วิถีชุมชนบ้านหนองแดง-ตำบลบ้านจันทร์

47

วันท่ีไปผูกสายทารกติดกับต้นไม้น้ันเพื่อนบ้านทุกคนจะไม่ออกไป
ทํางาน ซึ่งถือว่าเป็นข้อห้าม เรียกข้อห้ามนี้ว่า “ดึต่าเบล” เป็น
กฎหมายประเพณีที่สืบทอดกันมาตั้งแต่อดีต เม่ือถึงเวลาข้ัวสายรก
หลุดออกไปผู้เป็นพ่อก็จะไปทําพิธีผูกมือเรียกขวัญทารก โดยไปทํา
พิธที ี่ใต้ต้นไมท้ ี่ผูกติดสายทารกต้นน้ัน เพ่ือให้ขวัญกลับมาอยู่ที่บ้าน
เรยี กพิธีผูกขวัญนี้ว่า “กีเ่ บลจอื ” คอื พธิ ีผูกขวญั คร้ังแรกของบุคคลผู้
น้ีที่เกิดมาลืมตาอยู่บนโลก คนชุมชนเชื่อว่าขวัญของคนมีอยู่ 37
ขวญั ที่อยใู่ นรปู ของสัตว์ชนดิ ตา่ งๆ การผูกขวัญครงั้ แรกของทารกนี้ก็
จะทาํ ใหท้ ารกได้รับขวญั ที่ 37 ขวัญน้ี โดยครบถว้ น ซ่งึ ไดแ้ ก่

48

1.ขวัญหัวใจ, 2.ขวัญมือซ้าย, 3.ขวัญมือขวา, 4.ขวัญเท้าซ้าย, 5.
ขวัญเท้าขวา, 6.ขวัญหอย,7.ขวัญปู,8.ขวัญปลา, 9.ขวัญเขียด,10.
ขวัญแย้,11.ขวัญจ้ิงหรีด,12.ขวัญต้ักแตน,13.ขวัญตุ๊กแก,14.ขวัญ
แมงมุม, 15.ขวัญนก,16.ขวัญหนู,17.ขวญั ชะนี, 18.ขวัญหมูป่า, 19.
ขวัญไก่ปา่ , 20.ขวญั เก่ง, 21.ขวัญกวาง, 22.ขวัญสิงห์ ,23.ขวัญเสือ,
24.ขวัญช้าง, 25.ขวัญข้าว, 26.ขวัญงู, 27.ขวัญตุ่น, 28.ขวัญเม่น,
29.ขวัญเลียงผา, 30.ขวัญแรด, 31.ขวัญเต่า, 32.ขวัญตะกวด, 33.
ขวัญกุ้ง, 34.ขวัญอีเห็น, 35.ขวัญกระทิง, 36.ขวัญต่อ, 37.ขวัญ
นกแกก๊ นกแกง.

49

พิธีกรรมงานศพ
งานศพเป็นงานทท่ี ุกคนตอ้ งไปรว่ มพิธี โดยเฉพาะหนุ่มสาว
จะได้มีโอกาสทําความรู้จักสนิทสนมกัน แสดงความรักต่อกัน และ
อาจตกลงปลงใจแต่งงานกนั ในเวลาตอ่ มา คนในสมยั ก่อนที่มีฐานะดี
จะเก็บศพไว้นานหลายวัน ส่วนมาก3 วัน 3 คืนเท่าน้ัน ศพจะถูก
บรรจไุ วใ้ นโลงและประดับประดาอย่างดี และมีการทําบุญกันอย่าง
เต็มท่ีถ้าฐานะไม่ดีก็ใช้เส่ือหุ้มห่อศพแล้วเอาเส้นด้ายดิบพันรอบ
นําไปฝังหรือเผา ตามความประสงค์ของญาติผู้ใหญ่ ถ้าผู้ตายเป็น
แม่บา้ นหรอื แมเ่ รือนจะรื้นบ้านทั้งหลัง เพราะของเหล่าน้ีเป็นสมบัติ
ของแมบ่ ้าน ถา้ เก็บไวจ้ ะไม่เป็นมงคล

