ตอนที่ 2 : ผู้หญิง ฟันเฟือง ประมงพื้นบ้าน

สายพานการผลิตอาหารทะเล

ผู้ ห ญิ ง
ฟั น เ ฟื อ ง
ป ร ะ ม ง พื้ น บ้ า น

โ ด ย มู ล นิ ธิ เ พื่ อ ก า ร พั ฒ น า ที่ ยั่ ง ยื น

จังหวัดตราด เป็นหัวเมือง

ชายทะเลมีการทำประมงมากว่า

300 ปี ด้วยความอุดมสมบูรณ์และ

ความหลากหลายของทรัพยากร

สัตว์น้ำ การประมงจึงเป็นอาชีพที่

สำคัญของคนตราด มีทั้งประมงพื้น

บ้าน ประมงพาณิชย์ และเพาะ

เลี้ยงสัตว์น้ำชายฝั่ ง จากข้อมูล

ผลิตภัณฑ์มวลรวมจังหวัดตราด ปี

พ.ศ. 2558 ระบุว่า สาขาประมงมี

สัดส่วนสร้างมูลค่าถึงร้อยละ 13

หรือคิดเป็น 5,145 ล้านบาท [1]

โดยกว่าร้อยละ 80 ของการประมง

ในอ่าวตราดเป็นการประมงพื้ นบ้าน

[1] สำนักงานจังหวัดตราด, (2562). แผนงานบูรณาการส่งเสริมการพัฒนา
จังหวัดและกลุ่มจังหวัดแบบบูรณาการ จังหวัดตราด เอกสารประกอบการชี้แจง
สภานิติบัญญัติแห่งชาติ

อ่ า ว ต ร า ด ในฐานะคนทำงานองค์กรพัฒนา
แ ห ล่ ง อ า ห า ร
เอกชนที่ทำงานกับกลุ่มคนเปราะ
“การประมงพื้นบ้าน” ถือเป็นพื้นฐาน
ชีวิตของคนที่นี่ เห็นได้จากการมี บาง โดยเฉพาะชาวประมงพื้นบ้าน
ชุมชนประมงรอบ “อ่าวตราด” กว่า มาเป็นระยะมากกว่า 10 ปี เราได้
107 หมู่บ้าน ใน 24 ตำบล ตั้งบ้าน
เรือนตามแนวชายฝั่ งและริมคลอง ตั้งเป้าหมายไว้สูงสุดคือการทำให้
เพื่อสะดวกกับการจอดและดูแลเรือ มี เขาเหล่านี้ “เข้าถึงสิทธิ” ในการ
เพิงสำหรับจัดการผลผลิต ทำความ
สะอาดและซ่อมเครื่องมือประมง จัดการทรัพยากรทะเลและชายฝั่ ง
หญิงและชายมีบทบาทในภาคการ
ประมงในลักษณะหนุนเสริมซึ่งกันและ ให้มีการใช้และดูทรัพยากรดัง
กัน อาจกล่าวได้ว่าเป็นภาพสะท้อน กล่าว “อย่างยั่งยืน” และขณะ
ของการสร้างเศรษฐกิจจากฐานราก เดียวกันตัวเขาเหล่านี้ก็มี “ความ
ที่แท้จริง เพราะ “อ่าวตราด” เป็น มั่นคงในอาชีพและอาหาร” นี้เป็น
เหมือน “แหล่งอาหาร” ที่หล่อเลี้ยง
ผู้คนทั้งในและนอกจังหวัดมาเป็น เป้าหมายที่ยิ่งใหญ่ แต่เราเชื่อว่า
เวลานาน ด้วยเหตุนี้วิถีชีวิตเกินครึ่ง
หนึ่งของคนในจังหวัด จึงเกี่ยวพันกับ หากเราใส่ใจและพร้อมปรับเปลี่ยน
ทะเลทั้งในฐานะแหล่งอาชีพ แหล่ง
อาหาร และแหล่งบันเทิงแห่งชีวิต ทุกอย่างจะนำไปสู่สังคมที่
“ความเสมอภาค” ได้อย่างแท้จริง

