในแต่ละหย่อมบ้านเข้าด้วยกันลดทอนลง และนำ ไปสู่การล่มสลายของความเป็นชุมชน ในที่สุด ในขณะเดียวกัน การเปลี่ยนแปลงของบริบททางสังคมและความสัมพันธ์เชิงอำ นาจ ในการบริหารจัดการสมบัติของชุมชนของหย่อมบ้าน ชุมชน นายทุนและรัฐ กลายเป็น เงื่อนไขสำ คัญที่ทำ ให้ผู้คนในชุมชนร่วมรื้อฟื้นเครือข่ายความสัมพันธ์ในลักษณะใหม่เพื่อการ จัดการสมบัติชุมชนนับตั้งแต่ พ.ศ. 2540 เป็นต้นมา โดย “หย่อมบ้าน” ทำ หน้าที่เป็นพื้นที่ ในการสถาปนาอำ นาจของผู้คนที่มีเป้าหมายร่วมกัน และ พัฒนาเป็นเครือข่ายระดับชุมชน เพื่อสร้างอำ นาจในการต่อรองกับรัฐและนายทุน อย่างไรก็ตาม การดำ เนินงานในลักษณะ เครือข่ายระดับชุมชนยังคงเป็นการขับเคลื่อนเรียกร้องของตัวแทนเพียงบางคนหรือบางกลุ่ม เท่านั้น การบริหารจัดการสมบัติชุมชนของเครือข่ายมักจะปรากฎในระยะเวลาอันสั้น ส่งผลให้ การแก้ไขปัญหาและความต้องการของชุมชนดำ เนินไปอย่างล่าช้าและไม่ต่อเนื่อง แม้ว่าในการศึกษาเรื่องของอำ นาจกับชุมชนจะเห็นภาพสะท้อนของการปะทะ ระหว่างรัฐกับประชาชนผ่านมิติการจัดการและครอบครองสิทธิในทรัพยากร ระบบความเชื่อ แต่ในพื้นที่ทางการเมืองที่มีอำ นาจของกฎหมายและการเปลี่ยนแปลงของบริบททาง

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 224 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี การเมือง ปฏิสัมพันธ์ทางอำ นาจของรัฐก็ผลักดันให้เกิดมิติความสัมพันธ์บนพื้นที่เมือง ในหลากหลายรูปแบบ ในการศึกษาของไพลิน ภู่จีนาพันธุ์ และ สุพิชฌาย์ ปัญญา (2559) ศึกษาวิจัยเรื่องราวเกี่ยวกับการเคลื่อนไหวของกลุ่มผลประโยชน์ในพื้นที่จังหวัดเชียงใหม่ ในช่วงหลังการประกาศใช้รัฐธรรมนูญ พ.ศ. 2540 ซึ่งเชื่อมโยงกับแนวคิด ทฤษฎีทาง รัฐศาสตร์ที่นำ เสนอความสัมพันธ์ของรัฐกับภาคประชาชนที่เปลี่ยนแปลงไปจากเดิมอันเนื่อง มาจากบริบททางการเมืองที่ส่งเสริมการมีส่วนร่วมทางการเมืองภายใต้ข้อบัญญัติของ รัฐธรรมนูญ พ.ศ. 2540 การศึกษาวิจัยพบว่า ปัจจัยการกระจายอำ นาจภายใต้รัฐธรรมนูญ 2540 ปัจจัยด้านการพัฒนาเศรษฐกิจ ระบบสาธารณูปโภค การพัฒนาด้านโครงสร้างพื้นฐาน ของเมืองเพื่อตอบสนองต่อการเพิ่มขึ้นของจำ นวนประชากรในเมือง ปัจจัยด้านการศึกษาที่ เกี่ยวกับสมาชิกและแกนนำ ของกลุ่มผลประโยชน์ มีการเชื่อมโยงกับข้อมูลและนักวิชาการ เกิดการเรียนรู้ในการขับเคลื่อนและแสดงออกซึ่งมีส่วนร่วมทางการเมืองในระดับท้องถิ่น ปัจจัยด้านสื่อทั้งออนไลน์และออฟไลน์ที่เป็นตัวกลางสำ คัญในการเรียนรู้กระบวนการ มีส่วนร่วมของกลุ่ม มีบทบาทในการเป็นตัวกลางเชื่อมโยงเครือข่ายและระดมสมาชิก ไพลินและสุพิชฌาย์เน้นย้ำ ในการศึกษาวิจัยว่าการกดทับของอำ นาจจากส่วนกลางจนนำ มาสู่ความต้องการในการกระจายอำ นาจของสังคมมีผลโดยตรงต่อการก่อตัวของกลุ่ม ผลประโยชน์ในระดับท้องถิ่นที่จะมีความหลากหลายมากขึ้น กระบวนการขัดเกลาทางสังคมที่มีการเปลี่ยนแปลงมีผลต่อรูปแบบและความ สัมพันธ์ของกลุ่มผลประโยชน์ต่างๆ ที่วิวัฒนาการมาสู่บทบาทหน้าที่ในฐานะสมาชิกทาง สังคม ซึ่งธนะวัฒน์ พรหมทอง และ วรพงศ์ ตระการศิรินนท์ (2560) ทำ การวิจัยเรื่อง การศึกษาความเป็นพลเมือง: กรณีศึกษาประชาชนในเขตพื้นที่ตำ บลอุโมงค์ อำ เภอเมือง จังหวัดลำ พูน พบว่ากระบวนการขัดเกลาทางสังคมมีความสำ คัญต่อการส่งเสริมการเป็น พลเมือง ผ่านปัจจัยทางด้านครอบครัวเป็นปัจจัยพื้นฐานที่สำ คัญในทุกๆ ด้านในการเสริม สร้างความเป็นพลเมือง ประกอบกับระบบความเชื่อและวัฒนธรรมในชุมชน ในการศึกษานี้ ใช้วิธีการสร้างเกณฑ์ในการวัดความเป็นพลเมืองพบว่าประชาชนในชุมชนตำ บลอุโมงค์ มีความเป็นพลเมือง 8 ด้านเรียงจากไปหาน้อยคือ (1) มีความละอายและเกรงกลัวต่อ ความชั่ว รองลงมา คือ (2) มีความซื่อสัตย์สุจริต (3) มีความกล้าและเชื่อมั่น (4) มีการใช้ ความคิดเห็นร่วมกันในการจัดการปัญหา ลำ ดับถัดมา คือ (5) ส่งเสริมคนดี (6) สามัคคี (7) ให้ความสำ คัญกับปัญหาชุมชนท้องถิ่น และน้อยที่สุด คือ (8) การมีบทบาทหน้าที่ในการ แก้ไขปัญหา จากข้อมูลจะเห็นว่าการที่ประชาชนมีบทบาทในการแก้ไขปัญหาชุมชน การให้ ความสำ คัญกับปัญหาและความสามัคคีน้อยตามลำ ดับนั้น เกิดจากปัจจัยภายในชุมชน คือ โครงสร้างวัยของประชาชนในชุมชนและเศรษฐกิจ การที่ประชาชนส่วนใหญ่ไม่ได้อยู่ ในชุมชนและต้องประกอบอาชีพ ทำ ให้คนที่มีบทบาทต่อการทำ งานเพื่อชุมชนจะเป็นกลุ่ม ผู้สูงอายุหรือช่วงวัยเกษียณราชการ ซึ่งประกอบอาชีพเกษตรกร และการค้าขายในชุมชน เป็นหลัก เนื่องด้วยว่ามีความอิสระทางด้านเวลาจึงทำ ให้สามารถเข้ามามีส่วนร่วมภายใน ชุมชนได้มากขึ้น

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 225 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี การเติบโตของเมืองและการสลายพื้นที่ชุมชนมาสู่พื้นที่เมืองที่เกิดจากการ เปลี่ยนแปลงของกลไกทางเศรษฐกิจ สังคม การเคลื่อนย้ายถิ่นฐานได้ทำ ให้บทบาทหน้าที่ ของคนในเมืองมีมากกว่าบทบาทในฐานะประชาชน แต่ต้องรวมถึงบทบาทหน้าที่ในฐานะ พลเมือง การแสดงออกทางสังคมและการเมืองจึงมีหลากหลายตามประเด็นสาธารณะที่ ปรากฎในพื้นที่เมือง สามารถ สุวรรณรัตน์ (2561) ทำ การศึกษาเรื่อง “อนาคตของเมือง เชียงใหม่ ในการขับเคลื่อนการพัฒนาโดยภาคประชาสังคม” โดยทำ การเก็บข้อมูลจากกลุ่ม องค์กรภาคประชาสังคมเมืองเชียงใหม่จำ นวน 9 กลุ่ม ที่ยังดำ เนินงานพัฒนาเมือง ได้แก่ ภาคีคนฮักเมืองเชียงใหม่, เครือข่ายเชียงใหม่ เขียว สวย หอม, โฮงเฮียนสืบสานล้านนา, กลุ่มสถาปนิกคน.ใจ.บ้าน, ชมรมชาวนิมมานเหมินท์, โครงการฟื้นบ้าน ย่าน เวียงเชียงใหม่, เครือข่ายชุมชนเมืองรักษ์เชียงใหม่, และกลุ่มละครกั๊บไฟ ข้อค้นพบของสามารถชี้ให้เห็น ว่าการดำ เนินงานของกลุ่มภาคประชาสังคมในปัจจุบัน มีประเด็นการทำ งานจัดอยู่ในกลุ่ม งานที่มีวัตถุประสงค์เพื่อมุ่งเน้นการพัฒนาองค์ความรู้ ทักษะ และความเข้าใจต่อคุณค่า ของเมือง สิ่งแวดล้อมเมือง และมรดกทางวัฒนธรรม รวมถึงส่งเสริมให้เกิดการรวมกลุ่ม ของคนในเมืองผ่านการใช้กิจกรรมที่ต้องทำ ร่วมกันเพื่อเป้าหมายข้างต้น เคียงข้างไปกับ การรวบรวมผู้คนที่มีความคิดเดียวกันเข้าไว้ด้วยให้มากที่สุด ในขณะที่งานในกลุ่มเพื่อการ สร้างสรรค์แนวทางการพัฒนาหรือแก้ไขปัญหาในเมือง เป็นกลุ่มงานที่จำ นวนกิจกรรม รองลงมา และกลุ่มงานเพื่อการรณรงค์คัดค้านโครงการของรัฐ และเอกชน เป็นกลุ่มงาน ที่มีกิจกรรมน้อยที่สุด ในส่วนของรูปแบบการดำ เนินงานของกลุ่มองค์กรภาคประชาสังคมเมืองเชียงใหม่ จากการศึกษากลุ่มกรณีศึกษาพบว่ามีรูปแบบการทำ งานใน 2 ลักษณะ 1) จิตอาสา และ 2) รับเงินค่าจ้างในอัตราต่ำ กว่าวุฒิการศึกษาหรือรับเพียงค่าสนับสนุนอาสาสมัคร ด้วยลักษณะที่ตั้งอยู่บนพื้นฐานของจิตอาสาและการไม่มีเงินสนับสนุนกิจกรรม และคน ทำ งานอย่างแน่นอน ซึ่งสามารถมองว่า งบประมาณคือปัจจัยและตัวแปรสำ คัญที่สร้าง ความยั่งยืนและความต่อเนื่องของกลุ่มองค์กรภาคประชาสังคม ทำ ให้แต่ละกลุ่มสามารถ ดำ เนินงานได้ในระดับประเด็นเฉพาะที่ตนเองสนใจ และเป็นข้อจำ กัดที่เป็นอุปสรรค ต่อการยกระดับการทำ งานสู่ระดับภาพรวมของเมือง หรือการพัฒนานโยบายสาธารณะ เพื่อการพัฒนาเมืองจากภาคประชาสังคม อรรถจักร์ สัตยานุรักษ์ และคณะ (2563) ศึกษาวิจัยเรื่อง “คนจนเมืองที่เปลี่ยนไป ในสังคมเมืองที่กำ ลังเปลี่ยนแปลง” ที่เน้นการศึกษาความสัมพันธ์ระหว่าง ‘คนจนเมือง’ และ ‘ความเป็นเมือง’ และพลวัตของคนจนเมืองสัมพันธ์อยู่กับการเปลี่ยนแปลงของ สังคมเมือง ในงานวิจัยระบุว่า ลักษณะเด่นของกลุ่มคนจนและชุมชนเมืองอาจจําแนกได้ เป็นกลุ่มสาคัญๆ คือ กลุ่มคนที่ด ํ ารงชีวิตอยู่มาอย่างเนิ่นนานหรือกล่าวอีกนัยหนึ่งก็คือมี ํ สถานะเป็น “คนเมือง” กลุ่มแรงงานชาติพันธุ์ซึ่งอาจมีพื้นเพต่างถิ่น แต่ได้อพยพโยกย้าย มามีวิถีชีวิตในเขตเมือง (รวมถึงการเป็นลูกหลานจากคนกลุ่มนี้) และกลุ่มแรงงานข้ามชาติ ที่เข้ามาใช้ชีวิตเป็นส่วนหนึ่งของสังคมในเชียงใหม่ภายใต้การเติบโตและขยายตัวของ ระบบเศรษฐกิจการค้าที่เพิ่มขึ้นอย่างมาก ทำ ให้ความหมายของคำ ว่า กลุ่มคนจนเมือง

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 226 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี ที่มีนัยของคนจนที่อยู่ในเมืองผู้ซึ่งรอรับการสงเคราะห์ เปลี่ยนมาเป็นผู้ประกอบการรายย่อย ในภาคการผลิตที่ไม่เป็นทางการในเมือง กลุ่มคนกลุ่มนี้เข้าถึงข้อมูลข่าวสาร มีส่วนร่วม ทางการเมืองไม่ได้ต่างจากคนทั่วไป สัมพันธ์ตามมิติทางการเมืองที่เปลี่ยนไป และ คนจนเมือง ไม่ได้ต้องการแค่มีชีวิตในเมือง แต่ต้องการมีส่วนร่วมด้วย ต้องการนโยบายการ พัฒนาเมืองที่ตอบสนองต่อความต้องการของพวกเขา แต่นโยบายเหล่านี้มักถูกมองข้าม เพราะคนจนขาดสิทธิที่จะมีส่วนกําหนดชีวิตของเมือง ดังนั้นวิถีของเมืองควรที่ข้ามพ้นไป จากตรรกะของทุนนิยม หรือคือ การใช้พื้นที่ของเมืองไม่ควรถูกกาหนดบนฐานของต้นทุน ํ และกาไร แต่ควรค ํ านึงถึงการอยู่ร่วมกันของสังคม ข้อค้นพบของงานวิจัย คือ คนจนและ ํ ชุมชนเมืองในเชียงใหม่สัมพันธ์กับระบบเศรษฐกิจภาคบริการอย่างมาก เฉพาะอย่างยิ่งใน รอบ 2 ทศวรรษที่ผ่านมา การขยายตัวของอุตสาหกรรมการท่องเที่ยวที่สร้างความมั่งคั่ง ให้กับระบบเศรษฐกิจในภาพรวม ดังนั้น เมื่อต้องเผชิญกับปัญหาที่ส่งผลต่อการท่องเที่ยว จึงนํามาซึ่งผลกระทบที่รุนแรง ทั้ง โควิด-19 และปัญหาฝุ่นควัน ปรากฏการณ์ของเมือง ที่พลวัตเป็นผลมาจากการพัฒนาโดยรัฐรวมศูนย์ที่ส่งผลต่อสถานะของคนเมืองเปลี่ยนไป อย่างมาก การถอดรหัสของการเรียกคนจนเมืองใหม่ของการศึกษาวิจัยนี้จึงมุ่งให้เกิด การรับรู้ถึงความเป็นจริง และให้คนส่วนใหญ่ตระหนักถึงความสำ คัญของคนจนเมือง เพื่อนำ ไปสู่การอยู่ร่วมกันอย่างเสมอภาค สร้างเมืองที่ยุติธรรม (Just City) และสิทธิ ในการมีส่วนกำ หนดการเปลี่ยนแปลงของเมือง (Right to the City) จากการทบทวนวรรณกรรมและงานวิจัยที่เกี่ยวข้องจะเห็นว่า ความสัมพันธ์ ของคนกับสังคมคือ ตัวแปรหลักของกระบวนการการเปลี่ยนแปลงของพื้นที่ทั้งในชุมชน และเมืองท่ามกลางบริบทแวดล้อมทางสังคมเศรษฐกิจ การเมือง และวัฒนธรรมที่แตกต่างกัน แต่การเปลี่ยนแปลงเหล่านั้นจะเกิดขึ้นได้ต้องเชื่อมโยงไปสู่การทำ ความเข้าใจกลไกของรัฐ และนโยบายที่ส่งผลต่อการเปลี่ยนเชิงโครงสร้างและการพัฒนาที่ยึดโยงกับพื้นที่ ซึ่งเป็น ผลให้เกิดบทบาทหน้าที่ ปัญหาและความต้องการใหม่ๆ ของคนสังคม เห็นได้จากในช่วง การเปลี่ยนผ่านของการพัฒนาเมืองเพื่อรองรับการขยายตัวของเศรษฐกิจและการท่องเที่ยว ในช่วงหลายทศวรรษที่ผ่านมา ส่งผลต่อความสัมพันธ์ของชุมชนและทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อมนำ มาสู่การสร้างกระบวนการ วิธีการในการดูแล รักษา และร่วมกำ หนด แนวทาง กฎ กติกาเพื่อการสร้างสำ นึกและเครือข่ายในพื้นที่ สมาชิกของสังคมเกิดความรู้สึก เป็นส่วนหนึ่งและความเป็นเจ้าของ แม้ในหลายกรณีผลกระทบอันเกิดจากนโยบายของรัฐ แนวทางการพัฒนาที่ส่งผลให้เกิดความเหลื่อมล้ำ ขัดแย้ง แต่การเรียนรู้ในการขับเคลื่อน ผลประโยชน์และความต้องการของสังคมที่ก่อรูปร่วมกันจนนำ ไปสู่บทบาทของพลเมือง ที่ไม่คิดว่าตัวตนของตนเองเป็นอื่นไปจากพื้นที่สาธารณะ จนนำ มาสู่สำ นึกสาธารณะ และกิจกรรมต่างๆ ที่แสดงผ่านโครงการอาสาสมัครและจิตสาธารณะในรูปแบบต่างๆ การก่อกำ เนิดของผู้คนที่ขับเคลื่อนประเด็นสาธารณะต่างเกิดมาจากวิวัฒนาการของการพัฒนา สังคม นโยบายรัฐ และบริบทของพื้นที่เมืองที่เปลี่ยนไป โดยเฉพาะในจังหวัดเชียงใหม่ กระบวนการเปลี่ยนผ่านชุมชนสู่ความเป็นเมืองส่งผลให้คนที่ได้รับผลกระทบต่างขับเคลื่อน ความเป็นเจ้าของ สร้างสำ นึกร่วมในรูปแบบของเครือข่ายภาคประชาสังคม