50

ในงานศพจะมีการฉีกทําลายเครื่องนุ่งห่มและเคร่ืองใช้สอยของ
ผู้ตายท้ังหมด แล้วนําไว้ในป่าช้า บางทีมีการฉีกธนบัตรชนิดต่างๆ
ของผู้ตาย ท้ิงไว้บนหลุมฝังศพหรือเผา และมักจะเอาเหรียญโลหะ
เงนิ ไปฝังตามสถานทต่ี า่ งๆ โดยไม่ใหผ้ ู้ใดทราบว่าฝังไว้ท่ีไหน เพ่ือว่า
ผตู้ ายจะไดเ้ อาไปใช้ในเมืองผีในตอนกลางคืน พวกหนุ่มสาวจะเดิน
เป็นแถวเรียงหน่ึงรอบๆ ศพ พร้อมกับร้องเพลงรําพันถึงผู้ตาย ไว้
อาลยั แก่ผตู้ ายตลอดคนื และผลดั เปลยี่ นกนั เฝ้าศพ

คนในชุมชนเวลาคนตายจะเก็บศพไว้นานสามวันสามคืน เพ่ือรอ
ญาติพี่น้องทุกคนผทู้ กุ คนมาเคารพศพ หากผู้ตายเป็นหญิงสาวหรือ
ชายโสด บดิ ามารดากจ็ ะแต่งตวั ใหด้ ้วยเสื้อแม่บา้ นหรือพ่อบ้าน และ
นําไม้ท่ีแกะสลักเป็นอวัยวะเพศตามลําดับ เม่ือนําไปเผาเพราะเชื่อ
ว่าเม่ือเสียชีวิตลง ก่อนวิญญาณจะไปสู่สุคติจะต้องผ่านด่านพระ

51

ยมบาลเสียก่อน ยมบาลจะค่อยตรวจสอบว่าคนใดแต่งงานแล้ว และ
คนใดยังไม่แตง่ งาน

คนทแี่ ตง่ งานแลว้ กจ็ ะให้ผ่านด่านไปสุคติได้ แต่คนใดที่ยัง
ไม่แต่งงานก็ไม่ให้ผ่านด่าน ถือว่ายังทําหน้าท่ีไม่ครบถ้วนสมบูรณ์
เมือ่ ตอนมชี ีวิตอยใู่ นโลกน้ี อีกความหมายหน่ึงเพื่อเป็นการป้องกันผี
เลวทรามและซุกซนท้ังหลาย ไม่ให้มาฉุดคร่าพาหญิงสาวและชาย
โสดไปจากสคุ ติ โดยเหตุน้ีการนําไม้มาแกะสลักเป็นตามเพศจึงเป็น
สัญลักษณ์บอกให้พระยมบาลรู้ว่าพวกเขาแต่งงานแล้วนะ ยอมให้
พวกเขาไปสสู่ ุคตแิ ต่โดยดเี ถอะ

52

ในคืนแรก ชว่ งหัวคํ่าจะมีกลุ่มพ่อบา้ นและหนุ่มๆ ขึ้นมาเดินรอบศพ
และขับลํานําสําหรับศพโดยเฉพาะ ซ่ึงเน้ือหาจะมีความหมายไป
ในทางอวยพรและสง่ วญิ ญาณสสู่ ุคติ ให้กลับไปอยู่ดีมีสุขในโลกหน้า
ช่วงขับลํานําสําหรับศพน้ี จะไม่มีหญิงสาวขึ้นมาขับด้วยเพราะถือ
เป็นข้อห้าม บทลํานําที่ผู้ขับต้องการให้วิญญาณกลับไปอย่างมี
ความสุขในสรวงสวรรค์ชั้นฟ้า และอีกบทหน่ึงท่ีกล่าวถึงการช้ี
หนทางให้วิญญาณกลับไปสู่สุคติ ซึ่งเช่ือว่ามีความตรงกันข้ามกับ
โลกน้ีอย่างส้ินเชิง ให้ผู้ตายรับรู้ล่วงหน้าว่ากาลข้างหน้าจะเป็นเช่น
ไร เพือ่ จะไดเ้ หน็ ทางและกลบั ไปถงึ ทหี่ มายอย่างอย่างปลอดภยั