ม พ ย . | ห น้ า 2

ค ว า ม มั่ น ค ง ใ น
อ า ชี พ แ ล ะ อ า ห า ร

วันนี้เรานัดสัมภาษณ์คู่สามีภรรยาที่

เคยร่วมทำงานฟื้ นฟู และอนุรักษ์

ทรัพยากรทะเลและชายฝั่ งมาด้วยกัน

ในจังหวัดตราด ครอบครัวนี้เป็นเพียง

หนึ่งครอบครัวที่เป็นเหมือนตัวแทน

ประมงพื้นบ้านที่จะเล่าภาพสะท้อน

บทบาทชาวประมงหญิงชาย ซึ่งต่าง

เป็น “ฟันเฟืองของสายพานการผลิต

อาหารทะเล” ให้เราได้ร่วมเดินทางและ

รับรู้ไปด้วยกันถึงความจริงในมุมมอง

เล็กๆ แต่ยิ่งใหญ่ของพวกเขา

เราเดินตามสะพานเล็กๆ ที่เริ่มผุกร่อน
เข้าไปหลังบ้านที่ตั้งอยู่ริมคลองอย่าง
คุ้นเคย เพื่อไปหาพี่น้อยและพี่ดุ่ย แห่ง
บ้านปากคลองอ่าวระวะ แลเห็นบ้าน
หลังอื่นๆ ตามแนวคลองกำลังสาระวน
กับการแกะปู ปลา สาวอวนกันเกือบทุก
หลัง บ้างก็กำลังขับเรือเข้าเทียบชาน
หลังบ้าน เสียงเครื่องยนต์เรือดังระงม
คละเคล้ากับเสียงสาวอวนกอกแกก
ตอนนี้ 9 โมงกว่าๆ เป็นเวลาที่ชาว
ประมงกลับมาจากการทำประมง

ม พ ย . | ห น้ า 3

ชาวประมง (พื้ นบ้าน)

เราเดินเข้าไปทักพี่น้อยที่กำลังง่วนอยู่กับการแกะปู ปลา ออกจากอวน แมว
เหมียวตัวอ้วนกำลังแทะกินปลาสดๆ อย่างละเมียดละไม ขณะที่พี่ดุ่ยสามีกำลัง
นั่งกินข้าวฝีมือภรรยาอย่างเอร็ดอร่อย หลังจากจอดเรือเทียบชานหลังบ้าน
แล้วยกอวนหลายกองวางไว้ พี่น้อยนั่งแกะปูม้าและสัตว์น้ำอื่นๆออกจากอวน
อย่างคล่องแคล่ว เราจัดแจงหาที่นั่งทิ้งระยะห่าง พร้อมบอกว่าช่วงนี้โควิค
ระบาด เราอยู่ห่างๆ กันอย่างห่วงๆ ก่อนนะ พี่น้อยยิ้มหัวเราะ เราหาที่ตั้งกล้อง
พี่น้อยจึงย้ายผ้าในถังที่รอการซักออก แล้วยกถังให้เป็นขาตั้งกล้องชั่วคราว
แล้วเราก็เริ่มต้นสนทนากันอย่างเป็นเรื่องเป็นราว [2]

[2] นางพิสมัย รัตนพันธ์ อายุ 52 ปี และนายจาธรรม เทียนชัย อายุ 54 ปี , สัมภาษณ์ 17 กุมภาพันธ์ 2565

“เมื่อพูดถึงชาวประมง พี่น้อยคิดว่าคนนึกภาพใคร”
“ส่วนใหญ่คนก็จะนึกถึงผู้ชายออกเรือไปทำประมง จับกุ้งหอยปูปลา”
พี่น้อยเงยหน้าตอบแล้วก้มลงแกะปลาดุกตัวเขื่องและปูม้าตัวขนาด 3 นิ้ว
ออกจากอวนต่อ

ม พ ย . | ห น้ า 4

บทบาทผู้หญิงประมงพื้ นบ้าน

“แล้วผู้หญิงไม่ได้ออกทำประมง ถือว่าเป็นชาวประมงมั้ย”