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 227 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี IV. 03. ที่่�มาและ ก า ร ดำำเ นิิ น ก า ร ข อ ง กลุ่่�มอาสาส มััค ร จิิ ต ส า ธ า ร ณ ะ และเ ครืือ ข่่า ย เ พื่่�อ สัั ง ค ม การศึกษาวิจัยกลุ่มอาสาสมัครและโครงการจิตสาธารณะที่เกิดขึ้นเมื่อมี ประเด็นหรือวิกฤติ (Issue-based Studies) การศึกษานี้เก็บรวบรวมข้อมูลจากเอกสาร (Documentary Research) การลงพื้นที่สังเกตการณ์ (Observation) การทำ งาน และกิจกรรมของกลุ่มอาสาสมัครและเครือข่ายกลุ่มจิตสาธารณะทั้งระดับปัจเจกบุคคล และระดับเครือข่าย รวมทั้งการสัมภาษณ์เชิงลึก (In-depth Interviews) และการสนทนา กลุ่ม (Focus Group) กับกลุ่มอาสาสมัคร และกลุ่มจิตสาธารณะ โดยจำ แนกการเก็บ รวบรวมข้อมูลการสัมภาษณ์ผู้ให้ข้อมูลจากเครือข่ายกลุ่มจิตสาธารณะจำ นวน 30 คน3 โดยผู้ให้สัมภาษณ์มีทั้งบุคคล ตัวแทนกลุ่มอาสาสมัครจิตสาธารณะ และตัวแทนเครือข่าย ภาคประชาสังคมที่เกิดขึ้นในจังหวัดเชียงใหม่ตามประเด็นปัญหา วัตถุประสงค์ และ ลักษณะการดำ เนินงาน โดยมีประเด็นที่เกี่ยวข้องกับการดำ เนินงานของโครงการ จิตสาธารณะภายใต้บริบทของ 5 ประเด็นหลัก ได้แก่ 1) ประเด็นโควิด-19 2) ประเด็น แรงงานข้ามชาติและคนไร้บ้าน 3) ประเด็นสภาพอากาศ PM 2.5 4) ประเด็นไฟป่า ภาคเหนือ และ 5) ประเด็นเมืองและสิ่งแวดล้อม พื้นที่สีเขียวสามารถสรุปประเด็นการ ขับเคลื่อนและการดำ เนินงานของกลุ่มจิตสาธารณะและเครือข่ายภาคประชาสังคมได้ ดังตารางที่ 2 3 สามารถอ่านเนื้อหาที่เรียบเรียงจากการสัมภาษณ์แต่ละคนอย่างละเอียดในรายงานฉบับสมบูรณ์

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 228 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี ตารางที่่� 2 สรุุปประเด็็นการขัับเคลื่่�อนและการดำำเนิินงานของกลุ่่มจิิตสาธารณะ และเครืือข่่ายภาคประชาสัังคม ลำดับ รายชื่่อ�ภูมิูิลำำนา กลุ่่ม/ เครืือข่่าย ประเด็็นปััญหา การดำำเนิินงาน 1. นายวิริิยะพััฒน์์ คีีตวััฒนะ เชีียงใหม่่บุุคคลทั่่วไป �สถานการณ์์ โควิิด-19 การบริิจาคเงิินเริ่่ม�ต้้นจาการระดมทุุนภายใน ครอบครััวและกลุ่่มเพื่่�อน เพื่่�อจััดทำำ�อาหาร และแจกจ่่ายให้้ประชาชนในช่่วงการระบาด ของไวรััสโควิิด-19 2. นางภััทรานิิษฐ์์ โพธิิยารมย์์ เชีียงใหม่่กลุ่่มสายใต้้ ออกรถ ฝุ่่�นควััน และไฟป่่า เริ่่ม�ต้้นโครงการ “ลมหายใจสายใต้้” เพื่่อระดม� เงิินทุุนในการแก้้ไขและป้้องกัันปััญหาฝุ่่�นควััน 2.5 เพื่่�อจััดซื้้�อเครื่่องฟอกอ� ากาศ หน้้ากาก อนามััย และอุุปกรณ์์จำำ�เป็็นให้้แก่่โรงเรีียน ศููนย์พั์ ัฒนาเด็็กเล็็ก และสถานพยาบาล รวม ไปถึึงการจััดซื้้อ�อุุปกรณ์ดั์ ับไฟป่่าให้้เจ้า้หน้้าที่่� ในช่่วงสถานการณ์วิ์ ิกฤตไฟป่่าบริิเวณอุุทยาน แห่่งชาติิสุุเพท-ปุุย และการจััดทำำ�อาหารและ แจกจ่่ายให้้แก่่แรงงานข้้ามชาติิในพื้้�นที่่�ใน ช่่วงสถานการณ์์โควิิด-19 ปััจจุุบัันร่่วมกัับ เครืือข่่ายภาคประชาชนในเชีียงใหม่่จััดทำำ� โครงการ “สวนผัักคนเมืือง” เพื่่�อสร้า้งความ มั่่นคงท� างอาหาร 3 นางสาวลักขณา ศรีหงส์ เชียงใหม่ เครือข่าย เชียงใหม่ เขียว สวย หอม สิ่ งแวดล้อม ฝุ่นควันและ ไฟป่า การสร้้าง “พื้้�นที่่�สีีเขีียว” ในพื้้�นที่่�เมืือง เชีียงใหม่่ เพื่่�อแก้้ไขปััญหาฝุ่่�นควัันและปััญหา สิ่่� งแวดล้้อมให้้เมืืองเชีียงใหม่่น่่าอยู่่ ประกอบ ไปด้้วย 1. โครงการ “สวนผัักฮัักเมืือง” และการสร้า้ง อาสาสมััคร “Green Ranger” ส่่งเสริิมการ ปลููกผัักสวนครััวและเกษตรอิินทรีย์ี ์ 2. โครงการ “เติิมเต็็มต้้นไม้้ใหญ่่” และ “หมอ ต้้นไม้้” อนุุรัักษ์์และเพิ่่� มจำำ�นวนต้้นไม้้ในพื้้�นที่่� เมืือง การฟื้้�นฟููพื้้�นที่่�สาธารณะ 3. เขีียวชมเมืือง การท่่องเที่่�ยวเชิิงนิิเวศ ประวัติั ิศาสตร์์ 4. ฮัักเวีียงช็็อป ตลาดกระจายผลผลิิตจาก เกษตรอิินทรีย์ี ์ไปยัังผู้้บริิโภคโดยตรง 4. นายชนกนันท์ นันตะวัน อุบลราชธานี 5. นางสาวดาวดำ นายทุน เชียงราย เยาวชน อาสา ปัญหาทาง สังคมทัวไป ่ การเข้้าร่่วมเป็็นส่่วนหนึ่่�งในกิิจกรรมจิิต สาธารณะของชุุมชน มหาวิิทยาลััยและสัังคม และการให้้ความช่่วยเหลืือผู้้อื่่นและ�ชุุมชน โดย เฉพาะการให้้ความช่่วยเหลืือแก่่กลุ่่มแรงงาน ข้้ามชาติิ กลุ่่มชาติิพัันธุ์์ และกลุ่่มคนไร้้บ้้าน อาทิิเช่่น การบริิจาคอาหารและสิ่่� งของเครื่่อง� ใช้ที่่ ้�จำำ�เป็็นต่่อการดำำ�เนิินชีวิีิตประจำำ�วััน 6. นายประสิทธิ์ ครุธาโรจน์ กำแพงเพชร เยาวชน อาสา ปััญหาทาง สัังคมทั่่วไป � และการมีี ส่่วนร่่วม ทางการเมืือง การเข้้าร่่วมเป็็นส่่วนหนึ่่�งในกิิจกรรมจิิต สาธารณะของชุุมชน โรงเรีียน มหาวิิทยาลััย และสัังคม ในช่่วงสถานการณ์์โควิิด-19 เป็็น อาสาสมััครให้้การช่่วยเหลืือแรงงานข้า้มชาติิ

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 229 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี ตารางที่่� 2 (ต่่อ) ลำำดัับ รายชื่่อ�ภูมิูิลำำนา กลุ่่ม/ เครืือข่่าย ประเด็็นปััญหา การดำำเนิินงาน 7. นายศุภวุฒิ บุณมหาธนากร (ใจบ้านสตูดิโอ) เชียงใหม่ กลุ่มสวนผัก คนเมือง การใช้พื้นที่ สาธารณะใน เมืองเชียงใหม่ มุ่่งเน้้นการสร้้างพื้้�นที่่�สาธารณะในพื้้�นที่่�เมืือง เชีียงใหม่่ ภายใต้้แนวคิิด “การออกแบบเพื่่�อ สัังคม” เพื่่�อลดปััญหาความเหลื่่�อมล้ำำ�ในการใช้้ พื้้�นที่่�สาธารณะของผู้้คนในเมืืองเชีียงใหม่่ นำำ�ไป สู่่การดำำ�เนิินงานร่่วมกัับกัับเครืือข่า่ยภาคประชา สัังคมและหน่่วยงานภาครััฐสร้า้งพื้้น�ที่่ส� าธารณะ ใจกลางเมืืองเชีียงใหม่่ในนาม “สวนผัักคนเมืือง” เพื่่อเ�ป็็นต้้นแบบการสร้า้งความมั่่นคงท� างอาหาร และการดำำ�เนิินงานฟื้้�นฟููพื้้�นที่่�สาธารณะของ แม่่เชีียงใหม่่ ได้้แก่่ คลองแม่่ข่่าและลำำ�น้ำำ�สาขา ตลอดจนการพััฒนาพื้้�นที่่�ชุุมชนคลองแม่่ข่่าให้้ สามารถอยู่่ร่่วมกัับธรรมชาติิ เพื่่�อสร้้างความ มั่่นคง�ด้้านที่่�อยู่่อาศััยแก่่ผู้้คนในเมืือง 8. กนกนวรรณ มีพรหม เชียงใหม่ กลุ่ม In Chiang Mai การ เปลียนแปลง่ ของเมือง และ คุณภาพชีวิต การจััดตั้้งก�ลุ่่ม “In Chiang Mai” เพื่่�อนำำ�เสนอ ภาพของจัังหวััดเชีียงใหม่่ในแง่่มุุมที่่�แตกต่่าง ออกไปจากเดิิม โดยมุ่่งเน้้นสร้้างความเข้้าใจ วิิถีีชีีวิิต วััฒนธรรม และการเปลี่่�ยนแปลงของ ผู้้คนและเมืืองเชีียงใหม่่ ในช่่วงสถานการณ์์การ แพร่่ระบาดของโรคโควิิด 19 ตนเองได้้ทำำ�งาน ร่่วมกัับมููลนิิธิิ เพื่่�อสุุขภาพและการเรีียนรู้้ของ แรงงานกลุ่่มชาติิพัันธุ์์ (MAP Foundation) ดำำ�เนิินงานจััดหาของใช้้จำำ�เป็็นสำำ�หรัับแรงงาน ข้า้มชาติิผู้้หญิิง 9. Thida Win (หญิงหอม) รัฐฉาน มูลนิธิเพื่อ สุขภาพและ การเรียนรู้ ของแรงงาน กลุ่ม ชาติพันธุ์ (Map Foundation) แรงงาน ข้า้มชาติิ โดยเฉพาะ แรงงาน ผู้้หญิิง การให้้ความช่่วยเหลืือแรงงานข้้ามชาติิในพื้้�นที่่� จัังหวััดเชีียงใหม่่และใกล้้เคีียง เพื่่�อป้้องกััน ปััญหาการถููกละเมิิดสิิทธิิมนุุษยชนและสิิทธิิ แรงงาน โดยเฉพาะแรงงานข้า้มชาติิผู้้หญิิง นำำ� ไปสู่่การเข้้าร่่วมทำำ�กิิจกรรมกัับเครืือข่่ายปฏิิบััติิ งานสตรีีไทใหญ่่ (SWAN) ตลอดจนให้้การช่่วย เหลืือแก้้ไขปััญหาในการดำำ�เนิินชีีวิิตประจำำ�วััน แรงงานข้า้มชาติิ ซึ่่�งเกิิดจากข้้อจำำ�กััดทางภาษา องค์์ความรู้้ และความแตกต่า่งทางชาติพัิ ันธุ์์ของ แรงงานข้า้มชาติิกัับผู้้คนในพื้้�นที่่� ฯลฯ 10. นางสาวชนินทร เพ็ญสูตร เชียงราย นักวิชาการ (วิชาการเป็น พลเมือง) การสร้างความ เป็นพลเมือง สังคมไทย การสร้้างหลัักสููตรการเรีียนวิิชาการเป็็น พลเมืือง เพื่่�อทำำ�ให้้ผู้้คนรู้้สึึกถึึงความเป็็น พลเมืืองและการมีีจิิตสาธารณะ มุ่่งเน้้ น กระบวนการเรีียนรู้้ด้้วยตนเองจากการลงพื้้�นที่่� เพื่่�อเรีียนรู้้และสร้้างประสบการณ์์การทำำ�งาน เพื่่�อสัังคมแก่่ผู้้เรีียน 11. นายวิเชียร ทาหล้า เชียงใหม่ Green Ranger และ บ้าน เตื่อมฝันเพื่อ คนไร้บ้าน สิ่ งแวดล้อม เกษตรอินทรีย์ และคนไร้บ้าน การสร้้างอาสาสมััครกลุ่่ม “Green Ranger” เพื่่�อขัับเคลื่่�อนการสร้้างพื้้�นที่่�สีีเขีียวใน เมืืองและเพื่่�อสร้า้งการเรีียนรู้้การทำำ�งานอาสา สมััครของคนรุ่่นใหม่่ โดยมุ่่งเน้้นการสร้า้งเสริิม ประสบการณ์์การทำำ�งานร่่วมกัับบุุคคลที่่�หลาก หลาย และลงมืือปฏิิบััติิงานในพื้้�นที่่� การก่่อตั้้� ง “บ้้านเตื่่�อมฝััน” เพื่่�อฟื้้�นฟููและส่่งเสริิมศัักยภาพ ด้้านต่่างๆ ของคนไร้บ้้าน ส่่งเสริิมการประกอบ อาชีีพ การจ้า้งงาน และทัักษะการเข้าสั้ ังคม โดย จััดหาที่่�อยู่่อาศััยให้้แก่่คนไร้้บ้้านอาศััยอยู่่ร่่วม กััน การสร้า้งเครืือข่่ายคนไร้บ้้านในพื้้�นที่่�เมืือง เชีียงใหม่่และที่่�สำำ�คััญคืือ การเผยแพร่่ข้้อมููล เกี่่�ยวกัับคนไร้้บ้้านแก่่สัังคม เพื่่�อปรัับเปลี่่�ยน ทััศนคติิของคนในสัังคมต่่อคนไร้บ้า้น