หลังจากเสร็จสิ้นการขับลํานําสําหรับศพแล้ว ก็จะเป็น
โอกาสของหน่มุ สาวขึ้นมาขับลํานําต่อ ซ่ึงการขับลํานําในช่วงที่สอง
น้ีจะขับตลอดสามวันสามคืน จะไม่มีเน้ือหาเกี่ยวกับศพเลย แต่จะ
เก่ียวข้องกับการเกี้ยวพาราสีและพูดจาหยอกล้อกันระหว่างหนุ่ม
สาว เพ่ือสร้างบรรยากาศไม่ให้ญาติผู้ตายเศร้าโศกเสียใจมาก
จนเกินไป นับเป็นโอกาสพิเศษที่พวกเขาเหล่านั้นได้มาพบปะกัน
พดู คยุ และเก๋ียวพาราสีกันและกัน หลายคร้ังหลายคู่ได้จับตาหมาย
หมน้ั และตกลงปลงใจมาใชช้ วี ติ ร่วมกันอยา่ งเป็นฝ่ังเปน็ ฝา

53

เม่ือครบสามคืน ช่วงสายของวันรุ่งข้ึนญาติพ่ีน้องและเพื่อนบ้านก็
จะช่วยกันนําศพไปเผาที่ป่าประจําหมู่บ้าน โดยจะช่วยกันหามไป
เม่ือถึงป่าช้าก็ช่วยกันหาเศษไม้แห้งบ้างและสดบ้างมากองไว้เป็น
กองใหญ่ แล้ววางศพไว้บนกองนั้น จากน้ันก็จะจุดไฟเผาและรอ
จนกว่าจะไหม้ บางคนนยิ มฝังศพก็จะเอาไปฝัง

ส่วนเส้ือผ้าอาภรณ์และของใช้ของผู้ตายน้ันไม่มีการเผาพร้อมศพ
แต่ญาติพ่ีน้องก็จะนําไปกองไว้ที่โคนต้นไม้คต้นในต้นหนึ่งระหว่าง
ทางเดินไปป่าช้า กองเส้ือผ้าและของใช้เหล่านี้เรียกในภาษา
กะเหร่ียงว่า “เสอะเล” การท่ีไม่มีการเผาและเก็บเอาไว้น้ี เพ่ือ
ป้องกันวญิ ญาณไม่ให้กลบั บ้านมาทางถามเส้ือผ้าอีก หากกลับมาให้
กลับมาถึงเสอะเลก็พอแล้ว ด้วยเกรงว่าจะเป็นการมารบกวน
ลกู หลานหรอื ญาตพิ ่ีน้อง ซ่ึงอาจทาํ ให้พวกเขาลม้ ป่วยลงอกี

54

เมื่อผู้ร่วมไปเผาศพกลับมาถึงหมู่บ้านก็จะไม่กลับขึ้นบ้านของตน
ทันที จะต้องกลับไปที่บ้านของศพเสียก่อนโดยเฉพาะอย่างย่ิง ผู้ท่ี
หามศพหรือจับต้องเคร่ืองใช้และเส้ือผ้าของคนตาย เพื่อกลับรดนํ้า
สระหัวด้วยส้มป่อยและขมิ้นที่ญาติของผู้ตายเตรียมไว้ให้แล้ว ซึ่ง
หมายถึงการขอขมาลาโทษ ขออย่าให้เจ็บไข้ได้ป่วยและเหน็ด
เหนอื่ ยเมื่อยลา้ แตป่ ระการใด

55

หลังจากน้ันสามวันสามคืน ลูกหลานหรือญาติพ่ีน้องจะไม่เข้าไป
นอนตรงบริเวณท่ีของผู้ตาย และช่วงเวลาเดียวกันน้ีจะห้ามการ
ออกไปทาํ งานด้วยเช่นกัน เรียกขอ้ หา้ มนใ้ี นภาษากะเหรย่ี งว่า “ดึนา
เกราะ” โดยถือว่าเปน็ ช่วงเวลาที่ตอ้ งรอให้วิญญาณกลับจนว่าจะถึง
สุคตเิ รียบรอ้ ยและแนใ่ จว่าจะไมก่ ลับมาท่ีบ้านอกี

56

3.ปราชญ์ชุมชน

3.1 ดา้ นทรัพยากรบุคคล

นาย แยพอ ราตรีอาํ ไพ
ความเชี่ยวชาญ : จับเสน้ /ใช้สมนุ ไพร/นาํ้ มนต์
บา้ นเลขที่ 120 หมู่ 6 ตําบลบ้านจนั ทร์ อําเภอกลั ยาณิวณั นา
จังหวัดเชียงใหม่

57

นาง ยพู อ สทิ ธิ์คงชนะ
ความเชย่ี วชาญ : หมอตาํ แย
บ้านเลขที่ 135 หมู่ 6 ตําบลบา้ นจนั ทร์ อําเภอกัลยาณวิ ณั นา
จังหวดั เชียงใหม่