“เป็นสิ ถึงผู้หญิงจะไม่ได้ออกทะเล แต่อย่างอื่นที่เกี่ยวกับประมงเรา
ทำหมด ทั้งแกะปูออกจากอวน ต้มปู แกะปู เอาไปขายให้ตาแก่ สาวอวน
เตรียมอวน ซ่อมอวนสารพัด แค่เราไม่ได้ออกไปทะเล แต่ก่อนก็ออก
อยู่เดี๋ยวนี้อายุเยอะแล้วออกไม่ไหว เมาเรือด้วย อีกอย่างเราต้องอยู่
เตรียมข้าวปลาอาหารรอ อาหารเราทำเองจะได้สะอาดและประหยัด
ด้วยเวลาผู้ชายกลับมาเหนื่อยและหิวจะได้กินข้าวเลยไม่ต้องรอ ตอนนี้
ต้องดูแลหลานและไปรับไปส่งโรงเรียน อยู่บ้านเราก็ทำทุกอย่างเยอะ
กว่าผู้ชายซะอีก” พี่น้อยสาธยายยาว พี่ดุ่ยยิ้มพร้อมเสริมว่า

“เราช่วยกันทำ ถ้าไม่มีผู้หญิงเราทำคนเดียวไม่ไหวหรอกทำด้วย

กันผู้หญิงก็ถือว่าเป็นชาวประมง เราเป็นครอบครัวที่ทำอาชีพ

ประมง ผู้หญิงมีความสำคัญในอาชีพประมงเพราะเค้าทำทุก
อย่าง” ขณะเล่า พี่น้อยกับพี่ดุ่ยก็ยืนสาวอวนเป็นการจัดระเบียบอวน

เพื่อเตรียมไปวางต่อในตอนเย็น

“พี่ๆ ว่าเรา
จำเป็นต้องให้
คนรับรู้บทบาท
ผู้หญิงประมง
พื้นบ้านมั้ย”

“จำเป็นนะ” สอง
สามีภรรยานิ่ง
คิดแล้วผงกหัว
ตอบตรงกัน

ม พ ย . | ห น้ า 5

ผู้ ห ญิ ง ส า ย พ า น ก า ร ผ ลิ ต

“ผู้หญิงทำทุกอย่างไม่ต่างกับผู้ชายถ้าเราไม่พูดถึงงานหนักนะ เพราะเป็น

ธรรมดาที่งานหนักผู้ชายจะเป็นคนทำเพราะผู้หญิงทำไม่ไหวอยู่แล้ว แต่ถ้า

งานที่เป็นความคิดก็ทำได้ไม่ต่างกับผู้ชาย อย่างเวลาประชุมหรือไปต่อ

ทะเบียนเรือ ผู้หญิงจะเป็นคนไป เพราะผู้ชายต้องออกไปทำประมงไม่มีเวลา

ยิ่งตอนนี้ เรือรุนระบาด ต้องนอนเฝ้าอวนทั้งคืน กลัวเครื่องมือจะเสียหายจาก
เรือรุน” คำตอบพี่ดุ่ยทำเราอึ้ง โอ้โหนี่คือการอธิบายความเสมอภาคหญิงชาย

ง่ายๆ แต่ภาพชัดกระจ่างเลย ขณะที่พี่น้อยก็สาวอวนกองสุดท้ายเสร็จพอดี

“เราขายปูเป็นตัวสดๆ ไม่ได้เหรอทำไม “ต้มแกะแล้วขายราคาดีกว่าขาย
ต้องต้มต้องแกะเนื้อ” เราแซะถาม ขณะพี่
น้อยลุกขึ้นไปปิดเตาแก๊สที่ต้มปูจนสุกแล้ว สด เสียเวลาหน่อยแต่ทำให้เรามี
พี่หนุ่ยรีบลุกขึ้นไปยกหม้อต้มปูใบใหญ่จาก รายได้ดีกว่า” พี่น้อยคุยไปแกะเนื้อ
เตาเทลงถาดให้พี่น้อย
ปูไปอย่างชำนาญ โดยมีพี่ดุ่ยนั่งหัก
ก้ามปูกินเล่นอยู่ข้างๆ พี่น้อยแยก

เนื้ อปูแกะออกเป็นสามแบบ

“อย่างเนื้อ (ปู) ก้อนตอนนี้โลละ REISE | PAGE 4
1,200 ก้ามปูโล 500 แล้วเนื้อปู
ก็โลละ 450 บาท ขายแบบนี้เรา

ก็จะพอมีเงินค่าน้ำมันเรือ และ

ค่าอื่นๆในครอบครัว ตอนนี้อยู่
กัน 5 คน รายจ่ายมันเพิ่มขึ้น”