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 230 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี ตารางที่่� 2 (ต่่อ) ลำำดัับ รายชื่่อ�ภูมิูิลำำนา กลุ่่ม/ เครืือข่่าย ประเด็็นปััญหา การดำำเนิินงาน 12. นางนลี อินทรนันท์ เชียงใหม่ สภาลม หายใจ เชียงใหม่ ฝุ่นควัน PM 2.5 ไฟป่า และ สิ่ งแวดล้อม การดำำ�เนิินงานแก้้ไขปััญหาฝุ่่�นควัันอย่่าง ยั่่ง�ยืืน ภายใต้้แนวคิิด“เพราะเรามีีลมหายใจ เดีียวกััน” ทั้้�งใน online platform และ offline platform เพื่่�อทำำ�ให้้เกิิดความรู้้สึึก ต่่อปััญหาร่่วมกัันว่า่ ปััญหาสภาพอากาศก่่อ ให้้เกิิดผลกระทบต่่อทุุกคนในสัังคม โดยมีีเป้้า หมายสำำ�คััญ 3 ประการ ได้้แก่่ 1. การเพิ่่� มพื้้�นที่่�สีีเขีียว (Plant more trees) ออกแบบการใช้้ประโยชน์์ในพื้้�นที่่�สาธารณะให้้ กลายเป็็นพื้้�นที่่�สีีเขีียว และส่่งเสริิมการปลููก พัันธุ์์ไม้้พื้้�นถิ่่� นของจัังหวััดเชีียงใหม่่ในโครง การเก๊๊าไม้บุุ้ญธรรม เพื่่�อเปิิดโอกาสให้ผู้้คนใน สัังคมมีส่ี่วนร่่วมในการดููแลรัักษาสิ่่� งแวดล้้อม 2. ขยะเหลืือศููนย์์: เชีียงใหม่่ไร้้เหลืือ (Zero waste) เป็็นการลดการเกิิดขยะจากการ อุุปโภคบริิโภคของผู้้คนในสัังคมตั้้งแ�ต่่ต้้นทาง ลดการใช้้ การใช้ซ้ำำ� และการนำำ�กลัับมาใช้้ใหม่่ ถืือเป็็นการหมุุนเวีียนทรััพยากรกลัับมาใช้้ให้้ เกิิดประโยชน์สู์ูงสุุด และ 3. การใช้้จัักรยานเป็็นยานพาหนะ (Bike more Drives less) เพื่่�อลดมลภาวะทาง อากาศที่่�เกิิดจากยานพาหนะ 13. นายบัณรส บัวคลี่ เชียงใหม่ (ย้ายเข้า) เครือข่าย ภาคประชา สังคม สิทธิชุมชน สิ่ งแวดล้อม ฝุ่นควันและ ไฟป่า การร่่วมก่่อตั้้ง “ภ� าคีีเครืือข่า่ยคนฮัักเชีียงใหม่่” เพื่่�อเป็็นศููนย์์กลางในการประสานงานและ ดำำ�เนิินกิิจกรรมและโครงการเพื่่�อสัังคม โดย เฉพาะประเด็็นที่่�เกี่่�ยวข้้องกัับการละเมิิดสิิทธิิ ของปััจเจกบุุคคลและชุุมชน เพื่่�อรัักษาผล ประโยชน์์ร่่วมของผู้้คนในสัังคม ตลอดจน การพััฒนาคุุณภาพชีีวิิตของผู้้คนในจัังหวััด เชีียงใหม่่ร่่วมกัับเครืือข่่ายภาคประชาสัังคม และองค์์กรพััฒนาเอกชน (NGOs) ในพื้้�นที่่� จัังหวััดเชีียงใหม่่ 14. นางเสาวคนธ์ ศรีบุญเรือง เชียงใหม่ เครือข่าย ชุมชน เมืองรักษ์ เชียงใหม่ การ เปลียนแปลง่ ของชุมชนใน พื้นที่เมือง และ คุณภาพชีวิต การดำำ�เนิินงานแก้้ไขปััญหาของผู้้คนและ ชุุมชนที่่�ตั้้� งอยู่่ในพื้้�นที่่�เมืืองเชีียงใหม่่ โดยใช้้ วััฒนธรรมเป็็นเครื่่อง�มืือในการกระตุ้้นให้ผู้้คน เกิิดความรู้้สึึกผููกพััน รัักและหวงแหน เมืือง เชีียงใหม่่ นำำ�ไปสู่่การเข้า้ไปเป็็นส่่วนหนึ่่�งในการ แก้้ไขปััญหาและพััฒนาเมืืองเชีียงใหม่่ให้้กลาย เป็็นสัังคมที่่น่� า่อยู่่สำำ�หรัับคนทุุกกลุ่่ม กิิจกรรม หลัักของเครืือข่า่ ย ฯ ได้้แก่่ 1. กิิจกรรม “ต๋๋ามผางปะตี๊๊�ด ส่่องฟ้าฮั้ ักษา เมืือง” การรณรงค์์จุุดผางประทีีบทดแทน การปล่่อยโคมลอย เพื่่�อลดปััญหาอััคคีีไฟและ ปััญหาขยะที่่�เกิิดจากการปล่่อยโคมลอย 2. กิิจกรรม “ยอสวยไหว้้สา พระญามัังราย” เป็็นกิิจกรรมที่่�มุ่่งสร้้างความภาคภููมิิใจใน ประวัติั ิศาสตร์์ความเป็็นท้้องถิ่่นและ�อััตลัักษณ์์ ของเมืืองเชีียงใหม่่ และที่่�สำำ�คััญคืือ การ สนัับสนุุนการถ่่ายทอดภููมิิปััญญาท้้องถิ่่� น แสดงศิิลปะพื้้�นบ้า้นของเชีียงใหม่่ให้้แก่่ คนรุ่่น ใหม่่ ได้้แก่่ ฟ้้อนเล็็บ

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 231 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี ตารางที่่� 2 (ต่่อ) ลำำดัับ รายชื่่อ�ภูมิูิลำำนา กลุ่่ม/ เครืือข่่าย ประเด็็นปััญหา การดำำเนิินงาน 15. นางสาวทัศนีย์ ปุวรัตน์ สระบุรี นักวิชาการ (วิชาอาสา สมัคร) ปัญหาสังคม โดยทัวไป ่ การสร้้างหลัักสููตรการเรีียนวิิชาสัังคม สงเคราะห์์ โดยมุ่่งเน้้นความเข้้าใจระบบทาง สัังคมที่่�เกี่่�ยวข้้องกัับการแก้้ไขปััญหาและ พััฒนาสัังคม และทำำ�ความเข้้าในการทำำ�งาน สัังคมสงเคราะห์์ในฐานะวิิชาชีีพไม่่ได้้เป็็น เพีียงการบริิจาค ส่่งผลให้้กระบวนการเรีียน การสอนให้้ความสำำ�คััญกัับการลงมืือปฏิิบััติิ เพื่่�อให้้เกิิดการเรีียนรู้้และพััฒนาทัักษะในการ ทำำ�งานเพื่่�อสัังคม ตลอดจนก่่อให้้เกิิดจิิตใจ และความรู้้สึึกอยากจะให้้ความช่่วยเหลืือผู้้ อื่่นใน �สัังคม หรืือที่่�เรีียกว่า่ “Service mind” 16. นางสาวภานุมาศ หมันสกล ่ เชียงใหม่ (ย้ายเข้า) อาสาสมัคร กลุ่มเราต้อง รอดไปด้วย กัน สถานการณ์์ โควิิด-19 การบริิจาคเงิิน เพื่่�อจััดทำำ�อาหารและแจก จ่่ายให้้ประชาชนในช่่วงการระบาดของโรค โควิิด-19 ร่่วมกัับกลุ่่มเราต้้องรอดไปด้้วยกััน 17. นางสาวอโณทัย พิชัยยุทธ เชียงใหม่ กลุ่มป่าเขา ลมหายใจ เรา ฝุ่่�นควัันและ ไฟป่่า สิ่่� งแวดล้้อม และความ มั่่นคงท� าง อาหาร การทำำ�ธุุรกิิจร้า้นอาหารแบบ Chef’s Table ซึ่่�งมุ่่งเน้้นสร้า้งความมั่่นคงท� างอาหาร ทำำ�ให้้ ใช้้วััตถุุดิิบจากท้้องถิ่่� นที่่�มีีความหลากหลาย โดยเฉพาะชุุมชนของกลุ่่มชาติิพัันธุ์์บนพื้้�นที่่� สููง แต่่มัักจะประสบปััญหาขาดแคลนวััตถุุดิิบ จากปััญหาไฟป่่า นำำ�ไปสู่่การเข้้าร่่วมเป็็นส่่วน หนึ่่�งในการแก้้ไขและป้้องกัันไฟป่่ากัับชุุมชน บนพื้้�นที่่�สููง จััดซื้้�อเครื่่�องเป่่าลมอุุปกรณ์ดั์ ับ ไฟมอบให้กั้ ับเจ้า้หน้้าที่่�ในพื้้�นที่่�เสี่่�ยงในการดัับ ไฟป่่า และสนัับสนุุนอุุปกรณ์ที่่ ์�จำำ�เป็็นต่่อการ ดัับไฟป่่าแก่่ชุุมชน รวมทั้้� งเครื่่อง�มืือการเฝ้้า ระวัังการเกิิดไฟป่่าในจัังหวััดเชีียงใหม่่โดยร่่วม ดำำ�เนิินงานกัับกลุ่่มสายใต้้ออกรถ 18. นายภานุภน บุลสุวรรณ ลำปาง 19. นายชััชวาลย์์ ทองดีีเลิิศ เชียงใหม่ สภาลม หายใจ เชียงใหม่ ฝุ่่�นควััน PM 2.5 ไฟป่่า และ สิ่่� งแวดล้้อม การทำำ�งานเพื่่�อสัังคมในฐานะ “อาสาสมััคร เพื่่อ�สัังคม” ร่่วมกัับสภาลมหายใจเชีียงใหม่่ ใน ฐานะตำำ�แหน่่งประธานคณะอำำ�นวยการสภาลม หายใจเชีียงใหม่่ ทำำ�ให้มี้ ีหน้้าที่่�สำำ�คััญเป็็นแกน หลัักในการผู้้ขัับเคลื่่�อนการดำำ�เนิินงานภายใต้้ แนวคิิด“เพราะเรามีีลมหายใจเดีียวกััน” เพื่่อใ �ห้้ บรรลุุเป้า้หมายสำำ�คััญ 3 ประการ ได้้แก่่ 1. การเพิ่่� มพื้้�นที่่�สีีเขีียว (Plant more trees) 2. ขยะเหลืือศููนย์์: เชีียงใหม่่ไร้้เหลืือ (Zero waste) และ 3. การใช้จั้ ักรยานเป็็นยานพาหนะ (Bike more Drives less) ทั้้ง�นี้้ ประสบก� ารณ์์ในการทำำ�งานร่่วมกัับชมรม นัักพััฒนาภาคเหนืือที่่�มุ่่งเน้้นการพััฒนา โครงสร้้างพื้้�นฐานทางสัังคมแก่่ชุุมชน และ การจััดตั้้งโรงเ �รีียนสืืบสานภููมิิปััญญาล้้านนา เพื่่�อสร้า้งการศึึกษาแหล่่งเรีียนรู้้ภููมิิปััญญา ของท้้องถิ่่� นแก่่สัังคม ก่่อให้้เกิิดประโยชน์ต่์ ่อ การดำำ�เนิินงานของสภาลมหายใจ โดยเฉพาะ มิิติิของการสร้า้งสำำ�นึึกร่่วมของคนเชีียงใหม่่ นั่่�นคืือ การใช้้แนวคิิด “วััฒนธรรมชุุมชน” เชื่่�อมโยงวิิถีีชีีวิิตของผู้้คนเข้้ากัับการรัักษา สิ่่� งแวดล้้อม

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 232 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี ตารางที่่� 2 (ต่่อ) ลำำดัับ รายชื่่อ�ภูมิูิลำำนา กลุ่่ม/ เครืือข่่าย ประเด็็นปััญหา การดำำเนิินงาน 20. Nan San Hwam (ครูสายหมอก หอม) รัฐฉาน ครููอาสา วััดป่่าเป้า้ แรงงาน ข้า้มชาติิชาว ไทใหญ่่ การเป็็นครููอาสาสมััครสอนภาษาไทยและภาษา ไทใหญ่่ให้้แก่่แรงงานข้้ามชาติิและลููกหลาน แรงงานชาวไทใหญ่่ในแคมป์์แรงงานและวััด ป่่าเป้้า เชีียงใหม่่ เนื่่�องจากชาวไทใหญ่่โดย ส่่วนมากไม่่สามารถเขีียนและอ่่านภาษาไท ใหญ่่ได้้ การสอนภาษาไทใหญ่่ไม่่ได้้เป็็นเพีียง เพื่่�อการสื่่�อสารเท่่านั้้�น แต่่ภาษาเป็็นสิ่่�งที่่� หล่่อหลอมอััตลัักษณ์์และวััฒนธรรมของชาว ไทใหญ่่ให้้คงอยู่่ ในขณะที่่�การเรีียนภาษาไทย เป็็นการเพิ่่� มโอกาสในการประกอบอาชีีพและเอื้้อ� ต่่อการดำำ�เนิินชีวิีิตประจำำ�วััน การเป็็นอาสาสมััคร นัักจััดรายการวิิทยุุเพื่่�อแรงงานข้า้มชาติิร่่วมกัับ มููลนิิธิิเพื่่�อสุุขภาพและการเรีียนรู้้ของแรงงาน กลุ่่มชาติิพัันธุ์์ (Map Foundation) เพื่่อใ �ห้้ความ รู้้และกระจายข่า่วสารที่่จำ�ำ�เป็็นต่่อการดำำ�เนิินชีวิีิต ของแรงงาน โดยเฉพาะความรู้้ด้้านกฎหมายที่่� เกี่่�ยวข้้องกัับการทำำ�งานและสิิทธิิของแรงงาน ข้า้มชาติิ เพื่่อ�ป้้องกัันการกระทำำ�ผิิดกฎหมายและ ถููกเอารััดเอาเปรีียบจากนายจ้า้ง 21. นางสาวจิรวรรณ คำซาว เชียงใหม่ กลุ่มรักษ์ ดอยหลวง เชียงดาว ฝุ่่�นควััน และไฟป่่า สิ่่� งแวดล้้อม และคุณภาพ ชีวิต การจััดตั้้� ง “ภาคีีเรารัักดอยหลวงเชีียงดาว” (We love Doi Luang Chiang Dao) เริ่่� ม ต้้นจากการดำำ�เนิินงานเกี่่�ยวกัับประเด็็นเรื่่�อง การแก้้ไขและป้้องกัันปััญหาไฟป่่าในมิิติิของ ชุุมชน การดำำ�เนิินงานมุ่่งเน้้นการแก้้ไขปััญหา ในระยะยาว เพื่่�อการอนุุรัักษ์์สิ่่�งแวดล้้อม สััตว์ป่่า์ และที่่�สำำ�คััญคืือป่่าต้้นน้ำำ�ในพื้้�นที่่�อำำ�เภอ เชีียงดาว และเพื่่�อการพััฒนาคุุณภาพชีวิีิตของ ในพื้้�นที่่�ที่่�ได้้รัับผลกระทบจากไฟป่่า การดำำ�เนิิน งานเกิิดขึ้้�นภายใต้้แนวคิิดการอยู่่ร่่วมกัันของ คนกัับป่่า โดยพึ่่�งพาอาศััยซึ่่�งกัันและกััน และก่่อ ให้้เกิิดประโยชน์ทั้้ ์� งสองฝ่่ายผ่่านการทำำ�เกษตร อิินทรีย์ี ์ และที่่�สำำ�คััญคืือ การท่่องเที่่�ยวเชิิงนิิเวศ รููปแบบใหม่่ โดยมองว่า่ ป่่า คืือ ทรััพยากรของ ชุุมชน เป็็นต้้นทุุนทางสัังคมที่่�สามารถสร้้าง ประโยชน์์ให้้แก่ชุ่ ุมชน และคนในชุุมชนมีศัี ักยภาพ ในการดููแลป่่าและสิ่่� งแวดล้้อมเช่่นเดีียวกััน 22. นายทัักษิิณ บำำ�รุุงไทย เชียงใหม่ เครือข่าย เยาวชน คนไร้บ้า้น แรงงาน ข้า้มชาติิ คุุณภาพชีวิีิต และ การสร้า้ง นัักกิิจกรรม รุ่่นใหม่่ การทำำ�งานเพื่่อ�สัังคม ในฐานะ “นัักกิิจกรรม” มุ่่ง ให้้ความสำำ�คััญกัับการสร้า้งนัักกิิจกรรมรุ่่นใหม่่ โดยเชื่่อ�ว่า่ การทำำ�กิิจกรรมทำำ�ให้้มองเห็็นโลกใน มุุมมองที่่�แตกต่่าง นำำ�ไปสู่่การพััฒนาทัักษะการ ตั้้� งคำำ�ถามและการแก้้ไขปััญหา และการเรีียนรู้้ เพื่่�อรัับผิิดชอบต่่อสัังคม ทั้้ง�นี้้� “นัักกิิจกรรมรุ่่น ใหม่่” ถืือเป็็นพลัังสำำ�คััญในการเปลี่่�ยนแปลง สัังคม คำำ�ว่่า “รุ่่นใหม่่” ไม่่เกี่่�ยวกัับช่่วงอายุุ ของบุุคคล หากแต่่คนรุ่่นใหม่่ต้้องมีีความคิิด เพื่่�อสัังคมมากขึ้้�นมีีความพร้้อมด้้านทุุน นั่่น�คืือ ร่า่งกาย จิิตใจ และความคิิด ในช่่วงสถานการณ์์โควิิด-19 ทำำ�หน้้าที่่�เป็็นผู้้ ประสานงานและให้้ความช่่วยเหลืือคนไร้บ้า้นและ แรงงานข้้ามชาติิในพื้้�นที่่�จัังหวััดเชีียงใหม่่ร่่วม กัับเครืือข่่ายภาคประชาสัังคมองค์์กรพััฒนา เอกชน (NGOs) และหน่่วยงานของรััฐ นอก เหนืือจากนี้้�ยัังสนัับสนุุนการขัับเคลื่่�อนเยาวชน ในการแสดงออกทางการเมืืองและการนำำ�เสนอ ข้้อเสนอเชิิงนโยบายต่่อรััฐ

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 233 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี ตารางที่่� 2 (ต่่อ) ลำำดัับ รายชื่่อ�ภูมิูิลำำนา กลุ่่ม/ เครืือข่่าย ประเด็็นปััญหา การดำำเนิินงาน 23. นายภราดล พรอำนวย เชียงใหม่ North Gate สถานการณ์์ โควิิด-19 ร้้าน North Gate จััดทำำ�อาหารและแจก จ่่ายให้้ประชาชนในช่่วงการระบาดของไวรััส โควิิด-19 โดยมีีการบริิหารจััดการอย่่าง เป็็นระบบ เพื่่�อกระจายความช่่วยเหลืือให้้ ครอบคลุุมผู้้ที่่�ประสบปััญหาภายใต้้แนวคิิด “ครััวกลาง”ของชุุมชน เปลี่่�ยนวิิธีีการแจก จ่า่ยอาหารเฉพาะจุุดไปสู่่ชุุมชนเป็็นศููนย์์กลาง ในการกระจายอาหาร North Gate ทำำ�หน้้าที่่� ในการประสานและสนัับสนุุนวััตถุุดิิบในการ ประกอบอาหารแก่่ชุุมชน และนำำ�ไปสู่่การ ดำำ�เนิินกิิจกรรมและโครงการทางสัังคมเกี่่�ยว กัับประเด็็นการสร้า้งความมั่่นคงท� างอาหาร แก่่ผู้้คนในพื้้�นที่่�เมืืองเชีียงใหม่่ 24. นายณััฐศัักดิ์์ ท้้าวอุุดม (ครูพายุ) เชียงใหม่ โรงทานครู พายุ สถานการณ์์ โควิิด-19 ครููสอนว่า่ยน้ำำ�เด็็กออทิิสติิค และแจกจ่า่ ยให้้ ประชาชนใน ช่่วงการระบาดของโรคโควิิด-19 โดยการจััดส่่งสิ่่� งของให้ผู้้พิิการและผู้้ป่่วยติิด เตีียง ผู้้ไม่มี่ ีรายได้้ประมาณ 1,000 ชุุด 25. คุณกรรณิกา เพชรแก้ว เชียงใหม่ กลุ่มเราต้อง รอดไปด้วย กัน สถานการณ์์ โควิิด-19 การบริิจาคเงิิน จััดทำำ�อาหารและแจกจ่า่ ยให้้ ประชาชนในช่่วงการระบาดของโรคโควิิด-19 โดยเฉพาะการให้้ความช่่วยเหลืือ “กลุ่่มเปราะ บาง” ซึ่่�งไม่่สามารถเข้้าถึึงการช่่วยเหลืือ ได้้ ได้้แก่่ กลุ่่มผู้้สููงอายุุ ผู้้ป่่วยติิดเตีียง เด็็ก ผู้้หญิิง คนไร้บ้า้น และแรงงานข้า้มชาติที่่ ิอ� าศััย อยู่่นอกพื้้�นที่่�อำำ�เภอเมืือง จัังหวััดเชีียงใหม่่ โดยมุ่่งให้้ความสำำ�คััญต่่อแรงงานข้้ามชาติิผู้้ หญิิงที่่�เป็็นแม่่เลี้้�ยงเดี่่�ยว นำำ�ไปสู่่การส่่งเสริิม อาชีีพแก่่แรงงานข้้ามชาติิผู้้หญิิงที่่�เป็็นแม่่ เลี้้�ยงเดีียวหรืือว่่างงาน เพื่่�อสร้้างรายได้้ที่่� มั่่นคง และ�ก่่อให้้เกิิดความภาคภูมิูิในในตนเอง แก่่แรงงานข้า้มชาติิ 26. คุุณ ณััฐฎธาราทิิพย์์ ไกรรณฤทธิ์ เชียงใหม่ บุคคลทัวไป ่สถานการณ์์ โควิิด-19 และไฟป่่า การทำำ�งานเพื่่�อสัังคมของตนเกิิดขึ้้�นใน ลัักษณะของการบริิจาคเงิินและสิ่่งของ ตลอด� การสนัับสนุุนการดำำ�เนิินกิิจกรรมเพื่่�อสัังคม ของเครืือข่่ายภาคประชาสัังคมในพื้้�นที่่� โดย เฉพาะในช่่วงสถานการณ์์โควิิด-19 ได้้บริิจาค เงิิน เพื่่อ�จััดทำำ�อาหารและแจกจ่า่ ยให้้ประชาชน และปััญหาไฟป่่า การดำำ�เนิินงานให้้ความช่่วย เหลืือ เริ่่ม�ต้้นจากการสำำ�รวจสถานการณ์์และ การให้้ช่่วยเหลืือในแต่่ละพื้้�นที่่� เพื่่�อการจััดหา อุุปกรณ์์และสิ่่� งของจำำ�เป็็นในการดัับไฟป่่าให้้ แก่่เจ้า้หน้้าที่่� โดยตั้้งอ�ยู่่บนพื้้�นฐานของความ จำำ�เป็็นและความต้้องการของเจ้้าหน้้าที่่�และ อาสาสมััคร นำำ�ไปสู่่การระดมทุุนเพื่่�อจััดซื้้�อ สิ่่� งที่่�ต้้องการ

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 234 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี ตารางที่่� 2 (ต่่อ) ลำำดัับ รายชื่่อ�ภูมิูิลำำนา กลุ่่ม/ เครืือข่่าย ประเด็็นปััญหา การดำำเนิินงาน 27. นายอนันต์ ชัยคำกอง เชียงใหม่ ประธาน เครืือข่า่ย ชุุมชนริิม คลองแม่ข่า่ และลำำ�น้ำำ� สาขา น้ำำ�เน่่าเสีีย ในคลองแม่ข่า่ และลำำ�น้ำำ�สาขา คุุณภาพชีวิีิต และความ มั่่นคงท� าง ที่่�อยู่่อาศััย ประธานโครงการศููนย์์ปฏิิบััติิการดููแลรัักษา คลองแม่่ข่่าและลำำ�น้ำำ�สาขาในระดัับชุุมชนร่่วม กัับเครืือข่่ายภาคประชาสัังคม องค์์กรพััฒนา เอกชน (NGOs) หน่่วยงานของรััฐเอกชน เพื่่�อแก้้ไขปััญหาน้ำำ�เน่่าเสีียในคลองแม่่ข่่าและ ลำำ�น้ำำ�สาขา โดยเริ่่� มต้้นจากการสร้้างความ ตระหนัักต่่อสถานการณ์์ปััญหาและผลกระทบ ต่่อผู้้คนในชุุมชนและสัังคมเพื่่�อกระตุ้้นให้้ผู้้คนมีี ส่่วนร่่วมในการแก้้ไขปััญหาและพััฒนาคลองแม่่ ข่่า โดย“ชุุมชน”เป็็นศููนย์์กลางการดำำ�เนิิน งานไม่่ ว่า่จะเป็็นการยื่่น�ข้้อเรีียกร้้อง หรืือการพััฒนาชุุมชน ต้้องเกิิดขึ้้�นเกิิดจากการประชุุมหารืือของผู้้คนใน ชุุมชนและเครืือข่่ายของชุุมชน นำำ�ไปสู่่การดำำ�เนิิน กิิจกรรมและโครงการต่่างๆ ที่่�มีีความเชื่่อมโยง �กัับ ความเชื่่�อ ศาสนา วััฒนธรรม ภููมิิปััญญาท้้องถิ่่� น และวิิถีีชีีวิิตของผู้้คนในสัังคม ได้้แก่่ พิิธีีสืืบชะตา คลองแม่ข่า่และลำำ�น้ำำ�สาขา 28. นายอายุุ จืือปา เชียงราย กาแฟอาข่า อาม่า และ สมาชิกกลุ่ม Chiang Mai Trust การศึกษา คุณภาพชีวิต และแหล่งทุน ทางสังคม กา รดำำ� เนิินง าน เพื่่�อสัังคมในนาม “กา แ ฟ อาข่่าอาม่่า” มีีลัักษณะเป็็นธุุรกิิจเพื่่�อสัังคม มุ่่งเน้้นการสร้้างคุุณภาพชีีวิิตที่่�ดีีแก่่คนในสัังคม ทั้้� งในด้้านการศึึกษา เศรษฐกิิจครััวเรืือน และสิ่่� ง แวดล้้อม โดยมองว่า่ กาแฟ เป็็นพืืชทางเศรษฐกิิจ ที่่ส� ามารถสร้า้งรายได้้และคุุณภาพชีวิีิตที่่ดี�ีแก่่คนใน ชุุมชน นำำ�ไปสู่่การสร้า้งความรู้้ในกระบวนการผลิิต และสร้า้งตลาดในการจำำ�หน่่ายสิินค้้าแก่่ชุุมชน และ ที่่�สำำ�คััญคืือ การสร้้างอาสาสมััครในการพััฒนา ชุุมชน โดยส่่วนมากจะมาจากกลุ่่มทายาทของ เกษตรกรที่่�เข้าร่้ ่วมโครงการ การจััดตั้้�งกลุ่่ม Chiang Mai Trust เกิิดขึ้้�น จากการรวมตัั วกัันของกลุ่่มคนทำำ�งานเพื่่�อ สัังคมในพื้้�นที่่�จัังหวััดเชีียงใหม่่ เพื่่�อเป็็นตััวกลาง ประสานความร่่วมมืือระหว่่างเครืือข่่ายทางภาค ประชาสัังคมของจัังหวััดเชีียงใหม่่ ทำำ�หน้้าที่่�ระดม ทรััพยากรและข้้อมููลที่่�จำำ�เป็็นต่่อการดำำ�เนิินงาน เพื่่�อสัังคม เพื่่�อให้้การสนัับสนุุนการดำำ�เนิินงาน ของกลุ่่มหรืือภาคประชาสัังคมต่่างๆ ตลอดจนการ สนัับสนุุนการริิเริ่่มก� ารทำำ�กิิจกรรมและโครงการ จิิตสาธารณะ และการดำำ�เนิินให้้ความช่่วยเหลืือ ผู้้ที่่�ประสบปััญหาทางสัังคม 29. นายศิระภัทธ สุริยะศักดิ์ เชียงใหม่ กลุ่ม วอร์มอัพ เชียงใหม่ สถานการณ์ โควิด การบริิจาคเงิิน จััดทำำ�อาหารและแจกจ่่ายให้้ ประชาชนในช่่วงการระบาดของโรคโควิิด-19 เริ่่� มต้้นการปิิดกิิจการชั่่วคร� าวของร้้านวอร์์มอััพ ส่่งผลให้้พนัักงานของร้้านทั้้� งหมดอยู่่ในสภาวะ คนว่่างงาน โดยส่่วนมากพนัักงานของร้้านเป็็น แรงานข้้ามชาติิที่่�ไม่่สามารถเดิินทางกลัับประเทศ ต้้นทางได้้ ทำำ�ให้้เกิิดความเป็็นห่่วงความเป็็นอยู่่ ของพนัักงาน นำำ�ไปสู่่การนำำ�งบประมาณของร้า้น ทำำ�อาหารแจกจ่า่ ยให้้แก่่พนัักงานของร้า้น ต่่อมามีี การกระจายความช่่วยเหลืือไปยัังกลุ่่มบุุคคลทั่่วไป � ที่่�ได้้รัับผลกระทบจากสถานการณ์ปั์ ัญหา โดยได้้ รัับการสนัับสนุุนงบประมาณและวััตถุดิุิบจากเครืือ ญาติิ เพื่่�อนและผู้้ที่่�ได้้รัับข่่าวสารการดำำ�เนิินงาน ของกลุ่่มจากสื่่�อออนไลน์์

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 235 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี ตารางที่่� 2 (ต่่อ) ลำำดัับ รายชื่่อ�ภูมิูิลำำนา กลุ่่ม/ เครืือข่่าย ประเด็็นปััญหา การดำำเนิินงาน 30. คุณอรช บุญ-หลง เชียงใหม่ ผู้้แทนสำำ�นััก ภาคเหนืือ ของ สำำ�นัักงาน ส่่งเสริิม การจััด ประชุุมและ นิิทรรศการ (องค์์การ มหาชน) : TCEB สิ่่� งแวดล้้อม ฝุ่่�นควััน และไฟป่่า การ เปลี่่ยนแปลง� ของเมืือง และ คุุณภาพชีวิีิต การทำำ�งานเพื่่�อสัังคมในฐานะ “นัักกิิจกรรม” ที่่� มีีความสนใจประเด็็นจััดการวััฒนธรรมอย่่าง เป็็นระบบ มุ่่งเน้้นการสร้้างพื้้�นที่่�สาธารณะเชื่่�อม โยงเครืือข่่ายผู้้คน ได้้แก่่ การจััดการประชุุมและ นิิทรรศการ เพื่่�อกระตุ้้นก่่อให้้เกิิดกระบวนการ เรีียนรู้้และแลกเปลี่่�ยนคิิด ประสบการณ์์ในการ แก้้ไขปััญหาและพััฒนาสัังคมที่่�เอื้้�อต่่อประโยชน์์ ต่่อเมืืองเชีียงใหม่่ นำำ�ไปสู่่การสร้า้งพื้้�นที่่�สาธารณะ ในรููปแบบของนิิทรรศการ ซึ่่�งเชื่่�อมโยงการรัักษา สภาพแวดล้้อมเข้้ากัับวััฒนธรรมเชีียงใหม่่เกิิดขึ้้�น ทั่่ว�ทุุกพื้้�นที่่�ในเมืืองเชีียงใหม่่ ประกอบไปด้้วย ถนน คนเดิินวัันพัันอ้้น ร้า้นค้้าปลอดโฟม NAP เทศกาล ศิิลปะ ห้้องสมุุดฟื้้�นย่า่นเวีียงฯ และกิิจกรรมอนุรัุักษ์์ ธรรมชาติิของภาคีีเรารัักดอยหลวงและกลุ่่มเจีียง ใหม่่ออร์์แกนิิค IV. 04. ก า ร ก่่อ รููปข อ ง ก า ร ทำำงาน อาสาส มััค ร จิิ ต ส า ธ า ร ณ ะ และแนวทาง ก า ร ขัับเ คลื่่�อ น เ พื่่�อ ก ารเ ปลี่่�ยนแ ป ลงทาง สัั ง ค ม • การก่่อรููปของการทำำงานอาสาสมััครจิิตสาธารณะและโครงการจิิตสาธารณะ จากการดำ เนินงานกลุ่มอาสาสมัครจิตสาธารณะและโครงการจิตสาธารณะ ที่เกิดขึ้นตามประเด็นปัญหาวัตถุประสงค์ในข้างต้นทั้ง 5 กลุ่ม สะท้อนให้เห็นถึง พลวัต ของการรวมตัวของบุคคลในฐานะที่เป็นสมาชิกชุมชนและสังคม โดยเป็นการแสดงบทบาท พลเมืองในพื้นที่สาธารณะทั้ง online platform และ offline platform ได้แก่ การก่อรูป ของการทำ งานอาสาสมัครจิตสาธารณะและโครงการจิตสาธารณะ รูปแบบการดำ เนินงาน ทัศนคติของผู้ที่ทำงานอาสาสมัครจิตสาธารณะต่อรัฐและสังคม และที่สำ คัญคือ กระบวนการ สร้างจิตสาธารณะแก่คนในสังคม ทำ ให้เกิดความรู้สึกร่วมและเข้าร่วมเป็นส่วนหนึ่งในการ แก้ไขปัญหาของสังคม ไม่ว่าจะเป็นประเด็นทางสังคม เศรษฐกิจ การเมือง และวัฒนธรรม ตลอดจนการเสริมสร้างพัฒนาคุณภาพชีวิตและศักยภาพของคนในสังคม โดยมุ่งหวังก่อ ให้เกิดประโยชน์ต่อส่วนรวม การทำ งานอาสาสมัครจิตสาธารณะโครงการจิตสาธารณะที่เกิดขึ้นในพื้นที่ จังหวัดเชียงใหม่ ปรากฏการณ์ขับเคลื่อนประเด็นปัญหาทางสังคมที่หลากหลาย หากแต่ การก่อรูปของการทำ งานเพื่อสังคมของบุคคล กลุ่มบุคคลหรือ ภาคประชาสังคม ตลอดจน

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 236 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี การเข้าเป็นส่วนหนึ่งของการทำ งานเพื่อสังคมร่วมกับองค์กรพัฒนาเอกชน (NGOs) กลับมี จุดเริ่มต้น แรงผลักดันหรือแรงบันดาลใจการทำ งานใกล้เคียงกัน โดยเกิดจากกระบวนการ เรียนรู้ การขัดเกลาทางสังคม และประสบการณ์ดำ เนินชีวิตของแต่ละบุคคล ทั้งนี้ การริเริ่ม การทำ งานอาสาสมัครจิตสาธารณะ โดยส่วนใหญ่เป็นผลสืบเนื่องจากการอยู่ในสถานการณ์ ปัญหาหรือได้รับผลกระทบจากปัญหาตระหนักถึงความรุนแรงของสถานการณ์ปัญหา การมีจิตใจอยากให้ความช่วยเหลือผู้อื่นในสังคม และความพร้อมในปฏิบัติงานการระดม หรือแสวงหาทรัพยากร เพื่อสนับสนุนการแก้ไขปัญหา โดยเฉพาะการแก้ไขปัญหาใน สถานการณ์วิกฤต การรวมกลุ่มทำ งานอาสาสมัครและโครงการจิตสาธารณะสามารถเกิดขึ้นจาก กลุ่มบุคคลทั่วไปในสังคม ไม่ใช่สิ่งที่ปรากฏขึ้นเฉพาะกลุ่มชนชั้นกลางเท่านั้น หากแต่การ ก่อรูปของการทำ งานอาสาสมัครและโครงการจิตสาธารณะ เกิดขึ้นจากการรวมตัวกันของ บุคคลที่มีความหลากหลายไม่ว่าจะเป็นช่วงวัย เพศ การศึกษา และการประกอบอาชีพ ซึ่งมีความสนใจในประเด็นปัญหาบางอย่างร่วมกัน เพื่อการแก้ไขและป้องกันปัญหา รวมไปถึง การพัฒนาคุณภาพชีวิตของผู้คนและสังคมไปในทิศทางที่ดีขึ้น กล่าวได้ว่า การรวมกลุ่ม เกิดขึ้นจากการตัดสินใจและการใช้เหตุผลส่วนบุคคล สะท้อนให้เห็นว่าปัจจัยส่วนบุคคล หรือตัวตนของแต่ละบุคคลถือเป็นเงื่อนไขสำ คัญประการหนึ่งต่อการทำ งานอาสาสมัคร และโครงการจิตสาธารณะ การเอาตัวตนไปยึดโยงกับสังคมและพื้นที่สาธารณะจึงเป็น ปรากฏการณ์ที่สำ คัญของการไม่เป็นอื่น การมีสำ นึกร่วมของการเกิดขึ้นของพลเมือง หากศึกษาจากกลุ่มจิตสาธารณะพบปัจจัยร่วมบางประการที่เป็นรากฐานของการแสดง บทบาทของการเป็นจิตสาธารณะ 1. ครอบครัว ครอบครัวถือเป็นสถาบันทางสังคมสำ คัญที่ทำ หน้าที่ในการอบรมเลี้ยงดู ส่งเสริม การศึกษาและคุณภาพชีวิตของสมาชิกในครอบครัว และที่สำ คัญคือ ครอบครัวมีอิทธิพล ต่อการหล่อหลอมตัวตนของบุคคล ก่อให้เกิดบุคลิกภาพ ลักษณะนิสัย ทัศนคติ และวิถี การดำ เนินชีวิตของแต่ละบุคคล กล่าวได้ว่า ครอบครัวมีบทบาทในการสร้างกระบวนการ เรียนรู้และขัดเกลาสมาชิกแก่ครอบครัว เพื่อให้สอดคล้องกับค่านิยมและความคาดหวัง ของสังคม หากแต่ในความเป็นจริงการหล่อหลอมตัวตนของแต่ละบุคคลไม่ได้ขึ้นอยู่กับ ครอบครัวเพียงอย่างเดียว แต่มีความเชื่อมโยงกับบริบททางสังคม เศรษฐกิจ การเมือง และวัฒนธรรม ส่งผลให้ผู้คนในสังคมมีความแตกต่างกันทั้งกระบวนการคิดและพฤติกรรม การแสดงออก ดังนั้น การทำ งานอาสาสมัครและโครงการจิตสาธารณะ หรือ การก่อให้เกิด ประโยชน์แก่ผู้อื่นและสังคม อันเกิดจากความรู้สึกร่วมและเข้าร่วมเป็นส่วนหนึ่งในการแก้ไข ปัญหาของสังคม ถือว่าเป็นค่านิยมและความคาดหวังหนึ่งของสังคมย่อมเป็นสิ่งที่สามารถ ประกอบสร้างได้จากครอบครัวเช่นเดียวกับการเป็นพลเมืองในทางแนวคิดจึงเป็นสิ่งที่เชื่อ ว่าสอนไม่ได้แต่ฝึกฝนได้ เพราะกระบวนการในการเป็นพลเมืองเกิดมาจากการผสมผสาน ของกระบวนการขัดเกลาและประสบการณ์ รวมทั้งการชี้ให้เห็นความเชื่อมโยงของตนเอง

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 237 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี กับสังคม โดยกระบวนการเรียนรู้และการขัดเกลาทางสังคมส่วนหนึ่งเกิดขึ้นจาก “ต้นแบบ” ซึ่งเป็นสมาชิกในครอบครัวที่เกี่ยวข้องกับการทำ งานเพื่อสังคม โดยเฉพาะ บิดา มารดา บุคคลใกล้ชิด หรือ บุคคลต้นแบบการทำ งานเพื่อสังคมที่สังคมให้การยอมรับ การเติบโตท่ามกลางสมาชิกครอบครัวที่มีพฤติกรรมให้ความช่วยเหลือเกื้อกูล กันระหว่างสมาชิกในครอบครัว คนรอบข้าง และผู้ที่ประสบปัญหาความเดือดร้อนในสังคม การเป็นส่วนหนึ่งในการทำ งานเพื่อชุมชนหรือสังคมไม่ว่าจะเป็นกิจกรรมที่เกี่ยวข้องกับการ ให้บริจาค การทำ บุญ การให้ความช่วยเหลือ และพัฒนาคุณภาพชีวิต ตลอดจนการต่อสู้ เรียกร้องเพื่อเข้าถึงและได้รับสิทธิบางประการ ซึ่งเอื้อต่อการดำ เนินชีวิตของตนเองและ ผู้คนในสังคม ทำ เกิดให้ความรู้สึกเป็นส่วนหนึ่งของสังคม อยากให้ความช่วยเหลือผู้อื่น มีความรับผิดชอบต่อสังคม เชื่อมั่นในศักยภาพและพลังของผู้คนในการเปลี่ยนแปลง ทางสังคม และที่สำ คัญคือ บทเรียนของการขับเคลื่อนของกลุ่มผลประโยชน์ องค์กร ภาคประชาสังคมที่นำ เสนอผ่านช่องทางของสื่อต่างๆ ทำ ให้เกิดการเรียนรู้เกี่ยวกับกระบวน การทำ งาน ความคิด ปัญหาและอุปสรรคการทำ งานในอดีตที่ผ่านมา เพื่อนำ ไปสู่การ พัฒนากระบวนการทำ งานให้มีประสิทธิภาพ สอดคล้องกับสถานการณ์ปัญหาและบริบท ทางสังคม การทำ งานเพื่อสังคมจึงไม่ใช่เรื่องไกลตัว หากแต่เกิดขึ้นรอบตัวของแต่ละ บุคคล นำ ไปสู่การเข้าเป็นส่วนหนึ่งในการทำ งานเพื่อสังคมร่วมกับกลุ่มหรือองค์กร ภาคประชาสังคม องค์กรพัฒนาเอกชน และหน่วยงานของภาครัฐ หรือ เริ่มต้นการทำ งาน ด้วยตนเอง เพื่อขับเคลื่อนประเด็นทางสังคมที่ตนให้ความสนใจ มีความชำ นาญเฉพาะด้าน รวมถึงสถานการณ์ปัญหาทางสังคมเคยเผชิญในการดำ เนินชีวิตของตนเอง ครอบครัว และชุมชนที่ตนอาศัยอยู่ 2. ศาสนาและวัฒนธรรม ความเชื่อทางศาสนาและวัฒนธรรมของแต่ละบุคคลมีความแตกต่างกันไป พื้นฐานของสังคมไทยเป็นสังคมที่มีการช่วยเหลือเกื้อกูลกันบนความสัมพันธ์ในระบบ เครือญาติ “พริกบ้านเหนือ เกลือบ้านใต้” โดยเฉพาะในสังคมชนบท ผู้คนในสังคม ชนบทมีความสัมพันธ์แบบพึ่งพาอาศัยกัน มีความรู้สึกเป็นหนึ่งเดียวกับชุมชน เมื่อเกิด สถานการณ์ปัญหาทุกคนจะร่วมมือกันแก้ไขและป้องกันปัญหาที่เกิดขึ้น ส่วนหนึ่งเป็นผล จากระบบวัฒนธรรมของชุมชนที่ทำ หน้าที่เป็นกฎเกณฑ์ทางสังคมที่หล่อหลอมผู้คนในชุมชน เข้าด้วยกัน หากแต่การพัฒนาที่เกิดขึ้นอย่างรวดเร็ว ทำ ให้ความสัมพันธ์ของชุมชน ลดความสำ คัญลง ภายใต้กระแสสังคมและความคาดหวังของครอบครัวผลักคนเข้าไปสู่ การเป็นแรงงานในระบบเศรษฐกิจเพื่อแสวงหาความมั่นคงในการดำ เนินชีวิต จนกระทั่ง ละเลยความรู้สึกเป็นส่วนหนึ่งของสังคม ทั้งนี้ จังหวัดเชียงใหม่เป็นพื้นที่ที่มีประวัติศาสตร์ ศิลปวัฒนธรรม ความเชื่อและภูมิปัญญาของท้องถิ่นที่เป็นของตนเอง ผู้คนมีความภาคภูมิใจ ในความเป็นท้องถิ่นของตน ตลอดจนมีการบริหารจัดการชุมชนที่เข้มแข็ง โดยอาศัยความ สัมพันธ์ของผู้คนในชุมชนเกี่ยวโยงสัมพันธ์กันตามระบบเครือญาติและความเชื่อเรื่องผี ทำ ให้ผู้คนมีความรู้สึกร่วมต่อชุมชน การกระทำ ของคนในชุมชนส่งผลกระทบต่อทุกคน และนำ ไปสู่การให้ความช่วยเหลือกัน หรือที่เรียกว่า “ฮอมปอย”

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 238 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี ในทางกลับกัน ความเชื่อทางศาสนายังคงมีอิทธิพลต่อความรู้สึกและพฤติกรรม การแสดงออกของผู้คนส่วนใหญ่ในสังคมไม่ว่าจะศาสนาใดก็ตาม โดยคำ สอนและหลัก ปฏิบัติของศาสนามุ่งเน้นการอยู่ร่วมกันอย่างสันติและมีความสุข อาทิเช่น คำ สอนของ ศาสนาคริสต์ว่าด้วยการให้ความรักแก่เพื่อนมนุษย์ความว่า “รักเพื่อนบ้านเหมือนรัก ตนเอง เพราะฉะนั้นเราอยากมีชีวิตอย่างไร สุขสบายอย่างไร เราต้องแบ่งปันคนอื่นเพื่อ ให้เขาสุขสบาย” หรือ การให้ความช่วยเหลือตามหลักศาสนาพุทธ คือ การบุญ เป็นต้น จากความเชื่อทางศาสนานำ ไปสู่การปฏิบัติต่อบุคคลอื่นอย่างเท่าเทียม การให้ความช่วยเหลือ เกื้อกูลแก่เพื่อนมนุษย์ มีความรู้สึกเห็นอกเห็นใจ และความรู้สึกที่อยากจะทำอะไรบางอย่าง เพื่อให้การช่วยเหลือผู้อื่น เมื่อพวกเขาประสบกับความยากลำ บากหรือความทุกข์ทนในการ ดำ เนินชีวิต โดยการให้ความช่วยเหลือผู้อื่นตามศักยภาพและความสามารถของตนเอง เพื่อให้เกิดการแก้ไขปัญหาที่เกิดขึ้นได้และก่อให้เกิดประโยชน์สูงสุดแก่ส่วนรวม ส่งผลให้ การทำ งานจิตอาสาและโครงการจิตสาธารณะที่เกิดขึ้นระยะแรกมีลักษณะเป็นงานสังคม สงเคราะห์ นำ ไปสู่การให้และการบริจาคสิ่งของต่างๆ ให้แก่ผู้ที่ประสบปัญหา โดยเฉพาะ ในสถานการณ์วิกฤต หากแต่การดำ เนินงานในลักษณะดังกล่าวเป็นเพียงการแก้ไขปัญหา ที่ปลายเหตุ ไม่สามารถทำ ให้พวกเขากลับมาใช้ชีวิตได้อย่างเป็นปกติสุข หรือหลุดพ้นจาก ความรู้สึกสิ้นหวังได้อย่างยั่งยืน 3. ประสบการณ์ในการดำ เนินชีวิต ประสบการณ์ในการดำ เนินชีวิตของแต่ละบุคคลถือเป็นประสบการณ์เฉพาะ เป็นกระบวนการเรียนรู้และการขัดเกลาทางสังคมที่เกิดขึ้นได้ตลอดชีวิต ส่งผลให้การนิยาม ตัวตน กระบวนการทางความคิด การดำ เนินชีวิต ความสนใจและความชำ นาญเฉพาะด้าน มีการเปลี่ยนแปลงอยู่เสมอไม่หยุดนิ่งตายตัว จุดเริ่มต้นในการทำ งานอาสาสมัคร และโครงการจิตสาธารณะของแต่ละบุคคลมีความแตกต่างกันไป ซึ่งประสบการณ์ ในทุกช่วงเวลาของชีวิตสามารถนำ ไปสู่การทำ งานเพื่อสังคมได้ ทั้งนี้ ประสบการณ์ของ บุคคล สามารถแบ่งออกเป็น 2 ภาพใหญ่ๆ คือ ประสบการณ์จากการเรียนรู้ในห้องเรียน และประสบการณ์จากการดำ เนินชีวิต โดยประสบการณ์ทั้งหมดจะหลอมรวมเป็นตัวตน ของแต่ละบุคคล สำ หรับการทำงานอาสาสมัครและโครงการจิตสาธารณะก่อรูปขึ้นจากประสบการณ์ ของแต่ละบุคคล ไม่ว่าจะเกิดการประสบการณ์ร่วมในสถานการณ์ปัญหา หรือ การเรียนรู้ จากประสบการณ์ของผู้คนรอบข้าง รวมถึงการดำ เนินงานในอดีตที่ผ่านมาในการขับเคลื่อน ทางสังคม จุดเริ่มต้นของการทำ งานเพื่อสังคมเกิดจากการมีประสบการณ์เรียนรู้ สถานการณ์ปัญหาและความยากลำ บากของผู้คนในสังคม ซึ่งได้รับจากการลงพื้นที่ ทำ งานร่วมกับกลุ่มหรือชมรมอาสาสมัครเพื่อการพัฒนา และการทำ กิจกรรมเพื่อสังคม ด้านต่างๆ ในระหว่างการเรียนในระดับอุดมศึกษา การลงพื้นที่เป็นการกระตุ้นให้ผู้คน มองเห็นสถานการณ์ปัญหาและความต้องการของผู้คนในสังคม และที่สำ คัญคือ การเปิด

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 239 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี ประสบการณ์ใหม่ๆ ในการเรียนรู้สังคมและผู้คนที่แตกต่างออกไป เป็นการสร้างแรง ผลักดันให้เข้าเป็นส่วนหนึ่งในการทำ งานเพื่อผู้อื่นและสังคม ในขณะเดียวกัน การเรียนรู้สาขาวิชาต่างๆ ในสถาบันการศึกษาได้หล่อหลอม ตัวตน กระบวนการคิดและการทำ งานแต่ละบุคคล โดยเฉพาะกลุ่มผู้ศึกษาองค์ความรู้ ทางด้านสังคมศาสตร์และมนุษยศาสตร์ ทำ ให้มีโอกาสเรียนรู้แนวคิดและทฤษฎีที่เกี่ยวข้อง กับการทำ ความเข้าใจสังคม สถานการณ์ปัญหาและที่สำ คัญคือ แนวทางในการแก้ไข ปัญหาและการพัฒนาสังคมในทิศทางที่ดีขึ้น นำ ไปสู่การตั้งคำ ถามกับการเปลี่ยนแปลงทาง สังคม เพื่อแก้ไขและป้องกันปัญหาทางสังคมที่เกิดขึ้น และก่อให้เกิดการสร้างกระบวนการ เรียนรู้การทำ งานของอาสาสมัครเพื่อสังคม โดยการเรียนรู้ผ่านการบอกเล่าประสบการณ์ การทำ งานของกลุ่มบุคคลในแต่ละพื้นที่ เพื่อเป็นแนวทางในการดำ เนินงาน และก่อให้เกิด ประโยชน์สูงสุดต่อผู้คนในชุมชน ทั้งนี้ การทำ งานจิตสาธารณะเป็นกระบวนการเรียนรู้อันเกิดจากการลงมือทำ การแสวงหาความรู้จากการลงพื้นที่ การอ่านหนังสือ การวิเคราะห์สถานการณ์ปัญหา และถอดบทเรียนสรุปองค์ความรู้จากการทำ งาน อย่างไรก็ตาม กระบวนการเรียนรู้และ ประสบการณ์ของผู้คนไม่ได้เกิดขึ้นแค่ในห้องเรียนเท่านั้น หากแต่เกิดขึ้นในระหว่างการ ดำ เนินชีวิตของผู้คนในสังคม ทำ ให้แต่ละบุคคลมีวิธีการในการแก้ไขและป้องกันปัญหา แตกต่างกัน โดยบางคนเรียนรู้จากประสบการณ์ความผิดพลาดของครอบครัวหรือ คนรอบข้าง เพื่อปรับเปลี่ยนวิธีการดำ เนินชีวิตของตนเองและพัฒนาคุณภาพชีวิตตนเอง และสังคม มุมมอง ความคิด การเป็นพลเมืองและความไม่เป็นอื่นของการเก็บข้อมูลคือ ผู้ให้ข้อมูลทุกคนต่างเชื่อว่าบทบาทหน้าที่ของทุกคนคือ การทำ สิ่งที่ดีเพื่อสังคม แม้ไม่ใช่ หน้าที่ที่ถูกกำ หนดโดยกฎหมายหรือบรรทัดฐานทางสังคม แต่การมี Sense of Belonging คือ การมีความเชื่อว่าตนเองเป็นสมาชิกของชุมชน สังคม และมีบทบาทรวมทั้งความรับผิด ชอบต่อการไม่สร้างปัญหาและช่วยแก้ไขปัญหาในสิ่งที่คิดว่าตนเองพอจะทำ ได้ ซึ่งมุมมองนี้ เชื่อมโยงมาถึงประเด็นที่ได้สอบถามคือ การมองความรับผิดชอบของรัฐที่พึงมีต่อประชาชน และหน้าที่รัฐที่ต้องแก้ไขปัญหาให้ประชาชน คำ ตอบของเรื่องนี้สร้างความแปลกใจต่อ ผู้วิจัย เพราะคำ ตอบที่ได้ส่วนใหญ่คือ การไม่มองว่าหน้าที่เพื่อสังคมและมนุษย์คือหน้าที่รัฐ และพวกเรากำ ลังถูกวาทกรรมรัฐเป็นใหญ่ รัฐคือทุกสิ่งครอบงำ จนนำ ไปสู่ความคิดเรื่อง การพึ่งพิงรัฐที่ตามมาด้วยการเชื่อว่ารัฐคือ ผู้ที่สามารถและต้องแก้ปัญหาทุกอย่างให้คน ในรัฐ แต่แท้ที่จริงแล้ว ปัญหาสาธารณะและการช่วยเหลือคน สิ่งแวดล้อม และสังคม เป็นบทบาทของทุกคน และรัฐคงไม่สามารถจะแก้ไขปัญหาทุกอย่างได้ ถ้าประชาชนหรือ สมาชิกในสังคมไม่เริ่มต้นจากตนเองก่อน บทสรุปของข้อมูลที่มาส่งเสริมความคิดเรื่อง พลเมืองมากกว่าการเป็นประชาชนในรัฐ ทำ ให้เชื่อว่า การสร้างพลเมืองเป็นสิ่งที่เกิด จากการฝึกฝนและส่งเสริมให้สมาชิกในสังคมมีประสบการณ์ร่วมกับการทำ อะไรสักอย่าง เพื่อชุมชน เพื่อคนรอบข้าง และสร้างความมั่นใจว่า หากคนคนหนึ่งพร้อมจะสร้างการ

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 240 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี เปลี่ยนแปลงย่อมเกิดขึ้นได้ คำ ตอบของผู้ให้สัมภาษณ์ทุกคนคือ การเชื่อว่าสิ่งที่ดีรับจาก การมีจิตสาธารณะและมีบทบาทในการทำ งานเพื่อสังคม คือ “ความสุข” ซึ่งข้อมูลผู้ให้ สัมภาษณ์หลายคนไม่สามารถอธิบายความหมายที่เป็นเชิงรูปธรรมได้ชัดเจน แต่เชื่อว่า ความสุขที่ได้จากการทำ กิจกรรมและไม่เพิกเฉยทำ ให้เกิดความสุขจนสร้างแรงบันดาลใจ ในการทำ งานเพื่อสังคมมากขึ้น และเชื่อว่าคนตัวเล็กๆ ก็สามารถเปลี่ยนแปลงและทำ อะไรบางอย่างให้ดีขึ้นมาได้ • การขัับเคลื่่�อนจิิตสาธารณะเพื่่�อการเปลี่่�ยนแปลงทางสัังคม 1. การสร้างภาคีเครือข่าย-“เอามื้อ” การดำ เนินกิจกรรมและโครงการจิตสาธารณะของบุคคลทั่วไป กลุ่มหรือเครือข่าย ภาคประชาสังคม และองค์กรพัฒนาเอกชน (NGOs) ในพื้นที่จังหวัดเชียงใหม่ ปรากฏ การขับเคลื่อนประเด็นปัญหาทางสังคมที่หลากหลาย มุ่งเน้นการแก้ไขและป้องกันปัญหา ผลกระทบที่เกิดจากการพัฒนากระแสหลัก ซึ่งให้ความสำ คัญกับการพัฒนาโครงสร้าง พื้นฐานทางสังคม เพื่อรองรับการเจริญเติบโตทางด้านเศรษฐกิจและอุตสาหกรรม จนกระทั่งละเลยความสัมพันธ์ทางสังคมของผู้คนในสังคมที่มีต่อการพัฒนา ส่งผลให้ผู้คน บางกลุ่มไม่สามารถปรับตัวภายใต้การเปลี่ยนแปลงทางสังคม เศรษฐกิจ การเมือง และ วัฒนธรรมที่เกิดขึ้นอย่างรวดเร็วก่อให้เกิดปัญหาทางสังคมไม่ว่าจะเป็นปัญหาทางด้าน สิ่งแวดล้อม ฝุ่นควันและไฟป่า การเปลี่ยนแปลงของเมืองและชุมชน มรดกทางวัฒนธรรม และที่สำ คัญคือ คุณภาพชีวิตของผู้คน นำ ไปสู่การริเริ่มการทำ งานจิตอาสาหรือเป็น อาสาสมัครของกลุ่มผู้คนที่หลากหลายไม่ได้จำ กัดเพียงในกลุ่มชนชั้นนำ กลุ่มปัญญาชน นักวิชาการ หากแต่ครอบคลุมไปยังผู้คนในชุมชน เด็กและเยาวชนรุ่นใหม่ ทั้งที่อยู่ใน สถานการณ์ปัญหาหรือได้รับผลกระทบจากปัญหาตระหนักถึงความรุนแรงของสถานการณ์ ปัญหา ตลอดจนผู้คนในสังคมที่มีจิตใจอยากให้ความช่วยเหลือผู้อื่นในสังคมและมีความ พร้อมในปฏิบัติงานการระดมหรือแสวงหาทรัพยากร เพื่อสนับสนุนการแก้ไขป้องกันปัญหา และการพัฒนาคุณภาพชีวิตของผู้คนและพื้นที่เมืองเชียงใหม่ โดยเฉพาะในสถานการณ์ วิกฤต แม้ว่าการก่อรูปของการขับเคลื่อนการแก้ไขป้องกันปัญหาและการพัฒนาคุณภาพ ชีวิตของผู้คนในเมืองและพื้นที่เมืองเชียงใหม่ จะเกิดขึ้นจากประเด็นปัญหาทางสังคม ที่หลากหลายและแตกต่างกัน หากแต่จุดเริ่มต้น แรงผลักดันหรือแรงบันดาลใจการทำ งาน ใกล้เคียงกัน โดยเฉพาะลักษณะการดำ เนินกิจกรรมและโครงการจิตสาธารณะ ได้แก่ การสร้างพื้นที่สาธารณะ และ การสร้างภาคีเครือข่ายภาคประชาสังคมเพื่อเป็นเครื่องมือในการ สร้างความร่วมมือและกระตุ้นให้เกิดการมีส่วนร่วมของผู้คนทั่วไปในสังคมกลุ่มหรือองค์กร ภาคประชาสังคม องค์กรพัฒนาเอกชน (NGOs) รวมไปถึงหน่วยงานของภาครัฐและเอกชน และที่สำ คัญคือ เพื่อสร้างความรู้สึกร่วมหรือสำ นึกร่วมของผู้คนในสังคมว่า “ปัจเจกบุคคล

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 241 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี เป็นส่วนหนึ่งของสังคม” หรือที่เรียกว่า Sense of Belonging ให้แก่ผู้คนในสังคม เพื่อสร้างความเข้าใจต่อการทำ งานเพื่อสังคมไม่ว่าจะเป็นบทบาทในการแก้ไขป้องกันปัญหา และการพัฒนาสังคมไม่ได้เป็นเพียงหน้าที่ความรับผิดชอบของใครคนใดคนหนึ่ง หรือ หน่วยงานของรัฐ นำ ไปสู่การสร้างอำ นาจในการเคลื่อนไหวเรียกร้องของภาคประชาสังคม เพื่อปรับเปลี่ยนความสัมพันธ์เชิงอำ นาจระหว่างรัฐกับสังคม โดยเฉพาะอำ นาจในการ บริหารจัดการทรัพยากรของสังคมหรือที่เรียกว่า “สิทธิชุมชน” (Community Rights) ผสานเข้ากับ “สิทธิส่วนบุคคล” (Right of Privacy) ทั้งในมิติของพื้นที่ ทรัพยากรธรรมชาติ ภูมิปัญญา ศิลปวัฒนธรรม และคุณภาพชีวิตของผู้คนในสังคมเพื่อให้การแก้ไขป้องกัน ปัญหาและการพัฒนาสังคมให้สอดคล้องกับสถานการณ์ปัญหาและความต้องการ ของผู้คนแต่ละกลุ่มในสังคมอย่างเท่าเทียม เพื่อประโยชน์สูงสุดต่อผู้คนและสังคม อย่างยั่งยืน 2. การสร้างพื้นที่สาธารณะ พื้นที่สาธารณะ (Public Space) คือ พื้นที่ที่ให้ความหมายมากกว่ากายภาพ ที่ปรากฏ การนำ เสนอเรื่องพื้นที่สาธารณะถูกนำ มาอธิบายถึงพื้นที่ของเสรีภาพทางความ คิดเห็นและการแสดงออกซึ่งไม่ได้ยึดติดกับทำ เลที่ตั้ง เป็นพื้นที่ซึ่งอัตบุคคลสามารถใช้ พื้นที่เพื่อเข้ามีส่วนร่วมอย่างเท่าเทียมกันในการพูดคุยถกเถียงด้วยเหตุผล เพื่อแสวงหา ความจริงและผลประโยชน์ส่วนรวม โดยเหตุที่ความคิด การเปิดกว้าง การไม่กีดกัน ความเท่าเทียม และเสรีภาพ เป็นสิ่งที่อยู่เหนือคำ ตำ หนิติเตียน (James Gordon Finlayson, 2005 อ้างใน วรารัก เฉลิมพันธ์ศักดิ์ แปล, น. 40) หากแต่ในความเป็นจริง การตัดสินใจ ลงมือทำ อะไรบางอย่างของปัจเจกบุคคลมีเงื่อนไขทางสังคมอื่นๆ เข้ามาเกี่ยวข้อง โดยเฉพาะบริบททางการเมือง กล่าวคือ ภายใต้บริบททางสังคมและการเมืองที่มีแรง ยึดเหนี่ยวเชิงกำ กับควบคุมสูง ผู้คนในสังคมจะยึดถือและปฏิบัติตามบรรทัดฐานและความ คาดหวังของสังคม ส่งผลให้รัฐกลายเป็นผู้มีอำ นาจในการกำ กับควบคุมความคิดและการ กระทำ ของปัจเจกบุคคล ซึ่งบริบททางสังคมและระบบการเมืองจะไม่เอื้อต่อการมีส่วนร่วม ทางการเมืองของปัจเจกบุคคล ในทางกลับกัน หากแรงยึดเหนี่ยวเชิงกำ กับควบคุมใน สังคมอยู่ในระดับที่ไม่สูงหรือต่ำ จนเกินไป บริบททางสังคมและระบบการเมืองจะเอื้อต่อ การมีส่วนร่วมทางการเมืองของปัจเจกบุคคล ผู้คนสามารถพูดคุยแลกเปลี่ยนความคิดเห็น ระว่างกัน รวมไปถึงสามารถสร้างสรรค์สิ่งต่างๆ ที่เอื้อประโยชน์ทั้งต่อตนเองและสังคม นำ ไปสู่การเกิดขึ้นของภาคประชาสังคม จังหวัดเชียงใหม่ ถือเป็นพื้นที่ที่มีความหลากหลายของผู้คนที่อาศัยอยู่ร่วมกัน ในพื้นที่ทั้งในมิติของชาติพันธุ์ ชนชั้น วิถีชีวิต ความคิด ความเชื่อ ศาสนา ศิลปะ และวัฒนธรรม ส่งให้เชียงใหม่มีลักษณะเป็นสังคมพหุวัฒนธรรม ผู้คนในสังคมเมือง เชียงใหม่เชื่อมโยงสัมพันธ์กันบนพื้นฐานของประวัติศาสตร์ความเป็นมาของเมืองเชียงใหม่ ศิลปวัฒนธรรม และความอุดมสมบูรณ์ทางด้านทรัพยากรที่เอื้อต่อการดำ รงชีวิตของผู้คน

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 242 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี โดยเฉพาะในยุคของการฟื้นเมือง “เก็บผักใส่ซ้า เก็บข้าใส่เมือง” ความแตกต่างทาง ชาติพันธุ์และวัฒนธรรมกลายเป็นเครื่องมือสำ คัญในการสร้างความมั่นคงและเจริญรุ่งเรือง ให้แก่เมืองเชียงใหม่ ความสัมพันธ์ระหว่างผู้คนในสังคมเป็นไปในลักษณะพึ่งพาอาศัยกัน ส่งผลให้บริบททางสังคมของเชียงใหม่มีความยืดหยุ่นเอื้อต่อการสร้างปฏิสัมพันธ์ระหว่าง ผู้คนในสังคม จนกระทั่งหลอมรวมผู้คนที่มีความหลากหลายให้กลายเป็นส่วนหนึ่งของเมือง เชียงใหม่ ในอีกด้านหนึ่ง เชียงใหม่ในฐานะเป็นศูนย์กลางการพัฒนาทางด้านเศรษฐกิจ และอุตสาหกรรมของภาคเหนือ ความเป็นเมืองเอื้อต่อการเรียนรู้และพัฒนาศักยภาพ ของผู้คนในสังคม โดยเฉพาะการเกิดขึ้นของมหาวิทยาลัยและสถานศึกษาในพื้นที่เมือง เชียงใหม่ ส่งผลให้ชนชั้นกลางในเชียงใหม่สามารถเข้าถึงทรัพยากรต่างๆ ก่อให้เกิด กระบวนการเรียนรู้และเข้าเป็นส่วนหนึ่งในการเคลื่อนไหวเรียกร้องให้เกิดการแก้ไขป้องกัน ปัญหา และการพัฒนาเมือง นำ ไปสู่ความสามารถและศักยภาพของผู้คนและชุมชน ในการบริหารจัดการทรัพยากรของท้องถิ่น เพื่อก่อให้เกิดผลประโยชน์ร่วมของผู้คนในสังคม ส่งผลให้ผู้คนเกิดความรู้สึกว่าเป็นเจ้าของพื้นที่ร่วมกัน เมื่อเกิดสถานการณ์ปัญหาขึ้น ในพื้นที่ชุมชนสามารถบริหารจัดการตนเองได้ในระดับหนึ่ง กล่าวได้ว่า บริบททางสังคม เศรษฐกิจ การเมือง และวัฒนธรรมของจังหวัดเชียงใหม่ เอื้อต่อการเกิดขึ้นของการ ดำ เนินกิจกรรมและโครงการจิตสาธารณะ ตลอดจนพัฒนาไปสู่การเป็นภาคประชาสังคม การดำ เนินกิจกรรมและโครงการจิตสาธารณะของบุคคลทั่วไป กลุ่มหรือเครือข่าย ภาคประชาสังคม และองค์กรพัฒนาเอกชน (NGOs) ในพื้นที่จังหวัดเชียงใหม่ สะท้อน ให้เห็นถึง พลวัตของการรวมตัวของบุคคลในฐานะที่เป็นสมาชิกชุมชนและสังคม เพื่อเป็น ส่วนหนึ่งในการแก้ไขสถานการณ์ปัญหาทางสังคมและการเสริมสร้างพัฒนาคุณภาพชีวิต และศักยภาพของคนในสังคม จะเกิดขึ้นได้ก็ต่อเมื่อปัจเจกบุคคลมีความรู้สึกว่าตนเป็น ส่วนหนึ่งของสังคม หรือสิ่งที่เรียกว่า Sense of Belonging ส่งผลให้กระบวนการดำ เนินงาน ที่สำ คัญของการดำ เนินกิจกรรมและโครงการจิตสาธารณะต่างๆ มุ่งเน้นการสร้างความรู้ ความเข้าใจ และตระหนักถึงสถานการณ์ปัญหาและผลกระทบที่เกิดขึ้นต่อตนเองและสังคม นำ ไปสู่การสร้าง “พื้นที่สาธารณะ” (Public space) เพื่อเปิดโอกาสให้ปัจเจกบุคคลเรียนรู้ และทำ ความเข้าใจความสัมพันธ์ระหว่างปัจเจกบุคคล สังคม และสถานการณ์ปัญหาทาง สังคม ในขณะเดียวกัน กลุ่มหรือองค์กรภาคประชาสังคม และองค์กรพัฒนาเอกชน (NGOs) ถือเป็นพื้นที่สาธารณะเช่นเดียวกัน ทั้งในฐานะของพื้นที่ในการแลกเปลี่ยนความคิด และการเรียนรู้ของผู้คนในสังคม และเป็นพื้นที่ในการแสดงบทบาทการเป็นสมาชิกของ สังคมในฐานะพลเมืองเพื่อแก้ไขสถานการณ์ปัญหาทางสังคมด้านต่างๆ ตลอดจนการ เสริมสร้างพัฒนาคุณภาพชีวิตและศักยภาพของคนในสังคม กล่าวได้ว่า พื้นที่สาธารณะ เป็นพื้นที่ของการปฏิสัมพันธ์ของปัจเจกบุคคลกับสังคม ก่อให้เกิดความรู้สึกนึกคิดของ ปัจเจกบุคคลในสังคมที่มีร่วมกันหรือที่เรียกว่า “สำ นึกร่วม” (Collective Consciousness) ว่าปัจเจกบุคคลเป็นส่วนหนึ่งของสังคมและตระหนักถึงบทบาทของตนเองที่มีต่อสังคม

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 243 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี ทั้งนี้ ความรู้สึกว่าตนเป็นส่วนหนึ่งของสังคมไม่ได้ยึดโยงกับพื้นที่ทางภูมิศาสตร์ หรือเกิดขึ้นเฉพาะปัจเจกบุคคลที่มีภูมิลำ เนาอยู่ในจังหวัดเชียงใหม่ หากแต่เป็นความ รู้สึกร่วมทางสังคมสามารถเกิดขึ้นได้กับปัจเจกบุคคลทุกกลุ่มในสังคม โดยเฉพาะผู้ที่มี องค์ความรู้ ความสนใจ ประสบการณ์ ปัญหาและผลประโยชน์ร่วมกันของผู้คนในสังคม นำ ไปสู่การนิยามตัวตนของปัจเจกบุคคลต่อสังคมหรือสิ่งที่เรียกว่า อัตลักษณ์ (Identity) ของปัจเจกบุคคล และการจัดวางความสัมพันธ์ระหว่างของตนเองกับสังคม การเข้า เป็นส่วนหนึ่งของการดำ เนินกิจกรรมและโครงการจิตสาธารณะต่างๆ จะหล่อหลอมให้ ปัจเจกบุคคลให้ความสำ คัญกับกับความเป็นส่วนรวม (Altruism) หรือ ผลประโยชน์ร่วม ของสังคมมากกว่าการความเป็นส่วนตัว (Egoism) กล่าวคือ ปัจเจกบุคคลลดทอนหรือ สละความเป็นตัวตนและผลประโยชน์ของตนบางประการ เพื่อแสดงพฤติกรรมทางสังคม ที่เอื้อต่อผลประโยชน์ส่วนรวม ดังนั้น พื้นที่สาธารณะจึงเป็นเครื่องมือในการเชื่อมประสาน ประเด็นปัญหาทางสังคมเข้ากับวิถีชีวิตประจำ วันของปัจเจกบุคคล โดยชี้ให้เห็นถึง ผลประโยชน์ที่จะได้รับจากร่วมกันจากการดำ เนินงานกิจกรรมและโครงการจิตสาธารณะ เพื่อสร้างแรงผลักดันให้ปัจเจกบุคคลในสังคมมีส่วนร่วมในการแก้ไขและป้องกัน ปัญหา ตลอดจนประสานความร่วมมือการทำ งานระหว่างบุคคลทั่วไปกลุ่มหรือเครือข่าย ภาคประชาสังคม องค์กรพัฒนาเอกชน รวมไปถึงหน่วยงานของรัฐและเอกชนที่มี เป้าหมายในการดำ เนินงานสอดคล้องกัน นำ ไปสู่การดำ เนินงานในลักษณะเครือข่ายภาค ประชาสังคม 3. การสร้างภาคีเครือข่ายภาคประชาสังคม การดำ เนินกิจกรรมและโครงการจิตสาธารณะของเครือข่ายภาคประชาสังคม ของบุคคลทั่วไปกลุ่มหรือเครือข่ายภาคประชาสังคม และองค์กรพัฒนาเอกชน (NGOs) รวมไปถึงหน่วยงานของภาครัฐและเอกชนในพื้นที่จังหวัดเชียงใหม่ถือเป็นปรากฏการณ์ ทางสังคมที่เกิดขึ้นอย่างต่อเนื่อง โดยปรากฏความพยายามของการจัดตั้งกลุ่มหรือ เครือข่ายภาคประชาสังคมที่มุ่งเน้นให้ความสำ คัญกับการแก้ไขป้องกันปัญหาและการ พัฒนาสังคมที่ตั้งอยู่พื้นฐานของมรดกทางวัฒนธรรมและภูมิปัญญาของชุมชน นับตั้งแต่ ก่อนการประกาศใช้รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2540 ที่ให้ความสำ คัญกับ “สิทธิชุมชน” ว่าด้วยสิทธิของบุคคลและชุมชนในการอนุรักษ์ฟื้นฟูหรือส่งเสริมภูมิปัญญา ศิลปะ วัฒนธรรม ขนบธรรมเนียม และจารีตประเพณีอันดีงามทั้งของท้องถิ่นและ ของชาติ ตลอดจนมีอำ นาจในการบริหารจัดการทรัพยากรในท้องถิ่นของตนเอง นำ ไปสู่การ ขับเคลื่อนกิจกรรมและโครงการจิตสาธารณะในลักษณะของภาคีเครือข่ายภาคประชาสังคม ในพื้นที่โดยอาศัยระบบความสัมพันธ์ทางวัฒนธรรมของชุมชนเป็นเครื่องมือในการทำ งาน เพื่อสร้างเสริมพลังในการขับเคลื่อนการแก้ไขป้องกันปัญหาและการพัฒนาสังคม และที่ สำ คัญคือ การสร้างอำ นาจในการต่อรองของภาคประชาสังคมต่อรัฐ เพื่อการปรับเปลี่ยน ความสัมพันธ์เชิงอำ นาจ โดยเฉพาะในมิติอำ นาจของชุมชนและภาคประชาสังคมในการ บริหารจัดการทรัพยากรของชุมชน

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 244 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี โครงการ “สวนผักคนเมือง” และ “การฟื้นฟูคลองแม่ข่า” ถือเป็นภาพสะท้อน การประสานความร่วมมือในการดำ เนินกิจกรรมและโครงการจิตสาธารณะของเครือข่าย ภาคประชาสังคมของบุคคลทั่วไป กลุ่มหรือเครือข่ายภาคประชาสังคม และองค์กรพัฒนา เอกชน (NGOs) รวมไปถึงหน่วยงานของภาครัฐและเอกชนในพื้นที่จังหวัดเชียงใหม่ ในการสร้างและฟื้นฟูพื้นที่สาธารณะทางกายภาพของเมืองเชียงใหม่ เพื่อสร้างพื้นที่ สาธารณะที่ทุกคนในเมืองเชียงใหม่สามารถเข้าไปใช้ประโยชน์ร่วมกันจากพื้นที่ได้อย่าง เท่าเทียมโดยอาศัยกระบวนการเรียนรู้และสร้างพื้นที่สีเขียวเป็นเครื่องมือในการเชื่อม ประสานประเด็นปัญหาทางสิ่งแวดล้อมเข้ากับวิถีชีวิตประจำ วันของปัจเจกบุคคล นำ ไปสู่ ความรู้สึกร่วมของผู้คนในสังคมว่าสวนผักคนเมืองและคลองแม่ข่าเป็น “สมบัติของชุมชน” และสมบัติร่วมของผู้คนในเมืองเชียงใหม่ ทุกคนในสังคมมีสิทธิ์ในการใช้ประโยชน์ บริหาร จัดการทรัพยากร และร่วมกันดูแลรักษาไว้ ทั้งนี้ สมบัติของชุมชนในพื้นที่เมืองเชียงใหม่ ไม่ได้มีเพียงทรัพยากรทางธรรมชาติ สิ่งแวดล้อม หรือที่ดินเท่านั้น แต่มีความหมาย ครอบคลุมไปถึงมรดกทางศิลปะและวัฒนธรรม ความรู้ ภูมิปัญญา คติความเชื่อ ตลอดจน ระบบการจัดการความสัมพันธ์ทางสังคมของชุมชน กล่าวได้ว่า การทำ งานในลักษณะภาคี เครือข่ายภาคประชาสังคมเป็นความพยายามในการยกระดับปัญหาในแต่ละภาคส่วน ของเมืองให้กลายเป็นปัญหาสาธารณะร่วมกันของผู้คนในเมืองเชียงใหม่ หรือที่เรียกว่า “เรื่องหน้าหมู่” หรือ “ของหน้าหมู่” เพื่อเชื่อมโยงการดำ เนินงานของแต่ละภาคส่วน ในสังคมเข้าด้วยกันบนฐานของผลประโยชน์ร่วมของสังคมที่เกิดจากการดำ เนินงาน “เรื่องหน้าหมู่” หรือ “ของหน้าหมู่” เป็นการสร้างคุณค่าและความหมายต่อ สิ่งที่ก่อให้เกิดประโยชน์แก่ส่วนรวมหรือชุมชน ก่อให้เกิดระบบบริหารจัดการทรัพยากร ของชุมชน ที่เรียกว่า “สิทธิหน้าหมู่” และการกำ หนดบทบาทหน้าที่หรือตำ แหน่งแห่งที่ ของสมาชิกในชุมชน เพื่อการแสดงออกพฤติกรรมทางสังคมที่เอื้อต่อการใช้ประโยชน์ การบริหารจัดการ และการดูแลรักษาสมบัติของชุมชนไว้ ก่อให้เกิดระบบวัฒนธรรม และระบบการจัดการความสัมพันธ์ทางสังคมของผู้คนในชุมชน ตลอดจนสร้างอำ นาจ ในการต่อรองและปฏิสัมพันธ์ระหว่างผู้คนในชุมชนกับคนนอกชุมชน โดยเฉพาะการเข้ามา ของอำ นาจรัฐในการบริหารจัดการทรัพยากรของชุมชน การ “เอามื้อ” หรือ “ฮอมปอย” ถือเป็นยุทธวิธีการจัดความสัมพันธ์ทางสังคมของผู้คนในแถบจังหวัดภาคเหนือตอนบน มีลักษณะคล้ายคลึงกับการลงแขกเกี่ยวข้าวในภาคกลางของประเทศไทย ดังนั้น การเอามื้อ หรือการฮอมปอย ถือเป็นวิธีการจัดการแรงงานในชุมชน เพื่อแลกเปลี่ยนหมุนเวียน แรงงานในการบริหารจัดการ การใช้ประโยชน์ และการดูแลรักษาผลประโยชน์ร่วมของส่วน รวมของผู้คนในชุมชน ส่งผลให้ผู้คนในชุมชนให้ความช่วยเหลือเกื้อกูลกัน จากความคิดและระบบการจัดการความสัมพันธ์ของผู้คนในชุมชนของเมือง เชียงใหม่ในอดีต นำ ไปสู่การดำ เนินกิจกรรมและโครงการจิตสาธารณะต่างๆ ร่วมกันใน ฐานะ “ภาคีเครือข่าย” เพื่อสร้างความสัมพันธ์และประสานความร่วมมือในการดำ เนินงาน ระหว่างบุคคลทั่วไป กลุ่มหรือองค์กรภาคประชาสังคม องค์กรพัฒนาเอกชน (NGOs)

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 245 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี ซึ่งมีวิสัยทัศน์ ภารกิจ เป้าหมายการดำ เนินงาน และผลประโยชน์ร่วมบางประการที่ได้รับ จากการดำ เนินงาน โดยอาศัยพื้นฐานทางความคิดว่าด้วยการ “เอามื้อ” หรือ “ฮอมปอย” เป็นหลักในการดำ เนินงานร่วมกัน มุ่งเน้นให้เกิดการให้ความช่วยเหลือเกื้อกูลกันไม่ว่าจะ เป็นการแลกเปลี่ยนข้อมูลข่าวสาร ทรัพยากรบุคคล และงบประมาณในการดำ เนินงาน เนื่องจากปัญหาสำ คัญในการดำ เนินงานเพื่อสังคม คือ ข้อจำ กัดทางด้านบุคลากรและ งบประมาณ ทำ ให้ไม่สามารถจัดกิจกรรมและโครงการจิตสาธารณะต่างๆ ได้อย่างต่อเนื่อง และที่สำ คัญคือ การสร้างพลังในการขับเคลื่อนการทำ งานเพื่อสังคม และ อำ นาจในการ ต่อรองของภาคประชาสังคมต่อรัฐ อย่างไรก็ตาม ความร่วมมือในรูปแบบของภาคีที่ไม่ใช่ แค่ภาคีภาคประชาชน หากแต่หน่วยงานของรัฐทั้งในระดับส่วนกลาง ส่วนท้องถิ่น และ ภาคเอกชน ถูกนำ มาเชื่อมโยงสนับสนุนกันและกันในการสร้างความมั่นคงและความ ต่อเนื่องในการดำ เนินงาน เนื่องจากรัฐเป็นผู้มีอำ นาจในการบริหารจัดการเพื่อใช้ประโยชน์ จากพื้นที่ตามกฎหมาย ดังนั้น ภาคีเครือข่ายภาคประชาสังคมจึงทำ หน้าที่เป็นตัวกลาง ประสานความร่วมมือในการดำ เนินงานระหว่างผู้คนในสังคม ชุมชน และภาครัฐเข้าด้วยกัน นำ ไปสู่การสร้างนิยามความหมายการทำ งานเพื่อสังคมให้กลายเป็นบทบาทและหน้าที่ ร่วมกันของผู้คนในสังคมและรัฐ 4. ข้อจำ กัดและเงื่อนไขที่มีต่ออาสาสมัครจิตสาธารณะ จากข้อมูลในการวิจัยพบว่าข้อจำ กัดสำ คัญที่เกิดขึ้นกับการทำ งานของเครือข่าย อาสาสมัครจิตสาธารณะคือ เรื่องของงบประมาณและเวลาของสมาชิกและอาสาสมัครจิต สาธารณะ การดำ เนินกิจกรรมของอาสาสมัครในรูปแบบที่ไม่ได้เกิดจากรัฐหรือองค์กร เอกชนจึงไม่ได้มีทุนตั้งต้น ทำ ให้รูปแบบกิจกรรมมักเริ่มต้นจากการระดมทุนหรือหาเงิน สนับสนุนเพื่อส่งเสริมกิจกรรมและเป้าหมายเพื่อการรวมกลุ่มหรือกิจกรรมทางสังคมอื่นๆ โดยเฉพาะในปัญหาเช่น หมอกควัน PM 2.5 หรือ ไฟป่าในจังหวัดเชียงใหม่ ที่มีกลุ่ม อาสาสมัครจิตสาธารณะและเครือข่ายภาคประชาสังคมหลายกลุ่มต้องซื้ออุปกรณ์หรือ เครื่องมือ นอกจากนี้เรื่องของเวลาพบว่าอาสาสมัครจิตสาธารณะทั้งในรูปแบบของ เครือข่ายและปัจเจกบุคคลต่างมีอาชีพประจำ หรือมีบทบาทหลักทางสังคมด้านอื่นๆ เช่น เป็นเจ้าของกิจการ ค้าขาย หรือทำงานในหน่วยงานภาครัฐและชุมชน ดังนั้น การทำ กิจกรรม อาสาสมัครและโครงการจิตสาธารณะต่างๆ จึงเป็นการจัดสรรเวลาว่างหรือเป็นงาน ตามวาระโอกาส ทำ ให้ในหลายกรณีที่การดำ เนินกิจกรรมของกลุ่มเครือข่ายอาสาสมัคร จิตสาธารณะไม่ได้เกิดขึ้นอย่างต่อเนื่องตลอดเวลา ดังนั้นวิธีการสำ คัญที่ใช้เพื่ออุดช่องว่าง ในการนำ เสนอบทบาทของกลุ่มในทางสาธารณะคือ การใช้สื่อออนไลน์นำ เสนอเรื่องราว ของกลุ่ม หรือข้อมูลในประเด็นที่กลุ่มเรียกร้องนำ เสนอ ในหลายกรณีที่กลุ่มเครือข่ายอาสาสมัครและเครือข่ายภาคประชาสังคมทำ งาน ร่วมกันในรูปแบบของการเคลื่อนไหวเรียกร้องที่ปะทะกับอำ นาจรัฐและหน่วยงานระดับ ท้องถิ่นของจังหวัดเชียงใหม่ที่ทำ ให้เงื่อนไขด้านกฎหมายและนโยบายกลายเป็นสิ่งที่มีผล

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 246 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี ต่อรูปแบบและการนำ เสนอข้อเรียกร้องกลุ่ม เช่น กรณีของกลุ่มสภาลมหายใจที่เรียกร้อง การพิจารณาเสนอกฎหมายอากาศสะอาด หรือ องค์กรพัฒนาเอกชน MAP Foundation ที่เรียกร้องให้รัฐบาลช่วยเหลือและแก้ไขปัญหาแรงงานในช่วงวิกฤตโควิด-19 กระบวนการ ในการขับเคลื่อนประเด็นของกลุ่มเครือข่ายที่เกี่ยวข้องกับอำ นาจรัฐถือเป็นการยกระดับ การสร้างพลเมืองเพื่อความเป็นธรรม อย่างไรก็ตาม แนวทางในปัจจุบันของการสร้าง เครือข่ายภาคีความร่วมมือระหว่างรัฐกับเครือข่ายอาสาสมัครจิตสาธารณะและประชาสังคม เริ่มมีมากขึ้น การปะทะต่อต้านอำ นาจรัฐส่งผลต่อรูปแบบการเคลื่อนไหวในพื้นที่ ทั้งการ เคลื่อนไหวที่เป็นทางการและไม่เป็นทางการ เช่น การยื่นหนังสือต่อหน่วยงานภาครัฐ การเดินขบวนเรียกร้อง หรือการแสดงออกในเชิงสัญลักษณ์ตามที่สาธารณะ เช่น การ เรียกร้องเรื่องการก่อสร้างบ้านพักศาล ด้วยการผูกผ้าสีเขียวตามต้นไม้บริเวณรอบคูเมือง อย่างไรก็ตาม เมื่อรัฐมีอำ นาจกลไกทั้งกฎหมายและงบประมาณ มีผลต่อการควบคุมจำ กัด ความสามารถของกลุ่มเครือข่ายภาคประชาสังคมหรือกลุ่มอาสาสมัครจิตสาธารณะในการ แสดงออกในพื้นที่ได้ 5. พลเมืองกับเมือง และพื้นที่สาธารณะ จากข้อมูลและประเด็นสำ คัญที่ปรากฏในการศึกษาวิจัยนี้พบว่า การก่อรูปของ การทำ งานอาสาสมัครจิตสาธารณะและโครงการจิตสาธารณะปรากฎให้เห็นถึงการมีสำ นึก ร่วมกับพื้นที่สำ นึกร่วมนี้เกิดจากการยึดโยงตนเองในฐานะพลเมืองกับสังคมและพื้นที่ ที่ไม่ใช่การมองคำว่า “บ้านเกิดเมืองนอน” เท่านั้น ผู้ให้ข้อมูลทั้ง 30 คนต่างมองว่าการเป็น ส่วนหนึ่งของการทำ งานอาสาสมัครจิตสาธารณะเป็นการสร้างประสบการณ์ของการสร้าง คุณค่าในฐานะสมาชิกทางสังคม แม้การดำ เนินการหลายอย่างไม่ได้เกิดจากสำ นึกตนเอง เป็นจุดตั้งต้น แต่เกิดจากแรงกระตุ้นของปัญหาที่เกิดขึ้นเพราะการเปลี่ยนแปลงของสังคม และมนุษย์ ไม่ว่าจะเป็นปัญหาฝุ่นควัน PM 2.5 การแพร่ระบาดของโคโรนาไวรัส ไฟป่า ในพื้นที่เชียงใหม่ การเติบโตของเมืองกับปัญหาสิ่งแวดล้อม ปัญหาเหลานี้นำ มาสู่การทบทวน บทบาทของตนเองที่พึงมีและการไม่เพิกเฉย (Ignorance) ต่อประเด็นปัญหาสาธารณะ แม้ปัญหานั้นๆ ไม่เกิดกระทบกับตนเองโดยตรง อย่างไรก็ตามระบบความเชื่อส่วนบุคคล ไม่ว่าจะเป็นศาสนา หรือความเชื่อในเชิงอุดมการณ์ต่างเป็นปัจจัยพื้นฐานที่ส่งผลต่อเหตุผล ในการทำ งานอาสาสมัครจิตสาธารณะ จังหวัดเชียงใหม่ถือเป็นพื้นที่ของการเติบโตของเมืองที่เป็นกรณีศึกษามากมาย ของการดูปฏิสัมพันธ์ของเมืองกับคน จากการเก็บข้อมูลพบว่า แม้จังหวัดเชียงใหม่ ไม่ได้มีลักษณะเฉพาะที่ส่งผลต่อการก่อตัวของกลุ่มภาคประชาสังคมหรืออาสาสมัครจิต สาธารณะ แต่ความเป็นเมืองของเชียงใหม่ได้ยึดโยงประเด็นปัญหาต่างๆ ให้เห็นว่าเป็น ปัญหาที่เกี่ยวข้องการความเป็นชนชั้นมากขึ้น ที่ทำ ให้แนวทางของการเกิดขึ้นของแนวคิด พลเมืองเริ่มก่อตัว โดยเริ่มจากการมีส่วนร่วมในกิจกรรมของทั้งภาคประชาสังคมในรูปแบบ ทั้งออนไลน์และออฟไลน์ กิจกรรมที่ถูกสร้างและผลิตเพื่อกระตุกความคิดเห็นของคน

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 247 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี ในพื้นที่จังหวัดเชียงใหม่มีมากมายผ่านกลุ่มเครือข่ายที่สนใจในประเด็นทางสังคมและ สิ่งแวดล้อมที่แตกต่างกันออกไป ซึ่งข้อมูลจากการสัมภาษณ์ต่างพบว่าจุดเริ่มต้นของ อาสาสมัครจิตสาธารณะทุกคนต่างเริ่มต้นจากการเข้าร่วมกิจกรรมหรือการมีประสบการณ์ ร่วมบางอย่างกับประเด็นสาธารณะไม่ทางตรงก็ทางอ้อม ซึ่งเป็นการนำ ไปสู่ขั้นตอนของ การมีความรับผิดชอบทางสังคมที่เชื่อมโยงตนเองกับบทบาทหน้าที่ของการเป็นพลเมือง และในบางกลุ่มเครือข่าย บางคนก้าวไปสู่กระบวนการของการเรียกร้องความเป็นธรรม เพื่อให้รัฐหรือองค์กรที่เกี่ยวข้องเข้ามาแก้ไข จัดการปัญหาหรือแม้กระทั่งการร่วมสร้างภาคี เครือข่ายการทำ งานร่วมกับภาครัฐ หากพิจารณากระบวนการขั้นตอนของการเป็นพลเมือง ตามแนวคิดของ Joel Westheimer และ Joseph Kahne (2004) ได้กำ หนดแบบของ พลเมือง (Kinds of Citizens) ไว้ 3 แบบ คือ พลเมืองที่มีความรับผิดชอบ (Personally Responsible Citizen) พลเมืองที่มีส่วนร่วม (Participatory Citizen) และพลเมืองที่มุ่งเน้น ความเป็นธรรมในสังคม (Justice-Oriented Citizen) การทำ งานอาสาสมัครและโครงการจิตสาธารณะ เกิดขึ้นจากการรวมตัวกัน ของกลุ่มบุคคลที่มีความสนใจในประเด็นปัญหาทาสังคมร่วมกัน ไม่ได้จำ กัดเพียงในกลุ่ม ชนชั้นนำ กลุ่มปัญญาชน นักวิชาการ หากแต่ครอบคลุมไปยังผู้คนในชุมชน เด็กและ เยาวชนรุ่นใหม่ๆ เนื่องจากลักษณะการดำ เนินงานมุ่งเน้นการเปิดโอกาสผู้คนในสังคม ทุกกลุ่มมีความรู้ ความเข้าใจ และตระหนักถึงสถานการณ์ปัญหาและผลกระทบที่เกิดขึ้น ต่อตนเองและสังคม รวมไปถึงสร้างแรงผลักดันให้ผู้คนเข้าเป็นส่วนหนึ่งของการทำ งาน เพื่อสังคม ซึ่ง “พื้นที่สาธารณะ” (Public Space) ทั้ง online platform และ offline platform ถือเป็นเครื่องมือสำ คัญในการดำ เนินงาน ทำ หน้าที่เป็นพื้นที่ของการปฏิสัมพันธ์ ระหว่างปัจเจกบุคคล ก่อให้เกิดการแลกเปลี่ยนความคิดและการเรียนรู้ของผู้คนในสังคม และที่สำ คัญคือ การเป็นพื้นที่เชื่อมประสานปัญหาทางสังคมเข้ากับวิถีชีวิตประจำ วัน ของปัจเจกบุคคล เพื่อหล่อหลอมให้ปัจเจกบุคคลให้ความสำ คัญกับกับผลประโยชน์ร่วม ของสังคมมากกว่าผลประโยชน์ส่วนตัว ตลอดจนเป็นฐานทรัพยากรไม่ว่าจะเป็นบุคคล องค์ความรู้ และทุน ที่เอื้อต่อการแสดงบทบาทการเป็นสมาชิกของสังคมในฐานะ “พลเมือง” เพื่อแก้ไขสถานการณ์ปัญหาทางสังคมด้านต่างๆ จากการสัมภาษณ์และเก็บรวมรวบข้อมูล พบว่า ปัจเจกบุคคลไม่ได้มีความสนใจในประเด็นปัญหาทางสังคมเพียงแค่ประเด็นใด ประเด็นหนึ่งเท่านั้น โดยส่วนมากจะให้ความสำ คัญต่อประเด็นปัญหาทางสังคมที่เกิดขึ้น ในลักษณะเชื่อมโยงสัมพันธ์กัน ส่งผลให้ปัจเจกบุคคลเข้าร่วมกิจกรรมและเป็นสมาชิก ของกลุ่ม เครือข่าย องค์กรหรือหน่วยงานต่างๆ ได้อย่างหลากหลายในช่วงเวลาเดียวกัน ก่อให้เกิดเป็นเครือข่ายความสัมพันธ์ระหว่างปัจเจกบุคคลเชื่อมโยงสมาชิกและการ ดำ เนินงานของกลุ่มต่างๆ เข้าด้วยในลักษณะของภาคีเครือข่ายภาคประชาสังคม ทั้งนี้ ความร่วมมือในรูปแบบของเครือข่ายที่ไม่ใช่แค่ภาคประชาชน หากแต่ ครอบคลุมไปยังหน่วยงานของรัฐทั้งในระดับส่วนกลาง ส่วนท้องถิ่น และภาคเอกชน ถูกนำ มาเชื่อมโยงสนับสนุนกันและกันในการสร้างความมั่นคงและความต่อเนื่องในการ

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 248 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี ดำ เนินงาน กล่าวได้ว่า การสร้างพื้นที่สาธารณะและการสร้างเครือข่ายภาคประชาสังคม ถือว่าเป็นตัวกลางประสานความร่วมมือในการดำ เนินงานระหว่างผู้คนในสังคม ชุมชน และภาครัฐเข้าด้วยกัน นำ ไปสู่การสร้างนิยามความหมายการทำ งานเพื่อสังคมให้กลายเป็น บทบาทและหน้าที่ร่วมกันของผู้คนในสังคมและรัฐ IV. 05. บทส รุุป จากการดำ เนินการวิจัย Sense of Belonging: พลเมืองกับความไม่เป็นอื่น พบข้อสรุปที่สำ คัญประการหนึ่งคือ การเป็นพลเมือง การมีจิตสาธารณะ การมีความ รับผิดชอบต่อสังคมและส่วนรวม สามารถสร้างขึ้นมาได้ผ่านประสบการณ์และการฝึกฝน โดยเฉพาะการไม่มองตนเองแยกส่วนของจากชุมชนและสังคม เมื่อความคิดเรื่องสาธารณะ ปรากฏขึ้นกับวิถีชีวิตของคนใดคนหนึ่ง จากการเก็บรวบรวมข้อมูลบุคคล กลุ่มคน เครือข่าย ในงานวิจัยชิ้นนี้พบว่า ความคิดเรื่องบทบาทหน้าที่พลเมืองมีความชัดเจนมากขึ้น ที่แม้ หน้าที่จะมีความเกี่ยวข้องสัมพันธ์กับกฎหมายของรัฐแต่บทบาทคือการตระหนักในสิ่งที่ ควรทำ และไม่ควรทำ ซึ่งหล่อหลอมมาจากทั้งความเชื่อ การกล่อมเกลา บรรทัดฐาน และ ศีลธรรมทางสังคม ผสมผสานกับกระบวนการเรียนรู้ กลุ่มผู้ให้ข้อมูลจึงมีแนวคิดในทิศทาง เดียวกันคือ การทำ งานเพื่อสังคมและส่วนร่วมในประเด็นต่างๆ โดยเฉพาะด้านทรัพยากร และสิ่งแวดล้อมไม่ได้เป็นเพียงบทบาทของรัฐเท่านั้น แต่ไม่ควรยกบทบาททั้งหมดนี้ให้แก่รัฐ การโทษรัฐคือการหาความชอบธรรมเพื่อลดความบกพร่องในหน้าที่และบทบาทของตนเอง ในฐานะสมาชิกของสังคม ซึ่งหากคนส่วนใหญ่คิดในแนวทางนี้การพึ่งพิงจากรัฐจะน้อยลง และความเข้มแข็งจะเกิดจากรากฐานของชุมชนและพื้นที่มากขึ้น การรวมตัวกันของกลุ่มอาสาสมัครจิตสาธารณะเกิดขึ้นเมื่อมีความสนใจในประเด็น ปัญหาบางอย่างร่วมกัน การริเริ่มการทำ งานอาสาสมัครโดยส่วนใหญ่เป็นผลสืบเนื่องจาก การอยู่ในสถานการณ์ปัญหาหรือได้รับผลกระทบจากปัญหา โดยตระหนักถึงความรุนแรง ของสถานการณ์ปัญหา มีจิตใจอยากให้ความช่วยเหลือผู้อื่นในสังคม และมีความพร้อม ในการปฏิบัติงาน การระดมหรือแสวงหาทรัพยากร เพื่อสนับสนุนการแก้ไขปัญหา โดยเฉพาะ การแก้ไขปัญหาในสถานการณ์วิกฤต ในขณะเดียวกัน ปัจจัยส่วนบุคคลถือเป็นเงื่อนไขสำ คัญ ประการหนึ่งต่อการทำ งานอาสาสมัครไม่ว่าจะเป็นการอบรมเลี้ยงดูของครอบครัว ความเชื่อ ทางศาสนา ประสบการณ์การเรียนและการทำ งาน ความสนใจและความชำ นาญเฉพาะด้าน ของแต่ละบุคคล กล่าวคือ การทำ งานอาสาสมัครและการสร้างจิตสาธารณะของบุคคล เกิดขึ้นจากกระบวนการเรียนรู้และประสบการณ์ในชีวิตของแต่ละบุคคล และได้อิทธิพลจาก บุคคลใกล้ชิดและบุคคลที่ได้รับการยกย่องเป็นต้นแบบการทำ งานเพื่อสังคม นั่นหมายถึง การมีจิตสาธารณะเป็นสิ่งที่สร้างขึ้นได้ผ่านการกระบวนการเรียนรู้ทางสังคม จากการสัมภาษณ์

Khon Thai 4.0 แผนงานยุทธศาสตร์เป้ าหมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 249 ทบทวนแนวคิด จิตสาธารณะกับสังคมไทย คนไทย ใจดี ผู้ริเริ่มและสมาชิกของกลุ่มอาสาสมัครเพื่อสังคม โดยส่วนใหญ่เติบโตท่ามกลางสภาพ แวดล้อมที่บุคคลในครอบครัวและคนใกล้ชิดทำ กิจกรรมที่เกี่ยวข้องกับการให้บริจาค การทำ บุญ การช่วยเหลืองานของชุมชนและผู้อื่นที่ประสบปัญหา และกิจกรรมอาสาสมัคร ร่วมกับชุมชนในสถานศึกษา ตลอดจนความเชื่อทางศาสนาที่มีอิทธิพลต่อความรู้สึกและ พฤติกรรมการแสดงออกของบุคคลที่พึงมีต่อผู้อื่นด้วยความเห็นอกเห็นใจ มีความคิดที่จะ ช่วยเหลือผู้อื่นตามความสามารถของตนเอง เพื่อให้ผู้อื่นสามารถแก้ไขปัญหาที่เกิดขึ้นได้ และก่อให้เกิดประโยชน์สูงสุดแก่ส่วนรวม การรวมกลุ่มทำ งานอาสาสมัครจิตสาธารณะและโครงการจิตสาธารณะสามารถ เกิดขึ้นจากกลุ่มบุคคลทั่วไปในสังคม ไม่ใช่สิ่งที่ปรากฏขึ้นเฉพาะกลุ่มชนชั้นกลางเท่านั้น การดำ เนินของกลุ่มอาสาสมัครและโครงการจิตสาธารณะไม่มีแบบแผนการดำ เนินงานที่ ตายตัว มีการปรับเปลี่ยนการดำ เนินงานให้สอดคล้องกับสถานการณ์ปัญหา ตลอดจนบริบท ทางสังคม เศรษฐกิจ การเมือง และวัฒนธรรม หากแต่การดำ เนินงานมีการผสมผสาน วิธีการให้ความช่วยเหลือบนพื้นฐานความเชื่อของผู้คนในสังคมว่าด้วยการทำ บุญหรือ การบริจาคเข้ากับงานสังคมเคราะห์ เพื่อเป็นพื้นฐานในการดำ เนินงาน นั่นคือ การให้ การสนับสนุนงบประมาณ เครื่องอุปโภคบริโภค อุปกรณ์ที่จำ เป็นต่อการปฏิบัติงาน และที่สำ คัญคือ การวางแผนการดำ เนินงานให้การช่วยเหลือทั้งในระยะวิกฤตระยะสั้น และระยะยาว ร่วมกับผู้ประสบปัญหา ตลอดจนการทำ งานร่วมกับกลุ่มและองค์กรอื่นๆ ในลักษณะภาคีเครือข่าย เพื่อร่วมผลักดันการแก้ไขสถานการณ์ปัญหาไม่ว่าจะเป็นประเด็น ทางสังคม เศรษฐกิจ การเมือง และวัฒนธรรม ตลอดจนการเสริมสร้างพัฒนาคุณภาพชีวิต และศักยภาพของคนในสังคมอย่างยั่งยืน และก่อให้เกิดประโยชน์ต่อส่วนรวม ทั้งนี้ การแก้ไข ปัญหาทางสังคมและให้การช่วยเหลือผู้อื่นในสังคมไม่ได้เป็นหน้าที่รับผิดชอบของรัฐ เพียงอย่างเดียว หากแต่เป็นหน้าที่และสิ่งที่ทุกคนควรปฏิบัติในฐานะสมาชิกของสังคม แม้ว่าการทำ งานอาสาสมัครจะไม่ได้รับค่าตอบแทนที่มีมูลค่าทางเศรษฐกิจ แต่ผู้คนที่ ทำ งานอาสาสมัครได้รับคุณค่าทางจิตใจ ความสุข ความสบายใจ เป็นสิ่งตอบแทน และ ที่สำ คัญคือ ความรู้สึกภาคภูมิใจในตนเองในฐานะพลเมืองที่มีคุณค่า ก่อให้เกิดประโยชน์ แก่ส่วนรวม การเข้าร่วมเป็นส่วนหนึ่งของการแก้ไขปัญหาและให้ความช่วยเหลือผู้อื่นในสังคม ริเริ่มจากความรู้สึกว่า “ตนเป็นส่วนหนึ่งของสังคม” หรือที่เรียกว่า “Sense of Belonging” ของผู้คนในสังคม ปัจเจกบุคคลและสังคมมีเกี่ยวโยงสัมพันธ์กันในลักษณะของการพึ่งพา อาศัยซึ่งกันและกัน เมื่อเกิดการเปลี่ยนแปลงทางสังคมหรือประสบกับสถานการณ์ปัญหา ทางสังคมด้านต่างๆ ย่อมส่งผลกระทบต่อปัจเจกบุคคล และ การกระทำ ของปัจเจกบุคคล ย่อมส่งผลกระทบต่อสังคมเช่นกัน บทบาทในการแก้ไขปัญหา การพัฒนาคุณภาพชีวิตของ ผู้คนและสังคมจึงเป็นบทบาทหน้าที่และสิ่งที่ทุกคนควรปฏิบัติในฐานะสมาชิกของสังคม ไม่ได้เป็นเพียงบทบาทหน้าที่รับผิดชอบของรัฐเพียงอย่างเดียว