58

นาย ก่คู า อุดมโชคสริ ิ
ความเชีย่ วชาญ : เรยี กขวัญ/ผูกข้อมือ
บา้ นเลขที่ 84 หมู่ 6 ตาํ บลบา้ นจันทร์ อําเภอกัลยาณวิ ณั นา
จังหวัดเชียงใหม่

59

นาย มะพอ ยง่ิ รักเพญ็ จนั ทร์
ความเชย่ี วชาญ : ผู้นําธรรมชาติ
บา้ นเลขท่ี 90 หมู่ 6 ตาํ บลบ้านจนั ทร์ อําเภอกัลยาณวิ ณั นา
จงั หวดั เชียงใหม่

60

นาย สา่ คา จรูญเกษมกลุ
ความเชย่ี วชาญ : เพลงพน้ื บ้าน
บา้ นเลขท่ี 98 หมู่ 6 ตําบลบา้ นจันทร์ อําเภอกลั ยาณวิ ณั นา
จังหวัดเชยี งใหม่

61

3.2 ดา้ นภมู ปิ ญั ญาชมุ ชน

นาง พรศรี แซล่ ้อ
ความเชย่ี วชาญ : ทอผ้าดว้ ยมอื
บา้ นเลขท่ี 52 หมู่ 6 ตําบลบา้ นจนั ทร์ อําเภอกลั ยาณิวัณนา จังหวัด
เชยี งใหม่

62

นาง จันทรท์ า ย่ิงรักเพญ็ จันทร์
ความเช่ียวชาญ : ทอผา้ ด้วยกี่กระตุก
บา้ นเลขท่ี 70 หมู่ 6 ตาํ บลบา้ นจันทร์ อําเภอกัลยาณิวณั นา
จังหวดั เชียงใหม่

63

นาย ส่าแต๊ะ พิทักษ์ภูมิลาํ เนา
ความเชี่ยวชาญ : จักสาน
บ้านเลขที่ 91 หมู่ 6 ตําบลบ้านจันทร์ อําเภอกลั ยาณวิ ณั นา
จงั หวัดเชียงใหม่

64

นาย ทะแฮ คณุ บุญโชค
ความเชย่ี วชาญ : การรําดาบ
บ้านเลขที่ 110 หมู่ 6 ตําบลบ้านจันทร์ อําเภอกัลยาณวิ ณั นา
จังหวดั เชยี งใหม่

65

นายตีนี จรูญเกษมกลุ
ความเชยี่ วชาญ : เปา่ เขาควาย
บ้านเลขท่ี 93 หมู่ 6 ตําบลบ้านจันทร์ อําเภอกลั ยาณิวณั นา
จงั หวดั เชยี งใหม่

66

4. ยุทธศาสตรก์ ารพฒั นาหมบู่ า้ น

4.1 วิสยั ทศั น์ (สิ่งทช่ี ุมชนมงุ่ หวงั อยากใหเ้ ปน็ ในอนาคต) มี
ความสามัคคี ชว่ ยเหลือซง่ึ กนั และกันชมุ ชนเป็นชมุ ชนท่ี
ปลอดยาเสพติด ปลอดขยะมลพิษ อนรุ ักษ์วฒั นธรรมประเพณี มี
ความภาคภมู ิใจในความเป็นชนเผา มีน้ําอปุ โภค บริโภคทั้งสะอาด
และเพียงพอตลอดปีในชมุ ชน มีสุขภาพท่ีแข็งแรงสมบรู ณอ์ นุรักษ์
ทรัพยากรธรรมชาติ

67

4.2 พันธกิจ (ส่งิ ทช่ี มุ ชนต้องร่วมมอื การทําเพ่ือให้หมู่บ้าน
เป็นไปตามทม่ี ่งุ หวงั )

การพฒั นาและการแกไ้ ขปัญหาชมุ ชนต้องเน้นกระบวนการ
มีส่วนร่วมการอย่รู ว่ มกนั ตอ้ งมีความเสมอภาคและความเป็นธรรม
- เพื่อองค์ความรใู้ ห้กลมุ่ ต่างๆ รวมถงึ สมาชกิ ทุกครอบครวั
- อนุรักษ์วัฒนธรรมประเพณีและทรัพยากรส่ิงแวดล้อมสร้างความ
สามัคคีสมานฉนั ท์
- รู้บทบาทหนา้ ทีศ่ รัทธาในวิถีระบอบประชาธปิ ไตย