พี่น้อยเล่าเหมือนกำลังคำนวนราย

ได้วันนี้ในใจด้วยว่าจะได้กี่บาท

พร้อมบอกว่า ใช้เวลาในการแกะปู
ระมาณ 2 ชั่วโมงกว่า

ม พ ย . | ห น้ า 6

พลังของผู้หญิงทำงาน

“นอกจากทำอาชีพประมงแล้วพี่น้อยทำอย่างอื่นอีกหรือเปล่า ได้พักบ้างมั้ย”

“ไม่ได้ทำ อาชีพนี้งานมีทั้งวันไม่จบไม่ได้พัก บางทีมีคนจ้างมัดอวนเราก็รับ
อย่างน้อยมีรายได้มาช่วยค่าน้ำค่าไฟในบ้าน อย่างของที่ขายไม่ได้ราคาอย่าง

ปลา เราก็เอามาแปรรูปเป็นอาหารไว้กิน และส่งไปให้ญาติ ตอนนี้ก็ปลูกผักไว้

กินเองด้วย แต่ถ้าใครมาขอเราก็ให้นะ รู้สึกดีได้แบ่งให้คนอื่น ลูกเราก็ชอบ
บอกให้แม่ปลูกต่อ”

เราคุยกันอีกพักใหญ่จึงลาพี่น้อยและ หากแต่การ “นิยามความหมายของ
ผู้ทำการประมงตามกฎหมาย
พี่ดุ่ย เพราะได้เวลาพี่น้อยต้องนำสัตว์ ประมงไทย” [3] ถูกจำกัดความ
หมายเพียง “ผู้ซึ่งค้นหา ล่อ จับ ได้มา
น้ำไปส่งให้ร้านเถ้าแก่ในหมู่บ้าน วันนี้ หรือเก็บสัตว์น้ำ หรือการกระทำใด ๆ
ที่มีจุดมุ่งหมายเพื่อล่อ จับ ได้มา หรือ
โชคดีนอกจากปูแล้วยังได้ปลาดุกและ เก็บสัตว์น้ำในที่จับสัตว์น้ำ” ซึ่ง ไม่
กุ้งกุลาตัวโต 2 ตัวราคากำลังงามและ สะท้อนภาพความจริงของการเป็น
ครอบครัวประมงพื้นบ้านที่มีผู้หญิง
ต้องออกไปรับหลานสาวที่โรงเรียน เป็นฟันเฟืองสำคัญตลอดห่วงโซ่การ
ผลิต เราจึงจำเป็นต้องหยิบยกและ
ตอนบ่ายสามครึ่ง นำเสนอภาพบทบาทผู้หญิงที่ถูก
ซ่อนอยู่ออกมาให้สังคมรับรู้และให้
เราเดินออกมาจากบ้านพี่น้อยและ ความสำคัญกับผู้หญิงในภาคการ
พี่ดุ่ย ด้วยความรู้สึกทึ่งใน “พลัง ประมงเพิ่มขึ้น ในฐานะเป็นผู้มีส่วน
ของผู้หญิงทำงาน” เหมือนไม่รู้จัก ร่วมสำคัญในความมั่นคงอาหาร ราย
เหน็ดเหนื่อย เรียกได้ว่า "ตื่นก่อน ได้ของครอบครัว และชุมชน
นอนทีหลัง" ทั้งงานบ้านอันเป็น
งานที่ไม่ได้ถูกตีเป็นมูลค่าทาง

เศรษฐกิจ และงานประมงที่ผู้หญิง

ก็เป็นหนึ่งในสายพานสำคัญของ

กระบวนการผลิต ตั้งแต่ก่อนออก
ประมงจนถึงจัดการผลผลิต

ม พ ย . | ห น้ า 7 [3] กรมประมง, 2561. ระเบียบกรมประมง เรื่อง หลักเกณฑ์ วิธีการ และ
เงื่อนไข การขึ้นทะเบียน ผู้ทำการประมง พ.ศ. 2561

สนับสนุนโดย



กรมกิจการสตรีและสถาบันครอบครัว
กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์

ANDY ROONEY

ผลิดโดย



มูลนิธิเพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืน